Lex Monetae [*] και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

του Jacques Sapir

Όλοι γνωρίζουμε το επιχείρημα που χρησιμοποιούν όσοι είναι αντίθετοι  στη διάλυση του ευρώ ή την έξοδο από την ευρωζώνη εναντίων όσων είναι πεισμένοι ότι η έξοδος είναι τώρα η μόνη δυνατή λύση για τη γαλλική οικονομία: το πρόβλημα του δημόσιου χρέους . Σύμφωνα με αυτούς τους επικριτές τα χρέη της Γαλλίας θα πολλαπλασιαστούν μόνο και μόνο με την υποτίμηση του νέου γαλλικού φράγκου.

 Οι επικριτές αυτοί, δείχνουν να μην πιστεύουν στην αρχή του διεθνούς δικαίου την ονομαζόμενη Lex monetae, ή νομισματική νομοθεσία, η οποία ορίζει ότι όλο το χρέος που εκδίδεται σύμφωνα με τη νομοθεσία μιας  χώρας μπορεί να μετονομαστεί σε ένα νέο νόμισμα, αν η χώρα αποφασίσει να αλλάξει το νόμισμα της. Ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νικολά Σαρκοζί έτσι για να αναφέρουμε ένα όνομα, έκανε μια αποκαλυπτική τοποθέτηση για το θέμα αυτό. Ακόμα και το Institut Montaigne  επανήλθε στο θέμα και απέδειξε ότι δεν πιστεύει στην ύπαρξη του Lex monetae.

Lex monetae και ευρωπαϊκό δίκαιο
Κι όμως, αυτή τη «νομοθεσία», η οποία αναφερόταν στο διεθνές δίκαιο τη δεκαετία του '20-'30 του εικοστού αιώνα την περίοδο που ρυθμιζόντουσαν τα χρέη των κρατών που σχηματίστηκαν πάνω στα ερείπια της πρώην Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας, περιλαμβάνεται  ρητά στη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής  Ένωσης. Εξάλλου, με βάση αυτή ακριβώς την αρχή του διεθνούς δικαίου το γαλλικό δημόσιο χρέος το 1999 από ελβετικά φράγκα μετατράπηκε σε ευρώ.

Η αναφορά βρίσκεται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1103/97 της 17ης Ιουνίου 1997, σχετικά με μέτρα εισαγωγής του ευρώ. Ο κανονισμός αυτός είναι δημοσιευμένος στην Επίσημη Εφημερίδα [1] , και είναι προσβάσιμος διαδικτυακά  [2]. Η αναφορά φαίνεται ιδίως στην παράγραφο 8 που μεταφέρουμε παρακάτω:

(8) ότι η καθιέρωση του ευρώ αποτελεί μεταβολή της νομοθεσίας περί νομίσματος κάθε συμμετέχοντος κράτους μέλους  ότι η αναγνώριση της νομοθεσίας περί νομίσματος ενός κράτους αποτελεί αρχή παγκοσμίως αποδεκτή  ότι η ρητή επιβεβαίωση της αρχής της συνέχειας θα πρέπει να οδηγήσει στην αναγνώριση της συνέχειας των συμβάσεων και των άλλων νομικών πράξεων που υπάγονται στη δικαιοδοσία τρίτων χωρών .

Ωραία, ας πούμε ότι είναι αρκετά ανόητο να υπερασπίζεσαι ένα θεσμικό όργανο χωρίς να γνωρίζεις τους νόμους. Επειδή, και αυτό είναι ένα σημείο σημαντικό, δηλώνεται ξεκάθαρα ότι «η ρητή επιβεβαίωση της αρχής της συνέχειας θα πρέπει να οδηγήσει στην αναγνώριση της συνέχειας των συμβάσεων και των άλλων νομικών πράξεων που υπάγονται στη δικαιοδοσία τρίτων χωρών». Με άλλα λόγια, αν η γαλλική κυβέρνηση αποφασίσει να επιστρέψει στο φράγκο, με τιμή μετατροπής 1 προς 1 προς το ευρώ, έχει το δικαίωμα να το κάνει  με βάση όλα τα νομικά μέσα και τις συμβάσεις που εκδόθηκαν με το γαλλικό δίκαιο . Και, είναι τουλάχιστον περίεργο ότι οι Ευρωπαίοι «ειδικοί» αγνοούν τους δικούς τους νόμους. Είναι περίπου, σαν ο Πρόεδρος της [Γαλλικής] Δημοκρατίας να υποστηρίζει ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από το Κοινοβούλιο ...

Lex monetae  και οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας
Μπορούμε να δούμε αν η αναφορά ενός συγκεκριμένου οίκου αξιολόγησης, που αποτελεί τη βάση των καταστροφολογικών ισχυρισμών του Institut Montaigne [3], επιβεβαιώνεται ή όχι άμεσα από την προαναφερόμενη ευρωπαϊκή νομοθεσία: «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία (...) Εάν ένας εκδότης χρεωστικού τίτλου αδυνατεί να εκπληρώσει τους όρους της συμφωνίας με τους πιστωτές του, συμπεριλαμβανομένου και του νομίσματος  με το οποίο πραγματοποιούνται οι πληρωμές, θα πρέπει να τεθεί σε κατάσταση πτώχευσης», δήλωσε πρόσφατα ο Moritz Kraemer, επικεφαλής των κρατικών αξιολογήσεων της Standard & Poors. 

Τους οίκους αξιολόγησης θα μπορούσαμε και να τους αγνοήσουμε, πάντως παραμένει το γεγονός ότι τη γνώμη τους για τον πιστωτικό κίνδυνο (δηλαδή την πτώχευση) τη χρειάζονται οι θεσμικοί  επενδυτές (ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία και οι τράπεζες) προκειμένου να κάνουν μια σωστή εκτίμηση του κινδύνου.

Αν ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor 's αποφάσιζε να κηρύξει σε «πτώχευση» της Γαλλίας, δεν θα τον ακολουθούσαν, φυσικά ,οι άλλοι οίκοι αξιολόγησης αλλά, κυρίως, δεν θα εύρισκε κανένα διεθνές δικαστήριο διατεθειμένο να υποστηρίξει την απόφασή του. Επειδή, ο νομικός κόσμος γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό που έγινε το 1999 θα ξαναγίνει, με βάση την αρχή του νομικού προηγούμενου. Η γαλλική κυβέρνηση θα μπορούσε επίσης να ενάγει δικαστικά τη Standard & Poor 's για χειραγώγηση της αγοράς χρέους.

