« Στην
ευρωζώνη πολιτική βούληση για την επίλυση των διαρθρωτικών προβλημάτων του ευρώ
δεν υπάρχει».
του Thomas Fazi
Ο Daniel Munevar είναι ένας νεαρός μετα-κεϋνσιανός
οικονομολόγος από τη Μπογκοτά. Εργάστηκε με το Γιάννη Βαρουφάκη, ως σύμβουλος δημοσιονομικών
πολιτικών και βιωσιμότητας του χρέους την
περίοδο που ο Βαρουφάκης ήταν υπουργός Οικονομικών στην Ελλάδα. Έχει διατελέσει
σύμβουλος επί δημοσιονομικών θεμάτων στο
Υπουργείο Οικονομικών της Κολομβίας, και ειδικός σύμβουλος για τις άμεσες ξένες
επενδύσεις στο Υπουργείο Εξωτερικών του Ισημερινού. Θεωρείται από τους
κορυφαίους ειδικούς στη μελέτη του δημόσιου χρέους της Λατινικής Αμερικής. Αυτό
καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την αξιολόγηση του για τις διαπραγματεύσεις και τη
συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και πιστωτών της. Στη συνέντευξη εξηγεί το λόγο που τα
γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων τον έκαναν να αλλάξει γνώμη για το Grexit.
Ποια είναι η γνώμη σας για την τελευταία συμφωνία μεταξύ
Ελλάδας και πιστωτών της;
Λοιπόν, πρώτα απ 'όλα δεν είναι ακόμη σαφές κατά πόσον θα υπάρξει συμφωνία -
υπάρχουν πολλά κοινοβούλια που θα πρέπει να εγκρίνουν τη συμμετοχή των
αντίστοιχων χωρών στο πρόγραμμα "διάσωσης" του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού
Σταθερότητας (ESM). Κι ακόμα και αν με κάποιο τρόπο καταλήξουν σε συμφωνία, δεν
υπάρχει περίπτωση το πρόγραμμα να "περπατήσει".
Τα οικονομικά μέτρα του προγράμματος πολύ απλά είναι τρελά. Οι δημοσιονομικοί
στόχοι δεν έχουν ακόμα ανακοινωθεί, αλλά αν κοιτάξουμε τις αναλύσεις
βιωσιμότητας του χρέους (Debt Sustainability Analysis, DSA) που δημοσιεύτηκαν από
το ΔΝΤ και την Επιτροπή, θα δούμε ότι και οι δύο ανεβάζουν τον στόχο του
πρωτογενούς πλεονάσματος στο 3,5% σε μεσοπρόθεσμη βάση.
Αλλά αν δει κανείς τι έχει συμβεί τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ελλάδα κατάφερε
να "βελτιώσει" το διαρθρωτικό ισοζύγιό
της - τη μείωση των δαπανών και την αύξηση των φόρων - κατά 19 μονάδες του ΑΕΠ.
Την ίδια περίοδο το ΑΕΠ της χώρας κατέρρευσε κατά περίπου 20%: μια αναλογία περίπου 1: 1. Ετσι αν ξεκινήσει με ένα πρωτογενές
έλλειμμα 1% - μια γενικά αποδεκτή πρόβλεψη για το τρέχον έτος – για φτάσει το 3,5% , θα πρέπει να κάνει μια προσαρμογή πάνω από το 4% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι το ΑΕΠ θα πέσει άλλες
4 ποσοστιαίες μονάδες από σήμερα μέχρι το 2018 .
Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο σημαντικό ζήτημα, ότι δηλαδή η σημερινή συμφωνία
είναι μόνο μια γεύση γιαυτό που πρόκειται να έρθει. Το τελικό Μνημόνιο (Memorandum
of Understanding (MoU) είναι σίγουρο ότι θα περιλαμβάνει πολύ αυστηρότερα μέτρα
λιτότητας απ’ όσα επί του παρόντος έχουν τεθεί στο τραπέζι, προκειμένου να
αντισταθμιστεί η πτώση του ΑΕΠ των τελευταίων μηνών λόγω της αδιέξοδο των
διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα Μνημόνια
μετατρέπουν την Ελλάδα σε αποικία χρέους : βασικά, δημιουργείται ένα σύνολο κανόνων και αν δεν επιτευχθούν
οι δημοσιονομικοί στόχοι – κάτι που αναπόφευκτα θα συμβεί – τότε θα υποχρεωθεί
η κυβέρνηση να κάνει πρόσθετες περικοπές, οι οποίες με τη σειρά τους θα οδηγήσουν
σε περαιτέρω μείωση του ΑΕΠ, πράγμα που σημαίνει ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα, και
πάει λέγοντας. Μιλάμε για ένα ατελείωτο φαύλο κύκλο.
Αυτό αναδεικνύει ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα: το γεγονός ότι τα θεσμικά
όργανα διαχώριζαν πάντα τους δημοσιονομικούς στόχους από την ανάλυση
βιωσιμότητας του χρέους. Η λογική της ελάφρυνσης του χρέους είναι ότι η
ελάφρυνση βασικά σας επιτρέπει να βάλεται μικρότερους δημοσιονομικούς στόχους και να μοιράσεται σε περισσότερα χρόνια τις συνέπειες της
δημοσιονομικής εξυγίανσης. Αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας, ακόμα και αν το
χρέος μειωνόταν στο βαθμό που επιθυμεί η Αθήνα – πράγμα απίθανο- η χώρα είναι
υποχρεωμένη να πάρει μαζικά μέτρα
λιτότητας, περισσότερα από όσα έχει πάρει μέχρι σήμερα.
Τουλάχιστον η ελάφρυνση του χρέους τώρα
συζητιέται ανοιχτά ...
Αυτό είναι θετικό. Αλλά οι δανειστές γνώριζαν πάντα αυτό που το ΔΝΤ μόλις πρόσφατα παραδέχθηκε: ότι η Ελλάδα ήταν και παραμένει
αφερέγγυα και το χρέος της ήταν και παραμένει μη βιώσιμο. Η τελευταία έκθεση
του ΔΝΤ είναι πολύ σαφής ως προς αυτό.
Αλλά και οι προηγούμενες εκθέσεις – που ποτέ δεν δημοσιοποιήθηκαν,
όλες έλεγαν το ίδιο πράγμα: ότι το
ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι ποτέ δεν το παραδέχθηκαν,
ακόμα και αν ήταν σε όλους σαφές ότι χωρίς αναδιάρθρωση - και αν αυτή δεν συνδεόταν
με μικρότερους δημοσιονομικούς στόχους – η όποια συμφωνία δεν ήταν εφικτή. Μόνο
τώρα το πρόβλημα έχει αρχίσει να τίθεται κι αυτό είτε επειδή η κατάσταση έχει επιδεινωθεί
σε τέτοιο βαθμό που να μην μπορεί να αγνοηθεί, είτε επειδή ο κίνδυνος για ένα Grexit
έχει γίνει τόσο εμφανής που οι ΗΠΑ άρχισαν να ασκούν πιέσεις στο ΔΝΤ για να
πιέσει κι αυτό με τη σειρά του την Ευρώπη.
