Ο άνθρωπος δεν είναι καλός: ο κορονοϊός, το Κεφάλαιο, το
κράτος, οι αγελάδες και εμείς
- (τοποθέτηση του Franco Piperno στο σχολείο της Μπολόνια, 2
Απριλίου 2020) -
«Στον κίνδυνο αυτό που δεν σκοτώνει, σώζει» W.Benjamin
Το τελευταίο διάστημα, ένας προβληματισμός, που να μην στέκεται
απολογητικά, απέναντι στις επιστημονικές γνώσεις και πρακτικές δεν μπορεί να μην
αναφερθεί , λαμβάνοντας ως πραγματικό σημείο εκκίνησης, στην πανδημία του
κορονοϊού, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για να
αποφύγω τυχόν παραλήψεις και την όποια ερμηνεία συνωμοσιολογικού χαρακτήρα, επειδή
αρνούμαι , εν ολίγοις τις εύκολες ,ο Covid19 δεν κατασκευάστηκε άμεσα από τίποτα ξωτικά στην υπηρεσία του Κεφαλαίου
ή αποκλειστικά από τον ξέφρενο καπιταλιστικό μετασχηματισμό της γεωργίας - ως
απόδειξη, απλώς να θυμίσω ότι η μετάλλαξη των μικροβίων ζώων σε παθογόνους
οργανισμούς που προσβάλλουν τον άνθρωπο δεν είναι ασφαλώς μια νέα ή ακόμη και
πρόσφατη διαδικασία: έχει κάνει την εμφάνισή της ήδη στη Νεολιθική εποχή, με
την εφεύρεση της γεωργίας, όταν άρχισε η αποψίλωση των δασών για να επεκταθούν
οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και με την εξημέρωση των ζώων για παραγωγή ζώων ως
υποζύγια ή σφαγή .
Τότε τα ζώα, με τη σειρά τους, μας το ανταπόδωσαν όπως μας άξιζε και μας έκαναν δώρο περισσότερο από έναν δηλητηριώδεις ιούς ,ανάλογα με το είδος τους : οπότε θα πρέπει
να ευχαριστήσουμε τα βοοειδή για την ιλαρά και τη φυματίωση, τις πάπιες για τη
γρίπη, τους χοίρους για το βήχα, τα κουνούπια για την ελονοσία και, ίσως, τα άλογα
για την ευλογιά, τα ποντίκια για την πανούκλα και πάει λέγοντας.
Με άλλα λόγια,
η κατάσταση που τυχαίνει να ζούμε, έκανε την εμφάνισή της σταδιακά σε πλανητικό
επίπεδο, δηλαδή στην παγκόσμια αγορά, δεν είναι μια ταξική, δομική σύγκρουση
μεταξύ εργαζομένων και κεφαλαίου, μια συγκεκριμένη αντίφαση του καπιταλιστικού τρόπου
παραγωγής (ανάγκες αύξησης για αξιοποίηση και δεσποτικός έλεγχος επί της
ζωντανής εργασίας, διάλυση του βιομηχανικού τομέα του δημόσιου υπέρ του
ιδιωτικού, ενοποίηση της παγκόσμιας αγοράς κ.λπ.) · όχι, αλλά είναι μάλλον η παρουσία
μιας βαθιάς σύγκρουσης μεταξύ ανθρώπινης και μη ανθρώπινης φύσης, μεταξύ του είδους
μας και όλων των άλλων ειδών, είτε πρόκειται για φυτά είτε για ζώα.
Και πράγματι, βλέποντας τα πράγματα με μεγαλύτερη προσοχή, η ολοένα και πιο συχνή εκδήλωση μικροβιακής δραστηριότητας - η οποία υπάρχει, κατά
κάποιο τρόπο, σε λανθάνουσα κατάσταση στα ζώα αλλά η οποία εξελίσσεται σε
πανδημία μόλις κάνει το άλμα των ειδών και εισχωρήσει στον ανθρώπινο οργανισμό-
καθιστά προφανές πως το ζήτημα της αλλαγής του κλίματος και το ζήτημα της
πανδημίας είναι δύο χρονικές πλευρές του ίδιου ζητήματος: μόνο που το πρώτο
εμφανίζεται μακροπρόθεσμα, ενώ το δεύτερο, βραχυπρόθεσμα. Και για να γίνουμε σαφείς:
η πανδημία δεν οφείλεται στην άγρια φύση, που μολύνθηκε με θανατηφόρα παθογόνα
μικρόβια, τα οποία παραμονεύουν, έτοιμα να μας μολύνουν.
