Του Michael Roberts
Σήμερα στην Πορτογαλία διεξάγονται εκλογές για πρόεδρο και για
κοινοβούλιο, δύο μόλις χρόνια μετά τις τελευταίες. Διεξάγονται πρόωρα επειδή ο
σοσιαλιστής πρωθυπουργός Κόστα αναγκάστηκε να τις προκηρύξει μετά από σοβαρά
σκάνδαλα διαφθοράς που αφορούσαν υπουργούς της κυβέρνησής του. Επίσης, δικαστήριο της Λισαβόνας αποφάσισε
πρόσφατα ότι ένας πρώην σοσιαλιστής πρωθυπουργός πρέπει να δικαστεί για
διαφθορά. Οι εισαγγελείς ισχυρίζονται ότι ο José Sócrates, πρωθυπουργός από το
2005 μέχρι το 2011, τσέπωσε περίπου 34 εκατομμύρια ευρώ (36,7 εκατομμύρια
δολάρια) κατά τη διάρκεια της θητείας του στην εξουσία από δωροδοκίες, απάτες
και ξέπλυμα χρήματος.
Μόλις 11 εκατομμύρια Πορτογάλοι έχουν δικαίωμα ψήφου και οι
δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το αντιμεταναστευτικό, νεοφασιστικό κόμμα Chega
(Αρκετά!) θα μπορούσε να σημειώσει τα μεγαλύτερα κέρδη και να διατηρήσει την
ισορροπία δυνάμεων στο κοινοβούλιο μεταξύ των σήμερα κυβερνώντων
κεντροαριστερών Σοσιαλιστών και των κεντροδεξιών Σοσιαλδημοκρατών.
Η κύρια αντιπολίτευση της σημερινής κυβέρνησης, το
Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (PSD), έχει συμμαχήσει με το Λαϊκό Κόμμα (CDS-PP) και
το Μοναρχικό Λαϊκό Κόμμα (PPM), για να σχηματίσουν αυτό που ονομάζουν
Δημοκρατική Συμμαχία (AD) με επικεφαλής τον Λουίς Μοντενέγκρο, τον ηγέτη του
PSD. Αλλά και το PSD κατηγορείται για
διαφθορά. Μια έρευνα για δωροδοκία στα
νησιά Μαδέιρα της Πορτογαλίας προκάλεσε την παραίτηση δύο επιφανών στελεχών του
PSD.
Οι εν ενεργεία Σοσιαλιστές έχουν τώρα τον Πέδρο Σάντος ως
ηγέτη τους. Το κόμμα υπόσχεται να κάνει κάποιες
ελάχιστες μεταρρυθμίσεις: σκοπεύει να επιστρέψει το 50% του ΦΠΑ σε όσους
αγοράζουν υβριδικά ή ηλεκτρικά αυτοκίνητα, να δημιουργήσει έναν φορέα που θα
παρακολουθεί την ενοικίαση ακινήτων και να εγγυηθεί τη δημόσια τραπεζική
χρηματοδότηση για όσους αγοράζουν σπίτι, μέχρι την ηλικία των 40 ετών - η
στέγαση είναι ένα μεγάλο πρόβλημα.
Η νέα κεντροδεξιά συμμαχία AD ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται
τον "φιλελεύθερο συντηρητισμό", τη "χριστιανική δημοκρατία"
και τον "οικονομικό φιλελευθερισμό".
Η AD δηλώνει ότι θέλει να εφαρμόσει μέγιστο φορολογικό συντελεστή 15%
για άτομα ηλικίας έως 35 ετών, καθώς και στεγαστικά δάνεια με συμμετοχή των τραπεζών στο 100% της αξίας του ακινήτου για αγορά
πρώτης κατοικίας.
Η αντιμεταναστευτική νεοφασιστική Chega με επικεφαλής τον
Αντρέ Βεντούρα θέλει να υπερασπιστεί τις "εθνικές αξίες" και να
περιορίσει τον "ισλαμικό φονταμενταλισμό". Η Chega σκοπεύει να εξισώσει την κατώτατη
σύνταξη με τον Εθνικό Ελάχιστο Μισθό και να παράσχει ένα χρόνο άδεια πατρότητας
και μητρότητας, την οποία θα μοιράζονται οι γονείς του παιδιού.
Υπάρχουν επίσης διάφορα μικρά αριστερά κόμματα που θα
μπορούσαν να συγκεντρώσουν ένα 5% περίπου .
