Όπως θα έχετε διαπιστώσει, τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης φαίνεται πως μόλις σήμερα ανακαλύπτουν την
Αμερική. Η εφημερίδα Il Sole 24 Ore, η Κοριέρε, η λα Στάμπα, σήμερα ανακαλύπτουν
αυτό που υποστηρίζαμε εδώ και καιρό: ότι το γερμανικό πλεόνασμα περισσότερο και από ένδειξη αρετής είναι αιτία προβλημάτων και ότι στο ιδιωτικό χρέος, και όχι στο δημόσιο,οφείλεται η κρίση, ότι η θεραπεία του δημόσιου χρέους με πολιτικές λιτότητας μετατρέπει μια φυσιολογική κατάσταση σε παθολογική. Με λίγα λόγια: όλα όσα υποστηρίζαμε , λέξη προς λέξη, αυτά τώρα τα εμφανίζουν ως αδιαμφισβήτητο
γεγονός, ως επικρατούσα τάση ("mainstream"), άνθρωποι που μας έχουν δυσφημήσει,
σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, επειδή τα υποστηρίζαμε όταν μπορούσε ακόμα κάτι
να σωθεί.
Φυσικά δεν υπάρχει κανείς που να είναι διατεθειμένος να πάρει την τελική απόφαση,πράγμα που
σημαίνει ότι, επειδή μόνο η ανάπτυξη θα μπορούσε να λύσει τα προβλήματά μας,
και αφού το ευρώ είναι εχθρός της ανάπτυξης,και η εσωτερική υποτίμηση (η μείωση
των μισθών) που επιβάλλεται λόγω της σταθερής ισοτιμίας οδηγεί στον
αποπληθωρισμό, τότε η αναγκαία προϋπόθεση εξόδου από το αδιέξοδο είναι η απαλλαγή
από την ψευδαίσθηση ενός αυτοκρατορικού νομίσματος και η πορεία προς ένα
πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα νόμισμα.
Την τελική απόφαση θα την πάρουν, μόνο όταν τους ζητηθεί να το κάνουν.
Στο μεταξύ, εμείς, μπορούμε να κοιτάμε μπροστά.
Θα έχετε,ίσως. προσέξει την αντιπαράθεση μεταξύ ορισμένων κύκλων του γερμανικού
κατεστημένου και του Ντράγκι, που κατηγορείται για υπερβολικά επεκτατικές
πολιτικές, και τα πολύ χαμηλά επιτόκια. Φυσικά, τα πολύ χαμηλά επιτόκια ενοχλούν τον
γερμανό πιστωτή, τον τρομοκρατούν, και αυτό για δύο λόγους.
Ο πρώτος είναι ότι τα
μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια επηρεάζουν την κερδοφορία του τραπεζικού συστήματος. Εάν οι τράπεζες πρέπει να πληρώνουν την ΕΚΤ κάθε φορά που
καταθέτουν σ’ αυτή την πλεονάζουσα ρευστότητα, και την ίδια στιγμή να πληρώνουν και τους
πελάτες τους για να τους δανείσουν (δηλ. να χρεώνονται), αντιλαμβάνεστε ότι το να
κάνει κανείς σήμερα τον τραπεζίτη δεν συμφέρει και τόσο.
Ο δεύτερος, είναι ότι
το γερμανικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης έχει ένα δεύτερο πυλώνα που βασίζεται
στην κεφαλαιοποίηση . Με χαμηλά, αν όχι αρνητικά, επιτόκια, τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια
(funds) δεν θα μπορούν να εξασφαλίσουν τις υπεσχημένες αποδόσεις στους αποταμιευτές/ συνταξιούχους. Αυτό, σε μια χώρα που έχει έντονο δημογραφικό πρόβλημα, μπορεί να
είναι καταστροφικό, και όπως γνωρίζουμε εδώ και καιρό, οι ευρωπαϊκοί
θεσμοί (δηλαδή οι γερμανικοί) έχουν πλήρη συνειδητοποίηση αυτής της δυναμικής.
Η απάντηση του Ντράγκι ήταν απόλυτα σωστή: τα επιτόκια είναι χαμηλά, επειδή δεν
υπάρχει ανάπτυξη και η παραγωγικότητα μαραζώνει. Μετάφραση: αν δεν δημιουργήσεις
αξία, τότε δεν θα μπορείς να τη διανείμεις ούτε ως εισόδημα ούτε ως εισόδημα
από κεφάλαιο (τόκους).