Σχετικά με το Grexit, δεν είναι
αντιφατικό ότι η Γερμανία είναι αντίθετη στη μείωση του χρέους, αλλά είναι υπέρ
μιας λύσης που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει την Ελλάδα στην παύση
πληρωμής του εξωτερικού της χρέους, πράγμα που σημαίνει ότι η Γερμανία θα χάσει
όσα λεφτά έχει δανείσει στην Ελλάδα;
Είναι, αν το δούμε καθαρά από οικονομική άποψη. Από αυτή την πλευρά η γερμανική
θέση δεν έχει νόημα. Ολα αυτά όμως δεν έχουν καμία σχέση με την οικονομία, ή ότι η Γερμανία δεν θέλει να χάσει τα χρήματά της. Εξάλλου, μιλάμε για ένα άνοιγμα της Γερμανίας γύρω στα 80
δισεκατομμύρια ευρώ - ένα αμελητέο ποσό συνολικά. Έχει σχέση όμως με την
ανάγκη ο ΣΥΡΙΖΑ να γίνει ένα
παράδειγμα για την υπόλοιπη Ευρώπη. Ό, τι έγινε τους τελευταίους μήνες δεν ήταν παρά ένας τρόπος να πουν στους λαού της Ευρώπης: «Προσέξτε μην ψηφίσετε κόμματα
που έχουν το ίδιο πρόγραμμα, γιατί θα σας συντρίψουμε. Αυτό γίνεται όταν
κάποιος δεν ακολουθεί τους κανόνες ή όταν αρνείται να πληρώσει τον λογαριασμό. Ή
λιτότητα ή βγαίνετε έξω» Ο Τσίπρας το είπε ξεκάθαρα: υπέγραψε τη συμφωνία με το μαχαίρι στο λαιμό. Αυτό ήταν το επιχείρημα
του Σόιμπλε για το Grexit: αν οι Έλληνες δεν θέλουν να πληρώσουν, ας τους
πετάξουμε έξω, να τους δούμε να υποφέρουν και ας τους χρησιμοποιήσουμε σαν
παράδειγμα για να φοβίσουμε και τις άλλες υπερχρεωμένες χώρες .
Η ελληνική κυβέρνηση γνώριζε από την αρχή, ότι οι δανειστές δεν είχαν καμία απολύτως πρόθεση να εξετάσουν το θέμα της μείωσης του χρέους;
Ναι, αλλά η θέση του Βαρουφάκης ήταν ότι η Ελλάδα έπρεπε να παλέψει για να κλείσει μια συμφωνία
με καλή επιχειρηματική λογική, που θα
περιλάμβανε δηλαδή τη μείωση του χρέους και βιώσιμους δημοσιονομικούς στόχους.
Αλλά, όπως εξήγησε σε συνέντευξή του στο New Statesman, σε όλη τη διάρκεια των
διαπραγματεύσεων εργάστηκε με ένα συλλογικό σύστημα λήψης αποφάσεων όπου ήταν
πάντα μειοψηφία, οπότε οι πιθανότητες να περάσει τις απόψεις του ήταν αρκετά
περιορισμένες.
Η πλειοψηφία της ομάδας Τσίπρα πίστευε πάντα πως αν η Ελλάδα έκανε
παραχωρήσεις θα μπορούσε να κλείσει μια καλή συμφωνία. Αυτός ήταν ο λόγος για τον
οποίο μετά το Γιουρογκρούπ της Ρίγα ο Τσίπρας ουσιαστικά έβαλε στο περιθώριο
τον Βαρουφάκη και άρχισε να κάνει
παραχωρήσεις, ελπίζοντας ότι η στρατηγική αυτή θα είχε επιτυχία. Αυτή ήταν η
στρατηγική της κυβέρνησης τους τελευταίους μήνες. Αν συγκρίνουμε τις προτάσεις που
μπήκαν στο τραπέζι με τις προτάσεις του Μαρτίου, θα δούμε ότι υπάρχει μια
πλήρης αντιστροφή προς το χειρότερο.
Αυτό, επειδή πίστευαν ότι μέσα από παραχωρήσεις θα κατάφερναν να διαπραγματευτούν
μια καλή συμφωνία. Και έτσι εξηγείται επίσης γιατί, μέχρι το δημοψήφισμα, η μείωση
του χρέους δεν ήταν καν στην ημερήσια διάταξη. Φυσικά, η στρατηγική αυτή δεν
λειτούργησε, διότι οι πιστωτές δεν είχαν την πρόθεση να δοθεί στην Ελλάδα κάτι που θα μπορούσε να
ερμηνευθεί ως μια πολιτική νίκη της Ελλάδας.
