Άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη*, καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο
τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στον
«Ημεροδρόμο»
Εδώ και πολλούς μήνες ο ιστότοπος της Ντώυτσε Βέλλε που, όπως
είναι γνωστό, εκφράζει θέσεις της Γερμανικής κυβέρνησης, επιμένει στην
φιλοξενία άρθρων που έχουν ως στόχο την «θεραπεία του τραύματος» που άφησε πίσω
του ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Πριν από αρκετό καιρό η σχετική θεραπευτική
μέθοδος περιλάμβανε την παράθεση προφορικών μαρτυριών από απογόνους
αντιστασιακών (ενίοτε «αντιστασιακών») και απογόνους δωσιλόγων. Σε μια πρόσφατη
αναβάθμιση των σχετικών δημοσιευμάτων το ενδιαφέρον προσδιορίστηκε στην
παράθεση μαρτυριών από «απογόνους Ναζί και δωσιλόγων στην Ελλάδα». Με τον τρόπο
αυτό επί σειρά μηνών φιλοξενήθηκε και φιλοξενείται στον εν λόγω ιστότοπο,
μεταξύ άλλων, η μαρτυρία του Αλέξανδρου Γιοσμά, γιού του θλιβερά διάσημου ναζί
«φον» Γιοσμά, ο οποίος (υιός) τυγχάνει να είναι και θερμός θιασώτης της Χρυσής
Αυγής και όλων των παρεμφερών σχημάτων.
Η τακτική είναι γνωστή και έχει χρησιμοποιηθεί εντατικά στο
παρελθόν. Στοχεύει στην σχετικοποίηση των καταστάσεων, στην ατομικοκεντρική
προσέγγισή τους, στην ανάδειξη της υποκειμενικής αντίληψης ή άποψης ως
ιστορικής αλήθειας και τελικά στην καλλιέργεια σύγχυσης σε βαθμό ώστε να
πιστεύει ο απληροφόρητος επισκέπτης του ιστοτόπου ότι τα όσα τραγικά συνέβησαν
τον καιρό της γερμανικής ναζιστικής Κατοχής στην Ελλάδα δεν ήταν παρά ένα
«τραύμα» στις μακρόχρονες καλές σχέσεις των δύο χωρών. Η αναθεωρητική αυτή
τακτική προοδευτικά αθωώνει τον ναζισμό και ταυτίζει θύματα και θύτες. Να μην
ξεχνάμε ότι για την αναθεωρητική ιστοριογραφία τα όσα έγιναν εκείνον τον καιρό
περιγράφονται ως συγκρούσεις μεταξύ «αντιφρονούντων», όπου η ατομική ένταξη
υπερκαλύπτει την αντικειμενική ιστορική ανάλυση και αλήθεια. Με τον τρόπο αυτό
ο ναζισμός αθωώνεται, η γερμανική ευθύνη παραγράφεται και έρχεται ο «νηφάλιος»
αναθεωρητισμός να υποδείξει τον σωστό δρόμο: ότι δηλαδή τα θύματα οφείλουν να
συμφιλιωθούν με τους δημίους στον βωμό της συμφιλίωσης και της προόδου, βωμός,
που, τι παράξενο, δείχνει αφιερωμένος στον ίδιο και τον αυτό Θεό: τον
καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, τον ναζισμό –για όψεις της ίδιας θεότητας
μιλούμε.
Ο Ιάσωνας Χανδρινός, από καιρό μυημένος στην γερμανική εκδοχή
της αναθεωρητικής ιστοριογραφίας και ως εκ τούτου εκλεκτός και της γερμανικής
πλευράς και των ΑΣΚΙ και του ΣΥΡΙΖΑ, θέλησε να εφαρμόσει την ίδια δοκιμασμένη
τεχνική στο βιβλίο του με θέμα την εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17 Νοέμβρη
1973. Για να θεραπεύσει το «τραύμα», υποθέτουμε, έδωσε βήμα σε ένα ρυπαρό
εκτελεστή του χουντικού εγκλήματος, της δολοφονικής «άλωσης» του Πολυτεχνείου
από τα άρματα μάχης της δικτατορίας. Βήμα ισότιμο και ασχολίαστο έτσι όπως η
μεταμοντέρνα αντίληψη περί ιστορίας απαιτεί: ο υβριστής θύτης να έχει την ίδια
θέση και τιμή όπως και τα ηρωικά θύματά του. Πώς θα γινόταν αλλιώς η θεραπεία
του «τραύματος»;
Όσο αφορά τον κύριο Χανδρινό, τις επιλογές και τα «μεθοδολογικά»
του διαβήματα ουδεμία έκπληξη υπάρχει. Η πολύχρονη ήδη στενή συνεργασία του με
γερμανικά ιδρύματα –και τις συνακόλουθες μεθόδους αναθεώρησης της ιστορίας-
έχει με σαφήνεια χαράξει τον όποιο ακαδημαϊκό του δρόμο. Από ετούτη την πλευρά
αυτά που έγιναν, και τα χειρότερα που θα διαπράξει, ήταν και είναι απλά
αναμενόμενα. Φαίνεται όμως πως οι εύλογες αντιδράσεις που προκάλεσε το πόνημά
του –και μάλιστα από αγωνιστές του Πολυτεχνείου όπως ο Κώστας Λαλιώτης και η
Πέπη Ρηγοπούλου- συντάραξαν όλο τον χώρο της αναθεωρητικής ιστορικής σχολής και
δη των φορέων των μεταμοντέρνων περί ιστοριογραφίας απόψεων. Έτσι λοιπόν
έσπευσε από τις στήλες της Εφημερίδας των Συντακτών να υπερασπιστεί τον
αναξιοπαθούντα επιστήμονα η κυρία Αιμιλία Σαλβάνου.
Η κυρία Σαλβάνου είναι ευγενική. Κατανοεί την «ευαισθησία των
ανθρώπων που έχουν πρωταγωνιστήσει σε ιστορικές στιγμές». Η κυρία Σαλβάνου
όμως, εκτός από ευγενική είναι και επιστήμονας ιστορικός. Με ετούτη την
ιδιότητά της παραμερίζει την έμφυτη ευγένειά της για να μας νουθετήσει –όλους
εμάς τους αιθεροβάμονες- για τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να
αντιμετωπίζουμε και να γράφουμε την ιστορία. Τρόπο «πολιτικά ορθό», με τα μέτρα
των καιρών εννοείται.
Το μόνο ιστορικό ατόπημα που διαπιστώνει λοιπόν στο έργο του
Χανδρινού είναι ότι του λείπει η συγκριτική διάσταση καθώς δεν συγκρίνει το
Πολυτεχνείο με τα νεανικά κινήματα της δεκαετίας του ‘60 και του’70! Από εκεί
και πέρα αρχίζει η υπεράσπιση. Οι τυχαίοι ιστορικοί, μας εξηγεί η κυρία
Σαλβάνου, αποφεύγουν την σύγχρονη ιστορία καθότι δεν μπορούν να αντέξουν στην
ιδέα ότι «τα υποκείμενα της έρευνας» θα μπορούσαν «να αρθρώσουν αντίλογο». Το
καταλάβατε; Οι ιστορικοί δεν τολμούσαν ως τώρα να ασχοληθούν, λόγου χάρη, με το
Πολυτεχνείο γιατί έτρεμαν στην ιδέα ότι θα τους αντικρούσει ο τάδε ή ο δείνα
χουντικός δολοφόνος εκείνης της τραγικής ημέρας. Ο κος Χανδρινός, ως γενναίος,
το τόλμησε. Έδωσε ισότιμο βήμα στον εγκληματία φασίστα και κατανίκησε τις
μεθοδολογικές χίμαιρες!
Μετά το πρώτο αυτό βασικό μάθημα η ευγενική κα Σαλβάνου
προχωρά μέσα από έναν αχταρμά όπου οι δικές της αναμνήσεις από τα πρώτα
συνέδρια για την Αντίσταση και τον Εμφύλιο εμπλέκονται με τις γενικότερες περί
μνήμης θεωρίες. «δεν είναι το ίδιο το γεγονός που ερευνά η μνήμη, αλλά το πώς
βιώθηκε και το πώς επιβίωσε στο πέρασμα του χρόνου». Πολύ σωστά. Τι μας
ενδιαφέρει το ίδιο το γεγονός; Σημασία δεν έχει το τι έγινε αλλά το τι τελικά
πιστεύουν οι άνθρωποι ότι έγινε… Για να είμαστε πιο ακριβείς για το τι
διδάσκονται ποικιλότροπα οι άνθρωποι να θεωρήσουν ότι έγινε… Έχει κανείς
απορίες γιατί οι μνημονικές σπουδές υποκαθιστούν προοδευτικά την επιστήμη της
ιστορίας; Δεν θάπρεπε. Για τις κυρίαρχες τάξεις ετούτες οι σπουδές λύνουν
ζητήματα. Εάν ο κόσμος πιστέψει ότι η ηρωική Χούντα είχε κλειστεί στο
Πολυτεχνείο και ότι τα άρματα των φοιτητών της επιτέθηκαν δολοφονικά και
άνανδρα τόσο το καλύτερο. Τώρα ειδικά που η χώρα επιζητεί τον θρίαμβο του
«Νόμου και της Τάξης».
Αναθεωρητισμός; Τι είναι αυτά που λέτε; Αληθινό είναι αυτό που
άνθρωποι μαθαίνουν να πιστεύουν ότι είναι αληθινό. Σας θυμίζουν κάτι από
Γκαίμπελς αυτές οι θεωρίες; Δεν θάταν ευγενικό να απαντήσω εγώ στο ερώτημα….
Ολοκληρωτισμός, ιδεολογικός καταναγκασμός, επίθεση αποβλάκωσης
των λαών; Σήμερα που κυριαρχούν και προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα; Αδύνατον!
Επιστημονικός κομπογιανιτισμός; Πού να ξέρω εγώ ο γράφων το παρόν. Εγώ ένας
απλός ιστορικός είμαι. Εξάλλου την επιστημονική και πολιτική ορθότητα την
διασφαλίζει ποικιλότροπα το ΕΛΙΔΕΚ. Αυτό θα έπρεπε να ρωτήσετε.
*Ο Γιώργος Μαργαρίτης είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο
τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
