από τη Lavinia Marchetti
ΠΩΣ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΣΤΗ ΓΑΖΑ
Εδώ και μήνες τα δελτία ειδήσεων επαναλαμβάνουν τον ίδιο αριθμό: εξήντα χιλιάδες νεκροί. Ένας σταθερός, ακίνητος αριθμός, σαν να είχε σταματήσει η ζωή στο λογαριασμό ενός γραφείου τύπου. Ο πόλεμος, όμως, συνεχίζεται. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να πεθαίνουν, καθημερινά. Στη Γάζα δεν πεθαίνουν μόνο από τις βόμβες. Πεθαίνουν μετά, στις αργές μέρες που το σώμα τους αδειάζει. Πεθαίνουν από πείνα, από λοιμώξεις, από φόβο. Πεθαίνουν όταν ένα παιδί γρατζουνιστεί και δεν υπάρχει απολυμαντικό. Όταν λείπει το γάλα και το νερό έχει γεύση λάσπης. Όταν ένας ηλικιωμένος καρδιοπαθής μένει χωρίς φάρμακα για εβδομάδες.
Οι πιο συχνές αιτίες έμμεσου θανάτου, σύμφωνα με το The Lancet και τις ιατρικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί στο πεδίο, αφορούν την υποσιτισμό, την αφυδάτωση, τις γαστρεντερικές λοιμώξεις, τις αναπνευστικές επιδημίες, τα μη θεραπευμένα τραύματα και την κατάρρευση του συστήματος υγείας. Σε αυτά προστίθενται οι νεογνικές επιπλοκές λόγω έλλειψης θερμοκοιτίδων, το σηπτικό σοκ από μολυσμένα τραύματα, ο μη ελεγχόμενος διαβήτης, τα εγκεφαλικά επεισόδια χωρίς επέμβαση, οι καρδιακές ανακοπές χωρίς απινιδωτή. Οι βόμβες καταστρέφουν τα νοσοκομεία, αλλά η πραγματική σφαγή αρχίζει μετά, όταν τα χειρουργεία γίνονται θάλαμοι θανάτου λόγω έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος.
Ο ΠΟΥ μιλά για χιλιάδες υποσιτιζόμενα παιδιά σε «οξεία σοβαρή φάση». Αυτό σημαίνει ότι το σώμα έχει εξαντλήσει τα αποθέματά του και αρχίζει να καταναλώνει τον εαυτό του. Ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνεται, η θερμοκρασία πέφτει, το αίμα χάνει την πυκνότητά του. Ο θάνατος δεν έρχεται με μια έκρηξη, αλλά με ένα ψίθυρο. Κάθε μέρα χιλιάδες οικογένειες ψάχνουν στα σκουπίδια για ένα κομμάτι ψωμί ή περιμένουν στην ουρά για ένα βυτίο με νερό που δεν έρχεται.
Η κατάρρευση του συστήματος υγείας είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Από τα τριάντα έξι νοσοκομεία, λιγότερα από δέκα λειτουργούν ακόμα και μόνο εν μέρει, οι ξένοι γιατροί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εγκαταστάσεις επειδή, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να εργαστούν. Οι χρόνιες ασθένειες έχουν γίνει καταδίκη. Όσοι είχαν καρκίνο, νεφρική ανεπάρκεια, σοβαρό διαβήτη, σήμερα είναι απλά καταδικασμένοι. Κανείς δεν παρακολουθεί τους θανάτους από διακοπή της αιμοκάθαρσης, από αναστολή της χημειοθεραπείας, από μη θεραπευμένες υπογλυκαιμικές κρίσεις. Σε κάθε σύγκρουση, αυτοί οι αριθμοί υπερβαίνουν τους αριθμούς των βομβαρδισμών, αλλά παραμένουν αόρατοι επειδή δεν έχουν ήχο.