Η συντριπτική
πλειοψηφία των μικροβίων που υπάρχουν στην άγρια φύση ζουν ως ευπρόσδεκτοι
επισκέπτες και δεν προκαλούν κανένα κακό. Τα πράγματα αλλάζουν ριζικά και
καταλήγουν σε μεγάλη τραγωδία όταν η αποψίλωση, η τσιμεντοποίηση, η ανεξέλεγκτη
αστικοποίηση δημιουργούν τις συνθήκες υπό τις οποίες τα μικρόβια αυτά έρχονται
σε επαφή με το ανθρώπινο σώμα και ορισμένα από αυτά αισθάνονται άνετα και
προσαρμόζονται σε αυτό.
Ανάμεσα στα είδη που απειλούνται εξαιτίας της ανθρώπινης
δραστηριότητας υπάρχουν πολλά φαρμακευτικά φυτά και πολλά ζώα που επί αιώνες
παρέχουν στον άνθρωπο την ίδια τη βάση της φαρμακευτικής δραστηριότητας. Τα
είδη που κατορθώνουν να επιβιώσουν το κάνουν προσαρμοζόμενα στους
περιορισμένους χώρους που τους άφησε η ανθρώπινη δραστηριότητα. Ετσι όμως
αυξάνεται η πιθανότητα στενών και επαναλαμβανόμενων επαφών, με αποτέλεσμα να
διευκολύνεται η είσοδος μικροβίων στο σώμα μας, όπου, από αβλαβείς οργανισμοί,
συχνά μετατρέπονται σε θανατηφόρους παθογόνους.
Σαν παράδειγμα, αναφέρουμε την Οδύσσεια της νυχτερίδας όπως
την περιγράφει η Σόνια Σαχ, (συγγραφέας του Pandemic: Tracking Contagions, from Cholera to Ebola and
Beyond.) : η
υλοτόμηση του δάσους αναγκάζει το νυχτερίδα να μετακινήσει τη φωλιά της πάνω
στη μηλιά ή την αχλαδιά ενός κήπου ή μιας αγροικίας. ένας άνθρωπος δαγκώνοντας
ένα φρούτο καταπίνει το σάλιο μιας νυχτερίδας που το καλύπτει, ή προσπαθώντας
να διώξει και να σκοτώσει αυτόν τον απρόσκλητο επισκέπτη, εκτίθεται σε μικρόβια
που φωλιάζουν στους ιστούς του ζώου.
Με αυτόν τον τρόπο ένα πλήθος ιών, των
οποίων η νυχτερίδα είναι υγιής φορέας, μπορεί να μολύνει εκατοντάδες
ανθρώπους. Αυτό συνέβη με τον Έμπολα αλλά και με τον Νίπα ή τον Μάρμπουργκ. Το
φαινόμενο είναι γνωστό ως «άλμα του φράγματος των ειδών». Αν και αυτό το άλμα
δεν συμβαίνει πολύ συχνά, η συχνότητά του είναι αρκετή για να επιτρέψει στα
μικρόβια που βρίσκονται στους ιστούς νυχτερίδων να προσαρμοστούν στον ανθρώπινο
οργανισμό και στη συνέχεια να εξελιχθούν σε σημείο που να γίνουν παθογόνοι.
Η απειλητική εμφάνιση πανδημικών φαινομένων τον τελευταίο
αιώνα δεν οφείλεται μόνο στην καταστροφή των οικότοπων άγριων ειδών αλλά ακόμη
περισσότερο στην αντικατάστασή τους με βιομηχανικά συγκροτήματα ζωικού
κεφαλαίου.
Σε αυτές τις περιοχές, ισοδύναμες σε έκταση με την αφρικανική
ήπειρο, το ανθρώπινο είδος προκειμένου να ικανοποιήσει την πείνα του για κρέας,
εκτρέφει είδη για σφαγή: εκατομμύρια ζώα, σε ελάχιστους χώρους, στοιβαγμένα το
ένα πάνω από το άλλο, περνούν τη σύντομη ζωή τους παχαίνοντας υποχρεωτικά, χωρίς
σεξουαλική ζωή, περιμένουν να σφαγούν, χωρίς να έχουν ζήσει ποτέ. Πρόκειται για
ένα ιδανικό μηχανισμό που επιτρέπει στα μικρόβια να μεταλλάσσονται σε
θανατηφόρα παθογόνα.
Έτσι, είδη, τα οποία στη φύση δεν επρόκειτο ποτέ να έρθουν
σε επαφή μεταξύ τους, τώρα έρχονται : τα μικρόβια διευκολύνονται να περάσουν
από το ένα είδος στο άλλο. Αυτό συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με
τον κορονοϊό που ευθυνόταν για την επιδημία του σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS), και αυτό ή ένα παρόμοιο φαινόμενο θα
μπορούσε να είναι η αιτία του παράνομου κορονοϊού, Covid-19, ο οποίος πολιορκεί
τους τελευταίους μήνες τα μέρη όπου ζουν οι άνθρωποι.
II). Μια τεχνική παρέκβαση.