Ενάντια στο «Σχέδιο Τρομοκράτησης»
Η ομορφιά του Lex monetae βρίσκεται στο γεγονός ότι το δημόσιο χρέος που έχει εκδοθεί σύμφωνα με το γαλλικό δίκαιο (που αντιστοιχεί στο 97 τοις εκατό του συνολικού αυτού του χρέους) πρέπει να επιστραφεί στο νόμισμα της Γαλλίας. Αν η Γαλλία αποφασίσει ότι αυτό το νόμισμα είναι το ευρώ, τότε το χρέος αποπληρώνεται σε ευρώ με την ισοτιμία να αποφασίζεται από τη Γαλλία. Αν η Γαλλία αποφασίσει, αντίθετα, ότι το νόμισμα στην επικράτειάς της είναι (και πάλι) το φράγκο ισχύει το ίδιο. Με άλλα λόγια, το περίπου 1.649 δισεκατομμύρια ευρώ διαπραγματεύσιμου γαλλικό χρέος [4] θα γίνει 1649000000000 φράγκα.
 

Όσον αφορά,τώρα, το ιδιωτικό χρέος των νοικοκυριών και των γαλλικών επιχειρήσεων, αν αυτό έχει εκδοθεί σύμφωνα με το γαλλικό δίκαιο, δεν αλλάζει τίποτα. Η μελέτη των Cédric Durand και Sébastien Villemont, που δημοσιεύει το Γαλλικό Παρατηρητήριο  Οικονομικών Συγκυριών (OFCE) και σε ένα μήνα περίπου και σε ένα διεθνές περιοδικό, προσδιορίζει  με ακρίβεια τις επιπτώσεις της εξόδου από το ευρώ [5] και δείχνει ότι οι  επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά θα βγουν νικητές από αυτή την ιστορία.

Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι πολλοί από αυτούς που μιλούν για το θέμα αυτό, το κάνουν μόνο και μόνο για να τροφοδοτήσουν  τους φόβους και τις ανησυχίες των Γάλλων. Όπως και τους προηγούμενους μήνες,  πριν το δημοψήφισμα για το Brexit, βρισκόμαστε και πάλι μπροστά σε ένα «Σχέδιο Τρομοκράτησης».  Ένα σχέδιο που ηττήθηκε με το δημοψήφισμα του Ιούνιου του 2016.

[1] Journal Officiel n° L 162, 19/06/1997 p. 0001 – 0003
[2] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/?uri=celex:31997R1103
[3] Chaney E., «A propos du monde imaginaire de ceux qui prônent une sortie de l’euro», Institut Montaigne, 02 mars 2017
[4] http://www.aft.gouv.fr/rubriques/encours-detaille-de-la-dette-negociable_159.html
[5] http://www.ofce.sciences-po.fr/blog/balance-sheets-effects-of-a-euro-break-up/

   

[*] Τα εθνικά κράτη έχουν το δικαίωμα να ορίζουν μόνα τους το νόμισμα τους (Lex Monetae). Τα κράτη λοιπόν καθορίζουν ελεύθερα εάν οι δημόσιες ή οι ιδιωτικές υποχρεώσεις από συμβάσεις, οι οποίες έλαβαν χώρα πριν από την έξοδο τους από το Ευρώ (ή τη διάλυση της Ευρωζώνης), οφείλουν να αποπληρωθούν με το παλαιό ή με το νέο νόμισμα τους. Για παράδειγμα, εάν η Ελλάδα αποφάσιζε να υιοθετήσει τη δραχμή, η κυβέρνηση της θα είχε τη νόμιμη δυνατότητα να επιτρέψει στους Πολίτες και στις επιχειρήσεις της να πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους σε δραχμές - με μία ισοτιμία, η οποία θα καθοριζόταν από την Ελληνική Βουλή, κατά την ημερομηνία υιοθέτησης της δραχμής.

 [--->]

Κώστας Λαπαβίτσας: Τα μνημόνια οδηγούν στην πλήρη απαξίωση

Η έξοδος από το ευρώ για πάρα πολλούς αποτελεί θέμα ταμπού που δεν πρέπει καν συζητείται. Για τον κύριο Κώστα Λαπαβίτσα το εθνικό νόμισμα αποτελεί αναγκαιότητα για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.

Ο καθηγητής Οικονομικών στο School of Oriental and African Studies του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρώην βουλευτής Ημαθίας, μιλώντας στο insider.gr αναφέρει ότι αν η χώρα παραμείνει στον ίδιο δρόμο, τότε θα συνεχίσει να κινείται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.

Ο ίδιος δεν διστάζει να κάνει λόγο για «οικονομολογικό κατεστημένο» στα πανεπιστήμια και τους φορείς χάραξης οικονομικής πολιτικής. Προειδοποιεί ωστόσο, πως η έξοδος από το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα είναι το πρώτο βήμα και ότι η Ελλάδα χρειάζεται ριζικές και δομικές αλλαγές στην οικονομία της.

Γιατί όχι στο ευρώ και ναι σε ένα εθνικό νόμισμα;
Η απάντηση θα έπρεπε να είναι προφανής, μετά από επτά χρόνια αδιέξοδης πορείας.  Το ναι σε εθνικό νόμισμα προκύπτει από όσα έχουμε ζήσει μέσα στο ευρώ μέχρι σήμερα. Στην ουσία χάσαμε είκοσι χρόνια. Είμαστε πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η πορεία αυτή δεν πρόκειται να αλλάξει πραγματικά προς το καλύτερο, επειδή δεν πρόκειται να υπάρξει γρήγορη ανάπτυξη.

Η χώρα θα συνεχίσει να κινείται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας στο μέλλον. Αν θέλουμε να υπάρξει ταχύρρυθμη ανάπτυξη, νέες θέσεις εργασίας, άνοδος του εισοδήματος και οικονομική και κοινωνική ευρωστία, πρέπει να κοιτάξουμε την άλλη πορεία που σημαίνει καταρχήν να φύγουμε από το ευρώ.

Πολλοί και επιφανείς οικονομολόγοι διαφωνούν με αυτή την άποψη. Γιατί συμβαίνει αυτό;       
Με συγχωρείτε πάρα πολύ και ήρθε η ώρα να τελειώσει αυτό το πράγμα. Η πλειοψηφία των οικονομολόγων εκτός Ευρώπης ξέρουν καλά ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει φύγει από το ευρώ εδώ και πάρα πολύ καιρό.

Το ότι η Ελλάδα πρέπει να μείνει στο ευρώ είναι κάτι το οποίο καλλιεργείται επισταμένως στη χώρα μας από το -ας το ονομάσουμε- οικονομολογικό κατεστημένο στα πανεπιστήμια και τους φορείς χάραξης οικονομικής πολιτικής.
Είναι κάτι που υποστηρίζεται επίσης από ορισμένους οικονομολόγους της ΕΕ οι οποίοι συμφωνούν και αυτοί με την κατεύθυνση του ελληνικού οικονομικού κατεστημένου.