Οι λοιμώξεις εξαπλώνονται. Μολυσμένο νερό, ανοιχτές αποχετεύσεις, συσσώρευση απορριμμάτων. Οι τοπικοί γιατροί αναφέρουν επιδημίες τυφοειδούς πυρετού, χολέρας, πνευμονίας και μηνιγγίτιδας. Τα αντιβιοτικά είναι σπάνια, οι χειρουργικές επεμβάσεις γίνονται χωρίς αναισθησία. Τα τραύματα μολύνονται, τα παιδιά αναπνέουν πετρέλαιο και άμμο. Όσοι επιζούν πεθαίνουν.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The Lancet τον Ιούλιο του 2024 εκτιμούσε ότι μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου έτους είχαν ήδη πεθάνει συνολικά 186.000 άτομα. Μια άλλη μελέτη, του Yaakov Garb που δημοσιεύθηκε στο Harvard Dataverse, ανέφερε ότι ο πληθυσμός της Γάζας ήταν κατά 377.000 άτομα μικρότερος. Οι εθελοντές γιατροί από τις ΗΠΑ, που επέστρεψαν μετά από μήνες αποστολής, υπολόγισαν σε πάνω από 67.000 τους έμμεσους θανάτους από πείνα και χρόνιες ασθένειες μόνο το πρώτο έτος. Η Francesca Albanese, εισηγήτρια του ΟΗΕ, είπε ότι ο πραγματικός αριθμός μπορεί να ξεπερνά τις 600.000.
Αυτά τα νούμερα δεν είναι, δυστυχώς, ρητορικά ή πολιτικά. Είναι δημογραφικές αναλογίες. Σημαίνουν ότι ένας στους τέσσερις ανθρώπους στη Γάζα έχει πεθάνει ή πεθαίνει από τις επιπτώσεις ενός ολοκληρωτικού πολέμου, χωρίς ανάπαυλα και οίκτο.
Το σώμα γίνεται πεδίο μάχης. Το δέρμα ξεραίνεται, τα νεφρά καταρρέουν, ο εγκέφαλος θολώνει από την έλλειψη σακχάρων και οξυγόνου. Οι άνθρωποι πεθαίνουν από πυρετό και δίψα, καθισμένοι δίπλα στα ερείπια ενός σπιτιού. Πεθαίνουν σιωπηλά, ενώ ο κόσμος συζητά αν η κατάπαυση του πυρός έχει «στρατηγική» σημασία.
Προφανώς, οι επιδημίες, ο αποκλεισμός των προμηθειών, τα ανθρωπιστικά κονβόι που σταματούν στα σύνορα μεταφράζονται σε καθυστερημένους θανάτους. Η γενοκτονία δεν είναι μόνο στις εικόνες των εκρήξεων, αλλά και στην καθυστερημένη θνησιμότητα, στην μακρά αγωνία ενός λαού που έχει παγιδευτεί. Το έγκλημα είναι το ίδιο. Φανταστείτε να απαγάγετε κάποιον, να τον κλείσετε στο υπόγειο και να μην του φέρνετε φαγητό, νερό ή φάρμακα που σώζουν ζωές... είναι φόνος.
Ο ΟΗΕ ως έμμεσο θάνατο ορίζει αυτόν που προκύπτει από αποφευκτέες αιτίες: έλλειψη περίθαλψης, υγιεινής, διατροφής, νερού, ασφάλειας. Στη Γάζα αυτές οι αιτίες είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.
Ο αριθμός των εξήντα χιλιάδων χρησιμεύει για να καθησυχάσει τους παρατηρητές. Αλλά οι πραγματικοί αριθμοί αφηγούνται έναν άλλο πόλεμο, από όργανα που καταρρέουν, παιδιά που δεν μεγαλώνουν, μητέρες που γεννούν χωρίς φως. Στην τεχνική γλώσσα της δημόσιας υγείας μιλάμε για υπερβολική θνησιμότητα. Στην ανθρώπινη γλώσσα το ονομάζουμε «περισσότερο ή λιγότερο αργή εξόντωση». Ένας λαός που πεθαίνει και από εξάντληση.
