του Τζόρτζιο Αγκάμπεν*
Ας ξεκινήσω με το πρόβλημα του λεγόμενου «green pass» (ψηφιακό
πιστοποιητικό) το οποίο δεν είναι ένα ιατρικό πρόβλημα αλλά ένα πολιτικό
ζήτημα.
Το «green pass», οι άνθρωποι πιστεύουν, στην Ιταλία
τουλάχιστον, ότι είναι εργαλείο για να εξαναγκάσει τον κόσμο να πάει να
εμβολιαστεί. Θεωρώ ότι είναι το ακριβώς αντίθετο. Ο εμβολιασμός προορίζεται για
να εξαναγκάσει τους ανθρώπους να αποκτήσουν ψηφιακό πιστοποιητικό, έτσι ώστε να
υποταχθούν μόνοι τους σε ένα γενικευμένο έλεγχο.
Προκειμένου να κατανοήσουμε τι είναι πραγματικά το «green
pass» και πως άλλαξε όλη η αντίληψη μας για την ελευθερία μας, πρέπει να
περιγράψουμε μέσα από την εννοιολογική κατηγορία που είναι οικεία στην Ιστορία
του Δικαίου που αποκαλείται «authorized freedom» (αδειοδοτημένη ελευθερία). Η
αδειοδότηση είναι μια ενέργεια, η οποία δεν δίνει νέα δικαιώματα, αλλά
επιτρέπει την άσκηση και την εφαρμογή των ήδη υπαρχόντων δικαιωμάτων.
Ας πούμε λοιπόν ότι έχουμε την κατοχυρωμένη ελευθερία να πάμε σε ένα μουσείο, να πάρουμε το τρένο, αλλά τώρα πρέπει να είσαι αδειοδοτημένος για να ασκήσεις αυτή την ελευθερία. Ο όρος αδειοδότηση (authorization) προέρχεται από τη λατινική λέξη «auctor» (δημιουργός-πηγή εξουσιοδότησης – αδειοδοτούσα αρχή).
Τι είναι ο «auctor». Είναι αυτός που έχει την εξουσία να προσδιορίσει την ενέργεια/πράξη ενός ατόμου, το οποίο από μόνο του δεν έχει την ικανότητα να προβεί σε μια έγκυρη νομική ενέργεια, όπως ένα παιδί ή ένας «τρελός». Έτσι, προκειμένου αυτοί οι άνθρωποι να έχουν την ικανότητα να κάνουν μια έγκυρη νομική ενέργεια, χρειάζονται μια αδειοδοτούσα αρχή.
Αυτό σημαίνει όλους του
πολίτες στην Ιταλία, αυτή τη στιγμή, τους μεταχειρίζονται σαν να είναι παιδιά,
σαν να είναι «τρελοί», που χρειάζονται μια αδειοδότηση για να ασκήσουν την
ελευθερία τους, αυτή που μέχρι πρότινος ασκούσαν χωρίς αδειοδότηση. Αυτό που
είναι απίστευτο είναι ότι όσοι έχουν το ψηφιακό πιστοποιητικό (green pass)
θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή είναι ελεύθεροι να ασκούν την ελευθερία τους, ενώ
μια «αδειοδοτημένη ελευθερία» είναι μια μη-ελευθερία, γιατί αφού έχουν
αδειοδοτηθεί ανά πάσα στιγμή αυτή η αδειοδότηση μπορεί να αποσυρθεί.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι σημαίνει «αδειοδοτημένη
ελευθερία» επειδή άλλαξε εντελώς την ιδέα της ελευθερίας. Η «αδειοδοτημένη
ελευθερία» είναι ένα είδος «ελευθερίας». Είναι ένα άλλο είδος «ελευθερίας».
ΑΣ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΤΩΡΑ με το θέμα της «Μεγάλης Επανεκκίνησης» (Great Reset), που αλλάζει αυτή τη στιγμή την πολιτική πράξη των πραγμάτων. Είναι ολοφάνερο πλέον ότι κάτι εξαφανίζεται και αυτό που εξαφανίζεται είναι η παραδοσιακή αστική δημοκρατία, με τα δικαιώματά της, το σύνταγμά της, τους «καθαρούς» κανόνες της. Αλλά ποιο είδος κράτους πρόκειται να υποκαταστήσει την αστική δημοκρατία; Θεωρώ ότι προκειμένου να κατανοήσουμε ποιο είδος κράτους πρόκειται να έχουμε, πρέπει να αναφερθούμε στην έννοια του «δυαδικού κράτους» (dual state).
Ο εξαιρετικός ιστορικός Ernst Fraenkel έγραψε ένα βιβλίο προκειμένου να αναλύσει το κράτος των Ναζί και αναφέρθηκε σε αυτό το μοντέλο του «δυαδικού κράτους», έτσι ώστε να κατανοήσει τι πραγματικά συνέβη στο κράτος των Ναζί. «Τι είναι το δυαδικό κράτος»;
Το «δυαδικό κράτος» είναι ένα είδος
κράτους, όπου οι κυβερνώντες, η διακυβέρνηση ασκείται μέσα από τη συνεργασία
δυο κρατών. Το ένα είναι το έννομο κράτος που διέπεται από νόμους, αλλά δίπλα
του είναι ένα άλλο κράτος που λειτουργεί με μη-νόμιμες διαδικασίες, όπου άλλοι
εταίροι/παράγοντες (agencies), οι οποίοι δεν είναι αυτοί που περιγράφονται στο
Σύνταγμα, αλλά κάποιοι άλλοι εξωτερικοί φορείς της εξουσίας που ασκούν
διακυβέρνηση. Μπορούμε να πούμε ότι το γερμανικό κράτος, στην εποχή του κράτους
των Ναζί, χρειαζόταν αυτό το δυαδικό κράτος, (δηλαδή) το έννομο και το
αυθαίρετο κράτος, προκειμένου να δουλέψουν μαζί.