Φυσικά ο Ντράγκι ξεχνάει ένα ζήτημα, ή μάλλον δύο: το
πρώτο είναι ότι δεν είναι δυνατόν πλέον να δημιουργηθεί αξία επειδή σε συνθήκες
κρίσης, με σταθερές ενδοευρωπαϊκές συναλλαγματικές ισοτιμίες η μόνη απάντηση
που μπορεί να υπάρξει είναι η ανεργία (εάν οι επιχειρήσεις του Νότου δεν ρίξουν
τις τιμές θα κλείσουν, αλλά για να ρίξουν τις τιμές θα πρέπει να κόψουν το
«κόστος εργασίας», και για να πείσουν τους εργαζόμενους να αποδεχθούν αυτό το μέτρο
θα πρέπει να απολύσουν: αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο γίνονται οι
μεταρρυθμίσεις που κάνουν ακόμα πιο επισφαλή την εργασία). Η αξία δημιουργείται
από την εργασία, το ευρώ επιβάλλει την ανεργία ως απάντηση στην κρίση, το ευρώ
καταστρέφει αξία, οπότε, όσοι δανείζουν σε ευρώ δεν θα πρέπει να
διαμαρτύρονται.
Πόσο μάλλον που (και εδώ περνάμε στο δεύτερο ζήτημα), οι γερμανικές ελίτ το νομισματικό
αυτό σύστημα το θέλησαν προς το συμφέρον τους, για να προστατέψουν την αξία των
αποταμιεύσεών τους. Η ακαμψία του ενδοευρωπαϊκού συστήματος ισοτιμιών είχε
διαφορετικές διαστάσεις (τη συμβολική, την εμπορική και την πολιτική), αλλά η
πιο σημαντική ήταν η οικονομική διάσταση: η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία
χρησιμοποιήθηκε για να γίνουν «αξιόπιστες» οι χώρες του Νότου, δηλαδή, σε
περίπτωση νομισματικής κρίσης να μην έχανε την αξία του το νόμισμα τους όπως
ήταν φυσικό, και έτσι να διασφαλιζόντουσαν τα συμφέροντα των πιστωτών τους. Με
απλά λόγια, η σταθερή ισοτιμία για το Νότο, και η υποτιμημένη για το
Βορρά, βοήθησαν το Βορρά όχι μόνο να συσσωρεύει πιστώσεις προς το Νότο, αλλά κυρίως
να διασφαλίζει την αξία τους. Το ευρώ δεν ήταν μόνο η αιτία, όπως είναι πλέον
εμφανές, των ενδοευρωπαϊκών ανισορροπιών, αλλά κυρίως ενίσχυσε την κεφαλαιακή
θέση αυτών που είχαν ωφεληθεί και οι οποίοι, όμως, τώρα επειδή το παιχνίδι έχει πάει πολύ μακριά, έχουν αρχίσει να πληρώνουν και αυτοί τις συνέπειες.
Στο σημείο αυτό αξίζει να επεκταθούμε λίγο περισσότερο. Όταν αναφερόμαστε σε
«νόμους» της οικονομίας αυτό το κάνουμε (ή θα πρεπε να το κάνουμε) έχοντας
συναίσθηση ότι η οικονομία είναι μια κοινωνική επιστήμη, ότι δεν είναι μια
φυσική επιστήμη. Ο νόμος της βαρύτητας δεν επιδέχεται εξαιρέσεις και λειτουργεί
με ένα μάλλον πειστικό τρόπο: αν από το αεροπλάνο που με μεταφέρει αποκοπεί ένα
φτερό, είναι βέβαιο ότι δεν θα διαβάσετε αυτό το post. Η δυναμική ενέργεια
μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια μόλις της δοθεί η δυνατότητα να το κάνει, οδηγώντας
ένα σώμα προς μια νέα κατάσταση ισορροπίας, ενώ οι οικονομικές ισορροπίες, όπως
για παράδειγμα αυτή των ανταλλαγών μεταξύ των χωρών, μπορεί να αλλάξουν για ένα
μεγάλο χρονικό διάστημα από πολιτικές αποφάσεις, με συναίνεση, παρά το γεγονός
ότι είναι ενάντια στη «φύση» των οικονομικών, για διαφορετικούς και σύνθετους
κοινωνικούς, πολιτισμικούς, ανθρωπολογικούς λόγους. Μόνο που τότε, στο τέλος, η
ατομική ορθολογικότητα αναπόφευκτα θα πρέπει να υποταγεί στις συλλογικές
εμπειρικές κανονικότητες, οι οποίες ακυρώνουν πάντα τις μεμονωμένες προσπάθειες
για βιασμό της οικονομικής φύσης.