Αν όμως ρωτήσετε οικονομολόγους εκτός ΕΕ θα δείτε ότι επικρατεί η άποψη πως η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει φύγει εδώ και καιρό. Μάλιστα η άποψη αυτή έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος και εντός της Ευρωζώνης.

Οι οικονομολόγοι που καταλαβαίνουν τις βασικές παραμέτρους της κίνησης των σημερινών οικονομιών απορούν με την επιμονή της Ελλάδας να παραμένει στην ΟΝΕ.

Είναι απορίας άξιο αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας. Η πεισματική παραμονή σε ένα νομισματικό σύστημα που έχει εμφανώς καταστρέψει την οικονομία μας. Μιλάμε για απίστευτο πράγμα ιστορικά.

Διαβάζοντας το σχέδιό σας φαίνεται ότι το να φύγουμε από το ευρώ είναι απλά το πρώτο βήμα. Κάνετε λόγο για μια ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας. Κάτι τελείως εκτός ελεύθερης αγοράς με κεντρικό σχεδιασμό.

Χαίρομαι που το θέτετε έτσι γιατί εμείς πάντα αντιμετωπίζαμε το θέμα της εξόδου από το ευρώ ως ένα πρώτο βήμα για τις μεγάλες αλλαγές που χρειάζεται η χώρα, η ελληνική οικονομία και η κοινωνία.

Η άλλη πλευρά είναι αυτή που μονίμως δημιουργούσε την εικόνα στον λαό ότι είμαστε «δραχμιστές» ή ότι άλλη ανοησία φαντάζονταν και ότι θέλαμε να πάμε την Ελλάδα πίσω. Έλεγαν επίσης ότι νομίζαμε πως αν αλλάξει το νόμισμα όλα θα γίνονταν με μαγικό τρόπο καλύτερα. Πράγμα το οποίο ούτε εγώ ούτε κάποιος άλλος από αυτούς με τους οποίους έχω συνεργαστεί μέσα στα επτά χρόνια της κρίσης έχουμε ποτέ πει. Πάντα λέγαμε και ήμασταν ξεκάθαροι ότι η χώρα μας έχει ένα σωρό προβλήματα οικονομικά τα οποία όμως δεν μπορεί να επιλύσει μέσα στο ευρώ. Γιατί το ευρώ δεν είναι μόνο ένα νόμισμα είναι μια σειρά θεσμών με σκληρή νεοφιλελεύθερη λογική.

Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι βεβαίως η έξοδος η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως ο καταλύτης για περαιτέρω σημαντικές αλλαγές.  Θέλω να τονίσω ότι αυτό δεν είναι «εκτός ελεύθερης» αγοράς, ούτε απαιτεί κεντρικό σχεδιασμό. Πραγματικά δεν αντιλαμβάνομαι από πού προκύπτουν όλα αυτά. Εμείς προτείνουμε πρόγραμμα στο οποίο ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να λειτουργήσει ως ατμομηχανή της οικονομίας γιατί ο ιδιωτικός είναι τσακισμένος από τα χρέη και τη γενικότερη πίεση της κρίσης. Αλλά προσβλέπουμε στην τόνωση του ιδιωτικού τομέα με σημαντικές μεταρρυθμίσεις.

Ποιες πρέπει να είναι αυτές οι σημαντικές αλλαγές;
Είναι δύο χαρακτηριστικά τα οποία κάνουν και την έξοδο ξεκάθαρη ως προς τον χαρακτήρα της. Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι το εξής: Η ελληνική οικονομία αυτή τη στιγμή χρειάζεται τόνωση της ζήτησης. Η υπερσυγκέντρωση της οικονομικής πολιτικής στην πλευρά της προσφοράς αποτελεί τραγικό σφάλμα. Η Ελλάδα πνίγεται από τη μονομερή συγκέντρωση της οικονομικής πολιτικής στην πλευρά της προσφοράς.

Η χώρα χρειάζεται εσπευσμένα τόνωση της ζήτησης. Είναι το πρώτο πράγμα που μπορεί να γίνει βγαίνοντας από το ευρώ. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν θα πρέπει να πιάσουμε 3,5% πλεόνασμα το 2018 το οποίο και μόνο που συζητιέται στη χώρα μας ως σοβαρή προοπτική είναι ένδειξη ότι έχουμε χάσει κάθε μέτρο.  Όταν δεν βγαίνουν να διαμαρτυρηθούν ομαδικά οι οικονομολόγοι για την προοπτική να δεσμευθεί μια χώρα στην κατάσταση της δικιάς μας σε τέτοια πλεονάσματα σημαίνει ότι πλέον μάλλον δεν αντιλαμβάνονται τι γίνεται. 

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει η Ελλάδα είναι η τόνωση της ζήτησης, την οποία μπορεί να πετύχει βγαίνοντας από το ευρώ και αποκτώντας επιπλέον εργαλεία οικονομικής πολιτικής. Δηλαδή, δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής, μεγαλύτερη ελευθερία στη δημοσιονομική πολιτική, δυνατότητα άσκησης καλύτερης πιστωτικής πολιτικής και ούτω καθ’ έξης.

Το δεύτερο πράγμα που θα πρέπει να γίνει είναι η ριζική - δομική αλλαγή της ελληνικής οικονομίας. Η περίφημη παραγωγική ανασυγκρότηση. Θέλω να το τονίσω αυτό γιατί έχουμε ένα σωρό πολιτικά κόμματα τα οποία επιδιώκουν να παραμείνει η χώρα μας μέσα στο πλαίσιο των μνημονίων, αλλά φαντάζονται ότι θα βρουν ένα έξυπνο τρόπο για να κάνουν τα μνημόνια να λειτουργήσουν υπέρ της ελληνικής οικονομίας. Έχουμε πολλούς που πιστεύουν ότι θα βρουν κάποιο «εθνικό σχέδιο» που θα μεταμορφώσει σε παραγωγική κατεύθυνση την ελληνική οικονομία, πάντα μέσα στην ΟΝΕ.

Ο κ. Μητσοτάκης, για παράδειγμα, υπόσχεται ότι θα μειώσει τους φόρους και ταυτόχρονα θα πετύχει τους στόχους του μνημονίου για πλεονάσματα. Παράλληλα θα πετύχει και δυναμική παραγωγική ανασύνταξη της οικονομίας με «μεταρρυθμίσεις». Αυτά τα πράγματα απλώς δεν γίνονται. Οι μνημονιακοί στόχοι είναι σκληροί γιατί πηγάζουν από το τεράστιο χρέος. Η μόνη παραγωγική ανασυγκρότηση που τα μνημόνια επιτρέπουν είναι η συντριβή του εισοδήματος της εργασίας σε αναμονή του ξένου επενδυτή που θα βγάλει κέρδη. Αυτό όμως δεν είναι παραγωγική ανασυγκρότηση. Είναι  παράδοση της χώρας.

