Του Maurizio Vezzosi *
Δυόμιση μήνες από τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, η Μαριούπολη είναι η πόλη που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες καταστροφές. Το όνομα της πόλης παραπέμπει στην ελληνική κληρονομιά της και στην αφοσίωση των ιδρυτών της στην Παναγία : εδώ, πριν από τις 24 Φεβρουαρίου, ζούσαν περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι.
Αν και μέσα στο συγκρότημα της χαλυβουργίας Azovstal,εξακολουθούν να βρίσκονται οχυρωμένοι αρκετοί στρατιώτες του Ουκρανικού Στρατού και του νεοναζιστικού συντάγματος Aζόφ , η μάχη της Mαριούπολης μπορούμε να πούμε ότι έχει ολοκληρωθεί.
Ήδη στα τέλη Μαρτίου, στο λιμάνι και τη χαλυβουργία με πρόσωπο τη θάλασσα του Αζόφ,οι ουκρανικές δυνάμεις ήταν πλήρως περικυκλωμένες, χωρίς τη δυνατότητα να πάρουν κάποια υποστήριξη ή προμήθειες. Παρά την αδιαλλαξία της Ουκρανίας, ολόκληρη η αστική και προαστιακή περιοχή της Mαριούπολης είναι υπό έλεγχο των δυνάμεων του Ντόνετσκ και των Ρώσων: η μόνη περιοχή στην οποία συνεχίζοντα οι οι επιθέσεις – με πυροβολικό και αεροπορικές επιθέσεις - είναι ακριβώς αυτή του Azovstal.
Η Μόσχα αν ήθελε θα μπορούσε να καταστρέψει τελείως τη χαλυβουργεία, που χτίστηκε στην σταλινική εποχή και σήμερα ανήκει στην Ουκρανό ολιγάρχη Ρινάτ Αχμέτοφ ,ισοπεδώνοντας το Azovstal και τα υπόγεια του βομβαρδίζοντας από τον ουρανό, από την αρχή της πολιορκίας της Μαριούπολης.
Από τη μία, η προσπάθεια ελαχιστοποίησης των καταστροφών στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου μπορεί να εξηγηθεί από την επιθυμία να καταστεί δυνατή η μερική τουλάχιστον επανενεργοποίηση του μετά το τέλος του πολέμου.
Ωστόσο, ο κύριος λόγος για τον οποίο η Μόσχα πιθανότατα επέλεξε να παρατείνει την καταστροφή του έχει να κάνει με την πιθανή παρουσία στρατιωτών από χώρες του ΝΑΤΟ που είχαν κλειστεί μέσα στο εργοστάσιο.
Τις τελευταίες εβδομάδες έχουν συλληφθεί δύο Βρετανοί στρατιώτες από τις ρωσικές δυνάμεις και κρατούνται επί του παρόντος στο Ντόνετσκ: όπως ήταν αναμενόμενο, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης δεν έχασαν την ευκαιρία να δώσουν στην υπόθεση τη μέγιστη σημασία, δημοσιοποιώντας τις εκκλήσεις των δύο κρατουμένων στον βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον. Είναι εμφανής λοιπόν η πρόθεσή τους να αναδείξουν ένα πολιτικό ζήτημα και να φέρουν σε δύσκολη θέση τις δυνάμεις της βορειοατλαντικής Συμμαχίας.
Οι ρωσικές επιθέσεις εναντίον του Azovstal σταματούσαν περιστασιακά προκειμένου να εκκενωθεί ο χώρος από τους αμάχους που βρισκόντουσαν στα υπόγεια της χαλυβουργίας με τον Ουκρανικό στρατό.
Μετά τη συνάντηση του Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτιέρες, στην εκκένωση του εργοστασίου από τους αμάχους,με τους εκπροσώπους του ΟΗΕ συμμετείχε και ο Ερυθρός Σταυρός.
Σύμφωνα με την Ιρίνα Βερεστσούκ, Αναπληρώτρια Πρωθυπουργό της Ουκρανίας και τον Πρόεδρο Βολοντιμίρ Ζελένσκι, οι πολίτες που βρίσκονται στο Azovstal έχουν εκκενωθεί όλοι, αν και ακόμα δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα
βέβαιοι ότι κάτι τέτοιο ισχύει
Το ναυάγιο αυτού που απέμενε από τις συμφωνίες του Μινσκ προκάλεσε τεράστια δυστυχία στον πληθυσμό της Μαριούπολης. Ο αριθμός των ανθρώπων που δεν μπόρεσε να φύγει από την πόλη όταν άρχισε η επίθεση των Ρώσων είναι ασαφής, αλλά πάντως της τάξης των δεκάδων χιλιάδων. Πολλοί ηλικιωμένοι,ανήμποροι και με προβλήματα υγείας.