Συνηθίζουμε να λέμε, όταν περιγράφουμε τη διευρυμένη
αναπαραγωγή ενός πλήθους ιών, ότι πρόκειται για μια εκθετική ανάπτυξη σε
συνάρτηση με το χρόνου. Με αυτήν την έκφραση περιγράφουμε ποσοτικά μια
κατάσταση όπου, για παράδειγμα, αν υποθέσουμε ίσο με 100 τον αρχικό πληθυσμό,
μια αύξηση κατά 7% μετά από μια μονάδα χρόνου - είτε είναι μια μέρα, ένας μήνας
ή και περισσότερο - υπονοεί ότι ο πληθυσμός τους έχει γίνει 107. Στο τέλος μιας
άλλης μονάδας χρόνου, η αύξηση 7% δεν θα αφορά τον αρχικό πληθυσμό αλλά τη νέα
τιμή δηλαδή το 107 και ούτω καθεξής.
Για να γίνει κατανοητό πώς λειτουργεί η
εκθετική διαδικασία, για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα μαθηματικά,
μπορούμε να καταφύγουμε σε μια λογική προσέγγιση, η οποία μπορεί να διατυπωθεί
ως εξής: εάν ο ρυθμός ανάπτυξης είναι X τοις εκατό, ο αρχικός πληθυσμός θα
διπλασιαστεί μετά από 70 / X μονάδες χρόνου. Έτσι, στο 10% ο διπλασιασμός θα
συμβεί μετά από επτά μονάδες χρόνου, στο 6% σε περίπου δώδεκα μονάδες χρόνου,
και θα συνεχίσει να διπλασιάζεται κάθε επτά ή δώδεκα μονάδες χρόνου, ανάλογα με
το ρυθμό ανάπτυξης. Η εκθετική ανάπτυξη δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα,
ειδάλλως από διπλασιασμό σε διπλασιασμό θα γίνει άπειρος - και το άπειρο είναι
μια απατηλή έννοια, τόσο για την κοινή λογική όσο και για τα μαθηματικά.
Στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι η ανάπτυξη λαμβάνει χώρα σε
ένα περιβάλλον (χωροχρόνος πεπερασμένων διαστάσεων), η ανάπτυξη τρέφεται από
την ενέργεια που περιέχεται σε αυτό το περιβάλλον, ενέργεια η οποία είναι και η
ίδια πεπερασμένη και ως εκ τούτου αναπόφευκτα θα εξαντληθεί. Με άλλα λόγια, στο
περιβάλλον όπου λαμβάνει χώρα η ανάπτυξη, λόγω αυτής της ίδιας της ανάπτυξης, αναπτύσσονται
φαινόμενα, τα οποία ονομάζονται μη γραμμικά , που αποτρέπουν την ανάπτυξη, περιορίζουν
το μέγεθός της μέχρι να την εξαφανίσουν.
Για παράδειγμα, στην περίπτωση των
ιών, ο πληθυσμός των παθογόνων αυξάνεται
όσο υπάρχουν ιστοί να μολύνουν. Όταν η λοίμωξη έχει μολύνει όλα σχεδόν τα
διαθέσιμα σώματα, τότε η ανάπτυξη του πλήθους των ιών μειώνεται, γίνεται
εκθετική μείωση, έως ότου εξαφανιστεί ή σχεδόν.
Εδώ είναι καλό να θυμόμαστε ότι το φαινόμενο της
επιταχυνόμενης ή εκθετικής ανάπτυξης δεν είναι μια αποκλειστικότητα ούτε των ιών
ούτε των βακτηρίων ούτε των μικροβίων γενικότερα. Όλα τα είδη, ζωικά ή φυτικά,
περνούν περιόδους ανάπτυξης όπως και επιταχυνόμενης ανάπτυξης.
Συγκεκριμένα, η ανθρωπότητα, το ζώο άνθρωπος, βρίσκεται σε μία
φάση εκθετικής ανάπτυξης, περίπου από τον 16ο αιώνα η οποία θα κορυφωθεί, σύμφωνα με τους δημογράφους,
στα μέσα αυτής της χιλιετίας - ήμασταν ένα δισεκατομμύριο στην Αναγέννηση, σήμερα
είμαστε κατά προσέγγιση πάνω από επτά δισεκατομμύρια και θα είμαστε πάνω κάτω δέκα
δισεκατομμύρια στο τέλος του XXV αιώνα – αν το επιτρέψουν μικρόβια και Κοσμικές
καταστροφές. Αλλά αυτό που είναι ίσως πιο ενδιαφέρον όταν εξετάζουμε εκθετικές
αυξήσεις όχι τόσο αυτές που γίνονται σύμφωνα με το μεγαλείο της «αρχαίας και
πανίσχυρης μη ανθρώπινης φύσης», αλλά μάλλον αυτές που χαρακτηρίζουν
φαινόμενα που τα επινόησαν τα ανθρώπινα όντα, αλλά εκείνες που ανιχνεύονται χωρίς
υπολείμματα στην κοινωνικότητα της φύσης μας. Υπάρχουν πολλές, σε κάθε
περίπτωση πολύ περισσότερες από αυτές που θα περίμενε κανείς, με δεδομένη τη
δυσαναλογία μεταξύ ανθρώπου και φύσης.
