Τα νούμερα είναι γνωστά. Χθες, 31 Μαρτίου, Ιταλία, Ισπανία,
ΗΠΑ και Γαλλία βρέθηκαν στις 4 πρώτες θέσεις των ανθρώπινων απωλειών από τον
κορωνοϊό. Η Κίνα με 3.305 νεκρούς είναι στην 5η θέση, αλλά με βάση τους ρυθμούς
αύξησης, άλλες χώρες της Δύσης θα την ξεπεράσουν.
Τα θλιβερά στατιστικά, θέτουν ένα αμείλικτο ερώτημα:
Γιατί η Δύση απέτυχε;
Το ερώτημα γίνεται ακόμα πιο αμείλικτο καθώς ο ιός ξεκίνησε
από την Κίνα. Ο πρώτος νεκρός στη Δύση καταγράφεται δύο περίπου μήνες από τις
πρώτες κινεζικές απώλειες και την ενημέρωση του ΠΟΥ για τον νέο ιό. Εάν στην
Κίνα η πανδημία ήταν κάτι καινούριο και ξαφνικό, η Δύση είχε χρόνο να
προετοιμαστεί.
Οι επιδημιολόγοι και οι ερευνητές θα μελετήσουν τους ειδικούς
λόγους αυτής της δυτικής ευαλωτότητας. Θα αναφερθούν στα επιστημονικά ευρήματα,
στα πληθυσμιακά και επιδημιολογικά στοιχεία, στα καθαρά ιατρικά δεδομένα, στα
αποτελέσματα των ερευνών. Οι μη ειδικοί καλά θα κάνουμε να τους ακούσουμε.
Μπορούμε ωστόσο να σημειώσουμε μια σειρά από κοινωνικές
συμπεριφορές, πολιτικές στάσεις και ιδεολογικές ιεραρχήσεις που έπαιξαν το δικό
τους ρόλο.
Πρώτον: Η υπεροψία του αποικιοκράτη
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μαζικοί θάνατοι από τις επιδημίες
ήταν θλιβερό προνόμιο της «καθυστερημένης» Ασίας ή Αφρικής. Σήμερα η προηγμένη
Δυτική Ευρώπη και οι ΗΠΑ ζουν ένα οδυνηρό σοκ. Η αναπτυγμένη Δύση που θεωρεί
ότι η οικονομική και τεχνολογική της υπεροχή την κάνει άτρωτη, έκανε λάθος
υπολογισμούς. Σαφής ένδειξη είναι οι συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας:
Στις 31 Δεκεμβρίου του 2019 η Κίνα ενημερώνει τον Παγκόσμιο
Οργανισμό Υγείας για 50 κρούσματα πνευμονίας που συνδέονται με οξύ αναπνευστικό
σύνδρομο αλλά δεν ανήκει στους γνωστούς ιούς.
Στις 31 Ιανουαρίου, ένα μήνα μετά την ενημέρωσή του από τις
κινεζικές αρχές, ο Π.Ο.Υ. αποδέχεται ότι υπάρχει υγειονομικό πρόβλημα και
κηρύσσει κατάσταση ανάγκης.
Μόλις στις 11 Μαρτίου, ο Π.Ο.Υ. κηρύσσει πανδημία, αφού έχουν
ήδη υπάρξει 4.291 νεκροί. Χρειάστηκαν δύο μήνες και δέκα μέρες από το ξέσπασμα
της επιδημίας στην Κίνα, και πάνω από ενάμισι μήνας από τα σκληρά μέτρα της
κινεζικής κυβέρνησης για μια τέτοια απόφαση.
Η αργοπορία, η αδιαφορία, η έλλειψη συναίσθησης της κατάστασης
για τις ηγεσίες της Δύσης είναι εκκωφαντικές. Αποκορύφωμα, η κανονική
διενέργεια των δημοτικών εκλογών στη Γαλλία, στις 15 Μαρτίου, ημέρα κατά την
οποία καταγράφονται 682 θάνατοι παγκοσμίως, 368 εκ των οποίων στην Ιταλία και
101 στην Ισπανία.