Η έξοδος από το ευρώ επιτρέπει στοχευμένη πολιτική παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας. Επιτρέπει δηλαδή πολιτική που θα βοηθήσει καταρχήν τη βιομηχανία, το πιο αδύναμο κομμάτι της ελληνικής οικονομίας, να σταθεί στα πόδια της. Θα το πετύχει εν μέρει μέσω της υποτίμησης που θα δώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αλλά και μέσω πιστωτικής και οικονομικής πολιτικής που θα στηρίξει και τη βιομηχανική και την αγροτική παραγωγή.

Αυτός είναι ο τρόπος για να πετύχουμε την αλλαγή στη δομή της ελληνικής οικονομίας που αυτή τη στιγμή είναι άρρωστη. Έχουμε υπερδιόγκωση των υπηρεσιών, όπως γνωρίζετε, και συρρίκνωση των άλλων τομέων. Δεν θα αλλάξει αυτή η δομή κατεβάζοντας τους μισθούς και περιμένοντας τον ξένο επενδυτή, όπως επιτάσσει η μνημονιακή λογική.
Βεβαίως προτείνουμε βαθιά τομή και βεβαίως είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο. Αλλά αυτός είναι ο τρόπος για να στηθεί ξανά η Ελλάδα στα πόδια της.

Πέρα από τους δημοσιονομικούς στόχους οι Θεσμοί πιέζουν για δομικές μεταρρυθμίσεις που πολλοί συνάδελφοι σας θεωρούν ότι είναι απαραίτητες να γίνουν. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;

Ήδη σας έδωσα μια απάντηση με τα προηγούμενα. Θα σας πω όμως και το εξής. Ο τρόπος που αυτό συχνά λέγεται είναι εξόχως προσβλητικός για τον ελληνικό λαό. Τι υπονοεί το επιχείρημα; Ότι η Ελλάδα και οι Έλληνες είναι κατ’ ουσία άχρηστοι, ανίκανοι. Δεν μπορούν μόνοι τους να τακτοποιήσουν τα του οίκου τους και χρειάζονται τα μνημόνια, δηλαδή τον ξένο δανειστή και επιτηρητή, ο οποίος επειδή είναι πονόψυχος, αλλά και πιο τίμιος και ικανός από εμάς, θα έρθει να μας βάλει σε τάξη.

Σε απλά ελληνικά, θα έρθει ο Γερμανός, ο Γάλλος και ο Ολλανδός, που φυσικά είναι ικανοί, και θα μας διορθώσουν. Αυτό το πράγμα δεν έχει υπάρξει ποτέ στην ελληνική ιστορία και δεν πρόκειται να υπάρξει τώρα. Τις μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η χώρα πρέπει μόνοι μας να τις κάνουμε και να μην τις περιμένουμε από κανέναν επιτηρητή.

Οι δομικές αλλαγές τις οποίες επιδιώκουν τα μνημόνια κυρίως μεταφράζονται σε μια: Η συρρίκνωση των εισοδημάτων. Φτωχαίνω δηλαδή το ελληνικό εργατικό δυναμικό και υποτίθεται δημιουργώ δυνατότητες κερδοφορίας για τον ξένο, ή τον Έλληνα επενδυτή. Ούτε αυτό υπάρχει στη διεθνή εμπειρία. Είναι μια κατασκευή που προέρχεται από κακά εγχειρίδια των οικονομικών της ανάπτυξης.

Ο στόχος που πραγματικά επιδιώκει ο δανειστής μέσω των μνημονίων είναι να εξασφαλίσει με κάποιο τρόπο την αποπληρωμή των δανείων. Παράλληλα θέλει να μη του δημιουργεί η Ελλάδα προβλήματα δημιουργώντας ξανά ελλείμματα. Από κει και πέρα δε νοιάζεται. 

Δεν πρόκειται να σταθεί ξανά η ελληνική οικονομία στα πόδια της με αυτό τον τρόπο. Είναι ο δρόμος για τη συρρίκνωση της χώρας και για την πλήρη απαξίωσή της.

 [--->]

Έξοδος ή μη από το ευρώ: οι επιπτώσεις στους μισθούς

Emiliano Brancaccio *, Nadia Garbellini **

19 Μαΐου, 2014 

Μια μελέτη για τις μισθολογικές και αναδιανεμητικές επιπτώσεις από την παραμονή ή την έξοδο από το ευρώ. Ο κίνδυνος για «υψηλό πληθωρισμό» σε περίπτωση εξόδου, που επικαλείται ο Draghi, δεν αποδεικνύεται με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία. Αλλά και η άποψη ότι το μισθολογικό κόστος και οι αναδιανεμητικές επιπτώσεις της εξόδου από το ευρώ δεν θα πρέπει να μας ανησυχούν διαψεύδεται από τα εμπειρικά στοιχεία. Αν θέλουμε να προστατεύσουμε την εργασία, η κριτική του ενιαίου νομίσματος θα πρέπει να συνοδεύεται από μια κριτική της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

Οι πολιτικές λιτότητας της ευελιξίας της εργασίας απέτυχαν να περιορίσουν τις διαφορές μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωζώνης, αλλά κατά κάποιο τρόπο τείνουν ακόμη και να τις οξύνουν. [1]

Το άνοιγμα  της μακροοικονομικής ψαλίδας ανάμεσα στις χώρες της ευρωζώνης κρατά ζωντανή τη συζήτηση για τη μελλοντική επιβίωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης και τις επιπτώσεις που θα προέκυπταν από μια πιθανή διάλυσή της. Αλλά αν μια χώρα εγκαταλείψει τη ζώνη του ευρώ, ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις στην αγοραστική δύναμη των μισθών και την κατανομή του εισοδήματος μεταξύ μισθών και κερδών; Όπως συμβαίνει μερικές φορές, και ως προς αυτό το θέμα έχουν σχηματιστεί δύο αντίπαλα στρατόπεδα φανατικών οπαδών. 

Από τη μία, οι υποστηρικτές της εξόδου από το ευρώ οι οποίοι χωρίς κανένα ενδοιασμό εμπιστεύονται την γνώμη μιας μερίδας σχολιαστών που κατά τη γνώμη τους «η ιστορική εμπειρία δεν δικαιολογεί τις ανησυχίες»  για τους μισθούς και την κατανομή του εισοδήματος. [2] Από την άλλη, τους απολογητές της παραμονής στο ευρώ με κάθε κόστος που υποστηρίζουν ότι η έξοδος από το ευρώ θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε κατάρρευση της αγοραστικής δύναμης των αποδοχών των εργαζομένων, κάτι που ενισχύεται από την πρόβλεψη του Μάριο Ντράγκι ότι «οι χώρες που εγκαταλείπουν την ευρωζώνη και υποτιμούν το νόμισμά τους έχουν μεγάλο πληθωρισμό». [3]

Ποια από αυτές τις αντίθετες απόψεις επιβεβαιώνεται  από τα δεδομένα; Μια ματιά στις  νομισματικές κρίσεις του παρελθόντος μπορεί να βοηθήσει στον να δοθεί μια απάντηση. Σε δύο μελέτες προσεχούς δημοσίευσης στο Περιοδικό Οικονομικής Πολιτικής (Rivista di Politica Economica) και στο European Journal of Economics and Economic Policy, επιλέξαμε τις περιπτώσεις  νομισματικών κρίσεων που εκδηλώθηκαν μέσα σε μια πορεία τριάντα και πάνω χρόνων, από το 1980. Από τα 28 περιστατικά που αναλύθηκαν  η εικόνα ήταν πολύ πιο σύνθετη από τις απλουστεύσεις των αντιπάλων ομάδων. [4]

Πρώτον, ο κίνδυνος ενός «μεγάλου πληθωρισμού» που επικαλείται ο Ντράγκι  δεν βασίζεται σε επαρκή αποδεικτικά στοιχεία. Από το σύνολο των δειγμάτων των περιστατικών, ο δείκτης του μέσου ποσοστού πληθωρισμού των τιμών καταναλωτή στην πράξη αυξάνεται κατά δεκατέσσερις ποσοστιαίες μονάδες, από 10,6 τοις εκατό ένα έτος πριν από την κρίση στο 24,6 το έτος της υποτίμησης.

 Η αύξηση είναι σημαντική. Ωστόσο, αν συγκριθούν οι μέσες τιμές τα πέντε έτη πριν από την κρίση με τις μέσες τιμές των πέντε χρόνων μετά την κρίση, η αύξηση του πληθωρισμού είναι πιο μικρή: λιγότερο από τρεις μονάδες, από το 16,0 στο 18,9 τοις εκατό. Και το κυριότερο, αν δεν συμπεριληφθούν  οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες στο δείγμα, και εστιάσουμε την προσοχή μας μόνο στις χώρες με υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα,τότε η αύξηση του πληθωρισμού τη χρονιά της κρίσης είναι πολύ πιο περιορισμένη: μόλις πάνω από δύο ποσοστιαίες μονάδες, από το 4,5 στο 6,7 τοις εκατό.

 Επιπλέον, συγκρίνοντας τα πέντε έτη πριν από την κρίση με την επόμενη πενταετία, διαπιστώνουμε  ότι σε χώρες υψηλού εισοδήματος ο πληθωρισμός τείνει ακόμη και να μειωθεί, από το 6,4 στο 4,1 τοις εκατό. Έτσι, τουλάχιστον όσον αφορά την Ιταλία και τις σχετικά πλουσιότερες χώρες, ο μπαμπούλας που επικαλούνται συνεχώς ότι αν εγκαταλείψουμε  το ευρώ θα αναγκαστούμε να βγαίνουμε για ψώνια με ένα καρότσι γεμάτο υποτιμημένα νομίσματα , δεν επιβεβαιώνεται από τα ιστορικά δεδομένα.

Από την άλλη , τα περιστατικά που εξετάστηκαν αποκαλύπτουν ότι η έξοδος από καθεστώτα συναλλαγματικών ισοτιμιών που συνδέονται με προσωρινές και σχετικά περιορισμένες αυξήσεις του πληθωρισμού, μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στους πραγματικούς μισθούς και την κατανομή των εισοδημάτων. Από το πλήρες δείγμα των περιστατικών, υπολογίζουμε ότι οι νομισματικές κρίσεις συνδέονται  με μια μέση μείωση των πραγματικών μισθών κατά 5,0 ποσοστιαίες  μονάδες τη χρονιά εξόδου από την κρίση, η οποία απορροφάται μόνο μετά από πέντε χρόνια.

Επιπλέον, οι κρίσεις συνδέονται με μια μέση πτώση του μεριδίου των μισθών - δηλαδή, το μερίδιο της μισθωτής εργασίας στο εθνικό εισόδημα - που δεν υφίσταται ανατροπές και μετά από πέντε χρόνια ανέρχεται στις 5,5 ποσοστιαίες μονάδες. Αν δούμε τι συμβαίνει μόνο στις χώρες υψηλού εισοδήματος, η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη: ο μέσος πραγματικός μισθός μειώνεται κατά 4,0 μονάδες το έτος εξόδου από το καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών, αλλά πέντε χρόνια μετά ανακάμπτει και υπερβαίνει κατά 1,7 μονάδες  τα προ κρίσης επίπεδα.

Το μερίδιο των μισθών εξακολουθεί να μειώνεται, και μετά από πέντε χρόνια παρουσιάζει  μια μείωση 5,2 ποσοστιαίων  μονάδων σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Τέλος, τόσο όσον αφορά τον πραγματικό μισθό όσο και το μερίδιο των μισθών, μετά την , οι τάσεις αυτών των μεταβλητών ακολουθούν μια πορεία σαφώς πιο καθοδική από την προηγούμενη, πριν την έξοδο από την νομισματική ζώνη. Όποιος  υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε ιδιαίτερα  για τις επιπτώσεις στους μισθούς και τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις μιας πιθανής εξόδου από το ευρώ, καλά θα κάνει να δώσει μια ματιά στα ιστορικά στοιχεία.

Άλλωστε, αυτές είναι μέσες τιμές. Από χώρα σε χώρα η μεταβλητότητα των δυναμικών μπορεί να είναι πολύ υψηλή. Αυτό σημαίνει ότι η αντίδραση των πραγματικών μισθών και του μεριδίου των μισθών εξαρτάται και από τα συστήματα διαπραγμάτευσης και από τις ακολουθούμενες οικονομικές πολιτικές. Αν τη στιγμή της εξόδου από τη νομισματική ζώνη μια χώρα αφήσει ανυπεράσπιστους τους μισθούς, και αναθέσει τη διακύμανση του εθνικού νομίσματος στις περιβόητες «δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς»,τότε ο κίνδυνος είναι να δούμε τους μισθούς να πέφτουν ακόμη περισσότερο.