Πιστεύετε ότι θα ήταν καλύτερα για την ελληνική
κυβέρνηση, αν ακολουθούσε τη στρατηγική Βαρουφάκη, μείωση του χρέους ή τίποτα;
Με κάθε ειλικρίνεια, είναι δύσκολο να πει κανείς αν τα πράγματα θα μπορούσαν να
είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Οι Έλληνες δεν είχαν ούτε χρήματα ούτε δύναμη. Τα
μόνα όπλα που είχαν στη διάθεσή τους στις διαπραγματεύσεις ήταν τα επιχειρήματα,
η λογική και η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Αλλά προφανώς ζούμε σε μια Ευρώπη στην
οποία κανένα από αυτά δεν έχει αξία.
Έτσι, και οι δύο στρατηγικές - του
Βαρουφάκη και του Τσίπρα - ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν από την αρχή;
Ναι, ήταν μια παγίδα. Στο παρελθόν, κάθε φορά που τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα αντιμετώπιζαν
κάποια πρόκληση από μια εθνική κυβέρνηση κατάφευγαν σε απειλές: αύξηση των
επιτοκίων των κρατικών ομολόγων, απειλή ότι θα κλείσουν τις τράπεζες, κ.λπ.για
να τις συνετίσουν Στο παρελθόν, η γραμμή αυτή “δούλεψε” πάντα: οι κυβερνήσεις υπέκυπταν. Και
υποτίθεται ότι και με τον ΣΥΡΙΖΑ αυτό θα έκαναν. Αλλά η Ελλάδα δεν έκανε πίσω,
και αυτός είναι ο λόγος που τα θεσμικά όργανα αντέδρασαν τόσο βίαια.
Πιστεύεται ότι η εισαγωγή των IOUs - κάτι που πρότεινε τόσο ο Βαρουφάκης όσο και
ο Σόιμπλε – θα μπορούσε να είναι μια βιώσιμη εναλλακτική λύση;
Το πρόβλημα είναι ότι αν αρχίσεις να εισάγεις το IOUs για να πληρώσεις μισθούς και
συντάξεις, θα μπεις σ’ένα δρόμο ολισθηρό, επειδή οι άνθρωποι θα υποθέσουν ότι αυτό
είναι το πρώτο βήμα για να εγκαταλείψεις το ευρώ οπότε θα συμπεριφερθούν ανάλογα,
αποθησαυρίζοντας τα διαθέσιμα ευρώ. Συνεπώς, η οικονομική δραστηριότητα θα
μειωθεί ακόμα περισσότερο και ένα
σημαντικό μέρος από τα φορολογικά έσοδα θα πρέπει να μετατραπεί σε ΙΟUs. Αυτό με τη σειρά του θα υποχρεώσει την
κυβέρνηση να εκδώσει περισσότερα IOUs για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες, και
στο τέλος θα βρεθείτε σε ένα φαύλο κύκλο που ουσιαστικά οδηγεί στην στην έξοδο
από το σύστημα.
Αυτός είναι και ο λόγος που η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε αυτή τη μέθοδο
χρηματοδότησης, επειδή ο κίνδυνος ήταν να μπει σε κίνηση μια διαδικασία χωρίς επιστροφή.
Δείτε τι συμβαίνει σήμερα με τις ελληνικές τραπεζικές καταθέσεις: υπό μία έννοια, η Ελλάδα βρίσκεται με το
ένα πόδι έξω από το ευρώ, διότι βρίσκεται σε μια θέση όπου οι καταθέσεις σε τραπεζικούς λογαριασμούς δεν διαπραγματεύονται στο άρτιο : δηλαδή το ένα ευρώ του τραπεζικού συστήματος
στην πραγματικότητα έχει μικρότερη αξία από το ένα ευρώ σε μετρητά.