Σήμερα οδηγούμαστε στη στιγμή του τελικού ελέγχου. Πλησιάζουμε
στη στιγμή του απόλυτου ελέγχου όπου η ζωή, όπως στην τελική κρίση, θα
καταδικαστεί
Αυτό που αντιμετωπίζουμε τώρα είναι κάτι που προέρχεται από αυτό το μοντέλο. Είναι κάτι που Αμερικανοί πολιτικοί επιστήμονες το αποκαλούν «διοικητικό κράτος» (administrative state).
Τι είναι το «διοικητικό κράτος»;
Είναι το κράτος του οποίου η εξουσία δεν ασκείται μόνο μέσω των θεσμικών
υποκειμένων από την εκτελεστική, νομική και δικαστική εξουσία, αλλά από έναν
εξωτερικό παράγοντα, όπου σήμερα είναι ο εξωτερικός παράγων, που λειτουργεί έξω
από τη νομική θεσμική εξουσία και έτσι έχουμε έναν, ας πούμε, διοικητικό
Λεβιάθαν, οπότε έχουμε μια εξουσία που η σύλληψή της αποσκοπεί στην πραγμάτωση
αυτού που είναι «χρήσιμο» για την κοινωνία, αλλά μέσα από έναν παράγοντα που
στην πραγματικότητα είναι εκτός θεσμικών εξουσιών. Υπό αυτή την έννοια η
θεσμική τάξη αλλοιώνεται και καταντά, ας πούμε, ένα κομμάτι χαρτί. Διότι το
Σύνταγμα είναι εμφανώς εκεί, όχι αλλαγμένο όπως στο μοντέλο του «δυαδικού
κράτους», αλλά ουσιαστικά εντελώς τροποποιημένο.
ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΕΣ ότι όλα αυτά οδεύουν προς ένα γενικευμένο
έλεγχο. Στην πολιτική φιλοσοφία, όπως ο Μισέλ Φουκώ και ο Ζιλ Ντελέζ, συνήθιζαν
να αναφέρουν, αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ότι το μοντέλο που πρόκειται να
έχουμε είναι μια «κοινωνία ελέγχου» (societe de controle). Μια κοινωνία
ελέγχου, η οποία έρχεται να αντικαταστήσει το προηγούμενο μοντέλο που ήταν η
πειθαρχική κοινωνία.
Τι είναι ο «έλεγχος»; Ο έλεγχος είναι μια πρόσφατη έννοια, η
οποία προέρχεται από το γαλλικό «contre role» (κατάλογος αντιπαραβολής). Τι
ήταν το «contre role»; Ήταν ένα μητρώο που κατέγραφε τα δεδομένα ενός αριθμού
ανθρώπων με ονόματα και στοιχεία σχετικά με αυτούς, έτσι ώστε να επιβεβαιώνεται
η ύπαρξή τους, και ένα άλλο δεύτερο μητρώο, που καταγράφει και επαληθεύει το
πρώτο.
Αυτό που συμβαίνει σε μια κοινωνία ελέγχου, μπορούμε να το αποκαλέσουμε μετα-δημοκρατική κοινωνία. Δεν είναι μόνο ένα μέσον προκειμένου να κατανοήσουμε τα συμφέροντα συγκεκριμένων οικονομικών εξουσιών όπως η Big Pharma κ.λπ. Ασφαλώς αυτό το μοντέλο της «κοινωνίας ελέγχου» χρησιμοποιείται για τα συμφέροντα αυτών των μεγάλων φορέων εξουσίας αλλά θεωρώ πως δεν είναι μόνο αυτό. Το μοντέλο που έχουμε σήμερα, εκεί που οδηγούμαστε σήμερα, ο έλεγχος δεν είναι το μέσον αλλά ο αυτοσκοπός. Είναι, ίσως, ο έσχατος ασυνείδητος σκοπός της κοινωνίας μας.
Η «νέα κοινωνία» οδεύει προς ένα καθολικό «contre role», όπου τα
πάντα καταγράφονται. Είναι κατά μια έννοια η «ιδεολογία του ελέγχου». Ο
Berkeley συνήθιζε να λέει «esse est percipi» («υπάρχω σημαίνει γίνομαι
αντιληπτός»). Σήμερα «υπάρχω σημαίνει ελέγχομαι». Με αυτόν τον τρόπο ο έλεγχος
επιστρέφει στον εαυτό του και πρόκειται να αντικαταστήσει την πραγματικότητα,
τη ζωή κι έτσι πλέον αυτή δεν έχει καθόλου χώρο.
Στο παράδειγμα του Χριστιανισμού η εσχάτη των ημερών ήταν η
τελική κρίση. Φαίνεται πως σήμερα οδηγούμαστε στη στιγμή του τελικού ελέγχου.
Πλησιάζουμε στη στιγμή του απόλυτου ελέγχου όπου η ζωή, όπως στην τελική κρίση,
θα καταδικαστεί.
* Το παρόν κείμενο του Τζόρτζιο Αγκάμπεν ήταν η διαδικτυακή
του παρέμβαση στις διαδικασίες του διήμερου εκδηλώσεων/συζητήσεων (26-27
Νοεμβρίου 2021) που διοργάνωσε η «Πρωτοβουλία Ενάντια στο Υγειονομικό
Απαρτχάιντ». Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν είναι Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας. Η
έννοια της βιοπολιτικής είναι το κέντρο ενδιαφέροντος πολλών έργων του.