Από αυτήν την άποψη, είναι σκόπιμο να θυμηθούμε ειδικότερα ένα
πολιτικοοικονομικό μηχανισμό που ρυθμίζει κρυφά την άβυσσο των συναισθημάτων
μας, με τον οποίο είμαστε τόσο εξοικειωμένοι που υποβαθμίζουμε σε επίπεδο της
κοινής λογικής, την όποια συνειδητοποίηση της ύπαρξής του.
Αναφερόμαστε στο
μηχανισμό του χρήματος υπό τη μορφή του ανατοκισμού. Με λίγα λόγια πρόκειται γι
αυτό: αν έχω ένα ποσό 100 ευρώ (ή το αντίστοιχο σε δολάρια ή λίρες ή ρούβλια
κ.λπ.) υπάρχουν δημόσιοι χώροι, γνωστοί ως τράπεζες, όπου μπορώ να πάω και να
συμφωνήσω πόσο θα αυξηθεί το αρχικό κεφάλαιο χρόνο με το χρόνο χωρίς να
χρειάζεται να το φροντίσω.
Έτσι, εάν ο ανατοκισμός που συμφωνήσαμε είναι 6% σε
100 χρόνια θα διπλασιαστεί λίγο περισσότερο από οκτώ φορές ή θα γίνει σχεδόν
26.000 ευρώ, ή δολάρια ή ρούβλια. Είναι ο ανατοκισμός, το χρήμα που κάνει
θαύματα : όχι μια λογιστική μονάδα ή συναλλαγής αλλά το χρήμα που παράγει
χρήμα, το χρήμα στον τρίτο προσδιορισμό του, για να επικαλεστούμε τον Μαρξ
(Βασικές γραμμές της κριτικής της πολιτικής οικονομίας, Τετράδιο ΙΙ ).
Ως ανατοκισμός, το χρήμα παραμελεί το παρόν και προωθεί ένα
είδος δικτατορίας του μέλλοντος: αντί να δώσω 100 ευρώ στην εγγονή μου να το
ξοδέψει σήμερα, πιο καλά να τα δεσμεύσετε για κάτι που δεν υπάρχει, για όταν
θα γίνει γιαγιά.
Σύμφωνα με τον Alfred Sohn-Rethel, ο ανατοκισμός
πρωτοεμφανίζεται στη Λυδία αμέσως μετά την εφεύρεση του χρήματος και το πέρασμα
από την ανταλλαγή εμπορευμάτων (υλικών και άυλων)
χωρίς τη διαμεσολάβηση του χρήματος στην ανταλλαγή εμπορευμάτων με
χρήματα. Για αιώνες, ωστόσο, η πρακτική του ανατοκισμού θεωρείται αμάρτημα και
χαρακτηρίζεται ως τοκογλυφία. Για παράδειγμα, στη Δύση, μέχρι τα τέλη του
Μεσαίωνα, ήταν νόμιμος μόνο για μη χριστιανικές κοινότητες. Στη συνέχεια, στην
αρχή της Αναγέννησης, στη Φλωρεντία, γεννιέται η «τράπεζα», δηλαδή ο μηχανισμός
που προωθεί τη σύγχρονη εποχή νομιμοποιώντας την τοκογλυφία και διασφαλίζοντας
τη διάδοσή της στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Εν ολίγοις, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο
ανατοκισμός είναι ένα είδος εικονικού ιού που, ο οποίος μπαίνοντας στη ζωή μας,
βλάπτει ακόμη περισσότερο από τον πραγματικό.
III). Η πανδημία και oι ειδικοί.
Η παγκόσμια πανδημία είναι, όπως γράφει ο Alain Supiot, «συνολικό
κοινωνικό γεγονός», ένα φαινόμενο που συγκλονίζει ολόκληρη την κοινωνία και
τους θεσμούς της. Η προσπάθεια κατανόησής της θα πρέπει εκ προοιμίου να μην διαχωρίζεται σύμφωνα με το πεδίο της γνώσης (βιολογικό, γεωγραφικό, ιστορικό, οικονομικό,
νομικό, δημογραφικό, πολιτικό, ψυχολογικό, οικονομικό και πάει λέγοντας) γιατί
μόνο με μια συνολική αντίληψη μπορούμε να κατανοήσουμε την ουσία. Ενόψει ενός
συνολικού κοινωνικού γεγονότος, η επιστημονική γνώση δεν μπορεί να περιορίζεται στην εξήγηση του φαινομένου, αλλά θα πρέπει να θέτει υπό διερεύνηση και εκείνους
που το ερευνούν καθώς και τα αποτελέσματα της έρευνας. Ο προβληματισμός για τα
όρια κάποιου και ως εκ τούτου για τις ευθύνες που έχει κάποιος δεν είναι μια
διαδεδομένη συνήθεια μεταξύ των ειδικών, που υποτίθεται ότι
διαθέτουν τις επιστημονικές γνώσεις.
