Η αναβάθμιση της Τεχεράνης σε «τοπικό χωροφύλακα» θα οξύνει τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς
Απαρχή σημαντικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, θεωρείται η πρόσφατη ιστορικής σημασίας συμφωνία των έξι υπερδυνάμεων(ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία,, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα) με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ζήτημα που είχε προκαλέσει «ψυχρό πόλεμο» μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης, με την επιβολή επιπλέον διεθνών κυρώσεων το 2006.
Όχι
τυχαία η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα συνοδεύτηκε άμεσα από αναλύσεις
διεθνών πρακτορείων(Reuters, Bloomberg) που έσπευσαν να προβλέψουν
«μπίζνες» καθώς ανοίγονται τεράστιες ευκαιρίες για τις πολυεθνικές του
πετρελαίου, κυρίως τις ευρωπαϊκές(Shell, Total) που είχαν ανταποκριθεί σε παλαιότερα
οικονομικά ανοίγματα της Τεχεράνης στα μέσα του ’90 και από το 2013 ανέπτυσσαν
στενές επαφές ενόψει της πιθανολογούμενης οριστικής συμφωνίας για το πυρηνικό
πρόγραμμα.
Η χώρα βέβαια που
έχει εκδηλωθεί ανοικτά με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο κατά της συμφωνίας με το
Ιράν δεν είναι βέβαια άλλη από το Ισραήλ. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν
Νετανιάχου δεν δίστασε να ταξιδέψει μέχρι την Ουάσιγκτον εν μέσω προεκλογικής
εκστρατείας στο Ισραήλ, προκειμένου να μιλήσει προσκεκλημένος μερίδας Ρεπουμπλικάνων
γερουσιαστών στο κογκρέσο για την ιρανική απειλή. Κίνηση που προκάλεσε την
έντονη δυσαρέσκεια του προέδρου Ομπάμα.
Μία χώρα που είναι η φτωχότερη της Μέσης
Ανατολής, αλλά στρατηγικής σημασίας. Από την Υεμένη και συγκεκριμένα το πέρασμα
του Bab el-Mandeb, περνούν σύμφωνα με εκτιμήσεις της Αμερικανικής Υπηρεσίας
Ενέργειας, περί τα 3,8 εκατ. βαρέλια πετρελαίου και «διυλισμένων
πετρελαιοειδών» την ημέρα, καθ’ οδόν προς την Ευρώπη, την Ασία και τις ΗΠΑ,
καθιστώντας τo συγκεκριμένο πέρασμα
το τέταρτο πιο πολυσύχναστο στον κόσμο.
Του ΜΩΥΣΗ ΛΙΤΣΗ*
Απαρχή σημαντικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, θεωρείται η πρόσφατη ιστορικής σημασίας συμφωνία των έξι υπερδυνάμεων(ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία,, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα) με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ζήτημα που είχε προκαλέσει «ψυχρό πόλεμο» μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης, με την επιβολή επιπλέον διεθνών κυρώσεων το 2006.
Η
συμφωνία βάζει το πυρηνικό πρόγραμμα του
Ιράν σε διαρκή επιτήρηση για μία δεκαπενταετία, προκειμένου να αποτραπεί
η
χρήση εμπλουτισμού ουρανίου για την κατασκευή πυρηνικών όπλων-το Ιράν
διατείνεται ότι θέλει πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς μόνο σκοπούς. Οι
«τεχνικές» λεπτομέρειες της συμφωνίας θα οριστικοποιηθούν στις 30
Ιουνίου.
Είναι ωστόσο σαφές ότι το Ιράν επιστρέφει σταδιακά στη διεθνή
αρένα και
επιδιώκει ρόλο περιφερειακής δύναμης στη Μέση Ανατολή, η οποία βρίσκεται
σε
διαρκή αναβρασμό μετά την «αραβική άνοιξη», την αποσταθεροποίηση των
παραδοσιακών αραβικών καθεστώτων και την έμμεση ή άμεση ανάμειξη
περιφερειακών
δυνάμεων που φοβούνται κοινωνικές ανατροπές και ριζική ανατροπή του
παγιωμένου
τις τελευταίες δεκαετίες στάτους κβο.
