Την τελευταία ημέρα της συνόδου κορυφής των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, τα πέντε ιδρυτικά μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) καλωσόρισαν έξι νέα μέλη: Tην Αργεντινή, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Η εταιρική σχέση BRICS περιλαμβάνει πλέον το 47,3% του παγκόσμιου πληθυσμού, με συνδυασμένο παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (purchasing power parity ή PPP) 36,4%. Συγκριτικά, αν και τα κράτη της G7 (Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες) αντιπροσωπεύουν μόλις το 10 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού, το μερίδιό τους στο παγκόσμιο ΑΕΠ (σύμφωνα με το PPP) είναι 30,4 τοις εκατό. Το 2021, τα κράτη που σήμερα αποτελούν τη διευρυμένη ομάδα BRICS ήταν υπεύθυνα για το 38,3 τοις εκατό της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής, ενώ τα αντίστοιχα κράτη της G7 για το 30,5 τοις εκατό. Όλοι οι διαθέσιμοι δείκτες, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής αγροτικών προϊόντων και το συνολικό όγκο παραγωγής μετάλλων, δείχνουν την τεράστια δύναμη αυτής της νέας ομάδας. Ο Σέλσο Αμορίμ, σύμβουλος της βραζιλιάνικης κυβέρνησης και ένας από τους αρχιτέκτονες των BRICS στην προηγούμενη θητεία του ως υπουργός Εξωτερικών, για τη νέα εξέλιξη δήλωσε ότι "[ο] κόσμος δεν θέλει πλέον να υποτάσσεται στις αποφάσεις των G7".
Το βέβαιο είναι ότι οι BRICS, παρά τις εσωτερικές ιεραρχίες και προκλήσεις, αντιπροσωπεύουν πλέον μεγαλύτερο μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ από τις G7, το οποίο συνεχίζει να συμπεριφέρεται ως το εκτελεστικό όργανο του κόσμου. Πάνω από σαράντα χώρες εξέφρασαν ενδιαφέρον για την ένταξή τους στις BRICS, αν και μόνο είκοσι τρεις υπέβαλαν αίτηση ένταξης πριν από τη συνάντηση της Νότιας Αφρικής (συμπεριλαμβανομένων επτά από τις δεκατρείς χώρες του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών, ή ΟΠΕΚ). Η Ινδονησία, η έβδομη μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο με όρους ΑΕΠ (βάσει PPP), απέσυρε την τελευταία στιγμή την αίτησή της για ένταξη στις BRICS, αλλά δήλωσε ότι θα εξετάσει το ενδεχόμενο να ενταχθεί αργότερα. Τα σχόλια του προέδρου της Ινδονησίας Τζόκο Ουιντόντο αντικατοπτρίζουν το κλίμα της συνόδου κορυφής: "Πρέπει να απορρίψουμε τις εμπορικές διακρίσεις. Δεν πρέπει να μπαίνουν εμπόδια στην ανάπτυξη της βιομηχανίας μεταποίησης. Πρέπει όλοι να συνεχίσουμε να εκφράζουμε την ισότιμη και χωρίς αποκλεισμούς συνεργασία".
Tadesse Mesfin (Ethiopia), Pillars of Life: Waiting, 2018
Οι BRICS δεν λειτουργούν ανεξάρτητα από τους νέους περιφερειακούς σχηματισμούς που στοχεύουν στη δημιουργία πλατφορμών εκτός του εναγκαλισμού της Δύσης, όπως η Κοινότητα των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC) και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). Αντίθετα, η συμμετοχή στις BRICS έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τον περιφερειακό χαρακτήρα για όσους ήδη συμμετέχουν σε αυτά τα περιφερειακά φόρουμ. Και τα δύο σύνολα διαπεριφερειακών οργανισμών συγκλίνουν σε μια ιστορική παλίρροια που υποστηρίζεται από σημαντικά δεδομένα, τα οποία αναλύθηκαν από το Tricontinental: Institute for Social Research χρησιμοποιώντας μια σειρά ευρέως διαθέσιμων και αξιόπιστων παγκόσμιων βάσεων δεδομένων. Τα γεγονότα είναι σαφή: το ποσοστό του Παγκόσμιου Βορρά στο παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε από 57,3% το 1993 σε 40,6% το 2022, με το ποσοστό των ΗΠΑ να συρρικνώνεται από 19,7% σε μόλις 15,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ (κατά PPP) την ίδια περίοδο - παρά το μονοπωλιακό τους προνόμιο. Το 2022, ο Παγκόσμιος Νότος, χωρίς την Κίνα, θα έχει ΑΕΠ (κατά PPP) μεγαλύτερο από εκείνο του Παγκόσμιου Βορρά.
