του Michael Roberts
Σήμερα δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κυκλοφορούν υπό καθεστώς μιας κάποιας μορφής απαγόρευσης της κυκλοφορίας λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Μιλάμε για το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Για την παγκόσμια οικονομία αυτό είναι πρωτοφανές. Ολες σχεδόν οι
οικονομικές προβλέψεις για το παγκόσμιο ΑΕΠ του 2020 μιλούν για συρρίκνωση
της οικονομίας της τάξης του 3-5%, το ίδιο άσχημα, αν όχι χειρότερα, από τη
Μεγάλη ύφεση του 2008-9.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η παραγωγή στις περισσότερες οικονομίες
θα μειωθεί κατά μέσο όρο 25% (ΟΟΣΑ), ενώ, όσο διαρκούν τα περιοριστικά μέτρα αυτά θα επηρεάσει
άμεσα τομείς που αντιστοιχούν έως και το ένα τρίτο του ΑΕΠ των μεγαλύτερων
οικονομιών. Για κάθε μήνα περιορισμού, θα υπάρξει απώλεια 2 ποσοστιαίων μονάδων
στον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ.
Αυτός είναι ένας τερατώδης τρόπος να αποδειχθεί η Εργασιακή Θεωρία
της αξίας του Μαρξ : «Ότι κάθε έθνος
θα έσβηνε αν σταματούσε τη δουλειά, δε λέω για ένα χρόνο, αλλά για λίγες βδομάδες,
αυτό το ξέρει κι ένα παιδί».
(Μαρξ στον Κούγκελμαν, Λονδίνο, 11 του Ιούλη 1868)
Τα περιοριστικά μέτρα σε αρκετές μεγάλες οικονομίες επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την παραγωγή, τις επενδύσεις και κυρίως την απασχόληση. Τα
τελευταία στοιχεία για την απασχόληση τον μήνα Μάρτιο εκτός των ΗΠΑ ήταν πραγματικά
συγκλονιστικά, με μηνιαία απώλεια 700.000 θέσεων εργασίας και άνοδο της
ανεργίας στο 4,4%.
Σε δύο μόλις εβδομάδες, σχεδόν 10 εκατομμύρια Αμερικανοί κατέθεσαν αίτηση για επίδομα ανεργίας (στμ. 16,5 εκατ. άνεργοι σε τρεις εβδομάδες).
Οι αριθμοί αυτοί ξεπερνούν
κατά πολύ τη Μεγάλη Ύφεση του 2008-9 ακόμη και στη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930.
Φυσικά, όλοι ελπίζουν ότι αυτή η τραγωδία θα είναι βραχύβια, αφού
τα περιοριστικά μέτρα θα λήξουν σε ένα περίπου ένα μήνα στην Ιταλία, την
Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Εξάλλου, ο αποκλεισμός
του Γιουχάν τελείωσε αυτή την εβδομάδα μετά από 50 ημέρες, και η Κίνα επιστρέφει
σταδιακά στη δουλειά - αν και μόνο σταδιακά. Σε άλλες χώρες (Ισπανία και Ιταλία),
υπάρχουν ενδείξεις ότι η πανδημία έχει κορυφωθεί και τα περιοριστικά μέτρα λειτουργούν. Σε άλλες (Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ), η κορύφωση της πανδημίας δεν
έχει φτάσει ακόμα.
Έτσι, μόλις ολοκληρωθούν τα περιοριστικά μέτρα, τότε
οι οικονομίες θα μπορέσουν να επιστρέψουν γρήγορα στην δουλειά, ως συνήθως. Να τι υποστηρίζει ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Μνούχιν: «Αυτό δεν θα αργήσει να γίνει. Μπορεί
να χρειαστούν μερικοί μήνες, αλλά θα τα καταφέρουμε, και η οικονομία θα βγει
πιο δυνατή. Ο γκουρού των κευνσιανιστών ΛόρενςΣάμερς συμφωνεί με αυτήν την άποψη: «Εικάζω - αλλά αυτή είναι μόνο μια
αισιόδοξη υπόθεση - ότι η ανάκαμψη της οικονομίας μπορεί να έλθει πιο γλήγορα
από ό, τι πολλοί άνθρωποι αναμένουν επειδή έχει τον χαρακτήρα μιας ανάκαμψης μετά
από πλήρη ύφεση».
Κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, διάφορες
κυβερνήσεις ανακοίνωσαν έκτακτα επιδόματα και αύξησαν τα επιδόματα ανεργίας για
όσους απολύθηκαν ή όσους απολυθούν μέχρι την ανάκαμψη της οικονομίας. Και οι
μικρές επιχειρήσεις υποτίθεται ότι θα ανακουφιστούν με φοροελαφρύνσεις και
φθηνά δάνεια προκειμένου να ξεπεράσουν τις δυσκολίες. Αυτό θα βοηθήσει
τη διαβίωση των ανθρώπων στις συνθήκες περιοριστικών μέτρων.
Το πρόβλημα με αυτή την άποψη είναι ότι, την τελευταία
δεκαετία με τις περικοπές που έχουν γίνει στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν υπάρχει
επαρκές προσωπικό για να διεκπεραιώσει τις αιτήσεις και να καταβάλει τα
μετρητά. Στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι είναι πολλοί αυτοί που δεν θα πάρουν τίποτα μέχρι τον Ιούνιο,
οπότε και μπορεί να έχει λήξει η απαγόρευση της κυκλοφορίας! Επιπλέον, είναι σαφές ότι πολλά
άτομα και πολλές μικρές επιχειρήσεις δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, για
διάφορους λόγους, οπότε δεν θα ωφεληθούν από αυτό το δίκτυο ασφαλείας.
Για παράδειγμα, το 58% των Αμερικανών εργαζόμενων υποστηρίζει ότι
δεν θα μπορεί να πληρώσει το νοίκι του, να αγοράσει είδη πρώτης ανάγκης ή να πληρώσει
τους λογαριασμούς του αν μείνει σε καραντίνα για 30 ημέρες ή και λιγότερο,
σύμφωνα με νέα έρευνα της Εταιρείας Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (SHRM).
Ένας στους πέντε εργαζόμενους δήλωσε ότι δεν θα μπορέσει να καλύψει αυτές τις
βασικές οικονομικές ανάγκες σε καθεστώς καραντίνας λιγότερο από μία εβδομάδα.
Οι μισές μικρές επιχειρήσεις στις Η.Π.Α. δεν μπορούν να πληρώσουν τους
μισθωτούς αν το καθεστώς καραντίνας κρατήσει ένα ολόκληρο μήνα . Περισσότερες από
τις μισές μικρές επιχειρήσεις αναμένουν απώλειες των εσόδων τους της τάξης του 10-30%.
Και η αλήθεια είναι ότι, πολλοί αναγκάζονται να δουλεύουν, βάζοντας
την υγεία τους σε κίνδυνο επειδή δεν μπορούν να εργαστούν στο σπίτι, όπως οι πιο
καλοπληρωμένοι εργαζόμενοι γραφείου.
Πολλές μικρές επιχειρήσεις του ταξιδιωτικού τομέα , στο λιανεμπόριο
και στις υπηρεσίες δεν θα ανακάμψουν ποτέ μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων. Ακόμη και μεγάλες επιχειρήσεις λιανικής, ταξιδιωτικές επιχειρήσεις
και επιχειρήσεις στο χώρο της ενέργειας είναι δυνατό να χρεοκοπήσουν, προκαλώντας ένα
ντόμινο χρεοκοπιών σε τομείς της οικονομίας. Για παράδειγμα, η Ομοσπονδιακή
Τράπεζα των ΗΠΑ απαιτεί από τις τράπεζες να διεξάγουν τεστ αντοχής που προϋποθέτουν
συγκεκριμένα αρνητικά σενάρια προκειμένου να σιγουρευτούν ότι οι τράπεζες θα μπορούν να αντιμετωπίσουν την ύφεση. Το χειρότερο σενάριο είναι να μειωθεί το
ΑΕΠ κατά 9,9% το 2ο τρίμηνο του 2020 με την ανεργία να αυξάνεται στο 10% το 3ο
τρίμηνο του 2021. Βάσει πρόσφατων εκτιμήσεων της Goldman Sachs, η μείωση του ΑΕΠ
ίσως ξεπεράσει το 30% και η ανεργία θα μπορούσε να φτάσει σε παρόμοιο επίπεδο μέσα
σε λίγες εβδομάδες.
Επιπλέον, υπάρχουν τεράστιες ποσότητες εταιρικού χρέους από
εταιρείες στα όρια της χρεωκοπίας οι οποίες ούτως ή άλλως δεν είχαν πολλά έσοδα
και κέρδη και πριν την πανδημία. Και όπως έχω πει σε προηγούμενα ποστ, πριν
ακόμη ο ιός πλήξει την παγκόσμια οικονομία, πολλές χώρες έμπαιναν ήδη σε ύφεση.
