❚ του Κώστα Μελά, Οικονομολόγου Πανεπιστημιακού
Με αφορμή την επανεμφάνιση διαφόρων… κεντροαριστερών-αριστερών με προτάσεις για το μέλλον της οικονομίας.
1.
Με την επίκληση της «ηθικής του σκοπού», πολιτικά κόμματα αναρριχώνται στην εξουσία κι ευθύς σπεύδουν να υιοθετήσουν την «ηθική της ευθύνης», δηλαδή την ανημποριά να έλθουν σε ρήξη με την πραγματικότητα που την προηγούμενη περίοδο κατάγγειλαν ότι θα τη διαλύσουν με ένα νόμο και σε μια μέρα.
Ασκούν στην πράξη μια πολιτική διάσωσης της καθεστηκυίας κατάστασης –τη λεγόμενη «ηθική του καθήκοντος– ταυτιζόμενα πλήρως με αυτή, και εγκαταλείπουν την όποια δική τους βούληση.
Η σύγχρονη εμπειρία δείχνει ότι και τα λεγόμενα κόμματα της «ριζοσπαστικής αριστεράς» (*) (βλέπε ΣΥΡΙΖΑ, ΑΚΕΛ), όταν ανέλαβαν κυβερνητικές θέσεις, όχι μόνο ενσωματώθηκαν στην «ηθική της ευθύνης» αλλά υπερακόντισαν στα κελεύσματά της αποδεχόμενα πλήρως τη λογική της. Τα χιλιάδες «επιχειρήματα και οι μυριάδες δικαιολογίες αυτής της πολιτικής συμπεριφοράς αποτελούν απλά… εκλογικεύσεις και μάλιστα του εσχάτου επιπέδου. Απλά διότι η αδήριτη πραγματικότητα είναι αψευδής μάρτυρας της συμπεριφοράς τους.
Η κυβερνητική θητεία και των δύο κομμάτων έδειξε με απόλυτη σαφήνεια την απουσία οποιασδήποτε θεωρητικής προσέγγισης στο επίπεδο της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής πρότασης που να εκφράζει «αριστερό ριζοσπαστισμό».
Αλλά δεν είναι μόνο η ιστορική περίοδος της κυβερνητικής πρακτικής η οποία αποτελεί καθρέπτη της συμπεριφοράς τους. Υπάρχει κάτι πολύ βαθύτερο και πολύ πιο σοβαρό που θέτει ερωτήματα που αγγίζουν την ίδια την ύπαρξη αυτών των μορφωμάτων που αυτοαποκαλούνται «ριζοσπαστική αριστερά».
Πρόκειται για την παντελή θεωρητική ένδεια που είναι παρούσα σε όλες τις επιμέρους εκφάνσεις μιας βαθύτερης συζήτησης για τα σύγχρονα (και συγχρόνως διαχρονικά) ζητήματα που τίθενται στο τραπέζι των θεωρητικών προβληματισμών.Απουσιάζει παντελώς, κάτι που να λειτουργεί ως θεωρητικό πλαίσιο με βάση το οποίο να προσανατολίζονται τα επιδιωκόμενα βήματα των πράξεων τους. Ανυπόφορες ρητορείες χωρίς καμία θεωρητική προσέγγιση.Καμία θεωρητική βάση. Τσαλαβούτημα σε θολά νερά που επιτηδευμένα λαμβάνουν μορφή μιας ενδελεχούς αναζήτησης αλλά που στη ουσία δεν είναι τίποτε περισσότερο από προσπάθεια κάλυψης μια όλο και μεγαλύτερης άγνοιας. Μια άγνοια, που από τη στιγμή δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια,καθίσταται άκρως επικίνδυνη καθόσον αυτοεξαπατά εαυτούς και στη συνέχεια εξαπατά τους άλλους.
2.
Η ιστορία των ιδεών αποτελεί ένα συνεχές πεδίο μάχης (από τα πολλά) όπου οι στοχαστές αντιπροσωπεύοντας τον εαυτό τους είτε μια ομάδα ανθρώπων στη βάση κοινών συμφερόντων και επιδιώξεων,αναμετρούνται με άλλους στοχαστές που εκπροσωπούν αντίθετες δεσμευτικές αξιώσεις ισχύος. Οι ιδέες είναι τα όπλα που χρησιμοποιούν σε αυτή τη διαμάχη, γι’αυτό και από μόνες τους δεν σημαίνουν τίποτε. Μόνο εφ’ όσον τις εγκολπωθεί μια παράταξη και τις αντιπαραθέσει σε εκείνες της αντίπαλης αποκτούν λειτουργία και εκτόπισμα στην Ιστορία.