Η Δύση, ίσως λόγω της ταχείας σχετικής οικονομικής της παρακμής, αγωνίζεται να διατηρήσει την ηγεμονία της, οδηγώντας έναν Νέο Ψυχρό Πόλεμο εναντίον αναδυόμενων κρατών όπως η Κίνα. Η καλύτερη ίσως απόδειξη των φυλετικών, πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών σχεδίων των δυτικών δυνάμεων συνοψίζεται σε πρόσφατη δήλωση του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ): "Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ διαδραματίζουν συμπληρωματικό, συνεκτικό και αλληλοενισχυόμενο ρόλο στην υποστήριξη της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Θα κινητοποιήσουμε περαιτέρω το συνδυασμένο σύνολο των μέσων που έχουμε στη διάθεσή μας, είτε πρόκειται για πολιτικά, οικονομικά ή στρατιωτικά μέσα, για να επιδιώξουμε τους κοινούς μας στόχους προς όφελος του ενός δισεκατομμυρίου πολιτών μας".
Alia Ahmad (Saudi Arabia), Hameel – Morning Rain, 2022.
Γιατί οι BRICS υποδέχθηκαν μια τόσο ανομοιογενή ομάδα χωρών, συμπεριλαμβανομένων δύο μοναρχιών, στους κόλπους τους; Όταν του ζητήθηκε να σχολιάσει τον χαρακτήρα των νέων κρατών-μελών, ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα είπε: "Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το πρόσωπο που κυβερνά, αλλά η σημασία της χώρας. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη γεωπολιτική σημασία του Ιράν και άλλων χωρών που θα ενταχθούν στα BRICS". Αυτό είναι το μέτρο του πώς οι ιδρυτικές χώρες πήραν την απόφαση να διευρύνουν τη συμμαχία τους. Στο επίκεντρο της ανάπτυξης των BRICS βρίσκονται τουλάχιστον τρία ζητήματα: ο έλεγχος του ενεργειακού εφοδιασμού και των διαδρομών του, ο έλεγχος των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών και αναπτυξιακών συστημάτων και ο έλεγχος των θεσμών ειρήνης και ασφάλειας.
Houshang Pezeshknia (Iran), Khark, 1958
Οι BRICS έχουν πλέον δημιουργήσει έναν τρομερό ενεργειακό όμιλο. Το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι και μέλη του ΟΠΕΚ, ο οποίος, μαζί με τη Ρωσία, βασικό μέλος του ΟΠΕΚ+, αντιπροσωπεύει πλέον 26,3 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, λίγο κάτω από το τριάντα τοις εκατό της παγκόσμιας ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου. Η Αίγυπτος, η οποία δεν είναι μέλος του ΟΠΕΚ, είναι ωστόσο ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου της Αφρικής, με παραγωγή 567.650 βαρέλια ημερησίως. Ο ρόλος της Κίνας στη διαμεσολάβηση για τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας τον Απρίλιο επέτρεψε την είσοδο και των δύο αυτών πετρελαιοπαραγωγών χωρών στις BRICS. Το ζήτημα εδώ δεν είναι μόνο η παραγωγή πετρελαίου, αλλά η δημιουργία νέων παγκόσμιων ενεργειακών διαδρομών.
Η υπό κινεζική ηγεσία πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative) έχει ήδη δημιουργήσει ένα πλέγμα από πλατφόρμες πετρελαίου και φυσικού αερίου γύρω από τον Παγκόσμιο Νότο, ενσωματωμένο στην επέκταση του λιμανιού Χαλίφα και στις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου στη Φουτζάιρα και το Ρουβάις στα ΗΑΕ, παράλληλα με την ανάπτυξη του προγράμματος Vision 2030 (Οραμα 2030) της Σαουδικής Αραβίας.Υπάρχουν προσδοκίες ότι οι διευρυμένες BRICS θα αρχίσουν να συντονίζουν τις ενεργειακές υποδομές τους εκτός του ΟΠΕΚ+, συμπεριλαμβανομένων των ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας σχετικά με τις ποσότητες πετρελαίου σιγόβραζαν φέτος, καθώς η Ρωσία υπερέβη την ποσόστωσή της θέλωντας να αντισταθμίσει τις κυρώσεις της Δύσης που της επιβλήθηκαν λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Τώρα οι δύο αυτές χώρες θα οργανώσουν ένα άλλο φόρουμ, εκτός του ΟΠΕΚ+ και με την Κίνα στο τραπέζι, για μια κοινή ατζέντα στον τομέα της ενέργειας. Η Σαουδική Αραβία σχεδιάζει να πουλήσει πετρέλαιο στην Κίνα σε ρενμίνμπι (RMB), υπονομεύοντας τη δομή του συστήματος του πετροδολαρίου (οι δύο άλλοι βασικοί προμηθευτές πετρελαίου της Κίνας, το Ιράκ και η Ρωσία, ήδη δέχονται να πληρώνονται σε RMB).