Για να αναφέρουμε δύο αντίθετα παραδείγματα, το 2002, η Αργεντινή αντιμετώπισε την εγκατάλειψη της ισοτιμίας με το δολάριο ακολουθώντας  επεκτατική πολιτική μισθών, που αύξησε σημαντικά τους μισθούς και το μερίδιο των μισθών. Αντίθετα, μετά την έξοδο της από το SME (ΕΝΣ , Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα) το 1992, η Ιταλία ακολούθησε  περιοριστική μισθολογική πολιτική, η οποία μέσα σε πέντε χρόνια συνέβαλε στη μείωση των πραγματικών μισθών κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες και την κατάρρευση του μεριδίου των μισθών κατά 6,3 μονάδες.

 Τελικά, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, μπορούμε να πούμε ότι, ελλείψει των κατάλληλων πολιτικών διασφάλισης των εργαζομένων, το κόστος των μισθών και οι αναδιανεμητικές επιπτώσεις της εξόδου από το ευρώ θα μπορούσαν να αποδειχθούν ακόμα πιο σημαντικές και μόνιμες, σύμφωνα με το μέσο όρο των δεδομένων. Οι επιπτώσεις αυτές, εξάλλου, δεν φαίνεται  να μπορούν να δικαιολογηθούν με όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας: η μελέτη μας συγκρούεται με την ορθόδοξη άποψη ότι η ανάκαμψη του ΑΕΠ θα είναι τόσο πιο μεγάλη, όσο πιο μεγάλη θα είναι η μείωση των πραγματικών μισθών λόγω της υποτίμησης. Αν υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ της πορείας πραγματικών μισθών και του ΑΕΠ μετά από μια νομισματική κρίση, αυτή μας λέει ότι το ΑΕΠ αυξάνεται όταν αυξάνονται οι πραγματικοί μισθοί, και όχι το αντίστροφο. [5]

Η ανάλυσή μας, ωστόσο, δείχνει και μια άλλη πτυχή του ζητήματος. Η έρευνα για το κόστος μιας ενδεχόμενης εγκατάλειψης του ενιαίου νομίσματος θα πρέπει να γίνεται  πάντα συγκριτικά, δηλαδή συγκρίνοντας τα ήδη υπάρχοντα κόστη παραμονής στην ευρωζώνη. Από την άποψη αυτή θα πρέπει να σημειωθεί ότι από το 2009 έχουμε φαινόμενα  αποπληθωρισμού των αποδοχών τα οποία σε ορισμένες περιφερειακές χώρες της ΕΕ έχουν πάρει ήδη σημαντικές διαστάσεις: μέσα σε πέντε χρόνια οι μέσοι  ακαθάριστοι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν 2,2 τοις εκατό στην Ιταλία, 3,8 στην Πορτογαλία, 3,9 στην Ιρλανδία, 5,4 στην Ισπανία και 22 τοις εκατό στην Ελλάδα. Το μερίδιο των μισθών μειώθηκε μόλις 0,3 ποσοστιαίες μονάδες στην Ιταλία, αλλά έπεσε 4,2 μονάδες στην Ισπανία, 4,4 μονάδες στην Πορτογαλία, 5,7 μονάδες στην Ιρλανδία και κυριολεκτικά κατάρρευσε κατά 7,7 μονάδες στην Ελλάδα.

Αυτές οι τάσεις δεν αποτελούν μόνο μια αντανάκλαση της ύφεσης. Είναι και καρπός ενός συγκεκριμένου δόγματος, το οποίο έχουμε περιγράψει αλλού ως «επεκτατική επισφάλεια». Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της σχετικής φερεγγυότητας των περιφερειακών χωρών της Ένωσης μπορεί να  γίνει μόνο με περισσότερη ευελιξία στην εργασία  και περικοπές μισθών, ονομαστικών και πραγματικών. [6] Σύμφωνα με αυτή τη συνταγή, η Ιταλία υπό μία έννοια έχει καθυστερήσει, και θα πρέπει να  προσαρμοστεί  πιο γρήγορα στην πτώση των μισθών που καταγράφεται ήδη αισθητά σε άλλες περιφερειακές χώρες της ΕΕ. Με τον πρόσφατο νόμο για την εργασία (Jobs Act) , άλλωστε, δεν δημιουργούνται  άμεσα θέσεις εργασίας, αλλά γίνεται  προσπάθεια προσαρμογής στην επικρατούσα αποπληθωριστική πολιτική στην Ευρώπη. [7]

Τι μπορούμε να περιμένουμε από μια τέτοια πολιτική; Η περίπτωση της Ελλάδας είναι χαρακτηριστική : την ίδια περίοδο που εφαρμοζόταν μια τρομακτική πολιτική αποπληθωρισμού των μισθών, η χώρα κατέγραφε μια περαιτέρω πτώση του εθνικού εισοδήματος και μια αύξηση της σχέσης εξωτερικού χρέους και δημόσιου χρέους από τη μία πλευρά και του εισοδήματος από την άλλη.

 Η περίπτωση της Ελλάδας, δείτε, είναι ακραία, αλλά δεν αποτελεί λογική εξαίρεση. Όπως γνώριζαν πολύ καλά ο Fisher και ο Keynes, και όπως μας επισημαίνει σήμερα ο ίδιος ο Krugman, η μείωση των μισθών δεν διορθώνει απαραίτητα τις ανισορροπίες, αλλά μάλλον τις οξύνει, και μπορεί να οδηγήσει κατ 'ευθείαν σε αποπληθωρισμό του χρέους. [8] .Παρ 'όλα αυτά, στις κατευθύνσεις των θεσμικών οργάνων και των κυβερνήσεων δεν διαφαίνεται η παραμικρή αλλαγή πλεύσης. Τα κυρίαρχα συμφέροντα, στη Γερμανία και όχι μόνο, είναι αντίθετα σε οποιαδήποτε αλλαγή κατεύθυνσης, όπως για παράδειγμα μια πολιτική με βάση «τα ευρωπαϊκά πρότυπα μισθών» [9] ή με βάση μια γενικότερη πολιτική αναθέρμανσης της οικονομίας. Ετσι, επιμένουν στην ολέθρια άποψη ότι η εξίσωση προς τα κάτω των μισθών θα φέρει σε ισορροπία την Ένωση με αποτέλεσμα οι αρνητικές συνέπειες των αποπληθωριστικών τάσεων να συνεχίζονται. Με αυτό το ρυθμό, η «προειδοποίηση των οικονομολόγων»  προβλέπει ότι η έκρηξη της ευρωζώνης, αργά ή γρήγορα θα είναι αναπόφευκτη.