Η αμφιβολία - η οποία είναι η αληθινή
επιστημονική στάση - γίνεται μια ολοένα και πιο δύσκολη άσκηση, καθώς, στη
νεοτερικότητα, όσοι έχουν την οικονομική-πολιτική εξουσία, αδυνατώντας πλέον να
στηρίξουν την άσκηση αυτής της εξουσίας στη θρησκευτική εξουσία, ισχυρίζονται ότι
διαχειρίζονται επιστημονικά τους ανθρώπους σαν να ήταν πράγματα. Ως εκ τούτου,
αρκετές ειδικές γνώσεις ή «επιστήμες», όπως η βιολογία ή τα οικονομικά ή το
δίκαιο, τους τελευταίους δύο αιώνες, έχουν καταστεί κανονιστικές αναφορές με
στόχο την καθοδήγηση της πολιτικής εξουσίας και την αναδιοργάνωση του νομικού
συστήματος.
Η τρέχουσα «κατάσταση εξαίρεσης», όπως παρατηρεί ο Giorgio
Agamben, προσφέρει μια κάπως παράδοξη περιγραφή της παρούσας κατάστασης: η
κυβέρνηση ενεργεί νομιμοποιημένη από μια «επιστημονική τεχνική επιτροπή» και
περιορίζει δραστικά τη θεμελιώδη στοιχειώδη ελευθερία, την ελευθερία κινήσεων
του σώματος ενώ το συνταγματικό δικαστήριο από την πλευρά του σιωπά για αυτήν
την κατάφωρη παραβίαση του δημοκρατικού συντάγματος.
Όταν η επιστήμη γίνεται το θεμέλιο της αλήθειας, όχι μόνο
επιτρέπει στην πολιτική εξουσία να πετάξει από πάνω της τις όποιες ευθύνες της αναλογούν,
αλλά καταλήγει να παίζει το ρόλο που προηγουμένως ανήκε στη θρησκεία, και
γίνεται επιστημονισμός ή, ανάλογα με την περίπτωση, βιολογισμός, οικονομισμός
και ούτω καθεξής.
Ήδη από τον εικοστό αιώνα, είχε εδραιωθεί η τάση,
τόσο στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής όσο και στον λεγόμενο σοσιαλιστικό, να βασίζονται
οι θεσμοί στην επιστήμη και όχι να βασίζεται η ελευθερία της επιστημονικής
δραστηριότητας στα ιδρύματα. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε μια «κυβέρνηση των αριθμών»
που εκπροσωπεί τους ανθρώπους και τις κοινωνίες ως προγραμματιζόμενα όντα, που
υποβάλλονται σε πειράματα. Μια τέτοια κυβέρνηση είναι εκ φύσεως ξένη και
εχθρική με τις δημοκρατικές πρακτικές που υποτάσσουν το δικαίωμα στην
διαφορετικότητα και τη μη προβλεψιμότητα της κοινωνικής εμπειρίας.
Όπως γράφει
ο Supiot, ο κάθε ασθενής έχει μια εμπειρία της ασθένειάς του που δεν έχει ο
γιατρός του. Ο πιο ταπεινός μεταξύ αυτών που έρχονται σε άμεση επαφή με
ανθρώπους, για να περιορίσουν και να ανακουφίσουν τα δεινά τους, έχει μια
εμπειρία της εξελισσόμενης πανδημίας που σίγουρα λείπει για όσους εργάζονται
μόνο με αριθμούς και με ότι είναι εικονικό. Και να λοιπόν ο ιός, ο μη προαναγγελθείς
παραγωγός ενός συνολικού κοινωνικού γεγονότος, επιτελεί το καλό του έργο
αμφισβητώντας τη νομιμότητα των ανισοτήτων που διαμορφώνουν τον καταμερισμό της
εργασίας, ή την κοινωνική ασφάλιση ή τις δημόσιες υπηρεσίες. Αφού, είναι σαφές ,ότι
ένα νοσοκομείο δεν είναι εταιρεία. Έτσι,
για μια στιγμή τουλάχιστον, η κρίση διαλύει την αυταπάτη των οικονομολόγων ότι
η ανθρώπινη εργασία δεν είναι παρά ένα εμπόρευμα, έστω και ειδικό και ότι η αξία του καθορίζεται τελικά από την αγορά.