Το Reuters αποκάλυψε σήμερα ότι στις αρχές Φεβρουαρίου οι
κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ δήλωναν προς τις Βρυξέλλες ότι τα συστήματα
υγείας τους ήταν έτοιμα, ενώ δεν χρειάζονταν επιπρόσθετο ιατροφαρμακευτικό
εξοπλισμό. Ένα μήνα μετά, τα συστήματα υγείας
σε Ιταλία και Ισπανία είχαν καταρρεύσει, ενώ στη Γαλλία, στην Ολλανδία,
στο Βέλγιο, ακόμα και στη Γερμανία δοκιμάζονται ισχυρά.
Η αποικιοκρατική υπεροψία των ελίτ της Δύσης θεώρησε ότι η
επιδημία δεν θα πλήξει, ή τουλάχιστον δεν θα πλήξει σοβαρά, τις χώρες του
αναπτυγμένου καπιταλισμού. Η αιωνόβια αυτή κουλτούρα βλέπει τους «άλλους» ως
κατώτερους, ευάλωτους ή και αναλώσιμους. Όταν αποδεικνύεται ότι ο ιός δεν
γνωρίζει σύνορα και δεν σέβεται τις μητροπόλεις του καπιταλισμού, δεν υπάρχει
πλέον χώρος για αυτοκριτική, παρά μόνο για ενοχοποίηση του ιού ως «κινέζικου»,
κατά τις προσφιλείς διατυπώσεις του Αμερικανού προέδρου.
Είναι προφανές ότι η Κίνα αγόρασε -με μεγάλο κόστος- τον χρόνο
για να προετοιμαστεί όλος ο υπόλοιπος κόσμος, και όλος ο υπόλοιπος κόσμος τον
σπατάλησε, όπως εύστοχα σημειώνει ο Ian Johnson των New York Times.
Χρειάστηκαν 800 νεκροί στην Ιταλία για να επιβληθεί το λοκ
ντάουν στον Βορρά, το οποίο μάλιστα ήταν σε τεράστιο βαθμό προσχηματικό καθώς
οι βιομηχανίες εξακολούθησαν να δουλεύουν στο φουλ. Σχεδόν όλες οι μεγάλες
επιχειρήσεις χρησιμοποίησαν το παραθυράκι του αντίστοιχου νόμου παίρνοντας
άδεια από τον αρμόδιο Νομάρχη για να συνεχίσουν απρόσκοπτα τη λειτουργία τους.
Στην Κίνα, στην Ουχάν των 11 εκατομμυρίων κατοίκων, επιβλήθηκε
λοκ ντάουν μετά τον 30ο νεκρό. Εφτά μέρες μετά, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία σε
ολόκληρη την επαρχία της Χουμπέι των 60 εκατομμυρίων πολιτών. Το λοκ ντάουν
ήταν απόλυτο και πραγματικό.
Ακόμα και οι πιο φανατικοί πολέμιοι του αυταρχικού κινέζικου
καπιταλισμού, δεν μπορούν παρά να αναγνωρίσουν ότι στην πανδημία, η Κίνα, αν
και υπέστη πρώτη τα φονικά αποτελέσματα του covid-19, αντέδρασε με πιο
ορθολογικό και αποτελεσματικό τρόπο από την υπεροπτική Δύση.
Οι αντιδράσεις στη Νότια Κορέα, στην Ταϊβάν, στη Σιγκαπούρη,
στην Ιαπωνία, ήταν άμεσες και ακαριαίες. Ίσως επειδή οι ασιατικές χώρες είχαν
χτυπηθεί σκληρότερα από τον ιό SARS το 2002 – 2003, ίσως επειδή οι κυβερνήσεις
τους δεν κινήθηκαν με την υπεροψία του απρόσβλητου από ασθένειες υπερόπτη
αποικιοκράτη, η επιδημία κατέστη διαχειρίσιμη.
Δεύτερον: Η λατρεία των αγορών
Στις 11 Ιανουαρίου η Κίνα καταγράφει τον πρώτο θάνατο. Η
κατάσταση βγαίνει τόσο γρήγορα εκτός ελέγχου που 12 ημέρες μετά, στις 23 Ιανουαρίου
η κινεζική κυβέρνηση θέτει σε σκληρή καραντίνα την Ουχάν.