ΚΆΤΩ ΑΠΌ ΤΑ ΕΡΕΊΠΙΑ
Εκτός από τους έμμεσους θανάτους, πόσοι είναι ακόμα θαμμένοι κάτω από τα ερείπια; Οι τελευταίες αναλύσεις της UNOSAT δείχνουν ότι στα μέσα του 2025.πάνω από τα δύο τρίτα των κτιρίων είχαν ήδη καταστραφεί ή υποστεί σοβαρές ζημιές Στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές – Γάζα, Χαν Γιούνις, Ράφα – το ποσοστό αυξάνεται μεταξύ 80 και 92 τοις εκατό. Ολόκληρες γειτονιές έχουν καταστραφεί πολλές φορές και στη συνέχεια έχουν καλυφθεί με μπάζα, σίδερο, γυαλί και σκόνη. Οι περιβαλλοντικές εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περισσότερα από 61 εκατομμύρια τόνους συντρίμμια, ένας όγκος μεγαλύτερος από αυτόν που παρήγαγε ο σεισμός στην Αϊτή το 2010 και είκοσι φορές μεγαλύτερος από τα ερείπια του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου.
Μέσα σε αυτό το τοπίο ερειπίων κρύβεται μια άλλη στατιστική: τουλάχιστον δέκα χιλιάδες άνθρωποι κάτω από τα ερείπια, ίσως και πολλοί περισσότεροι. Η παλαιστινιακή πολιτική προστασία και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις του ΟΗΕ επιβεβαιώνουν ότι τα σώματα που δεν μπορούν να ανευρεθούν κυμαίνονται μεταξύ 5.000 και 20.000, με το μάξιμουμ στις περιοχές Shejaiya, Tel al-Hawa και Jabalia, όπου οι βομβαρδισμοί κατέστησαν αδύνατη κάθε ανασκαφή. Σε αυτές τις περιοχές, κάθε δέκα χιλιάδες κατεστραμμένα κτίρια μπορεί να αντιστοιχούν σε 2.500-4.000 πτώματα που έχουν μείνει θαμμένα. Η ίδια η άμμος έχει γίνει νεκροταφείο.
Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Κάθε κατεστραμμένο σπίτι φέρει μαζί του μια αλυσίδα έμμεσων θανάτων. Το νερό δεν είναι πλέον πόσιμο, οι αποχετεύσεις έχουν εκραγεί, τα νοσοκομεία υπάρχουν μόνο ως τσιμεντένια κελύφη. Η πείνα σκοτώνει περισσότερο από τις εκρήξεις. Οι αναπνευστικές, γαστρεντερικές και δερματικές ασθένειες εξαπλώνονται εκθετικά. Τα αντιβιοτικά έχουν τελειώσει. Οι χειρουργικές επεμβάσεις γίνονται χωρίς αναισθησία. Όσοι χρειάζονται αιμοκάθαρση ή ινσουλίνη δεν έχουν μέλλον. Οι γυναίκες γεννούν στο σκοτάδι, τα νεογέννητα πεθαίνουν από έλλειψη θερμοκοιτίδων, οι ηλικιωμένοι καταρρέουν από την υψηλή αρτηριακή πίεση που δεν αντιμετωπίζεται.
Αυτή είναι η βάση της έμμεσης θνησιμότητας: ένα σύστημα που σταματά να λειτουργεί, ενώ ο πόλεμος συνεχίζει να πλήττει ό,τι έχει απομείνει. Σύμφωνα με τα διασταυρωμένα στοιχεία του The Lancet και του Harvard Dataverse, μεταξύ 7 Οκτωβρίου 2023 και φθινοπώρου 2025, οι θάνατοι συνολικά, άμεσοι και έμμεσοι, κυμαίνονται μεταξύ 186.000 και 377.000, με τις προβλέψεις του ΟΗΕ να κάνουν λόγο για πάνω από 600.000 άτομα, αν ληφθούν υπόψη οι συνέπειες: πείνα, επιδημίες, τραύματα που δεν έχουν θεραπευτεί.