Οι λέξεις έχουν σημασία μόνο σε σχέση με τις προθέσεις όποιου τις εκφέρει –έστω και αν η αναγκαστική χρήση ορισμένων λέξεων συνετέλεσε στη διαμόρφωση αυτών των προθέσεων.Στην αέναη αυτή διαπάλη ενίοτε δεν έχει τόση σημασία το τι λέγεται.Εκείνο που βαραίνει αποφασιστικά είναι ποιος το λέει και σε ποια συγκυρία.Οι ίδιες οι λέξεις λαμβάνουν διαφορετικό νόημα ανάλογα με το πρόσωπο που τις εκφέρει…μάλιστα αν το πρόσωπο αυτό έχει επανειλημμένως εκφραστεί στο παρελθόν με τις ίδιες έννοιες και στην κυβερνητική του πορεία τις έχει εγκαταλείψει υπέρ της «ηθικής της ευθύνης». Πρόσωπα , λοιπόν, που έχουν υπηρετήσει με βάση τις «ηθικές της ευθύνης» και σε πλήρη αντίθεση με τις διακηρυγμένες αρχές της πολιτικής τους πριν αναλάβουν την κυβέρνηση, κατά γενική ομολογία παρουσιάζουν ένα πρόβλημα εμπιστοσύνης, προφανώς λόγω απουσίας ειλικρίνειας.
Μπορεί η ειλικρίνεια να είναι αστική αρετή, δεδομένου ότι αναφερόταν τόσο στην ηθική της αγοράς και στην αρχή pacta sunt servanda, αλλά δεν παύει να αφορά και στην προσωπική σφαίρα του ατόμου και δει του «αριστερού» πολιτικού στην εποχή μας.
Η πεποίθηση πως η αλήθεια, η ειλικρίνεια κι η ακεραιότητα στις συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων έχουν πολύ μεγάλη σπουδαιότητα για τη ευτυχία στη ζωή σύμφωνα με την αστική αλλά και αριστερή ηθική.
Μια ηθική που εμφανώς έρχεται σε αντίθεση με πλατωνική θεωρία του «ευγενούς ψεύδους», με το οποίο ο σοφός τροφοδοτεί και ενισχύει, επ’ ωφελεία του, την εγγενή ηλιθιότητα των «κατώτερων» ανθρώπων.
Οι συνεχείς προσπάθειες εκλογίκευσης ως λειτουργικός μηχανισμός της αυτοσυνείδησης είναι ταυτόχρονα υποβολέας αποκρύψεων και κατά πάσα πιθανότητα ψευδαισθήσεων.
3.
Στην οικονομική πολιτική τα δόγματα επί της ουσίας δεν είναι πολλά –δύο είναι τα κύρια– και κατά βάση δεν περιέχουν νέες απόψεις. Μάλλον όλες οι απόψεις έχουν ειπωθεί, απλά επαναλαμβάνονται με λίγο διαφορετικό περιτύλιγμα, με άλλο χρωματισμό.
Εξάλλου η οικονομική «επιστήμη» δεν είναι μέλος των εξελικτικών επιστημών (σύμφωνα με τον T.Veblen: Why is Economics not an Evolutionary Science? Quarterly Journal of Economics, 1898) ουσιαστικά είναι ένα κλειστό σύστημα όπως ακριβώς ένα σύνολο στοιχείων.(Περιγραφικά, μπορούμε να ορίσουμε την ιδιότητα της κλειστότητας σε μια πράξη που έχει οριστεί σε ένα σύνολο ως έξης: Για κάθε ζεύγος στοιχείων που ανήκουν στο σύνολο και έχουν σαν αποτέλεσμα της πράξης ένα στοιχείο, το στοιχείο αυτό ανήκει επίσης στο σύνολο). Συγχρόνως μπορεί να επεκτείνει τα όρια της αλλά αναδιατάσσοντας τα ήδη υπάρχοντα στοιχεία. Αυτό δημιουργεί την ψευδαίσθηση της εξέλιξης.
Αναφέρω τα παραπάνω για να υποστηρίξω ότι δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το περιεχόμενο των λεγομένων για κάποιον που θεωρεί ότι ανήκει στην κεντροαριστερά αναφορικά με την άσκηση της οικονομικής πολιτικής: Αυτό που έχει μεγάλη,ύψιστη σημασία, είναι ποιος τα λέει και τα υποστηρίζει.
Κάποιος νέος πολιτικός μπορεί να υποστηρίζει χιλιοειπωμένες απόψεις για την οικονομική πολιτική και για διάφορους λόγους μπορεί να γίνει και πιστευτός.
Άλλωστε γι’ αυτό τον λόγο είναι εύκολο για ένα νέο άνθρωπο να κοροϊδέψει ευκολότερα τους ψηφοφόρους. Αντιθέτως όλοι όσοι χάραξαν και εφάρμοσαν εντελώς διαφορετική οικονομική πολιτική από αυτή που ευαγγελίζονταν και τώρα επανέρχονται εκ νέου με τις παλιές τους απόψεις... Λίγο δύσκολο να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών
.* Κ. Μελάς, Άλλος ένας προαναγγελθείς θάνατος: Η «Ριζοσπαστική» Αριστερά, Νέο Πλανόδιον, 08/09/2023, neoplanodion.gr/2023/09/08/ rizospastiki-aristera/
Από: Δρόμος της αριστεράς,9/11/2024