Αλλά υπάρχουν κι άλλα : η πανδημία αναδεικνύει μια οργάνωση
υγείας διαρθρωμένη όχι σε τοπική βάση, με υπηρεσίες που να λαμβάνουν υπόψη την
εδαφική ιδιαιτερότητα. αλλά μέσω ενός δικτύου νοσοκομείων που βρίσκονται κυρίως
στις πρωτεύουσες των περιφερειών, νοσοκομεία δημόσια και ιδιωτικά, που τα διαχειρίζονται
όπως μια αλυσίδα επιχειρήσεων. Σε αυτές τις επιχειρήσεις, σχεδόν πάντα προβληματικές,
το έργο των γιατρών κατανέμεται σύμφωνα με τις διάφορες ιατρικές εξειδικεύσεις.
Ο ασθενής έρχεται σε επαφή με τις υπηρεσίες υγείας συνήθως μέσω του λεγόμενου
«ιατρού γενικής ιατρικής» που το καθήκον του είναι να διαγνώσκει τις παθολογίες
του ασθενούς και να τον παραπέμπει σε ειδικούς που εργάζονται ως επί το πλείστον
σε νοσοκομεία. Η κατάληξη ενός τέτοιου συστήματος είναι ότι κανείς δεν
νοιάζεται για τον ασθενή - ο οποίος μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου είναι ένα
ενιαίο ον, από μυαλό και σώμα - και όλοι θεραπεύουν τις ασθένειες ... χωρίς
συχνά να το παίρνουν υπόψη.
Ο γατρός γενικής ιατρικής είναι για την ακρίβεια, ένας
περισσότερο ή λιγότερο ευγενικός γραφειοκράτης: περιορίζεται, αφού έχει ρωτήσει
αφηρημένος τον ασθενή, χωρίς να σταματήσει να συνομιλεί στο τηλέφωνο με άλλους
ασθενείς του ή διάφορους φίλους του, στο να συντάξει ένα σύντομο ιατρικό
ιστορικό, όπου στην ουσία αναφέρονται τα ονόματα των ειδικών που θα πρέπει να
φροντίσουν τον ασθενή: σε μια εβδομάδα αν όλα πάνε καλά ή ένα μήνα ή ίσως
περισσότερο. Εάν ο ιατρός γενικής ιατρικής είναι γραφειοκράτης, οι ειδικοί
σίγουρα δεν είναι: στην πραγματικότητα ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία εργατών,
που δημιουργήθηκε από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, οι οποίοι «γνωρίζουν
τα πάντα πάνω στο τίποτα».
Όπως και οι εργάτες του φορντικού εργοστασίου, είναι
«ειδικευμένοι ηλίθιοι». π.χ. γνωρίζουν τη λειτουργία μιας μονάδας μέτρησης (ΣτΜ.rotolo =παλιά μονάδα μέτρησης του βάρους ) με κάθε
λεπτομέρεια, αλλά αγνοούν ή σχεδόν
αγνοούν τις αρθρώσεις των δακτύλων. Fach-Idiot, τους ονόμαζαν οι Γερμανοί φοιτητές
στις συνελεύσεις του ‘68.
Τέλος, ένα τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, μια σκέψη:
χάρη στην πανδημία που βρίσκεται σε εξέλιξη, να που αποκαλύπτονται χωρίς να
μπορούν να κρυφτούν η σπατάλη και η αναποτελεσματικότητα της βιομηχανίας και ιδίως η φαρμακευτική
έρευνα.
Εκτός από την πείνα, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο,
κυρίως παιδιά, που πεθαίνουν από ασθένειες, επιδημίες, πανδημίες για τις οποίες
εδώ και χρόνια υπάρχουν στη Δύση αντίδοτα, θεραπείες και εμβόλια που μπορούν , αν
δεν θεραπεύουν πλήρως, τουλάχιστον να αναστείλουν τη μετάδοση και να προσφέρουν
φροντίδα.
Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν από την
ευλογιά, την ιλαρά, τη γρίπη, την πολιομυελίτιδα, τη φυματίωση και ούτω καθεξής
επειδή η φαρμακευτική βιομηχανία βγάζε πολύ μεγαλύτερα κέρδη με την έρευνα και
την παραγωγή φαρμάκων - όπως μεταμοσχεύσεις οργάνων ή γεροντική άνοια ή κρέμες
για χρωματισμό και στη συνέχεια αποχρωματισμό του προσώπου κ.λπ. - πόσα μπορεί
να βγάλει παράγοντας φάρμακα για ασήμαντες ασθένειες, όπως αυτές που πλήττουν
το τεράστιο κοινό των φτωχών.
Τα μικρά ερευνητικά εργαστήρια που λειτουργούσαν
στα πανεπιστήμια σχεδόν διαλύθηκαν , και μόνο η μεγάλη φαρμακευτική βιομηχανία
είναι σε θέση τώρα να διαχειριστεί ένα συστηματικό ερευνητικό σχέδιο για τα
εμβόλια - ένα σχέδιο που έγινε ακόμη πιο επείγον από την πρόβλεψη, που
συμμερίζεται η συντριπτική πλειοψηφία των ερευνητών, για αναπόφευκτη εμφάνιση
νέων παθογόνων μικροβίων στο βαθμό που ο ανθρώπινος πληθυσμός θα συνεχίσει να
αυξάνεται - χωρίς να υπολογίζουμε και την επιστροφή ιών που έχουν ήδη
εμφανιστεί και βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέχρι να επανεμφανιστούν.