Στις 19 Φεβρουαρίου ξεσπά η επιδημία στην βόρεια Ιταλία. Ο
ασθενής μηδέν δεν μπορεί να βρεθεί με σιγουριά και τελικά αποδεικνύεται εκ των
υστέρων ότι υπήρξαν πολλαπλές πηγές εισόδου.
Στις 21 Φεβρουαρίου η Κίνα μετρά ήδη 2.345 νεκρούς. Είναι
σαφές ότι η επιδημία μπορεί να εξελιχθεί πολύ γρήγορα και με φονικά
αποτελέσματα.
Εντωμεταξύ η εβδομάδα Μόδας του Μιλάνου διεξάγεται κανονικά
από τις 18 μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου, ενώ επίσης κανονικά συνεχίζονται τα
σχολεία, οι ποδοσφαιρικοί αγώνες, οι εμπορικές και τουριστικές δραστηριότητες.
Μόλις στις 8 Μαρτίου η Ιταλία μπαίνει σε κατάσταση εκτάκτου
ανάγκης, αν και, όπως έχει επισημανθεί, αυτή η κατάσταση ανάγκης δεν αφορά τις
μεγάλες βιομηχανίες του Βορρά που συνεχίζουν να συνωστίζουν τους εργαζόμενους
στους χώρους παραγωγής. Ο Σύνδεσμος Ιταλών Βιομηχάνων διαμαρτύρεται σε κάθε
απόπειρα να κλείσουν οι μη αναγκαίες παραγωγικές δραστηριότητες, ακόμα και τις
ημέρες που ο ημερήσιος φόρος αίματος ξεπερνά τα 600 άτομα.
Ο Μπόρις Τζόνσον, με βασικό του μέλημα να μην διαταραχθεί η
απρόσκοπτη οικονομική λειτουργία στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε συνέντευξή του στις
11 Μαρτίου, έδωσε ζωντανό δείγμα της σύγχρονης ευγονικής: Προειδοποίησε ότι
πολλοί άνθρωποι θα πεθάνουν, αλλά την ίδια ώρα δεν εξήγγειλε ούτε μισό μέτρο
για την αποτροπή της διάδοσης. Τα σχολεία παρέμειναν ανοικτά, το ίδιο – και
πολύ περισσότερο – οι επιχειρήσεις σε μια νεοφιλελεύθερη επιδημιολογική
εφαρμογή της «θεωρίας της αγέλης». Μόνο 10 μέρες αργότερα, στις 23 Μαρτίου, και
κάτω από την ισχυρή πίεση του επιστημονικού κόσμου της χώρας, πάρθηκαν μέτρα
περιορισμού της διάδοσης.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, αφού είδε ότι η προσευχή μαζί με τους
συνεργάτες του δεν εμποδίζει τον ιό, αναγκάστηκε να πάρει μέτρα, δηλώνοντας όμως
ότι «η χώρα δεν σχεδιάστηκε για να μείνει κλειστή», και πρέπει πολύ σύντομα «να
ανοίξει ξανά για μπίζνες». Συνεπικουρείται από το επιχειρηματικό, βιομηχανικό
και χρηματοπιστωτικό σύμπλεγμα της χώρας, που θεωρεί ότι η ζημιά είναι
μεγαλύτερη με το κλείσιμο της οικονομίας παρά με την ανεξέλεγκτη διάδοση του
ιού. Ο αμερικανός πρόεδρος υπήρξε εντελώς κυνικός λέγοντας ότι «δεν μπορούμε να
ακολουθούμε μια θεραπεία χειρότερη από το ίδιο το πρόβλημα».
Από άκρη σε άκρη, στην πολιτισμένη Δύση, το μήνυμα είναι σαφές:
Δεν μπορεί η οικονομία να υποτάσσεται στους ανθρώπους, αλλά οι άνθρωποι στην
οικονομία. Έτσι, το κλείσιμο της οικονομίας άργησε απελπιστικά, όταν πλέον οι
ρυθμοί μετάδοσης είχαν γίνει εκθετικοί. Και όσο και αν φαίνεται εγκληματικό, το
άνοιγμα της οικονομίας πρόωρα, παρά τις προειδοποιήσεις των ειδικών, είναι
πάντα στο τραπέζι.
