Γράφει ο Γεράσιμος Ταυρωπός
Πότε θα αρθούν τα capital controls;
Η… προεκλογική απάντηση εκ μέρους του κυβερνώντος κόμματος
ήταν: μόλις ανακεφαλαιωθούν οι τράπεζες, δηλαδή από τις αρχές του 2016. Η
απάντηση αυτή έχει ήδη ξεχαστεί. Ήδη, σε ομιλία του στις ΗΠΑ ο υποδιοικητής της
ΤτΕ κ. Μουρμούρας έδωσε μια άλλη, τη μόνη επίσημη μετεκλογικώς: τα capital
controls θα αρθούν όταν εκπληρωθούν 4 προϋποθέσεις:
α) η ελάφρυνση του χρέους,
β) η επαναποδοχή των ελληνικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ),
γ) η συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα «ποσοτικής χαλάρωσης»
του Μάριο Ντράγκι και
δ) ένα επενδυτικό σοκ στην ελληνική οικονομία. Έτσι
διατυπωμένες οι προϋποθέσεις, παραπέμπουν σε διατήρηση των capital controls για
μακρό χρόνο, ενδεχομένως και… επ’ αόριστον – αν κάτι «στραβώσει» με τις
προϋποθέσεις, πράγμα πολύ πιθανό γιατί καθεμιά ξεχωριστά και πολύ περισσότερο
όλες μαζί παραπέμπουν σε ένα υπεραισιόδοξο σενάριο για τις εξελίξεις.
Στην παραπομπή της
άρσης των capital controls σε απώτερο χρόνο, έρχεται τώρα να προστεθεί η…
μαζική εισβολή του ηλεκτρονικού χρήματος στη ζωή μας. Πρόσφατα, το «Βήμα»
προανήγγειλε την πληρωμή μισθών και συντάξεων με ηλεκτρονικό χρήμα και τον
έλεγχο της ροής των δαπανών των μισθωτών και συνταξιούχων.
Ο κ. Κατρούγκαλος
έσπευσε να μισο-διαψεύσει το δημοσίευμα, αλλά ο λαλίστατος κ. Αλεξιάδης
επανήλθε δημοσιοποιώντας σχέδιο για γενίκευση της χρήσης πλαστικού χρήματος
ΠΡΙΝ την άρση -και ως προϋπόθεση- για την άρση των capital controls.
Τι σημαίνει αυτός ο
συνδυασμός των capital controls και του πλαστικού χρήματος, που απ’ ό,τι
φαίνεται ήρθε για να μείνει στις ζωές μας;
Η «επανάσταση» του πλαστικού χρήματος
Καταρχήν, η επιβολή των
capital controls έφερε μια μικρή επανάσταση στα συναλλακτικά ήθη: Τον Ιούλιο,
πρώτο μήνα με capital control, εκδόθηκαν 1,1 νέες χρεωστικές κάρτες, ενώ τον
ίδιο μήνα προστέθηκαν 150.000 νέοι χρήστες ηλεκτρονικής τραπεζικής, δεκαπλάσιοι
από το μέσο μηνιαίο αριθμό μέχρι τότε. Ακόμη και υπερήλικες συνταξιούχοι απομακρυσμένων
περιοχών, που απέχουν δεκάδες χιλιόμετρα από το πλησιέστερο ATM, έσπευσαν να
βγάλουν κάρτες. Σήμερα, οι χρεωστικές κάρτες πλησιάζουν τα 12 εκατ., έναντι 2,7 εκατ. πιστωτικών καρτών.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurobank, ο συνολικός τζίρος με
τη χρήση καρτών από τα 5,5 δισ. € το 2013 και τα 6,2 δισ. € το
2014 θα φτάσει τα 7,3 δισ. € το 2015
επιστρέφοντας στα «προ κρίσης» επίπεδα του 2008-09. Με τη διαφορά όμως, ότι
πλέον ο τζίρος του πλαστικού χρήματος χωρίζεται σε αυτό των χρεωστικών καρτών,
που θα κυμανθεί το 2015 σε 2,8 δισ. €
και των πιστωτικών στα 4,5 δισ. €, από
8,2 δισ. € του 2008.