Αυτή η υπερβολική εξουσία της φαρμακευτικής βιομηχανίας διασφαλίζεται από τους
κανόνες που διέπουν το καθεστώς των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Το δίπλωμα
ευρεσιτεχνίας είναι ένας μηχανισμός που αποφάσισε για πρώτη φορά η Σύγκλητος
της Αναγεννησιακής Βενετίας για να προστατέψει τη μη διάδοση των εφευρέσεων,
π.χ. τις σχετικές με την επεξεργασία του
γυαλιού, που παραδοσιακά κρατούσαν μυστικές. Με την κατοχύρωση της εφεύρεσής
του, ο τεχνίτης την κατέχει νόμιμα, δηλαδή. έχει το δικαίωμα να την πουλήσει
και αυτό το δικαίωμα εγγυάται την κυκλοφορία της.
Στις μέρες μας, στη φαρμακευτική βιομηχανία, παρατηρούμε μια
παράδοξη αντιστροφή της αρχικής λειτουργίας του διπλώματος ευρεσιτεχνίας,
αντιστροφή που οδηγεί σε πραγματική φαρσοκωμωδία: πρώτα οι φαρμακοβιομηχανίες
αγοράζουν το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και στη συνέχεια το καταχωνιάζουν
προκειμένου να διασφαλίσουν ότι η ανακάλυψη του δεν θα οδηγήσει στην παραγωγή
ενός νέου φαρμάκου που μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικό. και να μπορούν έτσι
να ανταγωνιστούν με επιτυχία προϊόντα που η ίδια βιομηχανία που έχει αγοράσει
το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας έχει ήδη κυκλοφορήσει στην αγορά.
IV). Κορονοϊός και κοινωνικό άτομο: τι κάνουμε;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτοί οι πρώτοι μήνες του έτους 2020
σηματοδοτούν ένα τραγικό διάλειμμα μεταξύ «πριν και μετά». Τίποτα δεν θα είναι
όπως πριν, ακούμε να λένε όχι χωρίς μια δυσάρεστη αδιαθεσία. Λες και ο ιός, με
την εκθετική εξάπλωσή του σε ολόκληρο τον πλανήτη, να έχει σχίσει για πάντα το
πέπλο που, τουλάχιστον από τη νεωτερικότητα και δώθε, καλύπτει την «πραγματικότητα»,
κρύβοντάς την. Στα μάτια εκατοντάδων εκατομμυρίων γυναικών και ανδρών, η
πρόοδος, ο πολιτισμός, φαίνεται να είναι μια ιδεολογική εκδήλωση, ψευδούς
συνείδησης που έφερε τις κοινωνίες μας στο χείλος της αβύσσου, για την ακρίβεια
του συλλογικού θανάτου.
Αξίζει να επαναλάβουμε, ότι αυτή η τραγωδία δεν είναι το
απροσδόκητο αποτέλεσμα της σύγκρουσης μεταξύ εργαζομένων και αφεντικών, ούτε
αποκλειστική συνέπεια της εκβιομηχάνισης, καπιταλιστικής ή σοσιαλιστικής. Εδώ
λειτουργεί μια πρωτότυπη, συνολική, ίσως ανίατη αντίφαση: αυτή μεταξύ ανθρώπου
και φύσης.
Αιώνες προόδου έχουν οδηγήσει σε έναν αποικισμό των συνειδήσεων, μια
νοοτροπία κυριευμένη από τη ματαιοδοξία της κατανάλωσης. όπου το μέτρο της
ανθρώπινης ευημερίας υπολογίζεται με όρους εκθετικής αύξησης της παραγωγής ·
ενώ τα μέρη, η ποικιλομορφία των τόπων, που κατοικούνται από ζώα και φυτά,
έχουν γίνει εμπορικά γραφεία, τυποποιημένα σημεία πώλησης που τα καταπίνει η
παγκόσμια αγορά · και, από την άλλη πλευρά, η ανάπτυξη της γνώσης εξαρτάται
πλέον από την ανάγκη της βιομηχανίας να δημιουργεί νέα προϊόντα για να
αποφευχθεί ο κορεσμός των αγορών.
Στον σύγχρονο κόσμο, ειδικά στις πλουσιότερες
χώρες, ο άνθρωπος, χάνοντας την επαφή με τη ζωικότητά του, φαίνεται να έχει βγει
από τα όριά του και να περνά τη ζωή του στερώντας τον εαυτό του από το σώμα
του, σε μια εικονική πραγματικότητα. Τώρα η ιστορία δείχνει με κάθε τρόπο ότι ο
άνθρωπος πρέπει να επανασυνδεθεί με τη ζωικότητά του, το σώμα του.