Όσο και αν ο κυρίαρχος λόγος ισχυρίζεται ότι δεν μπορούμε να
πολιτικοποιούμε την πανδημία, αυτή η εγκληματική αργοπορία σε μέτρα περιορισμού
της μετάδοσης, αργοπορία που τσάκισε ήδη τα ισχυρά υγειονομικά συστήματα της
Ευρώπης, έχει ηθικό αυτουργό: Λέγεται παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός.
Τρίτον: Η ιδιωτικοποίηση του κράτους
Μετά την υποτίμηση του κινδύνου για να μην διαταραχθούν οι
ελεύθερες αγορές της παγκοσμιοποίησης, μετά την καθυστέρηση των μέτρων για να
μην επιβραδυνθεί η οικονομία, ακολούθησε η χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού σε
εγχώρια πλέον κλίμακα.
Τα συστήματα υγείας δεν άντεξαν εκεί που ξέφυγε η επιδημία. Το
σύστημα περίθαλψης λύγισε κάτω από τους αυξημένους αριθμούς. Ο αριθμός των
ανθρωπίνων απωλειών είναι σαφές ότι εξαρτάται από τη δυνατότητα εντατικής και
αυξημένης παρακολούθησης των βαρέως νοσούντων. Εάν η χωρητικότητα των
συστημάτων υγείας σε τέτοιες κλίνες εντατικής παρακολούθησης εξαντληθεί, ο
αριθμός εκτοξεύεται.
Το επιχείρημα όσων απαξιώνουν την ανάγκη της ραγδαίας αύξησης
των κλινών ΜΕΘ και ΜΑΦ αλλά και του προσωπικού και εξοπλισμού για εντατική
παρακολούθηση, είναι ότι δεν άντεξε η Λομβαρδία, με πολλαπλάσια καλύτερες
αναλογίες του συστήματος περίθαλψης. Υπονοεί αυτή η άποψη ότι δεν έχει σημασία
να ενισχυθεί το σύστημα υγείας, καθώς ούτως ή άλλως μια ραγδαία αύξηση
κρουσμάτων είναι μη διαχειρίσιμη. Το μόνο λοιπόν που μένει είναι να τηρηθούν τα
μέτρα περιορισμού της διάδοσης.
Είναι πράγματι αναμενόμενο να μην αντέξει η τρέχουσα
δυναμικότητα του συστήματος υγείας αν ο ιός μεταδίδεται μαζικά στην κοινότητα.
Δεν είναι όμως αναμενόμενο να μην προετοιμαστεί, χρηματοδοτηθεί και εκτελεστεί
από ένα ισχυρό δημόσιο, η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αύξηση αυτής της
δυναμικότητας, έστω και στις παραμονές της πανδημίας.
Η Κίνα άλλωστε δεν κινήθηκε μόνο στο επίπεδο του περιορισμού
της διάδοσης. Επέβαλε μια καραντίνα στρατιωτικού τύπου χωρίς την παραμικρή
χαλαρότητα. Οι αρχές της έφτασαν στο σημείο να μην επιτρέπουν παρά την έξοδο
ενός και μόνο ατόμου κάθε νοικοκυριού ανά δύο ημέρες, για την αγορά των
απολύτως απαραίτητων.