Η συμφωνία ενδέχεται να οδηγήσει σε εξομάλυνση
των σχέσεων ΗΠΑ και Ιράν-οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παραμένουν εχθρικές
από την εποχή της ισλαμικής επανάστασης και την ανατροπή του Σάχη το 1979-και
σταδιακή άρση του εμπάργκο. Το δεύτερο παραμένει ένα από τα σημαντικά σημεία
διαπραγμάτευσης για την επίτευξη οριστικής συμφωνίας, αφού το Ιράν παραμένει
σημαντική πετρελαιοπαραγωγός χώρα, συνδετικός κρίκος για τη μεταφορά πετρελαίου
και αερίου από Ρωσία και γενικότερα κεντρική Ασία νοτιότερα και αναπτυσσόμενος
εμπορικός εταίρος Κίνας και Ινδίας.
Το Ιράν διαθέτει το 10% των παγκόσμιων
αποθεμάτων πετρελαίου και βρίσκεται στην τέταρτη θέση διεθνώς μετά την
Βενεζουέλα, τη Σαουδική Αραβία και τον Καναδά. Διαθέτει επίσης σχεδόν το ένα
πέμπτο των παγκόσμιων αποθεμάτων αερίου, ερχόμενο στη δεύτερη θέση μετά την
Ρωσία.
Λόγω του πολυετούς
διεθνούς οικονομικού εμπάργκο, οι παραγωγικές δυνατότητες του Ιράν όσον αφορά
την εξόρυξη και διύλιση πετρελαίου και αερίου είχαν περιοριστεί. Η στροφή μάλιστα του Ιράν
προς την πυρηνική ενέργεια έγινε προκειμένου υποτίθεται να αναπτύξει
εναλλακτικές μορφές ενέργειας, μιας και το εμπάργκο και η έλλειψη διεθνών κεφαλαίων
εμπόδιζε την ανάπτυξη του πετρελαϊκού κλάδου, που ήταν και είναι η κύρια πηγή
εσόδων για την ιρανική οικονομία.
Υπόσχονται δουλειές...
Όχι
τυχαία η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα συνοδεύτηκε άμεσα από αναλύσεις
διεθνών πρακτορείων(Reuters, Bloomberg) που έσπευσαν να προβλέψουν
«μπίζνες» καθώς ανοίγονται τεράστιες ευκαιρίες για τις πολυεθνικές του
πετρελαίου, κυρίως τις ευρωπαϊκές(Shell, Total) που είχαν ανταποκριθεί σε παλαιότερα
οικονομικά ανοίγματα της Τεχεράνης στα μέσα του ’90 και από το 2013 ανέπτυσσαν
στενές επαφές ενόψει της πιθανολογούμενης οριστικής συμφωνίας για το πυρηνικό
πρόγραμμα.
Η έγκριση της συμφωνίας πρέπει να
περάσει από το αμερικανικό κογκρέσο, με σημαντικό μέρος Ρεπουμπλικάνων κυρίως
γερουσιαστών να αντιδρούν(λόγω Ισραήλ). Αλλά ακόμη και αν η συμφωνία τελικά
εγκριθεί, το αμερικανικό εμπάργκο που έχει τεθεί σε ισχύ από το 1979, δεν αφορά
μόνο τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, αλλά και την στήριξη της «διεθνούς
τρομοκρατίας». Με δύο λόγια η ενδεχόμενη αποκατάσταση πλήρως σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ
και Ιράν έχει αρκετές ακόμη συμπληγάδες να περάσει. Ακόμη και μέσα στο ίδιο το
Ιράν υπάρχουν σκληροπυρηνικοί που δεν καλοβλέπουν την προσέγγιση με τις ΗΠΑ. Το
γεγονός αυτό φέρνει σε πλεονεκτικότερη θέση τις ευρωπαϊκές πολυεθνικές του
πετρελαίου που ενδέχεται να είναι οι πρώτες που θα επωφεληθούν από τυχόν
χαλάρωση ή άρση των κυρώσεων.
Ξέφρενοι Πανηγυρισμοί
Ενδεικτικοί του κλίματος που αλλάζει ήταν οι
ξέφρενοι πανηγυρισμοί που ακολούθησαν στην Τεχεράνη, μόλις έγινε γνωστή η
υπογραφή της συμφωνίας, με χιλιάδες κόσμου να βγαίνουν στους δρόμους. Οι σκηνές
που μετέδιδαν τα ξένα πρακτορεία θύμιζαν νίκη εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου.