«Είμαι 85 ετών - λέει μια ηλικιωμένη κυρία τυλιγμένη με κουρέλια - και έζησα δύο μήνες σε ένα υπόγειο». Όπως και χιλιάδες άνθρωποι που ζούσαν σε υπόγεια από την αρχή της ρωσικής επίθεσης, ο επίλογος ενός αδελφοκτόνου πολέμου που ξεκίνησε το 2014, στο Ντονμπάς. Ενώ οι τεχνικοί έχουν ήδη πιάσει δουλειά για να αποκαταστήσουν τις γραμμές του ηλεκτρικού και του τηλεφώνου, η πόλη έχει μείνει χωρίς νερό, ηλεκτρικό και φυσικό αέριο, από τις 24 Φεβρουαρίου.
Οι άνθρωποι έχουν πλέον συνηθίσει και μαγειρεύουν στο δρόμο,με συγγενείς, φίλους και γείτονες. Οι πιο τυχεροί έχουν μια γεννήτρια που από καιρό σε καιρό τη βάζουν μπροστά για να επαναφορτίσουν τα τηλέφωνα: αυτά σταδιακά έχουν αρχίσει να λειτουργούν τουλάχιστον σε ορισμένες περιοχές της πόλης: εν τω μεταξύ τα πρώτα αστικά λεωφορεία έχουν επανέλθει στην κυκλοφορία.
Εκτός από τους ηλικιωμένους, στη Μαριούπολη παρέμειναν τα παιδιά και οι έφηβοι κάποια από αυτά,τώρα χωρίς γονείς, τα έχουν υιοθετήσει άλλες οικογένειες που άνοιξαν τα υπόγεια τους, τo χώρο όπου από τα τέλη Φεβρουαρίου ζούσαν οι άνθρωποι από το ηλιοβασίλεμα μέχρι το ξημέρωμα, αλλά και την ημέρα στις πιο έντονες στιγμές της μάχης.
Ένα ρωσικό ρητό θέλει το χειμώνα να είναι ιδιαίτερα σκληρός κάθε φορά που γίνεται πόλεμος.Ετσι, τις ατέλειωτες εβδομάδες του Μαρτίου και του Απριλίου η θερμοκρασία έφτασε ακόμη και 15 βαθμούς υπό το μηδέν.
Σήμερα ο μαγιάτικος ήλιος δίνει στη Μαριούπολη μια διαφορετική όψη, ακόμη και στις συνοικίες που σε μεγάλο βαθμό έχουν καταστραφεί. Ο παγωμένος χειμώνας είναι τώρα μια ανάμνηση που έχει αντικατασταθεί από τα χρώματα της άνοιξης και από το άρωμα των λουλουδιών: ένα άρωμα που καταπραΰνει τα ρουθούνια που αρνούνται επί εβδομάδες να μυρίσουν την βρώμικη μυρωδιά των πυρκαγιών και τη μακάβρια των πτωμάτων που σαπίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα κάτω από το ερείπια ή στην άκρη των δρόμων.
Είναι δύσκολο να γίνει ένας σοβαρός απολογισμός των θυμάτων,στρατιωτών και πολιτών από τις μάχες. Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορεί παρά να είναι τραγικός, και σίγουρα της τάξης των χιλιάδων ανθρώπων.
Κάποιοι από αυτούς τους έχουν θάψει στα πάρκα, στους κοινόχρηστους κήπους των πολυκατοικιών, κάποιοι άλλοι βρίσκονται ήδη στα νεκροταφεία του Μένγκους και του Στάρι Κριμ, μαζί με τους Ουκρανούς στρατιώτες που έπεσαν στη μάχη. Σ’ αυτά τα δύο μέρη, όχι μακριά από την πόλη,όπου σύμφωνα με τον πρώην δήμαρχο της Μαριούπολης, Βαντίμ Μποϊτσένκο, υποτίθεται ότι υπάρχουν ομαδικοί τάφοι όπου ο ρωσικός στρατός έχει θάψει χιλιάδες πτώματα.
Πηγαίνοντας στο χώρο, όπως έκανε ο γράφων, διαπιστώσαμε ότι οι ομαδικοί τάφοι στους οποίους αναφέρεται δεν είναι παρά τάφοι μεμονωμένων ανθρώπων, όπου μεταξύ των ενταφιασμένων βρίσκονται και ουκρανοί στρατιώτες που έπεσαν στη μάχη, ότι δεν υπήρξε καμιά μαζική εκτέλεση που να συνδέεται με αυτές τις ταφές, ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να δείχνει την πρόθεση να κρύψουν τους νεκρούς, ότι ο αριθμός των θαμμένων είναι πολύ διαφορετικός από τους 9.000 θανάτους για τους οποίους μίλησε ο πρώην δήμαρχος της Μαριούπολης, Βαντίμ Μποϊτσένκο : πολύ μικρότερος ο αριθμός των νεκρών- μέχρι τις αρχές Μαΐου - στους 1.000 συνολικά οι θαμένοι στα νεκροταφεία Μένγκους και Στάρι Κριμ.
Σε κάποιες περιοχές της πόλης, όπως αυτή του πρώην εμπορικού κέντρου Metro, γίνεται καθημερινά διανομή ζεστών γευμάτων και ειδών πρώτης ανάγκης στο πλαίσιο του κόμματος «Ενωμένη Ρωσία», προφανώς επειδή ανησυχεί για το βαθμό συναίνεσης του κόσμου.
Όχι πολύ μακριά, τα φορτηγά του Ντόνετσκ μοιράζουν πόσιμο νερό
δωρεάν και, έναντι χρηματικής αμοιβής, βενζίνη.
Τον περασμένο Μάρτιο, μετά από ένα είδος άδειας που έδωσαν οι
ρωσικές δυνάμεις ο κόσμος εισέβαλε στα μαγαζιά τροφίμων. Η διανομή ειδών πρώτης ανάγκης από τους Ρώσους ξεκίνησε με την είσοδο στη Μαριούπολη των πρώτων στρατιωτών.Αν και για μεγάλο χρονικό διάστημα ο κόσμος υπόφερε από πείνα και δίψα. Σήμερα,κάθε πρωί, κατά μήκος τηςΛεοφόρου Σεβτσένκο γίνεται μια
αυτοοργανωμένη αγορά από τους κατοίκους: πολλοί έρχονται εδώ και απ’έξω από την πόλη για να πουλήσουν αυγά,λαχανικά, κρέας και φρούτα.
Πουλάνε, αγοράζουν και ανταλλάσσουν τα πάντα, χρησιμοποιώντας ακόμα κυρίως Γρίβνα (το Ουκρανικό νόμισμα): Κανείς στη Μαριούπολη δεν παίρνει προς το παρόν κάποιο μισθό ή τη σύνταξή του. Καμία τράπεζα δεν λειτουργεί. Δεν
είναι λίγοι αυτοί που τους τελείωσαν τα χρήματα ή έχασαν όλα όσα είχαν. Σε
αυτούς, δεν μένει παρά η ανταλλαγή αντικειμένων προκειμένου να αγοράσουν τα πλέον απαραίτητα. Κάποια κιόσκια που γλύτωσαν από τη μανία του πολέμου, άρχισαν ήδη να ξαναλειτουργούν.
Η ημερομηνία της 9ης Μαΐου, η επέτειος της συντριβής του ναζιφασισμού από τους Σοβιετικούς, έχει μια τεράστια συμβολική αξία στο πλαίσιο της σημερινής συγκυρίας και ειδικά για τη Μαριούπολη όπου το 2014 συντελέστηκε μια από τις πολλές σφαγές στις απαρχές της σύγκρουσης του Ντονμπάς.
Η αστυνομία της Μαριούπολης αρνήθηκε να παρέμβει και να διαλύσει τον κόσμο, όπως διέταξε η κυβέρνηση που ανέβηκε στην εξουσία μετά την Μαϊντάν, που γιόρταζε την επέτειο της 9ης Μαΐου, ένα γεγονός που συνδέεται με τη σοβιετική κληρονομιά και ήταν η κινητήρια δύναμη των κινητοποιήσεων που θα οδηγούσαν την περιοχή του Ντομπάς σε σύγκρουση με την κυβέρνηση του Κιέβου.
Τότε, στον ουκρανικό στρατό είχε δοθεί η εντολή να επιτεθεί στο κτίριο της αστυνομικής διεύθυνσης της πόλης. Το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς με απολογισμό 40 περίπου νεκρούς αστυνομικούς – και έτσι παραμένει μέχρι σήμερα.
Ο γιορτασμός της 9ης Μαΐου στη Mαριούπολη, όπως και στις άλλες περιοχές που κατάκτησαν οι ρωσικές δυνάμεις, έγινε φέτος για πρώτη φορά μετά από οκτώ χρόνια. Ολα αυτά τα χρόνια στην Ουκρανία είτε απέτρεπαν τον κόσμο να
συμμετέχει στον εορτασμό της 9ης Μαϊου, είτε την απαγόρευαν. Φέτος σε ορισμένες πόλεις της χώρας, επιβλήθηκε καθεστώς 24ωρης απαγόρευσης της κυκλοφορίας προκειμένου να μη γιορταστεί η ημέρα. Μια εβδομάδα νωρίτερα, στις 2 Μαΐου, το ίδιο μέτρο πήραν και στην Οδησσό για να αποφευχθεί η επέτειος της σφαγής στο «Σπίτι των Συνδικάτων» το 2014.
Στους κατοίκους της Μαριούπολης, η επιθυμία να μιλήσουν είναι τεράστια, για να μάθουν νέα, πληροφορίες κάθε είδους, σαν υποστήριξη. Ή απλά,για να εκτονώσουν τα νεύρα τους, την απογοήτευση τους, τον πόνο τους.
Κάποιος αγκαλιάζει τους Ρώσους στρατιώτες και τους ευχαριστεί:κάποιος τους καταριέται. Άλλοι, με τα μάτια απλανή, κοιτάνε το κενό. Μερικοί έχουν εγκαταλείψει την πόλη και δεν σκέφτονται να επιστρέψουν: άλλοι έχουν ήδη
επιστρέψει ή σκέφτονται να το κάνουν σύντομα. Στην πόλη, η κατάσταση στα
νοσοκομεία εξακολουθεί να είναι βαριά, αν και βελτιώνεται σιγά σιγά, με μια
επισφαλή κατάσταση υγιεινής, έλλειψη ορισμένων φαρμάκων και προσωπικού. Ακόμη και μπροστά στο νοσοκομείο «2», με μεγάλες καταστροφές από τις μάχες, μοιράζουν νερό και είδη πρώτης ανάγκης.
Στις μάχες, η παρουσία χιλιάδων αμάχων στην πόλη αύξησε εκθετικά τον αριθμό των θυμάτων στους άμαχους αλλά και στους Ρώσους στρατιώτες , οι οποίοι αντί του ανηλεή, ισοπεδωτικού βομβαρδισμού επέλεξαν τις οδομαχίες. Τα βαριά οχήματα και τα λεωφορεία, αντί να χρησιμοποιηθούν για να εγκαταλείψουν την πόλη οι πολίτες πριν από την επίθεση, χρησιμοποιήθηκαν από τις ουκρανικές δυνάμεις για να στήσουν οδοφράγματα και να κλείσουν τους δρόμους.
Η χρήση σχολείων, οικιστικών συγκροτημάτων και εμπορικών κέντρων, ως θέσεις σκόπευσης για να αντιμετωπίσουν την προώθηση των ρωσικών δυνάμεων, μετέτρεψε στην πράξη κάθε μη στρατιωτική εγκατάσταση σε στρατιωτικό στόχο, δημιουργώντας μια κατάσταση τραγική για τον πληθυσμό.
Όπως επιβεβαιώνεται από δεκάδες μαρτυρίες το σύνταγμα Αζόφ,που
είχε σαν έδρα του τη Μαριούπολη, δεν επέτρεπε την προληπτική εκκένωση της πόλης από τους άμαχους. Οι μαρτυρίες ρίχνουν στο Αζόφ και την ευθύνη ότι πυροβολούσαν σκόπιμα πολίτες που προσπαθούσαν να εγκαταλείψουν την πόλη πριν οι ρωσικές δυνάμεις πάρουν υπό τον έλεγχό τους το βορειοδυτικό τομέα και οργανώσουν εδώ έναν διάδρομο εκκένωσης των πολιτών.