Τα τερματικά αποδοχής καρτών, που υπήρχαν σε λειτουργία στο
τέλος του 2014 ήταν 157.000, σήμερα είναι 170.000 και μέχρι το τέλος του 2015
θα ξεπεράσουν τις 200.000, ενώ οι ανάγκες της αγοράς επιβάλλουν επιπλέον
400.000 POS.
Φυσικά, υπάρχει μεγάλη απόσταση μέχρι να προσεγγίσει η Ελλάδα
τα επίπεδα χρήσης πλαστικού χρήματος στην Ε.Ε. Στη χώρα μας ακόμη αναλογούν
μόλις 19 ηλεκτρονικές πληρωμές ανά κάτοικο το χρόνο, έναντι μ.ό. 198 πληρωμών
στην Ε.Ε. Όμως η «επανάσταση» του πλαστικού χρήματος ξεκίνησε και θα συνεχιστεί
μάλλον με σαρωτικούς ρυθμούς…
Ο εγκλωβισμός των μικροκαταθετών
Τα δεδομένα της Τράπεζας της Ελλάδος δείχνουν ότι εδώ και πάνω
από 1 χρόνο το… capital (δηλαδή οι μεγάλες καταθέσεις) έκανε φτερά και έμεινε
το… control για μια θάλασσα μικροκαταθετών:
Στις 31/12/2009 το σύνολο των καταθέσεων στις ελληνικές
τράπεζες ήταν 231,5 δισ. ευρώ. Στις 31/12/14 είχαν μειωθεί σε 160,072 δισ. ευρώ
και στα τέλη Ιανουαρίου 2015 σε 147,775 δισ. ευρώ. Όταν επιβλήθηκαν τα capital
controls, ήταν περίπου 125 δισ. ευρώ. Στα μνημονιακά χρόνια και μέχρι τις
εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 έκαναν φτερά περίπου 84 δισ. ευρώ καταθέσεων.
Ήδη στα τέλη Οκτωβρίου 2014 οι μεγάλου ύψους καταθέσεις είχαν
κάνει «φτερά»: Το 81,5% των καταθετικών λογαριασμών είχαν υπόλοιπο κάτω από
2.000 ευρώ, το 11,3% υπόλοιπο μεταξύ 2.000 και 10.000 ευρώ, το 0,90% μεταξύ
50.000 και 100.000 ευρώ και μόλις το 0,40% πάνω από 100.000 ευρώ.
Από τις καταθέσεις που έφυγαν, περίπου 80 δισ. ευρώ έφυγαν στο
εξωτερικό και είναι μεγάλου ύψους καταθέσεις.
Στα τέλη Μαρτίου 2015, από τα 138,5 δισ. ευρώ του συνόλου των
καταθέσεων, τα 117,9 δισ. ευρώ ήταν αποταμιεύσεις νοικοκυριών και μόνο 20,6
δισ. ευρώ καταθέσεις του επιχειρηματικού τομέα. Άρα οι επιχειρήσεις κάνουν τις
συναλλαγές τους έξω από το «επικίνδυνο κύκλωμα» των ελληνικών τραπεζών.
Οι τραπεζίτες, και για λογαριασμό τους η κυβέρνηση,
προσπάθησαν να σκεφτούν διάφορους τρόπους για να επιστρέψουν ξανά στις τράπεζες
τα περίπου 45 δισ. ευρώ των μικροκαταθετών που αποσύρθηκαν στα «σεντούκια».