Ανάλογη ήταν η υποδοχή και των διαπραγματευτών στο αεροδρόμιο. Για πρώτη φορά η
ιρανική τηλεόραση μετέδωσε την ομιλία του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, ο
οποίος ανακοίνωνε την επίτευξη συμφωνίας. Αρκετοί Ιρανοί έβγαζαν σέλφις με την
εικόνα του Αμερικανού προέδρου στην τηλεόραση.
Η προσέγγιση Ουάσιγκτον-Τεχεράνης έχει αρχίσει
εδώ και καιρό. Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2013 ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ
Ομπάμα είχε για πρώτη φορά συνομιλήσει τηλεφωνικά με τον νέο Ιρανό πρόεδρο
Χασάν Ρουχανί που μόλις είχε εκλεγεί, στη διάρκεια της ετήσιας συνόδου των Ηνωμένων
Εθνών. Αυτό όμως που φαίνεται να έφερε ακόμη πιο κοντά τους δύο «αιώνιους»
εχθρούς δεν ήταν παρά η απειλή και η ισχυροποίηση της παρουσίας των
τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ.
Το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν θεωρείται
λιγότερο επικίνδυνο από τους βαρβάρους της τζιχάντ, η απήχησή των οποίων
ξεπερνά τα σύνορα των κρατών στα οποία μάχονται(Ιράκ, Συρία). Η Τεχεράνη
άλλωστε δεν φαίνεται να διέθετε ποτέ καλές σχέσεις με την Αλ Κάϊντα, παρά τις
κατηγορίες περί του αντιθέτου, από την οποία φαίνεται να ξεπήδησαν οι
τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. Η Αλ
Κάϊντα όπως και τα Ισλαμικό Κράτος έχουν σουνιτική «καταγωγή» με συμμετοχή
κατάλοιπων του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν, σε αντίθεση με το σιϊτικό Ιράν,
που σπεύδει να βοηθήσει τους «ομόδοξους» του στο νότιο Ιράκ.
Πριν
λίγους μήνες μεταδόθηκε στα διεθνή πρακτορεία ότι ιρανικά F4 βομβάρδιζαν θέσεις των τζιχαντιστών στο νότιο
Ιράκ, με την ανοχή των ΗΠΑ. Η διεθνής ειδησεογραφία αναφέρεται συχνά πλέον στον
ρόλο Ιρανών αξιωματούχων στον εξοπλισμό και εκπαίδευση των Ιρακινών κατά του
Ισλαμικού Κράτους, την υποστήριξη που παρέχουν στις σιϊτικές πολιτοφυλακές. Η
παρουσία Ιρανών στρατιωτικών φθάνει μέχρι τη Συρία-η Τεχεράνη άλλωστε στηρίζει
το καθεστώς Άσαντ-όπως έγινε γνωστό από πρόσφατη είδηση για αεροπορική επιδρομή
του Ισραήλ κατά την οποία σκοτώθηκε επιφανής Ιρανός στρατηγός.
Η προσέγγιση με το Ιράν αναβαθμίζει επίσης τον
βασικό σύμμαχό του στην περιοχή, την Συρία του Άσαντ. Ήδη ο πρώην «χασάπης»
φέρεται να διεκδικεί ρόλο «ειρηνοποιού», αφού η εξέγερση στη Συρία έχει πλέον
καπελωθεί σε μεγάλο βαθμό από τους τζιχαντιστές, που στρέφονται κατά των
Κούρδων-οι οποίοι είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέγερση κατά του Σύρου
δικτάτορα-αλλά και των Παλαιστινίων προσφύγων με την σε εξέλιξη υπό τα απαθή
βλέμματα της Δύσης, πολιορκία του καταυλισμού Γιαρμούκ στα περίχωρα της
Δαμασκού.
Γαλλική αντιπροσωπεία βουλευτών επισκέφθηκε με
δική της πρωτοβουλία πρόσφατα τον Άσαντ, προκαλώντας την έντονη οργή της
επίσημης γαλλικής κυβέρνησης.
Λίγες ημέρες μετά ο Αμερικανός υπουργός
Εξωτερικών Τζον Κέρι δήλωνε ότι οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να συνεργαστούν με το
καθεστώς Άσαντ, δήλωση που ανασκευάστηκε την επομένη σε συνεργασία «με
ανθρώπους του συριακού καθεστώτος». Ο ίδιος ο Άσαντ βλέποντας να αποτελεί τη
μόνη σταθερά στην καταρρέουσα Συρία δεν χάνει χρόνο να προβάλλει εαυτόν,
λέγοντας ότι είναι ανοικτός σε διάλογο με την Ουάσιγκτον… Οι εξελίξεις αυτές
ενισχύουν την εκτίμηση ότι αναζητούνται γέφυρες με την κυβέρνηση της Δαμασκού.