Το Μεξικό, η Νότια Αφρική και η Αργεντινή από τις χώρες των G20 και της
Ιαπωνίας των G7 βρισκόντουσαν ήδη σε ύφεση. Η Ευρωζώνη και το Ηνωμένο Βασίλειο
ήταν κοντά και ακόμη και οι ΗΠΑ με καλύτερες επιδόσεις, επιβράδυναν γρήγορα.
Τώρα όλο αυτό το εταιρικό χρέος που δημιουργήθηκε μετά το τέλος της Μεγάλης
ύφεσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε πτωχεύσεις.
Αυτή είναι η κατάσταση ειδικά στις φτωχές οικονομίες του «Παγκόσμιου Νότου», οι οποίες έχουν βιώσει μια άνευ προηγουμένου εκροή 90 δισεκατομμυρίων
δολαρίων, ενώ οι ξένοι επενδυτές εγκαταλείπουν το πλοίο που βυθίζεται. Και
έχουμε μόνο ένα ελάχιστο ή και καθόλου δίχτυ ασφαλείας από οργανισμούς όπως το ΔΝΤ ή η Παγκόσμια Τράπεζα. Τα πράγματα θα
επιδεινωθούν το επόμενο τρίμηνο και η ανάκαμψη μπορεί να μην είναι σε καμία
περίπτωση ορατή κατά την άποψη των
αισιόδοξων, στο δεύτερο εξάμηνο του 2020.
Είναι σαφές ότι τα περιοριστικά μέτρα δεν μπορούν να
συνεχιστούν για πάντα, διαφορετικά δισεκατομμύρια άνθρωποι θα φτωχοποιηθούν και
οι κυβερνήσεις θα δαπανούν όλο και περισσότερα, χρηματοδοτούμενες από ένα όλο
και μεγαλύτερο χρέος ή / και την εκτύπωση χρημάτων για επιδόματα και για να αγοράσουν
ακόμα περισσότερα χρέη. Αλλά αυτό δεν μπορείτε να το κάνετε αν δεν υπάρχει
παραγωγή ή επενδύσεις. Οι θέσεις εργασίας θα χαθούν για πάντα και ο πληθωρισμός
τελικά θα εκτοξευθεί στα ύψη. Τότε, θα εισέλθουμε σε έναν κόσμο μόνιμης ύφεσης
και υπερπληθωρισμού.
Φαίνεται ότι αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, πήραν θάρρος από την
κορύφωση του αριθμού των κρουσμάτων και ετοιμάζονται να άρουν τα περιοριστικά μέτρα μέχρι το τέλος αυτού του μήνα. Αλλά ακόμα κι αν το κάνουν, η
επιστροφή στην κανονικότητα θα πάρει μήνες, αφού θα εξαρτηθεί από τα μαζικά
τεστ προκειμένου να εκτιμηθεί αν ο ιός επανέλθει, όπως είναι σίγουρο ότι θα
γίνει, και αν θα μπορούσε τότε να περιοριστεί παράλληλα με τη σταδιακή
αποκατάσταση της παραγωγής. Επομένως, οποιαδήποτε παγκόσμια ανάκαμψη δεν πρόκειται
σε καμία περίπτωση να έλθει γλήγορα. Σε έρευνά της η γερμανική Ifo προβλέπει
ότι η γερμανική οικονομία θα μπορούσε να συρρικνωθεί έως και 20% φέτος αν η
αναστολή λειτουργίας της κρατήσει τρεις μήνες και ακολουθήσει μια σταδιακή
ανάκαμψη της.
Και οι πρόσφατες προβλέψεις της Goldman Sachs για την αμερικανική οικονομία δείχνουν
ότι το χαμηλότερο σημείο της αμερικανικής ύφεσης θα σημειωθεί το δεύτερο
τρίμηνο του 2020, με το ΑΕΠ να είναι 11-12% κάτω από την πριν τον ιό περίοδο. Αυτό θα συνεπάγεται
μια δραματική πτώση με ετήσιο ρυθμό 34% αυτό το τρίμηνο. Το ΑΕΠ αναμένεται να
αυξηθεί πολύ σταδιακά, χωρίς να φτάσει στα προ του ιού επίπεδα πριν από τα τέλη του 2021. Το μοντέλο αυτό, το οποίο υποδηλώνει τουλάχιστον δύο «χαμένα» χρόνια για τις ΗΠΑ, συνηθιζόταν στις οικονομικές προβλέψεις. Παρόμοια εικόνα αναμένεται και στην Ευρωζώνη, η οποία
αντιμετωπίζει κατάρρευση της βιομηχανικής της παραγωγής πιο δραματική και από
την κρίση του ευρώ το 2012.
Αλλά το σχέδιο σταδιακής χαλάρωσης των μέτρων είναι η μόνη
εναλλακτική λύση, όπως υποστηρίζει ένας μεγάλος αριθμός οικονομολόγων: «το επίπεδο των περιοριστικών μέτρων, η διάρκειά τους και το οικονομικό και υγειονομικό κόστος τους σε
μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τα μέτρα βελτίωσης του συστήματος υγείας για την αντιμετώπιση της επιδημίας (τεστ, απομόνωση των ευάλωτων ομάδων κλπ.) και
την ικανότητα του οικονομικού συστήματος να περάσει μια περίοδο αναστολής των
οικονομικών δραστηριοτήτων χωρίς να διακυβεύεται η δομή του».
Θα μπορούσε να είχαν αποφευχθεί τα περιοριστικά μέτρα;
Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει.
Όταν ο COVID-19 έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του, οι κυβερνήσεις και τα
συστήματα υγείας θα έπρεπε ήδη να ήταν έτοιμα. Οι επιδημιολόγοι εδώ και χρόνια μας
είχαν προειδοποιήσει. Όπως έλεγα , ο COVID-19 δεν ήταν ένας
«άγνωστος κίνδυνος». Στις αρχές του 2018, σε συνάντηση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας στη Γενεύη, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων (R & DBlueprint) χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «Ασθένεια X» : Η ομάδα αυτή προέβλεπε
ότι η επόμενη πανδημία θα προκληθεί από άγνωστο νέο παθογόνο παράγοντα, ο οποίος
ακόμα δεν είχε περάσει στον ανθρώπινο πληθυσμό. Η ασθένεια Χ πιθανόν θα προέρχεται
από ιό με προέλευση τα ζώα και θα εμφανιστεί κάπου στον πλανήτη εκεί όπου η οικονομική
ανάπτυξη φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους με την άγρια πανίδα.
Πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο ο ΟΗΕ δημοσίευσε μια έκθεση όπου προειδοποιεί ότι υπάρχει ο κίνδυνος μιας «ιδιαίτερα υπαρκτής απειλής»
μιας πανδημίας που θα σαρώσει τον πλανήτη, σκοτώνοντας μέχρι και 80 εκατομμύρια ανθρώπους. Ένας θανατηφόρος παθογόνος μικροοργανισμός, που θα διαδοθεί σε όλο τον
κόσμο, σύμφωνα με την έκθεση, θα μπορούσε να καταστρέψει σχεδόν το 5% της
παγκόσμιας οικονομίας. «Η ετοιμότητα υπονομεύεται από την έλλειψη σταθερής
πολιτικής βούλησης σε όλα τα επίπεδα», γράφει η έκθεση.
«Αν και οι εθνικοί ηγέτες ανταποκρίνονται στις κρίσεις στον
τομέα της υγείας, όταν ο φόβος και ο πανικός κορυφώνονται,ωστόσο, οι περισσότερες
χώρες δεν αφιερώνουν την απαιτούμενη ενέργεια και πόρους προκειμένου ο αριθμός των κρουσμάτων να μην πάρει εκρηκτικές διαστάσεις». Η έκθεση περιγράφει ένα ιστορικό
σκόπιμης παραβίασης των προειδοποιήσεων των επιστημόνων τα τελευταία 30 χρόνια.
Οι κυβερνήσεις αυτές τις προειδοποιήσεις τις αγνόησαν επειδή θεώρησαν
ότι ο κίνδυνος δεν ήταν μεγάλος και συνεπώς δεν άξιζε να δαπανηθούν κάποια ποσά
για την πρόληψη και τον περιορισμό των πανδημιών. Ετσι, μειώθηκαν οι δαπάνες για την έρευνα και την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Αυτό μου θυμίζει την απόφαση του αεροδρομίου Χήθροου στο Ηνωμένο Βασίλειο να
αγοράσει μόνο δύο εκχιονιστικά μηχανήματα επειδή στο Λονδίνο δεν χιονίζει σχεδόν
ποτέ και το χιόνι δεν παγώνει, οπότε η δαπάνη δεν ήταν δικαιολογημένη. Το
αεροδρόμιο χτυπήθηκε άσχημα από χιονοθύελλα μια χειμωνιάτικη μέρα και τότε όλες
οι δραστηριότητες σταμάτησαν.
