RUTVICA ANDRIJASEVIC, DEVI SACCHETTO
Το καλύτερο υπνωτήριο
στην πόλη έχει την υποβλητική ονομασία Harmony Hotel και
φιλοξενεί αρκετές εκατοντάδες μετανάστες εργάτες που προσλαμβάνονται σχεδόν
αποκλειστικά από το Xawax, ένα από τα 1300 γραφεία ενοικίασης εργαζομένων στη χώρα. Το γραφείο ενοικίασης Express People, όμως, στοιβάζει τους δικούς του εργαζόμενους σε μία πανσιόν-τρώγλη ,τη Veselka, σε μικρή απόσταση με τα πόδια από το σταθμό του τρένου.
Και στα δύο υπνωτήρια τα δωμάτια έχουν τέσσερα κρεβάτια, αλλά εκείνοι που
μένουν στο Harmony Hotel διαθέτουν και μια μικρή κουζίνα και ένα μπάνιο μέσα
στο δωμάτιο, ενώ οι άλλοι μία κουζίνα, δύο μπάνια και καμιά δεκαριά δύσοσμα ντους
για σχεδόν ογδόντα ανθρώπους. Στη Veselka τα μπάνια είναι βρώμικα και οι πόρτες
χωρίς κλειδί. Εδώ κάποιος έχει γράψει δύο λέξεις: η πρώτη, ένα λογοπαίγνιο,
λέει - Fuck Foxconn - "ψάχνω τη Foxconn", ενώ
η δεύτερη είναι λιγότερο ευφάνταστη - Fuck Express People. Και οι μεν
και οι δε δουλεύουν δωδεκάωρες βάρδιες τη μέρα στο εργοστάσιο της Foxconn.
Δεν βρισκόμαστε
στην Κίνα, αλλά στο Pardubice, εκατό χιλιόμετρα από την Πράγα, όπου η εταιρεία
στις αρχές του νέου αιώνα, έχει αγοράσει ένα εργοστάσιο. Η πόλη της Kutna Hora,
μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά, φιλοξενεί εδώ και πέντε περίπου χρόνια ένα άλλο εργοστάσιο και κατηφορίζοντας
προς τη Nitra, περνώντας τα πρόσφατα σύνορα με τη Σλοβακία, ολοκληρώνεται
η παρουσία της Foxconn στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Foxconn κατασκευάζει για την
Hewlett Packard υπολογιστές, φορητούς
υπολογιστές, servers και φυσίγγια για μελάνια στην Pardubice και στην Kutna Hora, ενώ οι
παραγγελίες της Sony για τηλεοράσεις επίπεδης οθόνης εκτελούνται στις γραμμές
παραγωγής του εργοστασίου της Nitra.
Φυσικά, ουδεμία σύγκριση, αριθμητικά, με τα κινεζικά εργοστάσια: κάτι λιγότερο
από δέκα χιλιάδες εργαζόμενοι άμεσα και έμμεσα. Ωστόσο, η διαδρομή που ακολουθεί
στα δύο εργοστάσια της Τσεχίας η πολυεθνική της Ταϊβάν, η μεγαλύτερη εταιρεία
παραγωγής ηλεκτρονικών μέσων στον κόσμο, ανοίγει νέους ορίζοντες στην οργάνωση
και τη διαχείριση του εργατικού δυναμικού στο ευρωπαϊκό σύστημα απασχόλησης. Η
Δημοκρατία της Τσεχίας; είναι ένα είδος ειδικής ζώνης εξαγωγών, μέσα στην οποία οι πολυεθνικές μπορούν να δοκιμάζουν
διάφορες μεθόδους διαχείρισης του εργατικού δυναμικού πληρώνοντας μέσους ευρωπαϊκούς
μισθούς. Πρόκειται για ένα τομέα της μεταποίησης που υποστηρίζεται στην
κυριολεξία από ένα κρατικό μηχανισμό την οποία οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης
έχουν στήσει για να προσελκύουν ξένες επενδύσεις
Στις δύο εγκαταστάσεις τα δύο τρίτα των ανδρών εργάζονται σε τμήματα αυστηρά χωρισμένα
ανά προϊόν και, ανάλογα με τη περίπτωση, και με βάση τη μάρκα. Ο διαχωρισμός
αυτός γίνεται για πολλούς λόγους: στην Kutna Hora μέχρι πριν λίγα χρόνια δούλευαν
για την Apple, όταν όμως οι εργαζόμενοι άρχισαν να οργανώνονται και να απαιτούν
καλύτερες συνθήκες εργασίας, το τμήμα έκλεισε, "απέλυαν 29 άτομα το μήνα
επί δέκα μήνες και αν ήθελαν να απολύσουν 30 το μήνα έπρεπε να συμφωνήσουν πρώτα
με το συνδικάτο και τις τοπικές αρχές. Όποιος δεχόταν να εγκαταλείψει το συνδικάτο δεν τον απέλυαν,συνέχιζε να δουλεύει
", λέει ο Γαβριήλ ένας από τους περίπου 300 απολυμένους.