Θυμόσαστε την πρόταση του Κέυνς στο Μπρέτον Γουντς;
Η πρόταση ήταν πολύ λογική: οι πιστώτριες χώρες (δηλαδή οι κάτοχοι θετικών
καθαρών εξωτερικών θέσεων) θα πρέπει να πληρώνουν, αντί να παίρνουν τόκους επί
των δανείων τους. Μια πρόταση, η οποία, όπως σας έχω εξηγήσει, είχε μια εσωτερική
οικονομική λογική. Η συναλλαγή γίνεται προς το συμφέρον και των δύο μερών.
Η
χώρα που εξάγει ωφελείται από το γεγονός ότι η χώρα εισαγωγής αγοράζει, και επομένως,
από τη στιγμή που χρηματοδοτεί τη δεύτερη δεν κάνει μια χάρη μόνο σ 'αυτήν αλλά
και στον ίδιο της τον εαυτό.
Δεδομένου ότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα βολεύει και τις
δύο, το σωστό θα ήταν να πληρώσουν και οι δύο. Και όχι μόνο αυτό : συσσωρεύοντας
τις πιστώσεις της προς το εξωτερικό προκειμένου να βγάλει κέρδη από αυτές η
χώρα εξαγωγής εξάγει συγχρόνως ανεργία και αποπληθωρισμό (ο Ντράγκι κατηγορεί και
γι αυτό τους Γερμανούς: αν το χρήμα είναι φτηνό, λέει, είναι επειδή η Γερμανία αποταμιεύει πολύ). Αν ο διεθνής πιστωτής πλήρωνε αρνητικά επιτόκια
για τα δάνεια του,τότε θα ενθαρρυνόταν να τα ξοδέψει για να αγοράζει εμπορεύματα
από άλλους, βοηθώντας έτσι στην εξισορρόπηση του εξωτερικού εμπορίου. Μ'αυτό τον τρόπο, θα βοηθούσε
να αναπτυχθούν οι ασθενέστερες χώρες.
Για μία πιο ισορροπημένη οικονομία και ένα πιο ισορροπημένο κόσμο χρειάζεται
μια συμμετρική ποινικοποίηση των διεθνών οικονομικών ανισορροπιών.
Αυτή η ιδέα η τόσο απλή, δυστυχώς, δεν βολεύει εκείνους που έχουν αναλάβει το
ρόλο του εξαγωγέα, δηλαδή του πιστωτή, ο οποίος όπως είναι φυσικά είναι αντίθετος.
Την εποχή του Μπρέτον Γουντς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιτάχθηκαν στην πρόταση του
Κέυνς, και σήμερα, εδώ, η Γερμανία δεν θέλει να ξοδέψει το πλεόνασμα της για να
αναζωογονήσει το ευρωπαϊκό οικονομικό κύκλωμα.
Βλέπετε όμως το παράδοξο; Τελικά η οικονομία εκδικείται.
Οι ξένοι πιστωτές αρνήθηκαν να οικοδομήσουν ένα σύστημα στο οποίο, προκειμένου
να αποφευχθούν οι ανισορροπίες, θα καλούνταν να πληρώσουν ένα αρνητικό
επιτόκιο, και τώρα, με τις τεράστιες ανισορροπίες που έχουν δημιουργηθεί, ποια
είναι η κατάσταση; Απλούστατα, αυτή που οι πιστωτές προσπάθησαν απεγνωσμένα να
αποφύγουν: εισπράττουν, δηλαδή, μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια. Η ZIRP (zero
interest rate policy, πολιτική μηδενικών επιτοκίων) είναι ο μόνος τρόπος να μην
καταρρεύσει ένα σύστημα στο οποίο έχουν συσσωρευτεί τεράστιες οικονομικές
ανισορροπίες. Αν δεν γινόταν αυτό, οι χρεωστικές θέσεις τους θα ήταν μη βιώσιμες,
και οι συμπαθητικοί πέραν των Άλπεων, Γκόλουμ θα έμεναν με άδεια χέρια. Τώρα
αυτοί τα βάζουν με τον Ντράγκι, αλλά, αντικειμενικά μιλώντας,ο Ντράγκι δεν μπορεί
να κάνει τίποτα (εκτός κι αν φύγει, κάτι που δικαιολογημένα δεν το θέλει ).
Φανταστικό, έτσι ; Πέταξαν τον Κέυνς έξω από την πόρτα και αυτός ξαναμπήκε
από το παράθυρο!
