Πίσω στο μακρινό 1961, ο τότε 27χρονος Στάνλει Μίλγκραμ, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Γέιλ, αποφάσισε να μελετήσει την υπακοή του ανθρώπου στην εξουσία!
(Είχαν περάσει λίγα μόνο χρόνια από τα φρικτά εγκλήματα των
Ναζί και γινόταν μια προσπάθεια κατανόησης της συμπεριφοράς των απλών
στρατιωτών και αξιωματικών των SS, οι οποίοι είχαν εξολοθρεύσει εκατομμύρια
αμάχων.)
Η ευρέως αποδεκτή εξήγηση (πριν από το πείραμα του Μίλγκραμ),
ήταν ότι έφταιγε η αυταρχική τευτονική διαπαιδαγώγηση και η καταπιεσμένη (κυρίως
σεξουαλικά), παιδική ηλικία των Γερμανών.
Όμως ο Μίλγκραμ ήταν κοινωνικός ψυχολόγος και πίστευε ότι
αυτού του είδους η υπακοή - που οδηγεί στο έγκλημα - δεν μπορεί να είναι
αποτέλεσμα μόνο της προσωπικότητας, αλλά περισσότερο των πιεστικών κοινωνικών συνθηκών.
Το απέδειξε κάνοντας το περίφημο «πείραμά» του.
.........................................................
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ
Τα υποκείμενα του πειράματος ήταν εθελοντές, κυρίως φοιτητές,
οι οποίοι καλούνταν έναντι αμοιβής, να συμμετέχουν σε ένα ψυχολογικό πείραμα
σχετικό με τη μνήμη.
Χώριζε τους φοιτητές σε ζεύγη και μετά από μια κλήρωση ο ένας
έπαιρνε το ρόλο του «μαθητευομένου» και ο άλλος του «δασκάλου».
Ο έκπληκτος «μαθητευόμενος» δενόταν χειροπόδαρα σε μια
ηλεκτρική καρέκλα και του περνούσαν ηλεκτρόδια σε όλο το σώμα. Έπειτα του έδιναν
να μάθει δέκα ζευγάρια λέξεων.
Ο «δάσκαλος», από την άλλη, καθόταν μπροστά σε μια κονσόλα
ηλεκτρικής γεννήτριας. Μπροστά του είχε δέκα κουμπιά με ενδείξεις: "15
βολτ", "30 βολτ", "50 βολτ" κλπ. Το τελευταίο κουμπί
έγραφε: «450 βολτ. Προσοχή! Κίνδυνος!»
Πίσω από το «δάσκαλο» στεκόταν ο πειραματιστής, ο υπεύθυνος
του πειράματος, που έδινε τις οδηγίες:
«Θα λέτε την πρώτη λέξη από τα ζεύγη στο μαθητευόμενο. Αυτός
πρέπει να θυμηθεί την δεύτερη λέξη του ζεύγους. Αν κάνει λάθος θα σηκώσετε τον
πρώτο μοχλό και θα υποστεί ένα ηλεκτροσόκ 15 βολτ. Σε κάθε επόμενο λάθος θα
σηκώνετε τον αμέσως επόμενο μοχλό», λέει ο πειραματιστής.
Ο «δάσκαλος» αισθάνεται ήδη καλά που δεν του έτυχε στην
κλήρωση ο άλλος ρόλος!
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΞΕΚΙΝΑ
Ο «δάσκαλος» λέει τις λέξεις από το μικρόφωνο. Ο
«μαθητευόμενος», ήδη τρομαγμένος, απαντάει σωστά, αλλά όχι για πολύ. Μόλις
κάνει το πρώτο λάθος ο «δάσκαλος» γυρνάει να κοιτάξει τον πειραματιστή. Εκείνος
του λέει να προχωρήσει στο πρώτο ηλεκτροσόκ. Ο «δάσκαλος» υπακούει. Τα 15 βολτ
δεν είναι και πολλά, αλλά ο
«μαθητευόμενος» έχει αλλάξει ήδη γνώμη.
Παρ’ όλα αυτά απαντάει σωστά σε άλλη μια ερώτηση, αλλά στο
επόμενο λάθος δέχεται 30 βολτ.
«Αφήστε να φύγω», λέει ο «μαθητευόμενος» που δεν μπορεί να
λυθεί. «Δε θέλω να συμμετάσχω σε αυτό το πείραμα.»
Ο «δάσκαλος» κοιτάει τον πειραματιστή. Εκείνος του κάνει νόημα
να συνεχίσει...
Τα βολτ αυξάνονται και τώρα πια ο πόνος είναι εμφανής στο
πρόσωπο του «μαθητευόμενου», που εκλιπαρεί να τον αφήσουν ελεύθερο.
Στα 200 βολτ τραντάζεται ολόκληρος.