Οι φιλελεύθεροι της Δύσης θα μιλήσουν για τον πρωτοφανή
κρατικό αυταρχισμό. Πιθανά θα έχουν δίκιο. Ξεχνούν όμως, ή θέλουν να ξεχνούν,
ότι μαζί με τον αυταρχισμό, το κινεζικό κράτος είχε τη δυνατότητα να επιβάλει
την καραντίνα, ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις βασικές ανάγκες επιβίωσης. Οι
κρατικές υπηρεσίες έφτασαν στο σημείο να διανέμουν φαγητό στο κατώφλι των
σπιτιών για να μην βγει κανείς έξω. Θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο στην
Ευρώπη;
Η αδυναμία της Δύσης φάνηκε από την αδυναμία των κρατών της να
επέμβουν αποτελεσματικά, ακόμα και μετά την διάδοση του ιού στην κοινότητα, στα
συστήματα υγείας. Προστατευτικά υλικά, αναπνευστήρες, εξοπλισμός, βρέθηκαν όλα
εξαντλημένα, η προμήθειά τους μετέωρη, εξαρτώμενη από τη διαθεσιμότητα της
αγοράς. Η διαθεσιμότητα γρήγορα εξαντλήθηκε και οι ισχυρές κυβερνήσεις βρέθηκαν
να μπλοκάρουν εξαγωγές, να παρακρατούν φορτία ιατροφαρμακευτικής βοήθειας ή να
επιτάσσουν παραγωγικές μονάδες στην παραγωγή πχ αναπνευστήρων.
Τα, σε μεγάλο βαθμό ιδιωτικοποιημένα κράτη της Δύσης, δεν
μπόρεσαν να αυξήσουν απότομα τη χωρητικότητα των συστημάτων υγείας. Η τιτάνια
κινητοποίηση για να αυξηθούν στο συντομότερο χρονικό διάστημα οι κλίνες με
δυνατότητα υποστήριξης βαρέως πασχόντων ασθενών, απαιτούσε ένα ισχυρό δημόσιο
σύστημα που δεν έχει απεμπολήσει τη δυνατότητά του να κινητοποιεί όλες τις υπαρκτές
δυνάμεις μιας κοινωνίας.
Η Κίνα έστησε 17 νοσοκομειακές μονάδες μέσα σε πέντε μέρες
στην Ουχάν. Φυσικά η Κίνα είναι Κίνα και τα μεγέθη δεν είναι συγκρίσιμα. Ωστόσο
αυτή η κίνηση δείχνει μια κατεύθυνση.
Δείχνει μια λογική.
Δείχνει ότι δεν φτάνει μόνο να επιμηκύνεις στο χρόνο το
ξέσπασμα της επιδημίας, και άρα να μειώσεις το ύψος της καμπύλης των νοσούντων.
Απαιτείται να αυξήσεις όσο το δυνατόν περισσότερο την καμπύλη
της δυναμικότητας του συστήματος περίθαλψης, και ειδικά εκείνου του τμήματος
που μπορεί να προσφέρει εντατική παρακολούθηση.
Αυτή η λογική δεν ήταν δυνατόν να ακολουθηθεί από μια Δύση που
επί δεκαετίες αποδυναμώνει συστηματικά και συνειδητά τη δημόσια παρέμβαση σε
όφελος του ιδιωτικού τομέα.
Αποτέλεσμα ήταν στην Ιταλία και στην Ισπανία να πεθαίνει
κόσμος χωρίς να μπορεί να λάβει την απαιτούμενη ιατρονοσηλευτική στήριξη.
Μας λένε να μην πολιτικολογούμε αλλά και αυτή η αδυναμία έχει
ηθικό αυτουργό: Την απαξίωση του δημόσιου, την κυριαρχία της αγοράς, τη λατρεία
του ιδιωτικού, την αποδυνάμωση του κοινωνικού ρόλου του κράτους.
Τέταρτον: Το κολλεκτιβίστικο πνεύμα
Δεν υπάρχει κανενός είδους σοσιαλισμός στην Κίνα, αυτό είναι
σαφές.
Υπάρχει όμως κληρονομημένο ένα πνεύμα συλλογικής ευθύνης και
κολλεκτιβισμού. Υπάρχει η πεποίθηση – γιατί είναι πεποίθηση- ότι μόνο μια καλά
οργανωμένη, συντονισμένη, πειθαρχημένη και συλλογική δράση θα μπορέσει να φέρει
αποτέλεσμα.
Ο καθηγητής του Γέιλ Χρηστάκης, υπεράνω κάθε φιλο-κινεζικής
υποψίας, μιλώντας για το πώς η Κίνα περιόρισε την επιδημία υπογράμμισε ότι «η
Κίνα έχει μια κολεκτιβιστική κουλτούρα και μια αυταρχική κυβέρνηση, που
επέτρεψαν αυτήν την τεράστια αντίδραση σε τέτοιο ευρύ φάσμα. Έχει έτσι τα φόντα
για την καταπολέμηση μιας πανδημίας, εφόσον αξιοποιεί πράγματι πραγματικές
πληροφορίες και ανταποκρίνεται ορθολογικά».