Όμως δεν υπάρχει τρόπος να πεισθούν για κάτι τέτοιο, άρα το μόνο που απομένει,
είναι δυσκολέψει η περαιτέρω φυγή καταθέσεων. Και αυτό σημαίνει ότι τα capital
controls θα παραμείνουν… μέχρι νεωτέρας! Γιατί αν αρθούν, το ρεύμα φυγής
των μικροκαταθετών μπορεί να πάρει νέα
ορμή…
Το «μεγάλο κόλπο»
Από τη μια, λοιπόν, τα capital controls διατηρούνται μέχρι
νεωτέρας ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω φυγή καταθέσεων (μικροκαταθετών). Από την
άλλη, γενικεύεται «με όλα τα μέσα» η χρήση πλαστικού χρήματος. Και έτσι
αναφύεται ο συνδυασμός των δύο, γιατί
στο συνδυασμό τους είναι όλο το «ζουμί»: η μεταβατική, για όσο χρειαστεί,
διατήρηση των «κανονικών» capital controls μέχρι να δημιουργηθεί το πλαίσιο για
τη μονιμοποίησή τους με μια έμμεση μορφή: την υποχρεωτική χρήση μέρους του
μισθού ή της σύνταξης σε ηλεκτρονικές πληρωμές μέσω καρτών. Με αυτό το
συνδυασμό:
1. Εκβιάζεται η συγκέντρωση όλου του διαθέσιμου ρευστού
χρήματος, και αυτού που φυλάγεται στα «σεντούκια», στο τραπεζικό σύστημα, ενώ
ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και ο έλεγχος όλου του χρήματος, και του ηλεκτρονικού
που αντιστοιχεί σε εικονικές πιστώσεις, από τις τράπεζες – και στο βαθμό που
αυτές οδεύουν να τεθούν υπό τον έλεγχο των δανειστών, από τους δανειστές!
2. Η τράπεζα μεσολαβεί σε κάθε συναλλαγή μεταξύ ιδιωτών ή με
το κράτος, κερδίζοντας τόσο από τις χρεώσεις όσο και από την υπερεκμετάλλευση
του επιτοκίου μιας μέρας (overnight). Καθώς μάλιστα κάθε χρεωστική κάρτα είναι
συνδεδεμένη με λογαριασμό, η τράπεζα έχει τη δυνατότητα να εκμηδενίζει τους
τόκους ταμιευτηρίου, ωθώντας σε διαρκή παροχέτευση της αποταμίευσης στην
κατανάλωση. Μειώνει επίσης τους κινδύνους των bank run, ακόμη και σε συνθήκες
χωρίς κεφαλαιακούς ελέγχους.
3. Με τη γενίκευση των ηλεκτρονικών συναλλαγών επέρχεται και η
άλωση των προσωπικών δεδομένων. Ο πολίτης είναι εκτεθειμένος όχι μόνο στον
κίνδυνο κατασχέσεων των λογαριασμών του για κάθε είδους οφειλή, αλλά και στη
διαρκή καταγραφή των συναλλακτικών του συνηθειών. Η τράπεζα, και όχι μόνο αυτή,
έχει πλήρη εικόνα για το κοινωνικο-οικονομικό του προφίλ, που είναι πολύτιμο
εμπόρευμα.
4. Η ηλεκτρονικοποίηση των συναλλαγών θα προκαλέσει σαρωτική
συρρίκνωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, άρα μια επιταχυνόμενη μονοπώληση των
αγορών. Στις ιδιαίτερες συνθήκες τεράστιας ύφεσης, μείωσης της κατανάλωσης και
πιστωτικού στραγγαλισμού, η ιδιότυπη στάση πληρωμών όλων προς όλους, επέτρεπε
μια -επισφαλή βεβαίως- ισορροπία επιβίωσης των μικρών επιχειρήσεων. Η
πλαστικοποίηση του χρήματος θα επισπεύσει το τέλος τους.
Αυτό που άρχισε με τα capital controls και συνεχίζεται με την
«επιχείρηση» γενίκευσης της χρήσης του πλαστικού χρήματος, είναι ένα «μεγάλο
κόλπο» που αφορά καίρια τις ζωές μας και στοχεύει σε πράγματα πολύ πιο ουσιαστικά
από το διακηρυσσόμενο στόχο της πάταξης της φοροδιαφυγής…