Με ποιο τρόπο θα μπορούσε να αποφευχθεί η επιβολή περιοριστικών μέτρων; Μόνο αν η κυβέρνηση ήταν σε θέση να κάνει τεστ σε όλο τον πληθυσμό , να παράσχει προστατευτικό εξοπλισμό και ένα τεράστιο στρατό εργαζομένων
στον τομέα της υγείας για να ελέγχει και να ιχνηλατεί τις επαφές και στη συνέχεια
να βάζει σε καραντίνα και να απομονώνει τους μολυσμένους. Οι ηλικιωμένοι και οι
άρρωστοι θα έπρεπε να μένουν προστατευμένοι στο σπίτι και να υποστηρίζονται από
την κοινωνική πρόνοια. Τότε όλοι οι άλλοι θα μπορούσαν να πάνε για δουλειά,
ακριβώς όπως κάνουν σήμερα οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις που λειτουργούν
κατά παρέκκλιση των περιοριστικών μέτρων λειτουργίας. Μικρές χώρες όπως η
Ισλανδία (και η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα) με υψηλής ποιότητας συστήματα υγείας αυτό
το έχουν καταφέρει. Οι περισσότερες χώρες με ιδιωτικοποιημένα ή αποδεκατισμένα
συστήματα υγείας δεν το έχουν. Οπότε, τα περιοριστικά μέτρα ήταν η μόνη
επιλογή προκειμένου να σωθούν ζωές.
Αλλά παρόλα αυτά, εάν η πανδημία γίνει η αιτία να ξεσπάσουν
ταραχές, υπάρχουν ιστορικές μελέτες που δείχνουν ότι τελικά αυτό θα καταστρέψει και την οικονομία.
Σε πρόσφατη μελέτη της, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, εξετάζοντας τις επιπτώσεις
της επιδημίας ισπανικής γρίπης στις ΗΠΑ, διαπιστώνει ότι τότε η ανεξέλεγκτη
πανδημία μείωσε την παραγωγή κατά 18%.Οπότε, τα περιοριστικά μέτρα, τελικά,
μπορεί να είναι λιγότερο επιζήμια. Φαίνεται,λοιπόν, ότι δεν μπορούμε να κερδίσουμε και
με τους δύο τρόπους αντιμετώπισης.
Ζωές ή τα προς το ζην; Κάποιοι δεξιοί «νεοφιλελεύθεροι» ειδικοί, εκτιμούν ότι η καπιταλιστική οικονομία είναι πιο σημαντική από τη ζωή. Εξ άλλου,
αυτοί που πεθαίνουν είναι κυρίως οι ηλικιωμένοι
και οι άρρωστοι. Αυτοί δεν συμβάλλουν και τόσο στην καπιταλιστική παραγωγή και
είναι ένα βάρος για την παραγωγικότητα και τη φορολογία. Με πραγματικό
μαλθουσιανό πνεύμα, στις υπερπολυτελείς σουίτες των χρηματοπιστωτικών
ιδρυμάτων, η κυρίαρχη άποψη είναι ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αφήσουν τον
ιό να μας διαλύσει και κάποια στιγμή όταν όλοι οι νέοι και υγιείς αποκτήσουν ανοσία,
τότε πρόβλημα θα λυθεί.
Η άποψη αυτή συνδέεται και με μελέτες ειδικών του
τομέα υγείας που επισημαίνουν ότι κάθε μέρα οι νοσοκομειακοί γιατροί πρέπει να
λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το τι είναι πιο «αποδοτικό οικονομικά» για την
υγεία. Να σώσουν ένα πολύ ηλικιωμένο άτομο με COVID-19, αν αυτό τέτοιο σημαίνει
ότι θα καθυστερήσει κάποια θεραπεία για τον καρκίνο ενός νεαρού ατόμου επειδή
τα κρεβάτια και το προσωπικό έχουν μεταφερθεί στον τομέα νοσηλείας για τους ασθενείς
από κορονοϊό;
Η θέση τους συνοπτικά: «Αν τα κεφάλαια δεν είναι απεριόριστα - τότε
θα πρέπει να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας για να κάνουμε τα πράγματα όσο το δυνατό καλύτερα
(να σώσουμε τις περισσότερες ζωές) με το μικρότερο κατά το δυνατόν χρηματικό κόστος.
Ή να χρησιμοποιήσουμε τα χρήματα που έχουμε στη διάθεσή μας, σώζοντας όσο
το δυνατό περισσότερες ζωές».
Στα οικονομικά της υγείας υπολογίζεται η σχέση κόστους προς QALY. Το QALY σημαίνει ποιοτικά σταθμισμένα έτη επιβίωσης (QALY s= quality adjusted life years). Ένα
επιπλέον έτος ζωής πολύ υψηλής ποιότητας, είναι ένα QALY. «Πόσο είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε για ένα QALY;
Η απάντηση που δίνεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, σήμερα, είναι ότι, το Εθνικό
Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (NHS) θα συστήνει τη χρηματοδότηση ιατρικών
παρεμβάσεων μόνο αν κοστίζουν λιγότερο από £ 30,000 / QALY. Οτιδήποτε υπερβαίνει αυτό το ποσό θεωρείται υπερβολικό. Αλλά σήμερα,το πακέτο για τον κορονοϊό
στο Ηνωμένου Βασιλείου είναι της τάξης
των £ 350 δις, σχεδόν τρεις φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό του συνόλου του
Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας. Αξίζει να πληρώσετε αυτό το τίμημα ;». Ο ειδικός αυτός, υπολογίζει ότι «το κόστος διάσωσης ενός θύματος COVID υπερβαίνει περισσότερο από έντεκα φορές το
μέγιστο κόστος που θα εγκρίνει το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας». Την ίδια
στιγμή, οι ασθενείς με καρκίνο δεν υποβάλλονται σε θεραπεία, ενώ οι
αντικαταστάσεις ισχίου αναβάλλονται, και οι πάσχοντες από καρδιά και από
διαβήτη δεν αντιμετωπίζονται.
Ο Tim Harford στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς έχει μια διαφορετική άποψη. Επισημαίνει ότι η
Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των Η.Π.Α αποτιμά μια στατιστική ζωή στα
10 εκατομμύρια δολάρια, με τη σημερινή τους αξία, ή 10 δολάρια ανά micromort
(Στμ. micro + mortality =μονάδα μέτρησης του ρίσκου που ορίζει τον κίνδυνο ως
μία πιθανότητα θανάτου στο ένα εκατομμύριο)
που αποτράπηκε. «Αν υποθέσουμε ότι το 1% των μολύνσεων είναι θανατηφόρο,
τότε μιλάμε για 10.000 micromort. Από αυτή την άποψη, το να έχει κάποιος
μολυνθεί είναι 100 φορές πιο επικίνδυνο από ένα τοκετό ή το ίδιο επικίνδυνο όσο
όταν κάνει δυόμισι φορές το γύρο του κόσμου με μοτοσικλέτα. Για έναν ηλικιωμένο
ή για κάποιον με υποκείμενο νόσημα, είναι πολύ πιο επικίνδυνο. Ανάλογα με τα $
10 της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ανά micromort, αξίζει τον κόπο να ξοδέψετε $
100.000 προκειμένου να αντιμετωπίσετε ένα και μόνο περιστατικό μόλυνσης από
Covid-19.Δεν χρειαζόμαστε ένα περίπλοκο επιδημιολογικό μοντέλο για να
προβλέψουμε ότι αν δεν πάρουμε σοβαρά μέτρα για να σταματήσει η εξάπλωση του
ιού, ενδέχεται να μολυνθούν περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους στον κόσμο.
Αυτό σημαίνει ότι θα πεθάνουν 2 εκατομμύρια Αμερικανοί και 500.000 Βρετανοί –
αν υποθέσουμε, και πάλι,το ποσοστό
θνητότητας στο 1%. Αν με τα περιοριστικά μέτρα στις ΗΠΑ σώζεται το
μεγαλύτερο μέρος αυτών των ανθρώπων και αυτό κοστίζει λιγότερο από 20
δισεκατομμύρια δολάρια, τότε μιλάμε για σχέση κόστους-οφέλους».
Το βασικό κατά τη γνώμη μου είναι ότι το δίλημμα της «κοστολόγησης» μιας ζωής θα μετρούσε λιγότερο
αν υπήρχε σωστή χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας, που να μπορεί να παρέχει
«υπερβάλλουσα ικανότητα» σε περιπτώσεις κρίσεων.