Ο «δάσκαλος» πριν από κάθε ηλεκτροσόκ γυρνάει να κοιτάξει τον
πειραματιστή. Εκείνος, με σταθερή φωνή, του λέει ότι το πείραμα πρέπει να
συνεχιστεί. Ο «δάσκαλος» συνεχίζει να βασανίζει έναν άγνωστο, έναν απλό φοιτητή
που κλαίει, ζητάει τη βοήθεια του Θεού και παρακαλεί να τον λυπηθούν.
Δεν μπορεί πια να απαντήσει στις ερωτήσεις, έχει
αποδιοργανωθεί πλήρως, αλλά ο πειραματιστής λέει στο «δάσκαλο»:
«Τη σιωπή την εκλαμβάνουμε ως αποτυχημένη απάντηση και
συνεχίζουμε με την τιμωρία.»
Στα 345 βολτ ο «μαθητευόμενος» τραντάζεται ολόκληρος,
ουρλιάζει και χάνει τις αισθήσεις του.
Ο «δάσκαλος», ιδρωμένος και με τα χέρια του να τρέμουν,
κοιτάει τον πειραματιστή.
«Μην ανησυχείτε», λέει εκείνος, «το πείραμα είναι απολύτως
ελεγχόμενο... Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.»
«Μα είναι λιπόθυμος», λέει ο «δάσκαλος».
«Δεν έχει καμιά σημασία. Το πείραμα πρέπει να ολοκληρωθεί.
Συνεχίστε με τον τελευταίο μοχλό.»
..........................................................
Η ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ "ΚΑΛΟΣΥΝΗΣ" ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Πόσοι από τους εθελοντές έφτασαν ως τον τελευταίο μοχλό, τον
πιθανότατα θανατηφόρο;
Πριν ξεκινήσει το πείραμα του, ο Μίλγκραμ είχε κάνει μια
«δημοσκόπηση» ανάμεσα στους ψυχιάτρους και στους ψυχολόγους, ρωτώντας τους τι
ποσοστό των εθελοντών νομίζουν ότι θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό.
Σχεδόν όλοι οι ψυχοβγάλτες (ψυχίατροι και ψυχολόγοι) απάντησαν
ότι ΚΑΝΕΙΣ δε θα έφτανε ως τον τελευταίο μοχλό, εκτός ΙΣΩΣ από κάποια άτομα με
κρυπτοσαδιστικές τάσεις, καθαρά παθολογικές.
Δυστυχώς έκαναν λάθος όλοι!
Μόλις το 5% των «δασκάλων» αρνήθηκαν εξ’ αρχής να συμμετάσχουν
σε ένα τέτοιο πείραμα και αποχώρησαν, (συνήθως βρίζοντας τον πειραματιστή).
Το υπόλοιπο 95% προχώρησε πολύ το πείραμα, πάνω από τα 150
βολτ.
Το 65% τελικά έφτασε μέχρι τον τελευταίο μοχλό, δηλαδή τα
πιθανότατα θανατηφόρα 450 βολτ!
________________________________________
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΚΟΜΒΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ
Ο «μαθητευόμενος» δεν ήταν φοιτητής, αλλά ηθοποιός, που είχε
προσληφθεί από το Μίλγκραμ για αυτόν ακριβώς το «ρόλο»!
Φυσικά, δεν υπήρχε ηλεκτροσόκ, ούτε καθόλου ηλεκτρισμός. Ο
ηθοποιός υποκρινόταν ότι σπαρταράει...
Το πραγματικό "πειραματόζωο" ήταν ο «δάσκαλος»!
Αυτού την συμπεριφορά ήθελε να μελετήσει....
Όμως τα αποτελέσματα ήταν δυστυχώς αληθινά! Το μεγαλύτερο
ποσοστό των ανθρώπων θα υπακούσει και θα βασανίσει (ίσως και θα σκοτώσει) έναν
άγνωστο του, που δεν του έχει κάνει κακό, αρκεί να δέχεται εντολές από κάποιον
με κύρος (στην προκειμένη περίπτωση επιστημονικό) και ταυτόχρονα να αισθάνεται ότι
δεν τον βαρύνει η ευθύνη για ό,τι συμβεί, αφού εκείνος «απλά ακολουθούσε τις
διαταγές»!
...........................................................................
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ
Φυσικά οι περισσότεροι από εμάς θα σκεφτούν όταν μάθουν για
αυτό το πείραμα:
«Εγώ αποκλείεται να έφτανα ως τον τελευταίο μοχλό.»
Ναι; Το πιστεύεται ακλόνητα αυτό;
Για δείτε λίγο, τι συμβαίνει στην κοινωνία μας, κάθε μέρα:
- Ο υπάλληλος της ΔΕΗ που δέχεται να κόψει το ρεύμα από έναν
άνεργο ή άπορο, ξέροντας ότι έτσι τον ταπεινώνει, τον υποβάλει σε ένα διαρκές
βασανιστήριο και πιθανότατα θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του, ανήκει στο 65% του
τελευταίου μοχλού!
Και δεν είναι καθόλου κρυπτο-σαδιστής. Απλά σκέφτεται ότι "ακολουθάει τις εντολές που του
έδωσαν" και έτσι έχει ήσυχη την συνείδησή του!.