Juan Del Prete (Argentina), The Embrace, 1937–1944.
Τόσο οι συζητήσεις στη σύνοδο κορυφής των BRICS όσο και το τελικό ανακοινωθέν επικεντρώθηκαν στην ανάγκη ενίσχυσης μιας χρηματοπιστωτικής και αναπτυξιακής αρχιτεκτονικής που δεν θα καθοδηγείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), τη Wall Street και το αμερικανικό δολάριο. Ωστόσο, οι BRICS δεν επιδιώκουν να παρακάμψουν τους καθιερωμένους θεσμούς του παγκόσμιου εμπορίου και της ανάπτυξης, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Για παράδειγμα, οι BRICS επαναβεβαίωσαν τη σημασία του "πολυμερούς εμπορικού συστήματος που βασίζεται σε κανόνες με πυρήνα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου" και θέλουν "ένα ισχυρό παγκόσμιο δίκτυο χρηματοοικονομικής ασφάλειας με επίκεντρο ένα βασισμένο σε ποσοστώσεις και επαρκείς πόρους [ΔΝΤ]". Οι προτάσεις τους δεν έρχονται σε ριζική ρήξη με το ΔΝΤ ή τον ΠΟΕ- αλλά μάλλον, δίνουν τη δυνατότητα μιας διπλής διαδρομής: πρώτον, για τις BRICS να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο και επιρροή σ’ αυτούς τους οργανισμούς, των οποίων είναι μέλη αλλά έχουν υποταχθεί σε μια δυτική ατζέντα, και δεύτερον, τα κράτη BRICS να υλοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους για την οικοδόμηση των δικών τους παράλληλων θεσμών (όπως η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα ή NDB). Το τεράστιο επενδυτικό ταμείο της Σαουδικής Αραβίας αξίζει σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει εν μέρει την NDB.
Η ατζέντα των BRICS για βελτίωση "της σταθερότητας, της αξιοπιστίας και της δικαιοσύνης στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική" προωθείται κυρίως με τη "χρήση τοπικών νομισμάτων, εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών ρυθμίσεων και εναλλακτικών συστημάτων πληρωμών". Η έννοια των "τοπικών νομισμάτων" αναφέρεται στην αυξανόμενη πρακτική των κρατών να χρησιμοποιούν τα δικά τους νομίσματα για το διασυνοριακό εμπόριο αντί να βασίζονται στο δολάριο. Αν και περίπου 150 νομίσματα στον κόσμο θεωρούνται νόμιμο χρήμα, οι διασυνοριακές πληρωμές βασίζονται σχεδόν πάντα στο δολάριο (το οποίο, από το 2021, αντιπροσωπεύει το 40% των ροών μέσω του δικτύου της Κοινότητας για την Παγκόσμια Διατραπεζική Οικονομική Επικοινωνία (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications, ή δίκτυο SWIFT).
Άλλα νομίσματα παίζουν περιορισμένο ρόλο, με το κινεζικό RMB να αποτελεί το 2,5% των διασυνοριακών πληρωμών. Ωστόσο, η εμφάνιση νέων παγκόσμιων πλατφορμών ανταλλαγής μηνυμάτων - όπως το Διατραπεζικό Σύστημα Διασυνοριακών Πληρωμών της Κίνας, η Ενιαία Διεπαφή Πληρωμών της Ινδίας και το Σύστημα Χρηματοοικονομικών Μηνυμάτων της Ρωσίας (SPFS) - καθώς και περιφερειακά συστήματα ψηφιακών νομισμάτων υπόσχονται να αυξήσουν τη χρήση εναλλακτικών νομισμάτων. Για παράδειγμα, τα περιουσιακά στοιχεία των κρυπτονομισμάτων παρείχαν για λίγο μια πιθανή διέξοδο σε νέα συστήματα συναλλαγών πριν μειωθούν οι αποτιμήσεις των περιουσιακών τους στοιχείων, και οι διευρυμένες BRICS ενέκριναν πρόσφατα τη σύσταση μιας ομάδας εργασίας για τη μελέτη ενός νομίσματος αναφοράς των BRICS.