Η πανδημία ήταν μια καταστροφή για την ήδη αδύναμη πορτογαλική
οικονομία. Και έκτοτε η μετά- κόβιντ
οικονομική ανάκαμψη τροφοδοτήθηκε από την απορρύθμιση και μια σειρά
προγραμμάτων που σχεδιάστηκαν για να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Αυτό έχει στρεβλώσει την αγορά κατοικίας σε
μια χώρα όπου ο μηνιαίος κατώτατος μισθός είναι 760 ευρώ και όπου το 50% των
ανθρώπων κερδίζει λιγότερο από 1.000 ευρώ το μήνα. Η απελευθέρωση της αγοράς
ενοικίων, η έκδοση "χρυσής βίζας" που παρέχει άδεια παραμονής με
αντάλλαγμα την αγορά ακινήτων αξίας 500.000 ευρώ και άνω, η εισαγωγή του
φοροαπαλλακτικού "καθεστώτος μη συνήθους διαμονής" για τους
αλλοδαπούς και, πιο πρόσφατα, η δημιουργία μιας ψηφιακής βίζας που επιτρέπει σε
εύπορους αλλοδαπούς να εργάζονται εξ αποστάσεως και να πληρώνουν φορολογικό
συντελεστή μόλις 20% έχουν παίξει ρόλο. Το ίδιο – που ίσως είναι και το πιο
προφανές - έχει κάνει και η μετατροπή διαμερισμάτων σε επικερδείς βραχυχρόνιες
μισθώσεις. Τώρα μόνο στη Λισαβόνα
υπάρχουν 48.000 σπίτια που παραμένουν άδεια και 750.000 σε ολόκληρη την
Πορτογαλία. Οι Πορτογάλοι πολίτες έχουν
απομακρυνθεί από την αγορά κατοικίας και υπάρχουν ελάχιστα κρατικά προγράμματα
για την ενοικίαση κατοικιών. Η πραγματικότητα είναι ότι οι όλες οι κυβερνήσεις
δεν έκαναν τίποτα για την κρίση στέγης, τα επίμονα χαμηλά επίπεδα αμοιβών και
τις αναξιόπιστες υπηρεσίες δημόσιας υγείας.
Ο μέσος μισθός είναι μόλις 1.300 ευρώ (1.466 δολάρια ΗΠΑ) το
μήνα. Μεταξύ όλων των χωρών του ΟΟΣΑ, η Πορτογαλία έχει τον έκτο χαμηλότερο
μέσο μισθό, αλλά και τη μεγαλύτερη αύξηση στις τιμές των κατοικιών. Το 2022, ο μισθός ενός μέσου άγαμου
εργαζόμενου, μετά από φόρους και επιδόματα, ήταν 71,9% του ακαθάριστου μισθού
του, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ που είναι 75,4%. Ένας μέσος έγγαμος
εργαζόμενος με δύο παιδιά στην Πορτογαλία είχε μισθό μετά από φόρους και
οικογενειακές παροχές, το 84,6% του ακαθάριστου μισθού του, σε σύγκριση με το
85,9% του μέσου όρου του ΟΟΣΑ.
Η ανισότητα των εισοδημάτων και του πλούτου και τα επίπεδα
φτώχειας στην Πορτογαλία είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Βάση Δεδομένων για
την Ανισότητα, τον κορυφαίο ερευνητικό φορέα για τη μέτρηση της ανισότητας των
εισοδημάτων και του πλούτου σε μια χώρα, στην Πορτογαλία το 2022, το 10% των
ενηλίκων με το υψηλότερο εισόδημα κατείχε το 36% του συνολικού ατομικού
εισοδήματος στη χώρα (προ φόρων και επιδομάτων), ενώ το φτωχότερο 50% των
ενηλίκων μόλις το 19%. Το πλουσιότερο 1%
κατέχει το 10% του συνολικού ατομικού εισοδήματος. Οι αναλογίες αυτές επιδεινώθηκαν με όλες τις
κυβερνήσεις του 21ου αιώνα.
Η κατάσταση είναι ακόμη πιο άνιση όταν πρόκειται για τον
προσωπικό πλούτο, δηλαδή την περιουσία, τις αποταμιεύσεις και τα
χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία όπως μετοχές και ομόλογα. Το 2022, το πλουσιότερο 10% των ενηλίκων κατείχε το
60% του συνολικού προσωπικού πλούτου στην Πορτογαλία, ενώ το φτωχότερο 50% μόλις το 3,6% ! Με άλλα λόγια,
κατέχουν πολύ λίγα ή τίποτα. Το πλουσιότερο 1% κατείχε το 25% του συνολικού προσωπικού πλούτου. Και οι η ψαλίδα αυτή άνοιξε ακόμα περισσότερο τα
τελευταία 25 χρόνια με όλες τις κυβερνήσεις.
Η κυβέρνηση Κόστα ήρθε στην εξουσία με την υπόσχεση να
αντιστρέψει τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν από την Ευρωζώνη μετά την
ύφεση του 2008. Αλλά όπως και άλλες
κυβερνήσεις στη νότια Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, σημείωσε μικρή πρόοδο στην
ανάπτυξη, την παραγωγικότητα και τις επενδύσεις, ακόμη και αν απέφυγε ακόμη
χειρότερα μέτρα λιτότητας. Η παραγωγικότητα
παρέμεινε αμετάβλητη τα τελευταία οκτώ χρόνια.