Οι επιπτώσεις είναι σαφείς: σε μακροπρόθεσμη βάση, όπως έχει ήδη συμβεί σε άλλες χώρες, μια επανάληψη των πολιτικών αποπληθωρισμού των μισθών μπορεί να προκαλέσει και στην Ιταλία μια πτώση των πραγματικών μισθών και του μεριδίου των μισθών ακόμη μεγαλύτερη από αυτή που θα μπορούσε να προκύψει με την εγκατάλειψη του ενιαίου νομίσματος. Όμως, η όξυνση του αποπληθωρισμού των μισθών σε μια μεγάλη χώρα όπως η Ιταλία θα μπορούσε να έχει ακόμη πιο αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις στις συνολικότερες αντοχές της Ένωσης. Το συμπέρασμα έχει κάτι το ειρωνικό: οι μισθοί θα μπορούσαν να υποστούν μια διπλή μείωση, σε πρώτο χρόνο από τον αποπληθωρισμό στην ευρωζώνη, και σε δεύτερο χρόνο από την υποτίμηση εκτός της Ένωσης. Αν τα πράγματα πήγαιναν προς αυτή την κατεύθυνση,τότε για τους εργαζόμενους θα ήταν πραγματικά «αστείο».

Κατ 'αρχήν δεν είναι  καθόλου βέβαιο ότι τα πράγματα σε κάθε περίπτωση θα πάρουν αυτή τη κατεύθυνση. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι οι χώρες που αντιμετώπισαν τις νομισματικές κρίσεις με πολιτικές διασφάλισης των μισθών είχαν πολύ καλύτερες επιδόσεις  στους μισθούς και τα ποσοστά αναδιανομής από τις υπόλοιπες. Πέρα, όμως, ​​από τις μισθολογικές εξελίξεις μπορούν να βγουν γενικότερα συμπεράσματα. Με βάση τον Althusser, θα μπορούσαμε να πούμε, για παράδειγμα, ότι η κρίση μιας νομισματικής ζώνης αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα  «συγκυρίας» ενός ιστορικού προτσές που μπορεί να διέπεται από εναλλακτικούς τρόπους ρύθμισης ,ο καθένας από τους οποίους μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές επιπτώσεις σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.

 Από αυτή την άποψη, είναι χρήσιμο να κάνουμε δικούς μας τους προβληματισμούς εκείνων  των επιστημόνων οι οποίοι, μετά από ένα ταραγμένο πνευματικό ταξίδι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, για τη διασφάλιση των εργαζόμενων οι  διακυμάνσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας θα πρέπει να αντικατασταθούν από μια πολιτική ελέγχου της ανταλλαγής κεφαλαίων και εμπορευμάτων. [10] .Όσοι πιστεύουν ότι αυτή η απόφαση είναι εκτός ιστορικού χρόνου καλά θα κάνουν να προσέξουν ότι από το 2008 έχουν παρθεί 700 νέα μέτρα προστατευτισμού παγκοσμίως. [11]. 

Και  αυτή είναι η απόδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το σημερινό παγκόσμιο μοντέλο συσσώρευσης με τις ακολουθούμενες  εν μέρει διαφορετικές πολιτικές ανάπτυξης. Αν εξαιρέσουμε τους κληρονόμους του εργατικού κινήματος του περασμένου αιώνα, την τάση αυτή φαίνεται να την έχουν κατανοήσει όλοι.

Τα διδάγματα που βγαίνουν από την τρέχουσα πολιτική συγκυρία, είναι σαφή. Πέρα από τη φασαρία που δημιουργούν τα μέσα ενημέρωσης, οι σημερινές μακροοικονομικές αποκλίσεις  μας  επιβάλλουν να προετοιμαζόμαστε για μια προοπτική ανάφλεξης της ευρωζώνης. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε ευρωπαϊστές που προτείνουν τη διατήρηση της Ευρωζώνης με πολιτικές αποπληθωρισμού των μισθών και τους γατόπαρδους που υποστηρίζουν την εγκατάλειψη  του ενιαίου νομίσματος, αλλά που δεν τολμούν με οποιονδήποτε τρόπο να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά.

 Και οι μεν και οι δε, τελικά, είναι δημιουργήματα  μιας μανιχαϊστικής αντίληψης περί ελεύθερου εμπορίου που έχει υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια μια αδιάκριτη ελευθερία της διεθνούς κυκλοφορίας κεφαλαίων και εμπορευμάτων που έχει  κάνει τόσο μεγάλη ζημιά. Στο σημερινό σταυροδρόμι , η κριτική στο ελεύθερο εμπόριο δεν πρέπει να αφεθεί αποκλειστικά στις αντιδραστικές δυνάμεις. Μια τέτοια κριτική μπορεί να πάρει προοδευτική κατεύθυνση και θα μπορούσε να γίνει η βάση μια αλλαγής της οικονομικής πολιτικής ευνοϊκή την εργασία.

* Πανεπιστήμιο του Sannio, ** Πανεπιστήμιο του Μπέργκαμο

[1] AA.VV. (2013). The Economists’ Warning: Europeangovernments repeat mistakes of the Treaty of Versailles, Financial Times, 23September (Προειδοποίηση των οικονομολόγων : οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επαναλαμβάνουν τα λάθη της Συνθήκης των Βερσαλλιών, Financial Times, 23 Σεπτεμβρίου).

[2] Bagnai, A. (2012). Il Tramonto dell’euro (Το τέλος του ευρώ). Imprimatur, Reggio Emilia.

[3] Draghi, M. (2011a). FT Interview Transcript, Financial Times, edited by Lionel Barber and Ralph Atkins, 18 December (Ντράγκι, M. (2011a). Απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης στους Financial Times, που δόθηκε στον Lionel Barber και τον Ralph Atkins στις 18 Δεκεμβρίου.

[4] Ο δικός μας ορισμός για τη «νομισματική κρίση» συνδυάζει δύο κριτήρια επιλογής που χρησιμοποιούνται ευρέως στη βιβλιογραφία. Έχουμε υιοθετήσει την ταξινόμηση των καθεστώτων ισοτιμιών που προτείνεται από το Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τον εντοπισμό περιστατικών μετάβασης από ένα σχετικά άκαμπτο καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών σε ένα πιο ευέλικτο, και από αυτά τα επεισόδια επιλέξαμε επιπλέον περιπτώσεις όπου είχαμε υποτιμήσεις πάνω από 25 τοις εκατό έναντι του δολαρίου το έτος αλλαγής του καθεστώτος ισοτιμιών, είτε το προηγούμενο έτος ή αμέσως μετά. Ο στόχος αυτού του διπλού κριτηρίου είναι η κάλυψη τόσο του φαινόμενου της υποτίμησης όσο και των αποφασιστικής σημασίας πολιτικών και θεσμικών αλλαγών που γενικά χαρακτηρίζουν την εγκατάλειψη των καθεστώτων συναλλαγματικών ισοτιμιών. 