Ακούγεται το επιχείρημα ότι τα περιοριστικά μέτρα και
όλες οι δαπάνες για την υγεία εκκινούν από έναν υπερβολικό πανικό που θα
κάνει τη θεραπεία πιο προβληματική από την ασθένεια. Και επιπλέον,ότι δήθεν ο COVID-19 δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος από τη γρίπη, ως προς το ποσοστό
θνησιμότητάς του και οι επιπτώσεις του θα είναι μικρότερες από πολλές άλλες
ασθένειες όπως η ελονοσία, ο ιός HIV ή ο καρκίνος, που σκοτώνουν περισσότερους
κάθε χρόνο. Σταματήστε λοιπόν όλες αυτά τα υπερβολικά μέτρα περιορισμού και προστατέψετε, απλά,τους ηλικιωμένους, πλένετε τα χέρια σας και σύντομα θα δούμε ότι ο
COVID δεν είναι Αρμαγεδδών.
Το πρόβλημα με αυτό το επιχείρημα είναι ότι τα ίδια τα στοιχεία
διαψεύδουν την άποψη ότι ο COVID είναι λιγότερο επικίνδυνος από την εποχική γρίπη. Είναι αλήθεια ότι, μέχρι στιγμής, οι θάνατοι τον Απρίλιο έχουν φτάσει μόλις τις 70.000, γύρω στους 40.000 λιγότεροι από την εποχική γρίπη τη φετεινή χρονιά και μόνο το
ένα τέταρτο των θανάτων από ελονοσία. Αλλά ο ιός δεν έχει ακόμα κλείσει τον
κύκλο του.
Μέχρι στιγμής, όλα δείχνουν ότι το ποσοστό θνησιμότητας είναι
τουλάχιστον 1%, δέκα φορές πιο θανατηφόρος από την εποχική γρίπη και πολύ πιο μεταδοτικός. Επομένως, αν δεν
είχε περιοριστεί ο COVID-19, ίσως επηρέαζε τελικά ακόμα και το 70% του
πληθυσμού πριν η «ανοσία της αγέλης» καταφέρει να εξαλείψει τον ιό. Αυτό σημαίνει
τουλάχιστον 50 εκατομμύρια νεκρούς ! Τότε,τα ετήσια ποσοστά θνησιμότητας θα ήταν διπλάσια στις περισσότερες χώρες (βλ. Γράφημα).
Επιπλέον, πρόκειται για ένα νέο ιό, διαφορετικό από τους ιούς
της γρίπης και δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο. Ο ιός είναι πολύ πιθανό να επιστρέψει και
να μεταλλαχθεί και έτσι να απαιτηθεί ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπιστεί.
Κάποιες κυβερνήσεις ρισκάρουν τις ζωές των ανθρώπων
προσπαθώντας να αποφύγουν την πλήρη ή και μερική εφαρμογή περιοριστικών μέτρων προκειμένου να στηρίξουν τις θέσεις εργασίας και την οικονομία. Άλλες, εφαρμόζουν
επαρκή μέτρα ελέγχου (τεστ) και ιχνηλάτηση των επαφών των κρουσμάτων παράλληλα με το
μέτρο της αυτοαπομόνωσης ώστε να μπορέσουν να κρατήσουν τις οικονομίες στα
πόδια τους κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δυστυχώς γι 'αυτές, ακόμη και αν αυτό
λειτουργήσει, τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζονται στις άλλες χώρες έχουν βυθίσει τόσο το
εμπόριο και τις επενδύσεις παγκοσμίως, οπότε ακόμη και αυτές δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν την ύφεση με τα παγκόσμια δίκτυα τροφοδοσίας να έχουν παραλύσει.
Υπάρχει κι ένα άλλο επιχείρημα κατά των περιοριστικών μέτρων και τη διάσωση ζωών. Μελέτη ειδικών σε θέματα ασφάλειας του πανεπιστημίου του Μπρίστολ εκτιμά ότι μια πολιτική «υπεράνω όλων το κέρδος» θα μετέφερε τον χρόνο λήξης της επιδημίας ως
το Σεπτέμβριο του 2020, αν και μια τέτοια προσέγγιση για το Ηνωμένο Βασίλειο θα σήμαινε απώλεια ζωών
ίσες σχεδόν με αυτές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου. Από την άλλη όμως, τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να μειώσουν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, και ο
πληθυσμός λόγω των αντιμέτρων να χάσει περισσότερες ζωές από όσες μπορεί να σώσει.
Αλλά η μελέτη του Μπρίστολ κάνει απλώς μια εκτίμηση του κινδύνου.