Αυτή η ανάγκη επανασύνδεσης εξηγεί ακόμη και τη δεξιότητα
αποπλάνησης που ασκήθηκε αρχικά από τη σύγχρονη επιστήμη και ακόμα σήμερα, στην
Ασία και την Αφρική, αποτελεί μεγάλο μέρος της πνευματικά ελκυστικής δύναμης
των παραδοσιακών θρησκειών. Αντιθέτως, είναι ακριβώς η εγκατάλειψη αυτής της
επαφής η βασική αιτία αυτής της «περιττής αγωνίας» με την οποία οι πολίτες των λεγόμενων
προηγμένων κοινωνιών φαίνεται ότι περνούν τη ζωή τους. Στην πραγματικότητα,
όταν χάνεται η σχέση με την πραγματικότητα, τα μόνα κριτήρια αξίας που μπορούν
να δώσουν μια συνέχεια στην πνευματική δραστηριότητα είναι η «αλλαγή» και το
«νέο». Αλλά αν είναι προφανές πως αυτά τα στοιχεία είναι απαραίτητα, τότε είναι
εξίσου προφανές πως, αν γίνουν και τα μοναδικά, όπως συμβαίνει στην εποχή μας, τότε
θα είναι καταστροφικά για την κοινωνική ζωή: επειδή τότε καταλήγουν να εκτιμούν
και μετά να υποτιμούν άκριτα το οτιδήποτε. Έτσι, παρεμπιπτόντως, εκείνοι οι
διανοούμενοι που αισθάνονται παθιασμένοι με τη μοίρα της Αφρικής θα πρέπει να
αναλάβουν την ευθύνη όχι μόνο της «εξαγωγής» των πολλών αληθειών μας, αλλά και
της «εισαγωγής» ορισμένων από αυτές που καλλιεργούνται σε αυτήν την ήπειρο, μία από τις οποίες θα μπορούσε να είναι
ακριβώς η αίσθηση της πραγματικότητας, η σχέση με τη ζωικότητα των ανθρώπων.
Σε σχέση με τη νεωτερικότητα, η εποχή στην οποία μόλις
μπήκαμε, χάρη στον κορονοϊό, απαιτεί ένα συλλογικό υποκείμενο δημιουργημένο όχι
σε κλίμακα έθνους ή κοινωνικής τάξης
αλλά με τις ιδιότητες του είδους.
Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι το περιβαλλοντικό κίνημα, από
την πλευρά του έχει θέσει - σε κάποιο βαθμό, έστω κι αν δεν έχει καταφέρει να
αποφύγει την αφέλεια της καταστροφολογίας - το ζήτημα της ζωικότητας, του πραγματικού
, των τόπων: τη σχέση δηλαδή μεταξύ όλων των μορφών ζωής που κατοικεί στον
πλανήτη Γη.
Αν προσέξουμε, ένα τέτοιο υποκείμενο υπάρχει εδώ και αρκετό
καιρό. Για παράδειγμα, ο Μαρξ το αποκαλεί «κοινωνικό άτομο» και τον
χαρακτηρίζει ως «φορέα μιας τεράστιας συνείδησης, μιας συνείδησης που
ανταποκρίνεται στο είδος».
Το υποκείμενο αυτό δεν ενεργεί με την προοπτική
της ανάληψης της πολιτικής εξουσίας αλλά με αυτή, εξ’ ορισμού, πιο ασφαλή, όπου
μέσα και στόχοι μετασχηματίζονται το ένα στο άλλο: η αλλαγή στον τρόπο ζωής και
η συμφιλίωση με τη μη ανθρώπινη φύση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αυθόρμητη
στρατηγική του κοινωνικού ατόμου είναι να αναγνωρίσει τα ίδια του τα όρια, ως όρια
του είδους, ενώ η αρχή αναγνώρισης που τον χαρακτηρίζει τον οδηγεί να ενεργεί,
σε μια κοινωνία όπως η δική μας επικεντρωμένη στο εικονικό, με συμβολικές
χειρονομίες. Θα πρέπει να αναμένουμε ότι η πρώτη από αυτές τις χειρονομίες θα
είναι αυτές που θα απευθύνονται σε ζώα και ειδικότερα τα θηλαστικά, λόγω της
εγγύτητας των ειδών.
Ίσως μετά από μια απογραφή, ανά τόπο, σε βιομηχανικά
εκτροφεία, να βρεθούμε, κατά χιλιάδες, να σπάμε τους φράκτες αυτών των
επαίσχυντων εγκαταστάσεων, να ελευθερώνουμε αγελάδες και βόδια που στριμώχνονται το ένα επάνω στο άλλο – τα οποία σε τελική ανάλυση είναι συγγενείς μας, αν και
πολύ μακρινοί, λίγο λιγότερο από εξαδέλφες και ξαδέλφια.
Franco Piperno,2/4/2020
-