Τα επεισόδια που επιλέξαμε είναι τα ακόλουθα. Επτά περιπτώσεις αφορούν χώρες υψηλού κατά κεφαλή εισοδήματος: Αυστραλία (1985), η Φινλανδία (1993), Ισλανδία (1985), Ιταλία (1993), Νότια Κορέα (1998), Ισπανία (1983), Σουηδία (1993). Οι άλλες 21 υποθέσεις έχουν να κάνουν με χώρες χαμηλού κατά κεφαλήν εισοδήματος: Αργεντινή (2002), Λευκορωσία (1999), Βραζιλία (1999), Χιλή (1982), Κόστα Ρίκα (1981), Κόστα Ρίκα (1991), Αίγυπτο (2003), Γουατεμάλα (1990), Ονδούρα (1990), Ινδονησία (1998), Καζακστάν (1999), Μεξικό (1995), Παραγουάη (1989), Περού (1988), Πολωνία (1990), Ρουμανία (1990), Νότια Αφρική (1984), Σουρινάμ (1994), Τουρκία (1999), Ουρουγουάη (1982), Ουρουγουάη (2002). Η χρονιά της «κρίσης» είναι αυτή όπου η υποτίμηση του νομίσματος είναι πάνω από 25%.

 Το όριο της υποτίμησης είναι αυτό που προτείνουν οι Frankel και Rose και χρησιμοποιείται ευρέως στη βιβλιογραφία. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα των αναλύσεων μας δεν αλλάζουν αν κάποιος υιοθετήσει διαφορετική όριο, για παράδειγμα 20%, και εξακολουθούν να ισχύουν  αν αφαιρεθούν οι ακραίες τιμές (outliers) .

 Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου (1992) δεν καλύπτεται διότι η υποτίμηση της στερλίνας ήταν μικρότερη από 20%. Τα μόνα επεισόδια που πληρούν τα κριτήρια επιλογής μας, αλλά δεν λήφθηκαν υπόψη αφορούν χώρες για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με τους πραγματικούς μισθούς ή το μερίδιο των μισθών στο ΑΕΠ (για παράδειγμα η περίπτωση της Ρωσίας το 1998).

 Για περισσότερα, ανατρέξτε στο  Brancaccio, E., Garbellini, N. (2014a), Sugli effetti salariali e distributivi  delle crisi dei regimi di cambio, Rivista di Politica Economica, luglio-settembre (Μισθολογικές και αναδιανεμητικές επιπτώσεις της κρίσης των καθεστώτων συναλλαγματικών ισοτιμιών, Περιοδικό Πολιτικής Οικονομίας, Ιούλιου-Σεπτεμβρίου) και Brancaccio, E. Garbellini, N. (2014b),Currency regime crises, real wages, functional income distribution and production, προσεχούς δημοσίευσης στο European Journal of Economics and Economic Policy: Παρέμβαση, ( Κρίσεις καθεστώτων συναλλαγματικών ισοτιμιών, πραγματικοί μισθοί, λειτουργική αναδιανομή εισοδημάτων και παραγωγής, Ευρωπαϊκή εφημερίδα Οικονομικών και Οικονομικής Πολιτικής: Παρέμβαση)

[5] Βλ. Brancaccio, Ε, Garbellini, Ν (2014b)

[6] Draghi, M (2011β), Introductory statement by Mr Mario Draghi, President of the European Central Bank, ECB press conference, Frankfurt am Main, 3 November. Blanchard, O. (2012), The Logic and Fairness of Greece’s Program, iMFdirect, 19 March. (Εισαγωγική δήλωση του κ Mario Draghi, προέδρου Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, συνέντευξη Τύπου ΕΚΤ, Φρανκφούρτη, 3 Νοεμβρίου. Blanchard, O. (2012), Η  λογική και η δικαιοσύνη του Ελληνικού Προγράμματος, iMFdirect, 19 Μαρτίου.

[7] Εξάλλου, ότι ο νέος  νόμος για την Εργασία (Jobs Act ) και γενικότερα οι πολιτικές ευελιξίας της εργασίας δεν έχουν άμεσες επιπτώσεις στην απασχόληση είναι κάτι που επιβεβαιώνεται εδώ και  χρόνια από την εμπειρική έρευνα. Μια πρόσφατη συνεισφορά σχετικά με το θέμα, βλ. Realfonzo, R., Tortorella Esposito, G. (2014), Gli insuccessi nella liberalizzazione del lavoro a termine, Economia e politica, 13 maggio (Η αποτυχία της απελευθέρωσης της εργασία ορισμένου χρόνου, Οικονομία και Πολιτική, 13 Μαΐου.

[8] Eggertsson, G.B., Krugman, P. (2012). Debt, Deleveraging, and the Liquidity Trap: A Fisher-Minsky-Koo Approach, Quarterly Journal of Economics, 127, 3. (Χρέος, απομόχλευση, και παγίδα  ρευστότητας: Μια Προσέγγιση των Fisher-Minsky-Koo, Τριμηνιαία Εφημερίδα Οικονομικών, 127, 3.

[9] Brancaccio, E. (2012). Current account imbalances, the Eurozone crisis and a proposal for a “European wage standard”, International Journal of Political Economy, vol. 41, 1. Ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών , η κρίση της Ευρωζώνης και μια πρόταση για ένα «τα ευρωπαϊκά πρότυπα μισθών», Διεθνής εφημερίδα πολιτικής οικονομίας , τομ. 41, 1.

[10] Kaldor, Ν (1978). The effects of devaluations on trade in manufactures, in Further Essays on Applied Economics, Duckworth, London (Οι επιπτώσεις των υποτιμήσεων στο μεταποιητικό εμπόριο, Δοκίμια Εφαρμοσμένων  Οικονομικών, Duckworth, Λονδίνο). Για τα πιθανά οφέλη από τις σύγχρονες μορφές περιορισμού των ανταλλαγών πρβ και Rodrik, D. (2011). The Globalization Paradox: Democracy and the Future of the World Economy, W. W. Norton & Company (Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης: Δημοκρατία και το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας, W. W. Norton & Company).

[11] European Commission (2013). EU Report: Trade protectionism still on rise across the world, 2 September (Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013). Έκθεση της ΕΕ: ​​ Ο προστατευτισμός στο εμπόριο σε άνοδο σε όλο τον κόσμο, 2 Σεπτεμβρίου). Να επισημάνουμε την πρόσφατη επίκληση για ρήτρες πολιτικού ελέγχου του εμπορίου από τον Sergio Marchionne ως πρόεδρος του Συνδέσμου Ευρωπαίων Κατασκευαστών Αυτοκινήτου (Reuters, European car market needs EU-led restructuring -Fiat boss, 10 October 2012) Reuters, η ευρωπαϊκή αγορά αυτοκινήτου χρειάζεται αναδιάρθρωση υπό την ηγεσία της ΕΕ  –δήλωσε το αφεντικό της Fiat, 10 Οκτώβριος 2012).

[--->]