Αυτό οφείλεται
στο γεγονός ότι η αναφορά και μόνο περί εξόδου
της χώρας από την Ευρωζώνη έχει οδηγήσει
σε μια διαφοροποίηση κινδύνου μεταξύ μετρητών και καταθέσεων, αφού σε
περίπτωση εξόδου της χώρα από το ευρώ,αυτές που θα μετατραπούν σε δραχμές θα είναι οι καταθέσεις .
Αυτό εξηγεί και το λόγο που πολλές επιχειρήσεις στην Αθήνα δεν δέχονται πιστωτικές
κάρτες. Με τα ΙΟUs ίσως συμβεί το ίδιο: να τεθεί σε λειτουργία ένας αυτοτροφοδοτούμενος
μηχανισμός που θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην έξοδο, ανεξάρτητα από τους
στόχους της κυβέρνησης.
Αυτό που πιθανόν ήθελε ο Σόιμπλε ...
Ακριβώς. Και στο τέλος μάλλον θα το πετύχει. Επειδή αυτή η συμφωνία δεν θα λύσει
τίποτα, ούτε για την Ελλάδα ούτε για την ευρωζώνη. Στην πραγματικότητα θα επιδεινώσει
τα προβλήματα. Όπως είπα και πριν, ακόμα και αν γίνει ελάφρυνση του χρέους, αν
αυτό δεν συνοδεύεται από δημοσιονομικούς στόχους πιο βιώσιμους η χώρα θα εξακολουθήσει
την πορεία οικονομικής παρακμής της. Πράγμα που σημαίνει ότι είναι μόνο θέμα χρόνου
και ότι αργά ή γρήγορα, η ελληνική οικονομία θα εκραγεί και το πρόβλημα της εξόδου
θα επανεμφανιστεί.
Πιστεύετε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να επιλέξει
την έξοδο της από το ευρώ;
Δείτε, εγώ ήμουν πάντα αντίθετος σε ένα Grexit, όπως και ο Βαρουφάκης. Αλλά
τώρα, μετά την υπογραφή της τελευταίας συμφωνίας, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια
κατάσταση όπου το κόστος παραμονής της στη ζώνη του ευρώ έχει αυξηθεί σε τέτοιο
βαθμό που μπορεί να την συμφέρει περισσότερο να φύγει - καλύπτοντας όλες τις
βραχυπρόθεσμες δαπάνες της εξόδου από το ευρώ - παρά να παραμείνει σε συνθήκες
παραίτησης από την εθνική κυριαρχία και χωρίς κανένα οικονομικό όφελος.
Νομίζω
ότι ο Τσίπρας έχει ζυγίσει τα πράγματα και έχει αποφασίσει ότι είναι καλύτερο για την Ελλάδα να
παραμείνει στο ευρώ, ανεξάρτητα από το κόστος. Είναι μια απόφαση που την σέβομαι.
Αλλά όταν αρχίσετε να εξετάζετε την οικονομική λογική της συμφωνίας και όλα όσα
έχουν συμβεί, δεν μπορεί παρά να καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα στη
ζώνη του ευρώ δεν έχει μέλλον.
Η συμφωνία αυτή αναβάλλει απλώς το αναπόφευκτο. Επειδή εδώ που φτάσαμε, πρέπει
να δούμε ότι στην ευρωζώνη πολιτική βούληση για την επίλυση των διαρθρωτικών
προβλημάτων του ευρώ δεν υπάρχει. Τα πράγματα είναι έτσι ακριβώς όπως ουσιαστικά αναφέρει η τελευταία έκθεση του ΔΝΤ:
ή θα γίνει μια αναδιάρθρωση του χρέους ή θα θεσπιστεί ένα σύστημα μεταφοράς πόρων για την Ελλάδα - με άλλα λόγια, η δημιουργία μιας
ομοσπονδιακής Ευρώπης.