Η οικονομία της Πορτογαλίας υστερεί σε σχέση με την υπόλοιπη
ΕΕ από το 2000. Η Ευρωπαϊκή Ένωση
υποτίθεται ότι είχε βάλει στόχο να "εξισώσει" τις ασθενέστερες
καπιταλιστικές οικονομίες με τον πιο πλούσιο πυρήνα της. Το άνοιγμα του εμπορίου και των επενδύσεων
μετά την ένταξη της Πορτογαλίας το 1986 φάνηκε να λειτουργεί, όπως και για
άλλες αδύναμες χώρες της ΕΕ. Αλλά η εισαγωγή
του ευρώ όλα αυτά τα άλλαξε. Ενώ μέχρι
τότε οι πιο αδύναμες χώρες της ΕΕ είχαν τη δυνατότητα να υποτιμούν τα νομίσματά
τους έναντι του γερμανικού μάρκου για να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Αυτό δεν αποτελούσε πλέον επιλογή της
Ευρωζώνης. Χωρίς περισσότερες επενδύσεις
και παραγωγικότητα, τα ασθενέστερα καπιταλιστικά μέλη δεν μπορούσαν να
ανταγωνιστούν οπότε η σύγκλιση μετατράπηκε σε απόκλιση. Η Πορτογαλία, όπως και άλλα αδύναμα μέλη,
εξαρτιόταν από τις άμεσες ξένες επενδύσεις από τη Γερμανία και τη Γαλλία. Το εξωτερικό χρέος της αυξήθηκε απότομα και η
κρίση χρέους του ευρώ το 2012 στον απόηχο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κραχ
έσπρωξε τη χώρα στη φτώχεια και τη λιτότητα.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Πορτογαλίας παραμένει λιγότερο από το μισό του
ΑΕΠ της Γερμανίας.
Εν τω μεταξύ, οι χαμηλοί μισθοί και η υψηλή ανεργία έχουν αυξήσει
τη μετανάστευση. Την τελευταία δεκαετία
- μια περίοδο που περιλαμβάνει κυβερνήσεις τόσο των Σοσιαλιστών όσο και των
"κεντροδεξιών" Σοσιαλδημοκρατών - περίπου 20.000 Πορτογάλοι
νοσηλευτές έχουν φύγει για να εργαστούν στο εξωτερικό, σε μια άνευ προηγουμένου
διαρροή ιατρικού ταλέντου ενώ το ποσοστό ανεργίας των νέων εξακολουθεί να είναι
κοντά στο 25%.
Τα μεγαλύτερα κόμματα εναποθέτουν όλες τις ελπίδες τους στο
Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ, το οποίο συγκεντρώνει κεφάλαια από
τα πλουσιότερα μέλη για να βοηθήσει τις ασθενέστερες οικονομίες - για πρώτη
φορά χρησιμοποιείται ένα τέτοιο δημοσιονομικό πακέτο σε ολόκληρη την ΕΕ. Αλλά τα χρήματα της ΕΕ δεν έχουν ακόμη
εκταμιευθεί. Και συνοδεύονται από όρους:
συγκεκριμένα ότι η κυβέρνηση πρέπει να διατηρήσει μια αυστηρή δημοσιονομική
πολιτική και να διατηρήσει τα ελλείμματα του προϋπολογισμού σε χαμηλά επίπεδα
αλλά κυρίως να αρχίσει να μειώνει το τεράστιο ποσοστό του δημόσιου χρέους της.
Παρόλο που η επόμενη κυβέρνηση θα λάβει αυτά τα κονδύλια από
την ΕΕ για να χρηματοδοτήσει υποδομές και υπηρεσίες, είναι πιθανό να κάνει
ελάχιστα προκειμένου να πείσει έναν πολύ αδύναμο καπιταλιστικό τομέα να
επενδύσει, να επεκτείνει την απασχόληση και να αυξήσει τους μισθούς. Αυτό συμβαίνει επειδή η κερδοφορία του κεφαλαίου
στην Πορτογαλία είναι άθλια. Είναι
επίπεδη και χαμηλή εδώ και 40 χρόνια. Η
ΕΕ δεν έχει κάνει τίποτα για το πορτογαλικό κεφάλαιο μέχρι σήμερα.
Όποιος και αν νικήσει στις σημερινές εκλογές δεν έχει κανένα
πραγματικό σχέδιο για να αλλάξει την θλιβερή τύχη των πορτογαλικών νοικοκυριών
και η απελπισία θα μπορούσε να οδηγήσει στην άνοδο της νεοφασιστικής δεξιάς.