Επέστρεψε, αλλά όχι και σε τόσο καλή κατάσταση. Η διαφορά ανάμεσα στο τι ήθελε ο
ίδιος και στο τι συμβαίνει σήμερα θα πρέπει να αποσαφηνιστεί. Αυτό που επιζητούσε ο
Κέυνς ήταν, οι ισχυρότερες χώρες, που τιμωρούνταν με αρνητικό επιτόκιο στα δάνεια
τους, να ενθαρρύνονται να αγοράζουν εμπορεύματα από τις αδύναμες .
Αντίθετα,
σήμερα, τα αρνητικά επιτόκια ισχύουν για όλους ανεξαιρέτως: ισχυρούς και αδύναμους.
Τελικά, αυτά χρησιμεύουν βασικά για να ενθαρρύνουν τις αδύναμες χώρες (και
γενικότερα τους οικονομικούς παράγοντες) να παίρνουν νέα δάνεια για να τονώσουν
την οικονομία τους. Η Ευρωζώνη έχει μετατραπεί σε ένα μέρος όπου η τράπεζα σας
πληρώνει, για να πάρετε δάνειο. Ετσι άρχισε(όπως γνωρίζετε) η κρίση των επισφαλών
στεγαστικών δανείων, και έτσι επιλύουμε την ευρωπαϊκή κρίση. Αν ο γερμανός
συνταξιούχος ανησυχεί δεν έχει άδικο. Κρίμα που αυτό είναι το σύστημα που η Bild
τον έχει κάνει να υποστηρίζει πολιτικά!
Πόσο καλύτερα θα ήταν να πάμε προς ένα πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα, όπως κάνει
ο υπόλοιπος κόσμος, και όπως ζητάει ο επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς
Νομισματικού Ταμείου; Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες θα έπρεπε να
διαχειριστούμε κάποιο κοιλόπονο: όποιος για πολλά χρόνια έχει ωφεληθεί από το
σύστημα, θα είναι απρόθυμος να καταβάλει το μερίδιο που του αναλογεί, υποτιμώντας
τα δάνεια που έχει δώσει στο εξωτερικό. Αυτό που συμβαίνει πάντα είναι ότι η
οικονομία, στο τέλος, τιμωρεί όσους έχουν επωφεληθεί με τρόπο αθέμιτο.
Θυμόσαστε
τα δάνεια σε ECU; Ήταν φθηνά, τα επιτόκια ήταν χαμηλά, η δόση του δανείου ήταν
σταθερή, γιατί ήμασταν προσδεμένοι στο τότε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ)... Αλλά αυτή η πρόσδεση στο ΕΝΣ, που
έκανε καλό στον οφειλέτη, έκανε κακό σε άλλους: στις εξαγωγικές εταιρείες, για
παράδειγμα.
Ο οφειλέτης αυτό δεν το συνειδητοποιούσε, αλλά και αν το συνειδητοποιούσε,
δεν τον ένοιαζε. Τελικά η αγορά ισοσκέλισε τους λογαριασμούς: αυτοί που είχαν πληρώσει
με τα χαμηλότερα επιτόκια βρέθηκαν να πληρώνουν μεγαλύτερη δόση δανείου, και αυτοί
που είχαν δανειστεί με υψηλά επιτόκια (δανεισμός σε λίρες) δεν αντιμετώπισε
απώλειες κεφαλαίου. Ο γερμανός συνταξιούχος ο οποίος σήμερα διαμαρτύρεται αντιμετωπίζει,
δυστυχώς, το ίδιο πρόβλημα, και τον πόνο στο στομάχι του τους καταλαβαίνω.
Αλλά
όπως και να’ χει προς τα εκεί πρέπει να πάμε, προς τη διάλυση του συστήματος,
γιατί, όπως διδάσκει η ιστορία που μόλις σας αφηγήθηκα, από τους νόμους της
οικονομίας μπορείτε να ξεφύγετε για λίγο, αλλά όχι για πάντα. Και όσο περνάει ο
χρόνος, τόσο περισσότερο επιδεινώνεται το πολιτικό σκηνικό, και η πίκρα
συσσωρεύεται, καθιστώντας δυσκολότερη την ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών.
(... Και φυσικά η ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών έχει να αντιμετωπίσει και
κάτι άλλο, αλλά περιττό να επιμείνω: όπως είπα, το ψέμα είναι ένα πρόβλημα που
θα λυθεί από μόνο του, όπως σας είχα ήδη πει, και όπως το βλέπετε και μόνοι σας...)
[--->]