Η καταστροφή των κτιρίων είναι το μέτρο της καταστροφής των ζωντανών οργανισμών. Κάθε τοίχος που πέφτει είναι ένα σημείο λιγότερο, προστασίας, ένα πηγάδι περισσότερο μολυσμένο, ένα πτώμα που αποσυντίθεται και μολύνει το νερό. Όταν το 80% των κατοικιών ισοπεδώνεται, ο αέρας γίνεται τοξικός, το έδαφος μολυσμένο, η ζωή αδύνατη.
Ο πραγματικός αριθμός των νεκρών δεν είναι γνωστός. Τα μητρώα καταστρέφονται σε κάθε βομβαρδισμό. Πολλά πτώματα έχουν χαθεί, πολλά μητρώα έχουν καεί. Τα νοσοκομεία που μετρούσαν τους θανάτους έχουν καταστραφεί. Σήμερα ο υπολογισμός των θυμάτων γίνεται με δορυφορικές προσεγγίσεις, με δημογραφική διαφορά, με απουσία. Η απουσία μετράται ως στατιστικό γεγονός.
Τα τελικά στοιχεία δείχνουν ότι η Γάζα έχει χάσει ένα ολόκληρο μέρος του πληθυσμού της. Μεταξύ 10 και 30 τοις εκατό των κατοίκων έχουν πεθάνει, σύμφωνα με διάφορα επιδημιολογικά μοντέλα. Η πλειοψηφία ήταν γυναίκες και παιδιά.
Τις τελευταίες 24 ώρες, το Υπουργείο Υγείας της Γάζας ανέφερε 10 νέους νεκρούς και 61 τραυματίες, ενώ οι βομβαρδισμοί στο Tel al-Hawa και στο Shejaiya συνεχίζονται. Λίγα νούμερα, αλλά ενδεικτικά: ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει και τα ερείπια κρύβουν ακόμα όσους δεν έχουν ταφεί.
Αυτό είναι ό,τι απέμεινε από τη Γάζα: μια πόλη που έχει μετατραπεί σε ερείπια, ένα νεκροταφείο στην επιφάνεια, ένας λαός που επιβιώνει αναπνέοντας τη σκόνη των νεκρών του.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
• The Lancet – “Counting the dead in Gaza: difficult but essential” (luglio 2024): https://www.thelancet.com/.../PIIS0140-6736%2824.../fulltext
• Al Jazeera – “Gaza toll could exceed 186,000, Lancet study says” (8 lug 2024): https://www.aljazeera.com/.../gaza-toll-could-exceed...
• Harvard Dataverse – Yaakov Garb dataset (3 giu 2025): https://dataverse.harvard.edu/dataset.xhtml...
• France 24 – Fact-check sul “377.000 ‘missing’” (25 giu 2025): https://www.france24.com/.../20250625-harvard-report-gaza...
• OCHA oPt – Humanitarian Situation Updates: https://www.ochaopt.org/pub.../humanitarian-situation-update
• OCHA oPt – Update #327 con dati cumulati (25 set 2025): https://www.ochaopt.org/.../humanitarian-situation-update...
• UNOSAT – Damage Assessment 13 dic 2024: https://unosat.org/products/4047
• UNOSAT – Damage Assessment 5 ago 2025: https://unosat.org/products/4165
• UNOSAT – Road Network damage (aggiornamenti): https://unosat.org/products/3957
• Costs of War (Brown University) – “Indirect Deaths from War in Gaza and the West Bank” (ott 2024): https://watson.brown.edu/.../Costs%20of%20War_Human...
• AP News – Studio UNRWA su malnutrizione acuta infantile (8 ott 2025): https://apnews.com/article/055f7bc35bdd75bc6e858944645014df
• The Guardian – Malnutrizione infantile a Gaza, stima The Lancet (8 ott 2025): https://www.theguardian.com/.../almost-55000-children-in...
• Reuters – Quadro vittime e distruzione (7 ott 2025): https://www.reuters.com/.../gaza-war-tens-thousands.../
