του Giorgio Agamben
Είναι πιθανό ότι πολύ λίγοι από όσους θα ψηφίσουν στις ευρωεκλογές έχουν αμφισβητήσει την πολιτική σημασία της πράξης τους. Εφόσον καλούνται να εκλέξουν ένα απροσδιόριστο «ευρωπαϊκό κοινοβούλιο», μπορεί να πιστεύουν λίγο-πολύ καλόπιστα ότι κάνουν κάτι που αντιστοιχεί στην εκλογή των κοινοβουλίων των χωρών των οποίων είναι πολίτες. Θα πρέπει να διευκρινιστεί αμέσως ότι αυτό δεν ισχύει σε καμία περίπτωση. Όταν μιλάμε για την Ευρώπη σήμερα, η μεγάλη διαφορά είναι πρωτίστως η πολιτική και νομική πραγματικότητα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ότι πρόκειται για μια πραγματική διαφορά είναι εμφανές από το γεγονός ότι αποφεύγεται με κάθε κόστος μια αλήθεια τόσο ενοχλητική όσο και προφανής. Αναφέρομαι στο γεγονός ότι από την άποψη του συνταγματικού δικαίου, η Ευρώπη δεν υπάρχει: αυτό που αποκαλούμε «Ευρωπαϊκή Ένωση» είναι τεχνικά ένα σύμφωνο μεταξύ κρατών, το οποίο αφορά μόνο το διεθνές δίκαιο. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1993 και έδωσε στην Ευρωπαϊκή Ένωση τη σημερινή της μορφή, είναι η απόλυτη κύρωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας ως μια απλή διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ κρατών.
Έχοντας επίγνωση
του γεγονότος ότι το να μιλάμε για δημοκρατία σε σχέση με την Ευρώπη δεν είχε
επομένως κανένα νόημα, οι αξιωματούχοι της ΕΕ προσπάθησαν να αναπληρώσουν αυτό
το δημοκρατικό έλλειμμα καταρτίζοντας το σχέδιο ενός λεγόμενου ευρωπαϊκού
συντάγματος.
Είναι ενδεικτικό ότι το κείμενο που φέρει αυτό το όνομα, το
οποίο συντάχθηκε από επιτροπές γραφειοκρατών χωρίς λαϊκό έρεισμα και εγκρίθηκε
από διακυβερνητική διάσκεψη το 2004, απορρίφθηκε πανηγυρικά όταν τέθηκε σε
λαϊκή ψηφοφορία, όπως στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες το 2005. Μπροστά στην
αποτυχία της λαϊκής έγκρισης, η οποία ουσιαστικά κατέστησε το αυτοαποκαλούμενο
σύνταγμα άκυρο, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε σιωπηρά - και ίσως θα έπρεπε να πούμε
ντροπιαστικά - και αντικαταστάθηκε από μια νέα διεθνή συνθήκη, τη λεγόμενη
Συνθήκη της Λισαβόνας του 2007. Είναι αυτονόητο ότι, από νομική άποψη, το
έγγραφο αυτό δεν αποτελεί σύνταγμα, αλλά για άλλη μια φορά μια συμφωνία μεταξύ
κυβερνήσεων, η μόνη ουσία της οποίας αφορά το διεθνές δίκαιο και την οποία
φρόντισαν, ως εκ τούτου, να μην την υποβάλουν σε λαϊκή έγκριση. Επομένως, δεν
προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το λεγόμενο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο που θα
εκλεγεί δεν είναι, στην πραγματικότητα, κοινοβούλιο, διότι δεν έχει την εξουσία
να προτείνει νόμους, η οποία εξουσία βρίσκεται εξ ολοκλήρου στα χέρια της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το ζήτημα του ευρωπαϊκού συντάγματος
είχε δώσει, άλλωστε, αφορμή για μια συζήτηση μεταξύ ενός Γερμανού νομικού, την
επάρκεια του οποίου κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει, του Ντίτερ Γκριμ και του Γιούργκεν Χάμπερμας , ο οποίος, όπως
και οι περισσότεροι από αυτούς που αυτοαποκαλούνται φιλόσοφοι, στερείται
παντελώς νομικής παιδείας. Απέναντι στον Χάμπερμας, ο οποίος πίστευε ότι θα
μπορούσε τελικά να στηρίξει ένα σύνταγμα στην κοινή γνώμη, ο Ντίτερ Γκριμ είχε
εύκολο έργο υποστηρίζοντας το ανέφικτο ενός συντάγματος για τον απλούστατο λόγο
ότι δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός και επομένως κάτι σαν την συντακτική εξουσία
δεν είχε καμία βάση. Αν αληθεύει ότι η συντεταγμένη εξουσία προϋποθέτει μια
συντακτική εξουσία, τότε, η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας είναι η
μεγάλη απούσα στο διάλογο για την Ευρώπη.
Επομένως, από τη σκοπιά της υποτιθέμενης συγκρότησής της, η
Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καμία νομιμοποίηση. Είναι λοιπόν απολύτως κατανοητό
ότι μια πολιτική οντότητα χωρίς κάποιο νόμιμο σύνταγμα δεν μπορεί να εκφράσει
μια δική της πολιτική. Η μόνη επίφαση ενότητας επιτυγχάνεται όταν η Ευρώπη
ενεργεί ως υποτελής των Ηνωμένων Πολιτειών, συμμετέχοντας σε πολέμους που σε
καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνονται στα κοινά συμφέροντα και ακόμη λιγότερο στη
βούληση των λαών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργεί σήμερα ως παράρτημα του ΝΑΤΟ (το
οποίο ΝΑΤΟ είναι το ίδιο μια στρατιωτική συμφωνία μεταξύ κρατών).
Γι' αυτό, παραφράζοντας όχι και τόσο ειρωνικά τη γνωστή
διατύπωση που χρησιμοποίησε ο Μαρξ για τον κομμουνισμό, θα μπορούσε κανείς να
πει ότι η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας είναι το φάντασμα που
πλανιέται σήμερα πάνω από την Ευρώπη και κανείς δεν τολμά να επικαλεστεί.
Ωστόσο, μόνο μια τέτοια συντακτική εξουσία θα μπορούσε να αποκαταστήσει τη
νομιμότητα και την πραγματικότητα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, διότι - αν
απατεώνας είναι, σύμφωνα με τα λεξικά, «αυτός που αναγκάζει τους άλλους να πιστεύουν
κάτι ξένο προς την αλήθεια και να λειτουργούν σύμφωνα με αυτή την ευπιστία» -
δεν είναι σήμερα τίποτα περισσότερο από μια απάτη.
Μια άλλη ιδέα για την Ευρώπη θα γίνει εφικτή μόνο όταν θα
έχουμε ξεκαθαρίσει το πεδίο από αυτή την απάτη. Για να το θέσω χωρίς προσχήματα
ή επιφυλάξεις: αν θέλουμε πραγματικά μια πολιτική Ευρώπη, το πρώτο που πρέπει
να κάνουμε είναι να βγάλουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση από τη μέση - ή τουλάχιστον να
είμαστε έτοιμοι για τη στιγμή που αυτή θα καταρρεύσει.
[----->] null