Μετά τη διεύρυνση των BRICS, η NDB δήλωσε ότι θα διευρύνει τα μέλη της και ότι, όπως σημειώνει η Γενική Στρατηγική της, 2022-2026, το τριάντα τοις εκατό του συνόλου της χρηματοδότησής της θα γίνεται σε τοπικά νομίσματα. Ως μέρος του πλαισίου της για ένα νέο αναπτυξιακό σύστημα, η πρόεδρός της,Ντίλμα Ρούσεφ, δήλωσε ότι η NDB δεν θα ακολουθήσει την πολιτική του ΔΝΤ να επιβάλλει όρους στις δανειζόμενες χώρες. 'Απορρίπτουμε κάθε είδους προϋποθέσεις ', δήλωσε η Ρούσεφ . 'πολλές φορές ένα δάνειο δίνεται υπό τον όρο ότι θα εφαρμοστούν ορισμένες πολιτικές. Εμείς δεν το κάνουμε αυτό. Σεβόμαστε τις πολιτικές της κάθε χώρας'.
Amir H. Fallah (Iran), I Want To Live, To Cry, To Survive, To Love, To Die, 2023.
Στην ανακοίνωσή τους, οι BRICS αναφέρουν τη σημασία της "συνολικής μεταρρύθμισης του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου Ασφαλείας". Επί του παρόντος, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει δεκαπέντε μέλη, εκ των οποίων τα πέντε είναι μόνιμα (Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ). Δεν υπάρχουν μόνιμα μέλη από την Αφρική, τη Λατινική Αμερική ή την πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο, την Ινδία. Για την αποκατάσταση αυτών των ανισοτήτων, οι BRICS προσφέρουν την υποστήριξή τους "στις νόμιμες φιλοδοξίες των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών από την Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας, της Ινδίας και της Νότιας Αφρικής, προκειμένου να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις". Η άρνηση της Δύσης να επιτρέψει σε αυτές τις χώρες μια μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενίσχυσε τη δέσμευσή τους στη διαδικασία διεύρυνσης των BRICS και στην ενίσχυση του ρόλου τους στο G20.
Η είσοδος της Αιθιοπίας και του Ιράν στα BRICS δείχνει πώς αυτά τα μεγάλα κράτη του Παγκόσμιου Νότου αντιδρούν στην πολιτική κυρώσεων της Δύσης ενάντια σε δεκάδες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των δύο ιδρυτικών μελών των BRICS (Κίνα και Ρωσία). Η Ομάδα Φίλων για την Υπεράσπιση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ - πρωτοβουλία της Βενεζουέλας από το 2019 - συγκεντρώνει είκοσι κράτη μέλη του ΟΗΕ που αντιμετωπίζουν το βάρος των παράνομων κυρώσεων των ΗΠΑ, από την Αλγερία έως τη Ζιμπάμπουε. Πολλά από αυτά τα κράτη συμμετείχαν στη σύνοδο κορυφής των BRICS ως προσκεκλημένοι και ανυπομονούν να ενταχθούν στα διευρυμένα BRICS ως πλήρη μέλη.
Δεν ζούμε σε μια περίοδο επαναστάσεων. Οι σοσιαλιστές επιδιώκουν πάντα να ενισχύουν τις δημοκρατικές και προοδευτικές τάσεις. Όπως συμβαίνει συχνά στην ιστορία, οι ενέργειες μιας ετοιμοθάνατης αυτοκρατορίας δημιουργούν ένα κοινό έδαφος στα θύματά της και τα κάνουν να αναζητήσουν νέες εναλλακτικές λύσεις, όσο εμβρυακές και αντιφατικές κι αν είναι. Η ποικιλομορφία της υποστήριξης της επέκτασης των BRICS είναι μια ένδειξη της αυξανόμενης απώλειας της πολιτικής ηγεμονίας του ιμπεριαλισμού.