Απέναντι στην κολλεκτιβίστικη κουλτούρα της Κίνας, αλλά και
ευρύτερα των ασιατικών κρατών, που δεν οφείλεται με θετικό τρόπο μόνο στο
σοσιαλιστικό παρελθόν της πρώτης, αλλά και με αρνητικό τρόπο σε αυτοκρατορίες
και απολυταρχικά καθεστώτα αιώνων, τι έχει να αντιτάξει η Δύση;
Τη λατρεία της ατομικότητας, που ενώ συχνά λειτουργεί ως
προπέτασμα καπνού για το σφαγιασμό των κοινωνικών δικαιωμάτων, στην προκειμένη
λειτούργησε ως αμφισβήτηση, με φιλελεύθερο πρόσημο του δικαιώματος στο κέρδος,
στη βόλτα, στη διασκέδαση.
Η δυσκολία να πειστούν οι δυτικές κοινωνίες για άμεσα μέτρα
κοινωνικής αποστασιοποίησης και άρα καθυστέρησης της διάδοσης ήταν εμφανής,
ακόμα και αν υποθέσουμε ότι τα μέτρα που πήραν οι κυβερνήσεις ήταν στη σωστή
κατεύθυνση. Που δεν ήταν, ή τουλάχιστον δεν ήταν όλα.
Η Δύση υστέρησε ακόμα και εκεί που θεωρείται ευρέως ότι έχει
πλεονέκτημα: Στην άρνηση της δεισιδαιμονίας, στην αποδοχή της επιστημονικής
πρότασης, στον ορθό λόγο. Στη Δύση είναι που ανθούν οι πιο αντιεπιστημονικές
απόψεις για την υγειονομική άμυνα. Στη Δύση είναι που καθημερινά
πολλαπλασιάζονται παραδοξολογίες και συνωμοσιολογίες. Στη Δύση είναι που
αμφισβητήθηκαν τα μέτρα περιορισμού, όχι μόνο για τις εκ του πονηρού, περιττές
ή «συμμορφωτικές» πλευρές τους, αλλά και εκεί που ήταν άκρως απαραίτητα από
κάθε ιατρική άποψη.
Είναι νωρίς να εκτιμήσει κανείς αν η υστέρηση της Δύσης
μεταφράζεται σε κάτι, πυροδοτεί κάτι άλλο, ή φανερώνει κάτι τρίτο. Είναι επίσης
προφανές ότι η υστέρηση της Δύσης δεν συνεπάγεται πλεονέκτημα της Ανατολής,
τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα λαϊκά συμφέροντα και την υπόθεση της κοινωνικής
απελευθέρωσης. Ούτε φυσικά οικοδομείται κανένα νέο κοινωνικό υπόδειγμα από τον
σκληρό καπιταλισμό -υπό κόκκινη σημαία- του Πεκίνου. Οι σκοπιμότητες του
κινεζικού καθεστώτος άλλωστε, σε όλα τα επίπεδα, από τη διαχείριση της
επιδημίας εσωτερικά, μέχρι τις αποστολές βοήθειας στο εξωτερικό, είναι
προφανείς. Αυτά όμως δεν σβήνουν το σκληρό ερώτημα για την αποτυχία της Δύσης.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι η κρίση της πανδημίας θα μεταβάλει
συσχετισμούς και διατάξεις δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως λειτούργησε για
παράδειγμα ο Πρώτος Παγκόσμιος, ή η κρίση του Σουέζ, ή η σοβιετική εισβολή στο
Αφγανιστάν και το δυστύχημα του Τσέρνομπιλ. Η πανδημία είναι σε εξέλιξη, αλλά
οι επιπτώσεις της θα υπάρξουν σε βάθος χρόνου, συνυπολογίζοντας πολλαπλά
δεδομένα.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η Δύση εμετρήθη, εζυγίσθη και ευρέθη
ελλιπής.