Όλοι γνωρίζουμε ποιο είναι το προπατορικό αμάρτημα του
ευρώ: ότι αποφασίστηκε ένα κοινό
νόμισμα, χωρίς να προβλέπεται ένα σύστημα μεταφοράς πόρων. Αλλά πολιτική
βούληση για την επίλυση αυτού του ζητήματος δεν υπάρχει. Έτσι, δε μένει παρά να δεχτούμε ότι το σύστημα δεν λειτουργεί. Αυτό, στην Ευρώπη, μετά από όσα συνέβησαν στην
Ελλάδα, δεν θα πρέπει πλέον να θεωρείται ταμπού.
[--->]
Τα IOUs (συντομογραφία του I owe you) είναι ένα κατά κανόνα ανεπίσημο έγγραφό, το οποίο αναγνωρίζει κάποιο χρέος. Πρόκειται δηλαδή για υποσχετικές (υποσχετικά χρεόγραφα), οι οποίες όμως δε συνοδεύονται από κάποια μορφή εγγύησης. Επίσης, διαφέρει από τα γραμμάτια, τα οποία είναι χρεόγραφα στα οποία υπάρχει σαφής αναφορά στην ημερομηνία αποπληρωμής του εκάστοτε χρέους.
Τα IOUs μπορεί να είναι έντυπα ή ψηφιακά, να φέρουν κάποια μορφή υπογραφής ή σφραγίδας και επίσης μπορεί να είναι ανταλλάξιμα με κάποιο προϊόν ή υπηρεσία και όχι μόνο με νόμισμα.
Τα IOU θα είναι ένα χρεόγραφο το οποίο θα χρησιμοποιείται παράλληλα με το κεντρικό νόμισμα της χώρας και θα διασφαλίζει την αποπληρωμή συγκεκριμένου ποσού στον κάτοχό τους.
Θα εκδίδονται από το Δημόσιο και πάνω τους θα αναγράφεται η ημερομηνία έκδοσης, το ποσό οφειλής και το όνομα του δικαιούχου.
Τέτοιου είδους χαρτιά θα συναλλάσσονταν στη δευτερογενή αγορά με μεγάλη έκπτωση έναντι του ευρώ, και θα μετατρέπονταν σε «νόμισμα», παράλληλα με το ευρώ.
Δεν θα γίνονταν ευρέως αποδεκτά -πχ σε καταστήματα- αλλά θα χρησιμοποιούνταν για την αποπληρωμή λογαριασμών προς το κράτος, τουλάχιστον αρχικά.
Η εισαγωγή ενός νέου νομίσματος, μαζί με το ευρώ, μπορεί να αποδειχθεί προβληματική, με προφανή κίνδυνο υπερπληθωρισμού.
Επίσης οι όροι για οποιαδήποτε επιστροφή στο ευρώ θα είναι αμφιλεγόμενοι. Σε εκείνο το σημείο, κάποιος θα πρέπει να αποφασίσει ποια θα είναι η κατάλληλη συναλλαγματική ισοτιμία ανάμεσα στην Ελλάδα και το ευρώ. Αν η «επίσημη» ισοτιμία που θα διαλέξει η ελληνική κυβέρνηση απέχει πολλοί από αυτήν στους δρόμους της Αθήνας, θα δημιουργηθεί άμεσο πρόβλημα.
Τι σημαίνει η έκδοση IOUs
Στις ΗΠΑ όπου έχουν εκδοθεί επανειλημμένα, τα IOUs είναι μια προσωρινή λύση ρευστότητας που έχει χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές, ειδικά για την κάλυψη ταμειακών ελλείψεων.
Στο χώρο του ευρώ παρόμοια παραδείγματα δεν υπάρχουν. Η έκδοση IOUs μπορεί να αποτελεί μια προσωρινή λύση για την κάλυψη των υποχρεώσεων του δημοσίου προς ιδιώτες. Ωστόσο, για πολλούς αναλυτές αποτελεί την προεργασία για μετάβαση σε νέο νόμισμα, κάτι που έχει διαψευσθεί κατηγορηματικά από όλες τις πλευρές της ελληνικής κυβέρνησης.