Στη Λεωφόρο Mir – στα ρώσικα: Ειρήνη - τις τελευταίες εβδομάδες, ο γράφων τεκμηρίωσε την παρουσία δεκάδων πτωμάτων αμάχων που σκοτώθηκαν από πυροβόλα όπλα. Λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο κει, προς την προκυμαία και το λιμάνι, βρισκόντουσαν ακόμα οι ουκρανικές δυνάμεις.
Σύμφωνα με κατοίκους της συνοικίας, αυτοί οι άμαχοι σκοτώθηκαν από τους ουκρανούς ελεύθερους σκοπευτές στην προσπάθειά τους να σταματήσουν τη φυγή των πολιτών που διέμεναν στην περιοχή και έτσι να δημιουργήσουν προβλήματα στη προέλαση των Ρώσων.
Οι ρωσικές δυνάμεις προώθησαν χιλιάδες πρόσφυγες προς άλλα κέντρα του Ντομπάς, όπου βρήκαν προσωρινό καταφύγιο σε σχολεία, γυμναστήρια, διοικητικές δομές: από εδώ και ανάλογα με τις προτιμήσεις τους μπορούσαν να πάρουν το λεωφορείο ή με κάποιο δικό τους μέσο και να πάνε Ροστόφ ή στη Τάγκαρονγκ, της νότιας Ρωσίας, σε κοντινή απόσταση από την πόλη. Τις τελευταίες εβδομάδες, πολλοί κάτοικοι επέστρεψαν στην πόλη, προσπαθώντας να ξεκινήσουν, αν και με αργούς ρυθμούς,και να ξαναφτιάχνουν τη ζωή τους.
Κανένα ίχνος από τους δήθεν εκτοπισμούς πολιτών που, σύμφωνα
με τον πρώην δήμαρχο της Μαριούπολης, η Μόσχα έχει διαπράξει εναντίον των
αμάχων της πόλης.Αντίθετα, ένα μέρος των κατοίκων της Mαριούπολης επέλεξε να
πάει στη κοντινή Ρωσία, θεωρώντας την ασφαλέστερη από την ταραγμένη Ουκρανία
Στην αντίθετη κατεύθυνση, τα κονβόι προσφύγων μπόρεσαν να διασχίσουν το μέτωπο και να φτάσουν στη Ζαπορόζιε και σε άλλες πόλεις που ήταν
υπό ουκρανικό έλεγχο μόνο όταν η Μόσχα και ο Κίεβο κατάφερναν να συμφωνήσουν σε μία κατάπαυση του πυρός.
Οι εκατοντάδες των σκύλων που κατάφεραν να επιβιώσουν ως
αδέσποτα έχουν σήμερα μια λιγότερο σκελετική όψη: η έντονη πείνα των τελευταίων εβδομάδων ανάγκασε πολλούς από αυτούς να τρέφονται με σάρκα νεκρών που παρέμεναν στις άκρες των δρόμων.
Τόσο μεγάλη είναι η επιθυμία να γυρίσουν σελίδα αυτές τις ευχάριστες ημέρες του Μαΐου, που είναι ακόμη πολλοί αυτοί που αγνοούν τους κινδύνους της περιπλάνησης σε μέρη τουλάχιστον εν μέρει ναρκοθετημένα προκειμένου να κάνουν μια βόλτα στη παραλία και ένα μπάνιο.
Ενώ η Μαριούπολη αναρωτιέται πόσο θα χρειαστεί για να ξαναλειτουργήσουν οι βασικές υπηρεσίες στην πόλη, σε ολόκληρο το μέτωπο του Ντονμπάς και όχι μόνο, συνεχίζονται οι μάχες.Ενώ η ουκρανική αντεπίθεση καθυστερεί να εκδηλωθεί, οι ρωσικές δυνάμεις αργά αργά προωθούνται με υψηλό ανθρώπινο κόστος. Μια πραγματική ειρηνευτική συμφωνία για την Ουκρανία σήμερα φαίνεται πολύ πιο μακριά από ό, τι τα τελευταία οκτώ χρόνια και αυτό ο Τζο Μπάιντεν και ο Γενς Στόλτενμπεργκ δεν παρέλειψαν να θυμήσουν.
*
ΠΗΓΗ : CONTROPIANO
Υ.Γ. Το περιοδικό Panorama είναι ένα έντυπο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟ γιαυτό και αποκτά,κατά τη γνώμη μου,ιδιαίτερη αξία ο ψύχραιμος, αμερόληπτος και σαφής τρόπος παράθεσης των γεγονότων.