- Ο αστυνομικός ο οποίος ραντίζει με χημικά τους διαδηλωτές,
δεν είναι κρυπτο-σαδιστής. Απλώς "κάνει τη δουλειά του" και
"εκτελεί διαταγές", οπότε είναι αποενοχοποιημένος!
(Ειδικά για αυτήν την κατηγορία εργαζομένων, ίσως πολλοί να
διαφωνήσουν...)
- Ο υπάλληλος της εφορίας ή της τράπεζας που υπογράφει την
κατάσχεση κάποιου σπιτιού για 1.000 ευρώ χρέος, θα έφτανε ως τον τελευταίο
μοχλό στο πείραμα.
Γιατί... "υπακούει σε εντολές άνωθεν".
- Ο πολιτικός που υπογράφει το μνημόνιο, το οποίο οδηγεί ένα
ολόκληρο έθνος στην εξαθλίωση του νεοφιλελευθερισμού, θα έφτανε μέχρι τον
τελευταίο μοχλό. Και αυτός "υπακούει σε εντολές", πολύ πιο ισχυρές
από εκείνες του πειραματιστή με την άσπρη φόρμα.
________________________________________
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ
Αν όμως δούμε το πείραμα του Μίλγκραμ από την
ανθρωπιστική-ηθική του πλευρά (από την πλευρά που το είδε το 5% που αρνήθηκε να
υπακούσει) θα καταλάβουμε ότι ΚΑΝΕΝΑΣ
από όσους
"εκτελούν εντολές" δεν είναι άμοιρος ευθυνών.
Αν σε διατάζουν να κάνεις κάτι που προκαλεί κακό στον άλλον,
στο συμπολίτη σου, σε έναν μετανάστη, σε έναν άνθρωπο, ΟΦΕΙΛΕΙΣ να αρνηθείς να
υπακούσεις!
Ακόμα κι αν χάσεις το μπόνους παραγωγικότητας, την προαγωγή
σου, την επανεκλογή σου ή ακόμη και την δουλειά σου.
Μόνο όταν θα είμαστε έτοιμοι να αρνηθούμε να υπακούσουμε στις
«μικρές» και καθημερινές εντολές βίας (με τις οποίες οι περισσότεροι ασυνείδητα
συμμορφωνόμαστε), μόνο όταν θα είμαστε έτοιμοι να προβούμε σε μια γενικευμένη
και μέχρι τέλους πολιτική, κοινωνική, καταναλωτική ανυπακοή, μόνο όταν μάθουμε
να συμπεριφερόμαστε ως αυτεξούσιοι άνθρωποι και όχι ως "ανεύθυνοι"
υπάλληλοι, μόνο τότε θα μπορέσουμε να γκρεμίσουμε τη λαίλαπα του
νεοφιλελευθερισμού που μας θέλει υπάνθρωπους, υπάκουους και υπόδουλους.
Που μας θέλει να τρωγόμαστε μεταξύ μας, ώστε να βγαίνει
"λάδι" το ανήθικο σύστημα που υπηρετούν όσοι "δίνουν τις
εντολές".
_____________________________________
ΜΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Τα υποκείμενα του πειράματος του Μίλγκραμ, οι εθελοντές
φοιτητές, έμαθαν τελικά από εκείνον, ποιος ήταν ο αληθινός στόχος του
πειράματος.
Έμαθαν ότι ο «μαθητευόμενος» ήταν ηθοποιός και ότι δεν είχε
ποτέ υποστεί ηλεκτροσόκ. Ο Μίλγκραμ τους το αποκάλυψε αυτό για να τους
ανακουφίσει από τις τύψεις, αλλά πέτυχε το ακριβώς αντίθετο!
Αυτοί οι άνθρωποι, ειδικά το 65% που είχε φτάσει ως τον
τελευταίο μοχλό, πέρασαν την υπόλοιπη ζωή τους κυνηγημένοι από τις Ερινύες της
πράξης τους.
Γιατί συνειδητοποίησαν ότι δεν ήταν τόσο "αθώοι" και
τόσο "καλοί" όσο οι ίδιοι (και οι δικοί τους) ήθελαν να πιστεύουν για
τον εαυτό τους...
ΕΣΥ που νομίζεις ότι ανήκεις;
- Στο 65% που θα σήκωνε και τον τελευταίο μοχλό;
- Στο 30% που θα σήκωνε τους περισσότερους, αλλά θα δίσταζε
στον τελευταίο;
- Στο 5% που αρνήθηκε να σηκώσει ούτε ένα μοχλό και φεύγοντας
γαμωσταύρισε και τον "προϊστάμενό" του;
Ξέρω, ΟΛΟΙ ανήκετε στο 5%...
Αλλά τότε, ποιοί Ελληνες δυναστεύουν καθημερινά τους
υπόλοιπους Ελληνες, (ιδιαίτερα όσους βρίσκονται σε μειονεκτική θέση) και
δικαιολογούνται ότι απλώς "εκτελούν εντολές";