Οι σωστές μελέτες για την υγεία δείχνουν ότι η ύφεση δεν αυξάνει καθόλου τη
θνησιμότητα. Μια ύφεση - μια βραχυπρόθεσμη, προσωρινή πτώση του ΑΕΠ - δεν είναι
υποχρεωτικό και, φυσικά, δεν μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Πράγματι, αν και αυτό φαίνεται
αντιφατικό, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι στις υφέσεις οι άνθρωποι ζουν
περισσότερο. Μπορεί να αυξάνονται οι αυτοκτονίες, αλλά άλλες αιτίες θανάτου, όπως τα οδικά
ατυχήματα και ασθένειες που σχετίζονται με το οινόπνευμα, μειώνονται.
Ο Μαρξιστής οικονομολόγος υγείας Dr Jose Tapia,
συντάκτης αρκετών μελετών σχετικά με τον αντίκτυπο της ύφεσης στην υγεία, διαπιστώνει ότι τα ποσοστά θνησιμότητας στις βιομηχανικές χώρες έχουν την τάση να
αυξάνονται στις περιόδους επέκτασης της οικονομίας και να υποχωρούν στις
οικονομικές υφέσεις.
Οι θάνατοι από παθήσεις της καρδιάς, πνευμονία, ατυχήματα,
ασθένειες του ήπατος και γεροντική άνοια- που αποτελούν το 41%
περίπου, της συνολικής θνησιμότητας – έχουν την τάση να αυξομειώνονται προκυκλικά, και
να αυξάνονται στις περιόδους επέκτασης της οικονομίας.
Οι αυτοκτονίες, όπως και οι θάνατοι από διαβήτη και υπέρταση, που αποτελούν το 4% περίπου
της συνολικής θνησιμότητας –έχουν την τάση να αυξομειώνονται αντικυκλικά και να
αυξάνονται στις περιόδους ύφεσης.
Οι θάνατοι από άλλες αιτίες που αποτελούν
περίπου το μισό των συνολικών θανάτων, δεν συνδέονται ξεκάθαρα με τις
διακυμάνσεις της οικονομίας. «Όλες αυτές οι επιπτώσεις των οικονομικών
επεκτάσεων ή των υφέσεων στη θνησιμότητα που παρατηρήθηκε, π.χ. κατά τη
διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 2008-9 ή της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του
1930 , είναι ελάχιστες αν συγκριθούν με τις επιπτώσεις θνησιμότητας μιας
πανδημίας», υποστηρίζει ο Tapia σε συνέντευξή του.
Εν ολίγοις, τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να
είχαν αποφευχθεί αν οι κυβερνήσεις συνειδητοποιούσαν τον αυξανόμενο κίνδυνο
πανδημιών από νέους παθογόνους μικροοργανισμούς. Τις προειδοποιήσεις ,όμως, αυτές τις αγνόησαν για να «εξοικονομήσουν χρήματα». Τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν τα συστήματα
υγείας είχαν χρηματοδοτηθεί, εξοπλιστεί και στελεχωθεί κατάλληλα, αντί να
υποβαθμίζονται και να ιδιωτικοποιούνται επί δεκαετίες για να μειωθεί το κόστος
και να αυξηθεί η κερδοφορία του κεφαλαίου. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.
Και υπάρχει και η μεγαλύτερη εικόνα. Εάν έχετε αρκετούς
πυροσβέστες και εξοπλισμό, μπορείτε να σβήσετε μια φωτιά σε δασική περιοχή αφού
πρώτα έχει προξενήσει μεγάλες ζημιές, αν όμως η κλιματική αλλαγή αυξάνει
συνεχώς τη θερμοκρασία,τότε, ένας άλλος γύρος πυρκαγιών θα ακολουθήσει
αναπόφευκτα. Αυτοί οι νέοι θανατηφόροι παθογόνοι μικροοργανισμοί εισχωρούν στο ανθρώπινο σώμα, επειδή η ακόρεστη προσπάθεια του κέρδους στη γεωργία και τη
βιομηχανία έχει οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση της φύσης, καταστρέφοντας τα
είδη και φέρνοντας τους κινδύνους της φύσης πιο κοντά στην ανθρωπότητα. Ακόμη
και αν μετά το τέλος αυτής της πανδημίας (τουλάχιστον φέτος) και ακόμα και αν
οι κυβερνήσεις δαπανήσουν περισσότερα για την πρόληψη και τον περιορισμό των
επιδημιών στο μέλλον, μόνο το τέλος του καπιταλισμού για το κέρδος θα επαναφέρει
τη φύση σε αρμονία με την ανθρωπότητα.
Τώρα , δεν μένει παρά να σώζουμε ζωές ή μέσα διαβίωσης επειδή οι κυβερνήσεις αυτό δεν θα το διαχειριστούν.