Στα εργοστάσια της Τσεχίας, πλάι στους ντόπιους εργάτες, και στους λιγότερους αριθμητικά
Σλοβάκους, που συνήθως, κάνουν τις εργασίες
ελέγχου και συντήρησης των μηχανημάτων δουλεύουν
και μετανάστες από διάφορες χώρες: τη Βουλγαρία,
τη Μογγολία, τη Ρουμανία, την Πολωνία, την Ουκρανία, το Βιετνάμ. Οι ιστορικοί
δεσμοί μεταξύ των πρώην σοσιαλιστικών χωρών αποτελούν τη βάση σύνδεσης μεταναστευτικών ρευμάτων που πολλές φορές τα διαχειρίζονται γραφεία
ενοικίασης εργαζομένων με διεθνείς διασυνδέσεις. Για τους ευρωπαίους μετανάστες,
συμπεριλαμβανομένων των Ουκρανών, η κινητικότητα συνήθως κοστίζει λίγο
όπως και στους Μογγόλους που μεταναστεύουν μέσω δικτύων φιλίας και οικογενειακών δικτύων.
Εγγλέζοι και Κινέζοι μάνατζερ διαχειρίζονται όλο αυτό το πολυεθνικό εργατικό
δυναμικό που εκτελεί κυρίως επαναλαμβανόμενες κινήσεις ανά 40-60 δευτερόλεπτα. Πρόκειται για
δουλειά ανειδίκευτου και το προσωπικό εύκολα αντικαθίσταται : "το μόνο
που χρειάζονται είναι άνθρωποι μικρής ηλικίας, από 20 έως 35 ετών, επειδή η εργασία απαιτεί
μεγάλη ταχύτητα", μας λέει η Μανταλένα, μία νεαρή Ρουμάνα που έχει δουλέψει στη Σλοβακία
και την Ισπανία, πριν έλθει εδώ. Η Μανταλένα κατάγεται από το Δέλτα του
Δούναβη, την Τουλτσέα, όπου δούλευε για μια ιταλική εταιρεία
κλωστοϋφαντουργίας, "καλύτερα στη Foxconn παρά στη Ρουμανία. Εδώ βγάζω
400-500 ευρώ το μήνα και κοιμάμαι σε αυτό το δωμάτιο, που το πληρώνει το γραφείο,
με τον άντρα μου.
Η Μανταλένα, όπως και άλλοι, είναι μέλος αυτής της μεγάλης ομάδας
εργατικής δύναμης, με εργασιακή εμπειρία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτές οι
διαφορετικές εμπειρίες δεν φαίνεται μέχρι στιγμής, να μπορούν να κάνουν τους
εργάτες να αναγνωρίζουν την κοινή ταξική θέση τους, αλλά αυτό που μάλλον κυριαρχεί είναι η αντίληψη
ότι πρέπει να αδράξουν τις ευκαιρίες για δουλειά σε διάφορες χώρες. Ο Πέτρε, ένας
τριαντάρης ρουμάνος, πότε δουλεύει στο
εξωτερικό και πότε στη χώρα του:
"Δούλεψα οικοδομή στην Ουγγαρία, στη
Σλοβακία στο εργοστάσιο TPCA (μια κοινοπραξία της Toyota, της Peugeot καιτης Citroen),
στην Ιταλία στη γεωργία και τώρα εδώ. Στην Ιμολα έφτασα τον Σεπτέμβριο του 2011
και ο μισθός ήταν € 6, το Μάρτη του 2012 μου έδιναν € 3,5 οπότε αποφάσισα να γυρίσω στη
Ρουμανία. Στη συνέχεια έμαθα ότι το γραφείο έψαχνε προσωπικό για τη Foxconn, έτσι
ήρθα εδώ. "
Οι εθνικότητες των μεταναστών εργαζομένων στην Foxconn αντανακλούν τη γενικότερη
κατάσταση στη Δημοκρατία της Τσεχίας, όπου το 2011 οι μετανάστες αποτελούσαν το 5,4% του εργατικού δυναμικού, γύρω στα 310
000 άτομα. Πρόκειται ,συγκεκριμένα, για Σλοβάκους (114.000), Ουκρανούς
(70.000), Βιετναμέζους (34.000), Πολωνούς (21.000), Βούλγαρους (8.000), Ρουμάνους
(7000). Οι Μογγόλοι, οι οποίοι το 2008 ήταν πάνω από 13 000, μειώθηκαν σε 3300,
μία μείωση που συμπαρέσυρε τους Ουκρανούς και τους Βιετναμέζους, σύμφωνα με τη
νέα μεταναστευτική πολιτική για τους υπηκόους τρίτων χωρών και την ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην ΕΕ, που δεν
είναι τυχαίο ότι από τότε είδαν να
αυξάνεται απότομα η έξοδος εργατικού δυναμικού προς την Δημοκρατία της Τσεχίας.
Στο Pardubice, όπως και στην Kutna
Hora, ο αριθμός των αδειών παραμονής αυξήθηκε
σταδιακά από το 2001 έως το 2008 για να αρχίσει να πέφτει στη συνέχεια πολύ γρήγορα:
το 2001, στις δύο πόλεις υπήρχαν 621 μετανάστες από τρίτες χώρες, το 2008 έφτασαν
τους 9457, αλλά το 2011 μειώθηκαν στους 1937. Αν οι κοινοτικοί εργαζόμενοι
μπορεί τώρα να μετακινούνται χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς, οι μη πολίτες της ΕΕ πρέπει να ανανεώνουν την άδεια παραμονής κάθε έξι μήνες πληρώνοντας
100 ευρώ.
Ο νόμος, που τέθηκε σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2012, απαγορεύει
πλέον στις επιχειρήσεις να νοικιάζουν εργαζόμενους τρίτων χωρών από τα γραφεία ενοικίασης
εργαζομένων. Ετσι,η Foxconn για να παρακάμψει
τη νομοθεσία υπογράφει συμβάσεις παροχής υπηρεσιών νοικιάζοντας κάποια τμήματα ,άμεσα,
στα γραφεία και έτσι αυτά αναλαμβάνουν επιπλέον ,νέες ευθύνες, εργοδοτικές,
ειδικά όταν κάποιος ντροπαλός επιθεωρητής εργασίας κάνει την εμφάνιση του στο
εργοστάσιο για έλεγχο.
Με τις πλάτες των γραφείων ενοικίασης εργαζομένων, η Foxconn εξασφαλίζει πολύτιμες
συνθήκες ευέλικτης εργασίας ανάλογα με τις παραγγελίες. Στο απόγειό τους, κοντά
στα Χριστούγεννα όταν τα καταστήματα της Δύσης γεμίζουν με πελάτες που ψάχνουν την
τελευταία λέξη της τεχνολογίας, στην Pardubice συνήθως δουλεύουν γύρω στα 4500 άτομα, σε σύγκριση με τα 2500 που
δουλεύουν στην Kutna Hora.
Και στις δύο, το 40% είναι προσωρινά εργαζόμενοι, ως
επί το πλείστον μετανάστες, ένα μέρος από τους οποίους σύντομα θα γυρίσει στην
πατρίδα του ή θα ψάξει αλλού για δουλειά. Οι εργαζόμενοι που έχουν υπογράψει σύμβαση
με κάποιο γραφείο δεν μπορούν, εκτός εξαιρέσεων, να προσληφθούν αμέσως από την Foxconn,
αλλά θα πρέπει να μείνουν εκτός εργοστασίου για τουλάχιστον έξι μήνες. Δεν λείπουν
βέβαια και τα γραφεία που εξαπατούν τους εργαζομένους, αλλά αυτά δεν είναι παρά
εξαιρέσεις.
Στις εγκαταστάσεις των εργοστασίων λοιπόν, συγκεντρώνεται ένα πολυεθνικό
εργατικό δυναμικό το οποίο, μέχρι σήμερα, δεν δείχνει να βρίσκει ιδιαίτερα κοινά σημεία και είναι συχνά διασπασμένο σε γραμμές "εθνικές".
Από την άλλη, η χρήση από την πλευρά της επιχείρησης του κοινοτικού στοιχείου είναι
ένα κρίσιμο ζήτημα είτε όταν πρόκειται για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ
των εργαζομένων οι οποίοι, τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουν την τοπική
γλώσσα, είτε όταν πρόκειται, βασικά, για τον έλεγχο και τη διαχείριση της
συμπεριφοράς των εργαζομένων μέσω της αλυσίδας όλων των ενδιάμεσων: εργοδηγών ,προϊστάμενων
τμήματος, διερμηνείς και υπάλληλους των γραφείων
ενοικίασης εργαζομένων.
Άμεσα και έμμεσα εργαζόμενοι* ,επομένως, συνυπάρχουν χωρίς να έχουν ιδιαίτερες σχέσεις, είτε λόγω του προβλήματος της γλώσσας είτε κυρίως
λόγω της αμοιβαίας ψευδούς εικόνας που κατασκευάζει η μία ομάδα σε βάρος της άλλης. Οι εργαζόμενοι είτε
προσωρινοί είτε άμεσα εργαζόμενοι διαμαρτύρονται ότι στα μέλη της άλλης ομάδας
επιτρέπεται να εργάζονται υπερωρίες και έτσι να κερδίζουν περισσότερα.
Το ωράριο εργασίας αλλάζει με βάση τις καθημερινές επείγουσες προτεραιότητες
της επιχείρησης. Οι άμεσα εργαζόμενοι εργάζονται συνήθως σε βάρδιες των 8 ωρών
για περίπου 40 ώρες την εβδομάδα, αλλά οι προσωρινά εργαζόμενοι δουλεύουν πάντα
12 ωρες βάρδιες την ημέρα, αν και
σπανίως εργάζονται πέντε ημέρες τη βδομάδα: "Δουλεύω κατά μέσο όρο 165
ώρες το μήνα. Συνήθως δουλεύω τρεις ημέρες, μερικές φορές και τέσσερις ημέρες
την εβδομάδα ,δώδεκα ώρες την ημέρα. Δεν είναι πολλές οι ώρες την εβδομάδα και
θα ήθελα να δουλέψω περισσότερο",
λέει ένας εργαζόμενος από τη Βουλγαρία.
Ένα από τα κεντρικά στοιχεία του
συστήματος της Foxconn είναι η ανεξέλεγκτη εξουσία της να διαχειρίζεται μια ρευστή
μάζα εργατικού δυναμικού, όπως λέει ένας πολωνός εργαζόμενος: "Δουλεύω στη
Foxconn μέσω ενός γραφείου, το πρόβλημα όμως είναι ότι δεν έχω πάντα δουλειά.
Τον περασμένο μήνα, δούλεψα μόνο 51 ώρες
και πήρα 3.000 κορώνες (€ 120). Κάθε πρωί πήγαινα στο εργοστάσιο να δω αν
υπήρχε δουλειά, αλλά μου έλεγαν ότι δεν υπήρχε τίποτα για μένα. Ήμασταν μερικές
εκατοντάδες άνθρωποι, αλλά το αφεντικό κράταγε μόνο καμιά δεκαριά και οι
υπόλοιποι, πίσω στο υπνωτήριο. "
Στη διαφοροποίηση του ωραρίου να υπολογίσουμε και τη μισθολογική διαφορά: για
τους εργαζόμενους της Foxconn η ώρα πληρώνεται γύρω στα € 3,5 για μισθούς 600-700 ευρώ το μήνα, αλλά οι προσωρινά
εργαζόμενοι πρέπει να αισθάνονται ευχαριστημένοι αν πάρουν 2,5 ευρώ την ώρα για
μηνιαία αμοιβή 4-500 ευρώ. Είναι αλήθεια ότι η Foxconn πληρώνει περίπου 6 ευρώ την ώρα στα γραφεία ενοικίασης εργαζομένων,
αλλά αυτά εκτός από την πληρωμή του υπαλλήλου πρέπει να φροντίζουν και για τη μεταφορά του και τη στέγαση του.
Στην πραγματικότητα, τα γραφεία είναι
βασικός παράγοντας στη διαχείριση της παραγωγής και της αναπαραγωγής της
εργασίας. Ορισμένοι μετανάστες με καλή γνώση της τσέχικης γλώσσας δουλεύουν για
λογαριασμό των γραφείων ελέγχοντας τις επιδόσεις του προσωπικού μέσα στο εργοστάσιο,
ενώ άλλοι τη καθημερινή ζωή τους, μέχρι
τους κοιτώνες, "τουλάχιστον μια φορά το μήνα κάποιος έρχεται εδώ για να
βεβαιωθεί ότι δεν κοιμούνται και άλλοι, έχουν τα κλειδιά των δωματίων και ανοίγουν
ακόμα κι αν δεν είναι κανείς μέσα, "μας λέει η Alina. Στους κοιτώνες, που συχνά
διαφέρουν ανάλογα με την εθνικότητα, οι μετανάστες προσωρινά εργαζόμενοι στεγάζονται
με έξοδα του γραφείου που κρατάει περίπου 150 ευρώ από το φάκελο πληρωμής. Οι
λίγοι που αναζητούν αυτόνομα καταλύματα, μπορεί να κερδίζουν τα 150 ευρώ, αλλά
το κόστος στην πόλη είναι συνήθως τρεις φορές υψηλότερο.
Τα μεγάλα ωράρια και οι εξοντωτικοί ρυθμοί παραγωγής που ορισμένες φορές κυριαρχούν
δημιουργούν έντονο πρόβλημα ανανέωσης του προσωπικού. Ένας εκπρόσωπος του
συνδικάτου λέει: "Το κύριο πρόβλημα του συνδικάτου είναι η ανανέωση των
μεταναστών εργαζομένων και των Τσέχων, επειδή η δουλειά είναι ταχύτατη και
επαναλαμβανόμενη. Το ποσοστό ανανέωσης του προσωπικού είναι περίπου 20%, τουλάχιστον 30 άτομα προσλαμβάνονται
κάθε μήνα.
" Στην πραγματικότητα, το ποσοστό ανανέωσης δύσκολα μπορεί να εκτιμηθεί : ο αριθμός των
εργαζομένων συνδέεται στενά με τις ανάγκες της παραγωγής, έτσι οι προσωρινά
απασχολούμενοι στέλνονται στα σπίτια τους όταν η δουλειά πέφτει "στα μέσα
Αυγούστου έδιωξαν 300 ρουμάνους γιατί δεν είχε δουλειά" , λέει ο Marius. Ο
ρόλος των συνδικάτων παραμένει περιθωριακός και όχι μόνο λόγω της μικρής συμμετοχής στο συνδικάτο - 250-300 μέλη
στην Pardubice και λιγότερα από 100 στην
Kutna Hora - αλλά κυρίως για το ότι το συνδικάτο νοιάζεται μόνο για τους άμεσα
εργαζόμενους:
"Δεν έχουμε πρόσβαση στους μετανάστες και για το ότι δεν μιλάνε Τσέχικα ... εμείς δεν ασχολούμαστε
με τις άδειες παραμονής επειδή υπάρχει ένας εργαζόμενος της Foxconn ο οποίος
ασχολείται με αυτά τα θέματα ". Ωστόσο, το γραφείο του σωματείου, στο
ισόγειο ενός κτιρίου της Foxconn, βρίσκεται δίπλα στο μεγαλύτερο πρακτορείο ενοικίασης
εργαζομένων,το Xawax.
Δεν είναι τυχαίο ότι, τα παράπονα των προσωρινά εργαζόμενων
τα μαζεύουν σχεδόν αποκλειστικά ενώσεις και οργανώσεις αλληλεγγύης με τους
μετανάστες. Ο de facto αποκλεισμός των μεταναστών προσωρινών εργαζόμενων καθιστά
αβέβαιο το μελλοντικό ρόλο των συνδικάτων και των οργανώσεων αλληλεγγύης,
διότι, όπως εξηγεί ένας πρώην εργαζόμενος,
πρόσφατα απολυμένος: ".
Στο τέλος στην παραγωγή υπήρχαν μόνο προσωρινά εργαζόμενοι
". Ένα σύμπτωμα που μπορεί να κυριαρχήσει
μελλοντικά και ίσως, σε άλλες ευρωπαϊκές
χώρες, θα πρέπει να το δουν με μεγαλύτερη προσοχή.
[*] -Άμεσα
εργαζόμενοι: όσοι έχουν προσληφθεί από την ίδια την εταιρεία,
-Έμμεσα
εργαζόμενοι: όσοι έχουν προσληφθεί από γραφεία ενοικίασης και στη συνέχεια το
γραφείο τους νοικιάζει στην εταιρεία