Οργή Νετανιάχου
Η χώρα βέβαια που
έχει εκδηλωθεί ανοικτά με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο κατά της συμφωνίας με το
Ιράν δεν είναι βέβαια άλλη από το Ισραήλ. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν
Νετανιάχου δεν δίστασε να ταξιδέψει μέχρι την Ουάσιγκτον εν μέσω προεκλογικής
εκστρατείας στο Ισραήλ, προκειμένου να μιλήσει προσκεκλημένος μερίδας Ρεπουμπλικάνων
γερουσιαστών στο κογκρέσο για την ιρανική απειλή. Κίνηση που προκάλεσε την
έντονη δυσαρέσκεια του προέδρου Ομπάμα.
Η επανεκλογή Νετανιάχου και ο διαφαινόμενος
σχηματισμός κυβέρνησης με ακόμη πιο έντονο το ακροδεξιό στοιχείο και η
προεκλογική του δήλωση ότι δεν πρόκειται να δημιουργηθεί ποτέ παλαιστινιακό
κράτος, πυροδότησε μπαράζ δημοσιευμάτων, τα οποία επικαλούνται δηλώσεις Αμερικανών
αξιωματούχων και κάνουν λόγο για επικείμενη αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στον πιο
πιστό σύμμαχο στην περιοχή.
Ο Ομπάμα έσπευσε βέβαια με συνέντευξή του στους «New York Times» να καθησυχάσει το
Ισραήλ πως οι ΗΠΑ θα βρίσκονται πάντα στο πλευρό του παρά τις όποιες διαφορές…
Επιδρομή στην Υεμένη
Σαουδική Αραβία και Τουρκία φαίνονται επίσης
ανήσυχες. Η πρώτη με το που ανέλαβε ο νέος βασιλιάς Σαλμάν, προέβη σε μία
σκληρή επίδειξη δύναμης βομβαρδίζοντας ανηλεώς την Υεμένη και τους
εξεγερμένους Χούτι, φυλή που ανήκει στο σιϊτικό δόγμα του Ισλάμ, οι οποίοι
φέρονται να υποστηρίζονται από το «ομόδοξο» Ιράν. Η Σαουδική Αραβία έσπευσε να
συστήσει «σουνιτικό άξονα» με τη συμμετοχή της πλειονότητας των αραβικών κρατών
και την στήριξη της Τουρκίας, προκειμένου να επαναφέρει την… τάξη, στην Υεμένη.
Μία χώρα που είναι η φτωχότερη της Μέσης
Ανατολής, αλλά στρατηγικής σημασίας. Από την Υεμένη και συγκεκριμένα το πέρασμα
του Bab el-Mandeb, περνούν σύμφωνα με εκτιμήσεις της Αμερικανικής Υπηρεσίας
Ενέργειας, περί τα 3,8 εκατ. βαρέλια πετρελαίου και «διυλισμένων
πετρελαιοειδών» την ημέρα, καθ’ οδόν προς την Ευρώπη, την Ασία και τις ΗΠΑ,
καθιστώντας τo συγκεκριμένο πέρασμα
το τέταρτο πιο πολυσύχναστο στον κόσμο.
Η αναβάθμιση του Ιράν σε «χωροφύλακα» της
περιοχής κάθε άλλο παρά ύφεση των συγκρούσεων θα φέρει. Αντίθετα θα οξύνει
ακόμη περισσότερο τους περιφερειακούς
ανταγωνισμούς. Οι περιφερειακές δυνάμεις θα παίζουν σε «διπλό ταμπλό» προκειμένου
να εδραιώσουν τη θέση τους. Παράλληλα θα προσπαθούν όλο και περισσότερο να
κερδίσουν την εύνοια της Ουάσιγκτον, η
οποία επιζητεί πλέον περισσότερους τοπικούς επιτηρητές δυσκολευόμενη να επιβάλλει
το… νόμο και την τάξη, όπως έκανε κάποτε στο παρελθόν.
*Δημοσιογράφος-Οικονομικός
Αναλυτής
Πηγές:
