Ιμπεριαλισμός, Κίνα και BRICS+

 

 

Του Michael Robert

Κάθε χρόνο η Διεθνής Πρωτοβουλία για την Προώθηση τηςΠολιτικής Οικονομίας (IIPPE) διοργανώνει ένα συνέδριο.  Το συνέδριο συγκεντρώνει ριζοσπάστες και μαρξιστές οικονομολόγους για να συζητήσουν τις τελευταίες θεωρίες και εξελίξεις στον καπιταλισμό σε συνεδρίες όπου παρουσιάζονται πολλές εργασίες.  Σε αυτό το ιστολόγιο  έχω αναφερθεί σε προηγούμενα συνέδρια.  Το φετινό συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη της Τουρκίας και το θέμα του ήταν: Η μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία και ο σημερινός ιμπεριαλισμός.  Συμμετείχα διαδικτυακά με ζουμ σε ορισμένες συνεδρίες και επίσης έλαβα εισηγήσεις από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο.

Εγιναν δύο συνεδρίες όπου συμμετείχαν όλοι οι εισηγητές και αφορούσαν το κύριο θέμα του συνεδρίου με επικεφαλής τον Trevor Ngwane του Πανεπιστημίου του Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής και τον Utsa Patnaik του Πανεπιστημίου Jawaharial Nehru της Ινδίας.  Από αυτές τις ολομέλειες μπόρεσα να πάρω μόνο αποσπάσματα από δεύτερο χέρι, αλλά απ' όσο μπορώ να καταλάβω, ο καθηγητής Ngwane ήθελε να πει στο ακροατήριό του ότι οι σοσιαλιστές δεν θα πρέπει να βασίζονται στις BRICS (ή BRICS+ συμπεριλαμβανομένων των νεοεισερχόμενων, Ιράν, Σαουδική Αραβία και σύντομα Τουρκία) και τους διευρυνόμενους θεσμούς τους για να αντισταθούν στην ηγεμονία του ιμπεριαλιστικού μπλοκ με επικεφαλής τις ΗΠΑ.

Οι χώρες των BRICS+ είναι εξίσου καπιταλιστικές και ιμπεριαλιστικές με το ιμπεριαλιστικό μπλοκ του Παγκόσμιου Βορρά, υποστήριξε ο Ngawani.  Αυτές και οι κυβερνήσεις τους θα εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς εξίσου. Κατά τη γνώμη του, η σημαντικότερη οικονομία των BRIC+, η Κίνα, ήταν καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική στις σχέσεις της με την περιφέρεια.  Οι χώρες BRICs θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «υπο-ιμπεριαλιστικές» (που εκμεταλλεύονται από το ιμπεριαλιστικό μπλοκ, αλλά εκμεταλλεύονται άλλους που βρίσκονται πιο κάτω στη σκάλα).  Η μόνη δύναμη για την αλλαγή θα προέλθει «από τα κάτω» από την εργατική τάξη αυτών των χωρών, όχι από τους Σι στην Κίνα, τον Μόντι στην Ινδία, τον Ραμαφόσα στη Νότια Αφρική, τον Λούλα στη Βραζιλία, τον MbS στη Σαουδική Αραβία ή τους μουλάδες στο Ιράν.

Κατά την άποψή μου, υπάρχει μεγάλη αλήθεια στο συμπέρασμα του Ngwane - δεν μπορούμε να περιμένουμε από αυτές τις κυβερνήσεις των BRICS να μεταμορφώσουν τον κόσμο παρά τη σχετική αντίστασή τους στο ιμπεριαλιστικό μπλοκ των ΗΠΑ.  Από την άλλη πλευρά, ο χαρακτηρισμός του Ngwane ότι η Κίνα είναι ιμπεριαλιστική, πόσο μάλλον καπιταλιστική, και ότι όλες οι BRICS είναι «υπο-ιμπεριαλιστικές», δεν με βρίσκει σύμφωνο.  Θα επιστρέψω σε αυτά τα ζητήματα αργότερα αναφορικά με αυτή τη θέση.

Η Utsa Patnaik είναι διάσημη μαρξίστρια Ινδή οικονομολόγος (με τον σύζυγό της Prabhat).  Οι δυο τους ανέπτυξαν τη «θεωρία της αποστράγγισης» της εκμετάλλευσης: ότι τα έσοδα της Ινδίας τον19ο αιώνα αποστραγγίστηκαν για να εξασφαλίσουν κέρδη για την παγκόσμια ηγεμονική άνοδο της Βρετανίας.

Πράγματι, πρόσφατα, ο Kabeer Bora του Πανεπιστημίου της Γιούταέκανε μια νέα προσπάθεια να υπολογίσει τη μεταφορά αξίας που ιδιοποιήθηκε η Βρετανία από την αποικία της «το κόσμημα του στέμματος», την Ινδία, κατά τη διάρκεια του19ου αιώνα. Ο Bora υπολόγισε ότι αυτή η μεταφορά υπεραξίας ήταν ανεκτίμητης αξίας για την επιτυχία της βρετανικής οικονομίας. Στην ανάλυσή του, βασίστηκε στο νόμο του Μαρξ για την πτώση του ποσοστού κέρδους, δηλαδή ότι καθώς το ποσοστό κέρδους μειωνόταν στο εσωτερικό της χώρας, το βρετανικό κεφάλαιο το αντιστάθμιζε με την αύξηση των κερδών που αποστραγγίζονταν από την Ινδία.   Ο Bora μέτρησε τη διαρροή αξίας από την Ινδία προς τη Βρετανία χρησιμοποιώντας τον λόγο των ονομαστικών εξαγωγών της Ινδίας προς τις ονομαστικές εισαγωγές από και προς το Ηνωμένο Βασίλειο.  Διαπίστωσε ότι μια αύξηση αυτής της αποικιακής «διαρροής» κατά 1% αυξάνει το ποσοστό κέρδους της Βρετανίας κατά περίπου 9 ποσοστιαίες μονάδες. Έτσι, η αποικιοκρατία όχι μόνο βοήθησε τη Βρετανία, αλλά ότι αυτό έγινε ιδιαίτερα με τη διαρροή πόρων από την Ινδία.

Στην εισήγησή του,η Patnaik επικεντρώθηκε στην αποτυχία να τερματιστεί η φτώχεια στον Παγκόσμιο Νότο.  Η αποτυχία αυτή οφειλόταν στην εκμετάλλευση των φτωχών χωρών από τον Παγκόσμιο Βορρά.  Επικέντρωσε τις παρατηρήσεις της στα τρομερά επίπεδα φτώχειας με βάση τα μέτρα πρόσληψης θερμίδων. Αλλά ενδιαφέρθηκε επίσης να επιχειρηματολογήσει κατά του ισχυρισμού της Κίνας ότι έχει βγάλει 800 εκατομμύρια Κινέζους από τη φτώχεια.  Και αυτό διότι το επίπεδο της διατροφικής πρόσληψης της Κίνας ήταν επίσης πολύ χαμηλό. Με βάση αυτό το κριτήριο, η Κίνα ήταν στην πραγματικότητα εξίσου γεμάτη από ανθρώπους που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας όπως και η Ινδία.  Και αυτό γιατί η Κίνα ήταν εξίσου καπιταλιστική.

Το επιχείρημα αυτό καταρρίφθηκε από το βήμα: καθώς τα κριτήρια της Κίνας για το επίπεδο φτώχειας βασίζονται στα εισοδήματα και σε άλλες κατηγορίες «ευημερίας» (τροφή, ένδυση, εκπαίδευση, ιατρική υποστήριξη και ασφαλής στέγαση). Με βάση αυτά τα μέτρα, η Κίνα είχε πολύ λιγότερους φτωχούς από την Ινδία. Πράγματι, οι ορισμοί της Κίνας για τη φτώχεια ταιριάζουν με το παραπάνω με εκείνους της Παγκόσμιας Τράπεζας και ακόμη και η Παγκόσμια Τράπεζα αναγνώρισε τη μείωση του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται κάτω από το «υψηλότερο όριο» φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας.

 

 

 

Περισσότερο απογοητευτικές ήταν οι προτεινόμενες πολιτικές λύσεις της  Patnaik για τη φτώχεια στην Ινδία και τον παγκόσμιο Νότο.  Ακολουθώντας τον Κέινς (όχι τον Μαρξ), εκτίμησε ότι οι κυβερνήσεις έπρεπε να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα και να έχουν ελλείμματα προκειμένου να ξοδεύουν για την ανακούφιση της φτώχειας.  Η Patnaik φάνηκε να απορρίπτει το «κινεζικό μοντέλο» και όμως η δική της πολιτική ήταν απίθανο να μειώσει τη φτώχεια στην Ινδία, δεδομένης της φύσης της κυβέρνησης Μόντι.

Αυτό με φέρνει πίσω στο ερώτημα αν η Κίνα είναι καπιταλιστική ή/και ιμπεριαλιστική το οποίο το έχω αναπτύξει εκτενώς σε πολλές αναρτήσεις στο ιστολόγιό μου και σε άρθρα καιβιβλία. Επομένως, δεν θα αναφερθώ ξανά στο θέμα εδώ.  Αρκεί τώρα να παρουσιάσω κάποια στοιχεία ενάντια στην ιδέα ότι η Κίνα είναι ιμπεριαλιστική, ή ακόμα και «υπο-ιμπεριαλιστική», δηλαδή την εκμεταλλεύεται το ιμπεριαλιστικό μπλοκ, αλλά ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται χώρες φτωχότερες από αυτήν (Αφρική;). Ο Mino Carchediκαι εγώ έχουμε παρουσιάσει στοιχεία σχετικά με τις μεταφορές αξίας που δείχνουν ότι η Κίνα έχει πραγματοποιήσει μεγάλες μεταφορές αξίας μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων προς το ιμπεριαλιστικό μπλοκ.

Επίσης ο Andrea Ricci του Πανεπιστημίου του Urbino της Ιταλίας έχει δείξει στο παρελθόν ένα παρόμοιο αποτέλεσμα.  Δείτε τον πίνακα  μεταβιβάσεων αξίας μέσω της άνισης ανταλλαγής στο εμπόριο.

 

 

 

 

Οι Robert Veneziani κ.ά. από το LSE του Λονδίνου ανέπτυξαν επίσης έναν «δείκτη εκμετάλλευσης» για τις χώρες, ο οποίος δείχνει ότι «όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ βρίσκονται στον πυρήνα, με δείκτη έντασης εκμετάλλευσης πολύ κάτω από 1 (δηλαδή λιγότερο εκμεταλλευόμενες παρά εκμεταλλευτριών)- ενώ σχεδόν όλες οι χώρες της Αφρικής είναι εκμεταλλευόμενες, συμπεριλαμβανομένων των είκοσι χωρών με τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση». Η μελέτη τοποθετεί την Κίνα στο μεταίχμιο μεταξύ εκμεταλλευόμενων και εκμεταλλευτριών.

 

 

 

Έτσι, σε όλα αυτά τα μέτρα «ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης», η Κίνα δεν ταιριάζει, τουλάχιστον από οικονομικής άποψης.

Η μεγάλη ελπίδα της δεκαετίας του 1990, όπως προωθήθηκε από τα κυρίαρχα οικονομικά της ανάπτυξης, ήταν ότι η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και η Νότια Αφρική (BRICS) θα εντάσσονταν σύντομα στην κατηγορία των πλούσιων χωρών μέχρι τον 21ο αιώνα.  Αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν μια οφθαλμαπάτη. Οι χώρες αυτές παραμένουν κι αυτές αουτσάιντερ και εξακολουθούν να υποτάσσονται και να τις εκμεταλλεύεται ο ιμπεριαλιστικός πυρήνας. Δεν υπάρχουν οικονομίες μεσαίας τάξης, στη μέση του δρόμου, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν «υπο-ιμπεριαλιστικές». Και αυτό περιλαμβάνει και την Κίνα.

Μιλώντας για την Κίνα, υπήρξαν αρκετές συνεδρίες για την Κίνα που οργανώθηκαν από την ομάδα εργασίας του IIPPE για την Κίνα. Οι συνεδριάσεις έχουν καταγραφεί και είναι διαθέσιμες για προβολή στο κανάλι You tube του IIPPEChina. Οι συνεδρίες κάλυψαν το αναπτυξιακό μοντέλο της Κίνας, τις υψηλές επενδύσεις της σε ηλεκτρικά και ηλιακά αυτοκίνητα και την πιθανότητα να «φτάσει» η Κίνα τις ΗΠΑ. Σε μια συνεδρία εργαστηρίου, εγώ και άλλοι παρουσιάσαμε σύντομες εισηγήσεις.  Οι δικές μου αποσκοπούσαν στο να δείξουν, σε αντίθεση με τη συμβατική σοφία της Δύσης, ότι η κινεζική οικονομική ανάπτυξη πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ το 1978 ήταν πολύ ισχυρή, βασιζόταν στη δημόσια ιδιοκτησία του χρηματοπιστωτικού τομέα και των μεγάλων εταιρειών, στη μεταρρύθμιση της γης για την αγροτιά και κυρίως στον εθνικό σχεδιασμό.  Υπήρξαν μόνο δύο περίοδοι ύφεσης (το καταστροφικό Μεγάλο Άλμα προς τα εμπρός του 1958-61 και η λεγόμενη «πολιτιστική επανάσταση στα τέλη της δεκαετίας του 1960).

 

 

 

 

 

Στην εισήγησή του, ο καθηγητής Dic Lo του SOAS του Λονδίνου κατέθεσε ορισμένα σημαντικά στοιχεία  σχετικά με το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης. Και σε μια ξεχωριστή συνεδρία, ο Dic Lo (Κίνα, ΗΠΑ και Παγκόσμιος Νότος) αναφέρθηκε στην πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που περιγράφει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να ξεφύγουν οι οικονομίες του Παγκόσμιου Νότου από αυτό που αποκαλείται «παγίδα μεσαίου εισοδήματος» και να φτάσουν το βιοτικό επίπεδο του Παγκόσμιου Βορρά.  Η Παγκόσμια Τράπεζα αποκαλεί αυτές τις προϋποθέσεις, τα «τρία Είναι»: επενδύσεις, εισροή (λήψη νέων τεχνολογιών από άλλες χώρες) και καινοτομία (ανάπτυξη νέων τεχνολογιών από τις ίδιες τις χώρες).  Ο Dic Lo εκτίμησε ότι αν υπήρχε μια χώρα που θα μπορούσε να εφαρμόσει αυτές τις προϋποθέσεις με επιτυχία, αυτή ήταν η Κίνα.  Μόνο η Κίνα «έκλεινε το χάσμα» με τον ιμπεριαλιστικό Βορρά, αν και ακόμη ήταν πολύ πίσω.

 

 

 

 

Πράγματι, αυτό είναι που φοβίζει τις ΗΠΑ - ότι θα μπορούσαν τελικά να χάσουν την ηγεμονική τους θέση στον κόσμο.

Σε πρόσφατη ανάρτηση, ανέπτυξα λεπτομερώς την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας.  Η έκθεση αγνοεί εντελώς το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης, προτιμώντας να εναποθέσει τις ελπίδες της για την «κάλυψη της υστέρησης» στις σχετικά μικρές καπιταλιστικές οικονομίες της αγοράς της Κορέας, της Πολωνίας και της Χιλής - ένα ελάχιστο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού και της παγκόσμιας παραγωγής σε σύγκριση με την Κίνα.  Ακόμη και σε αυτές τις οικονομίες, υπάρχει ένα θεμελιώδες εμπόδιο για την επίτευξη καθεστώτος υψηλού εισοδήματος , όπως εξηγεί ένα σημαντικό νέο βιβλίο του Aldalmir Marquetti και των συνεργατώντου.

Ποιο είναι αυτό το θεμελιώδες εμπόδιο; Να πώς το θέτει ο Adalmir Marquetti: «η πτώση του ποσοστού κέρδους είναι ο καθοριστικός παράγοντας της μείωσης της συσσώρευσης κεφαλαίου και των επενδύσεων.  Το πρόβλημα είναι ότι το ποσοστό κέρδους προσεγγίζει το επίπεδο των Ηνωμένων Πολιτειών πολύ ταχύτερα από την παραγωγικότητα της εργασίας. Ουσιαστικά, η παγίδα του μεσαίου εισοδήματος είναι μια «παγίδα του ποσοστού κέρδους».

Το πρόβλημα των οικονομιών του Παγκόσμιου Νότου είναι ότι, όσο ο καπιταλισμός και ο νόμος της αξίας παραμένει κυρίαρχος στις οικονομίες τους, θα υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και της διατήρησης της κερδοφορίας: η προσπάθεια αύξησης της πρώτης οδηγεί σε πτώση της δεύτερης και αυτό τελικά περιορίζει την ανάπτυξη.

Σε μια άλλη συνεδρία για την Κίνα στο IIPPE, η αντίφαση αυτή εκφράστηκε καλά από την Sam Kee-Cheng του Πανεπιστημίου του Μακάο στην εισήγησή της (Primitive socialist accumulation as contender development). Η Sam Kee-Cheng υποστήριξε ότι η Κίνα είναι μια «μεταβατική οικονομία», όπου η αντίφαση εντοπίζεται μεταξύ μιας οικονομίας που κινείται εν μέρει από την καπιταλιστική συσσώρευση για το κέρδος και εν μέρει από αυτό που ο σοβιετικός οικονομολόγος Yevgeni Preobrazhensky ονόμασε «πρωταρχική σοσιαλιστική συσσώρευση», η οποία στοχεύει μέσω προγραμματισμένων επενδύσεων στην επίτευξη κοινωνικών στόχων χωρίς την αγορά.

 

 

 

 

Ποιο από τα δύο θα θριαμβεύσει στην Κίνα: η σοσιαλιστική συσσώρευση ή η καπιταλιστική συσσώρευση ;  Εάν θριαμβεύσει το δεύτερο, τότε ο Sam-Kee υποστήριξε ότι η Κίνα δεν θα προχωρήσει σε καθεστώς υψηλού εισοδήματος και θα καταλήξει όπως το μοντέλο ανάπτυξης της Ιαπωνίας, το οποίο σταμάτησε όταν η Ιαπωνία τερμάτισε την ανεξάρτητη βιομηχανική στρατηγική της και υποτάχθηκε στην κυριαρχία των ΗΠΑ.

Ο Sergio Camara από το Πανεπιστήμιο του Μεξικού (UAM) έθεσε ένα παρόμοιο επιχείρημα στην εργασία του (Is China breaking with neoliberal dynamics?).  Ο Camara υποστήριξε ότι η κρατικά καθοδηγούμενη οικονομία της Κίνας είναι ικανή να επιτύχει τους στόχους της για «κάλυψη της υστέρησης», αλλά πολλά, όπως πίστευε, εξαρτώνται από την οικοδόμηση συνεργασίας με άλλες οικονομίες του Παγκόσμιου Νότου, όπως οι BRICS+.  Διαφορετικά , η παγκόσμια οικονομία θα διολισθήσει σε «έναν διπολικό κόσμο με ηγεμονικό κενό που δημιουργεί πραγματικούς κινδύνους για το μέλλον».

Υπήρχαν αρκετές άλλες εισηγήσεις που έδειξαν τα βήματα που κάνει η Κίνα με το μοντέλο ανάπτυξής της στα EVs, τα αυτοκίνητα γενικότερα (Fanqi Lin, A case study of China's NEV industry).  Η Κίνα είναι τόσο επιτυχημένη σε αυτούς τους σημαντικούς τομείς που, όπως επισημάνθηκε σε ένα έγγραφο (Tomas Costa, FDI in China 2013-23), παρά τις προσπάθειες των ΗΠΑ και άλλων δυτικών κυβερνήσεων να πείσουν ή να αναγκάσουν τις δυτικές επενδύσεις να εγκαταλείψουν την Κίνα, οι εισερχόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) παραμένουν υψηλές.

Υπήρχαν όμως και άλλα εισηγήσεις που έδειξαν τον κίνδυνο αποτυχίας λόγω των κρίσεων στις οποίες μπορεί να περιέλθει ο καπιταλιστικός τομέας στην Κίνα.  Η πιο προφανής ήταν η κατάρρευση του τομέα των ακινήτων και των ιδιωτικών κατασκευαστών, αφήνοντας ένα τεράστιο βάρος χρέους στις εταιρείες και τις τοπικές κυβερνήσεις (Alicia Giron).  Η υιοθέτηση του δυτικού μοντέλου για την αστικοποίηση και τη στέγαση τη δεκαετία του 1990 για την κατασκευή κατοικιών προς πώληση σε ιδιόκτητες κατοικίες, που χρηματοδοτούνταν από υποθήκες και ομολογιακά δάνεια, γύρισε προς το χειρότερο - όπως ακριβώς συνέβη και στη Δύση με την κατάρρευση των ακινήτων το 2007-8.  Ο Giron υποστήριξε ότι, ενώ η Κίνα  απέφυγε μια "στιγμή Μίνσκι'' , δηλαδή ένα χρηματοπιστωτικό κραχ που υπέστη η Δύση το 2008, έδειξε τους κινδύνους της «χρηματιστικοποίησης» στην κινεζική οικονομία.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Zhenzhen Zhang παρουσίασε μια ενδιαφέρουσα εμπειρική εργασία που έδειξε να υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των επενδύσεων σε παραγωγικούς τομείς και της ανάπτυξης.  Οι αυξημένες επενδύσεις σε μη παραγωγικούς χρηματοπιστωτικούς και κτηματομεσιτικούς τομείς έναντι των παραγωγικών τομέων είχαν μειώσει το αναπτυξιακό δυναμικό της Κίνας μετά το 2008.  Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ηγεσία του ΚΚΚ δίνει τώρα έμφαση στις «ποιοτικές» παραγωγικές επενδύσεις από εδώ και στο εξής.

Με δεδομένο το θέμα του φετινού IIPPE (δηλαδή τον ιμπεριαλισμό και την παγκόσμια οικονομία), αυτό σήμαινε ότι άλλα σημαντικά θέματα για τη μαρξιστική πολιτική οικονομία δεν είχαν μεγάλη προβολή.  Υπήρξαν συνεδρίες για τη θεωρία της αξίας και την κυκλοφορία του χρηματικού κεφαλαίου (Takashi Satoh).  Και παρουσιάστηκαν αρκετές εισηγήσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη και το ρήγμα μεταξύ της καπιταλιστικής επέκτασης και της φύσης (Μαρία Πεμπετζόγλου και Παρασκευή Τσινασλανίδου).  Υπήρξε επίσης μια εργασία του Joao Alcobia για την Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, η οποία έδειξε ότι το ενιαίο νόμισμα βοήθησε κυρίως τον πυρήνα της Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία) εις βάρος των ασθενέστερων νότιων κρατών μελών.  Αυτό είναι κάτι που είχα υπογραμμίσει πριν από μερικά χρόνια σε μια εργασία μου.

Αλλά συνολικά, το θέμα του συνεδρίου, τουλάχιστον για μένα, επικεντρώθηκε γύρω από το κατά πόσο οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τη μέγγενη του ιμπεριαλισμού και να αρχίσουν να «καλύπτουν τη διαφορά».  Θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί βασιζόμενο στον αναδυόμενο και ανομοιογενή συνασπισμό των κυβερνήσεων των BRICS+ ή θα εξαρτηθεί περισσότερο από τη ρήξη με τον καπιταλισμό σε κάθε χώρα και την ανάπτυξη ενός μεταβατικού μοντέλου συσσώρευσης που δεν θα βασίζεται στο νόμο της αξίας;

Στη διάσκεψη, πολλοί ήλπιζαν και υποστήριζαν την πρώτη κατεύθυνση που βασίζεται στις BRIC+.  Ετσι, ο Andrea Ricci έκανε μια παρουσίαση σχετικά με τις πολιτικές επιπτώσεις της άνισης ανταλλαγής (δηλαδή της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης) και την ανάγκη να βρεθεί μια κοινή ατζέντα μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου.  Η άποψή μου είναι ότι η συνεργασία του Παγκόσμιου Νότου θα λειτουργήσει μόνο για να σπάσει η λαβή του ιμπεριαλισμού όταν υπάρξει κοινωνική και οικονομική αλλαγή στις μεγάλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου (αλλά και στον ιμπεριαλιστικό πυρήνα του Παγκόσμιου Βορρά).

 [---->]

Τα θεμέλια της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας

 

❚ του Βαγγέλη Χωραφά

 

Στο κείμενο αυτό εξετάζονται ορισμένες πτυχές του θεωρητικού υπόβαθρου της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.Η κινεζική ηγεσία χρησιμοποιεί συχνά την έννοια της Παγίδας του Θουκυδίδη για να ερμηνεύσει τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας και τους διεθνείς συσχετισμούς. Εκτός από την συγκεκριμένη «Παγίδα», μια σειρά από άλλες «Παγίδες» χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό της «Μεγάλης Αφήγησης» που προωθεί το Πεκίνο.

Η σκέψη του Σι Τζινπίνγκ Η Παγίδα του Θουκυδίδη οικειοποιείται από τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ για να καθιερώσει και να ολοκληρώσει τη δική του κυβερνητική φιλοσοφία. Ακολουθώντας τις παραδόσεις των προηγούμενων Κινέζων ηγετών,ο Σι θα έπρεπε να αναπτύξει την πολιτική του φιλοσοφία και να την ενσωματώσει στο Σύνταγμα.Δεδομένου ότι η κυβέρνησή του έχει πρωταρχικό στόχο να επαναφέρει την Κίνα στο ιστορικό της κύρος, είναι λογικό για τον Σι να ενσωματώσει την αφήγηση της Παγίδας του Θουκυδίδη που παρέχει ηθική δικαίωση για αυτό το εγχείρημα. Αναγνωρίζοντας την Παγίδα του Θουκυδίδη ως υπάρχον πρόβλημα, ο Σι τη συνδύασε στην πολιτική του κληρονομιά, τη «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ».Επιπλέον, οι Κινέζοι μελετητές βοηθούν αυτή τη διαδικασία συνδέοντας τα άλλα έργα και τις σκέψεις του Σι με αυτό το ερώτημα και τα χαρακτηρίζουν ως «λύσεις» στο πρόβλημα της παγίδας του Θουκυδίδη. Συγκεκριμένα, η έννοια της «Κοινότητας του κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα», μια έννοια που επινοήθηκε από τον Χου Τζιντάο και προωθήθηκε ευρέως από τον Σι, εμφανίζεται συχνά ως λύση σε διεθνή διλήμματα όπως η Παγίδα του Θουκυδίδη.

Ουσιαστικά, η «Κοινότητα ενός κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» είναι ένα κάλεσμα για τη δημιουργία ενός νέου πλαισίου διεθνών σχέσεων και την προώθηση και βελτίωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα μέρος των Κινέζων μελετητών άρχισε να συνδυάζει τη συζήτηση για την «Κοινότητα ενός κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» με τη συζήτηση γιατ ην Παγίδα του Θουκυδίδη. Επιπλέον, η Κίνα έχει την προοπτική της «Μεγάλης Αναζωογόνησης» ως μέρος της ατζέντας της (μέρος της οποίας είναι και η επανένωση με τη Ταιβάν), η οποία είναι ο θεμελιώδης ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής κληρονομιάς του Σι. Η πολιτική φιλοσοφία του Σι προωθείται παγκοσμίως, γεγονός που συμπίπτει με την πρόσφατη τάση της Κίνας να διαδώσει τις κυβερνητικές ιδεολογίες της στον κόσμο.

Η εισήγηση του Σι Τζινπίνγκ στο 20ο Συνέδριο του ΚΚ Κίνας πρότεινε να μετατραπεί η Κίνα σε ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας και εγγυητή της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας, μέχρι το 2035. Και αυτό, παράλληλα με τον «Σοσιαλιστικό Εκσυγχρονισμό» στο εσωτερικό της χώρας.

 

Η παγίδα του Θουκυδίδη

Η Παγίδα του Θουκυδίδη είναι μία θεωρία η οποία προσπαθεί να εξηγήσει τις σχέσεις ανάμεσα σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε άνοδο και σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε πτώση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι τριβές μεταξύ των δύο ηγεμονικών δυνάμεων μπορεί να οδηγήσουν σε ηγεμονικό πόλεμο. Αν η δύναμη

που βρίσκεται σε πτώση κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, τότε θα συνεχίσει την ηγεμονία της, αν τον χάσει, τότε θα την διαδεχτεί η αναδυόμενη δύναμη.Η θεωρία αυτή αντλεί την έμπνευση της από την «ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» του Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης περιγράφει το πώς η Σπάρτη που αποτελούσε την ισχυρότερη πόλη-κράτος της εποχής, είδε την ηγεμονία της να αμφισβητείται από την ραγδαία άνοδο της Αθήνας, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει η επόμενη ηγεμονική δύναμη. Ο φόβος του ενδεχόμενου να συνεχίσει η Αθήνα την ανοδική της πορεία, ώθησε την Σπάρτη στην κήρυξη πολέμου. Η Αθήνα έχασε τον πόλεμο και η ανοδική της πορεία τερματίστηκε.

Την θεωρία του διατύπωσε το 2015σε ένα άρθρο του ο καθηγητής Graham Allison στο περιοδικό The Atlantic, ενώ το 2017 εξέδωσε και ένα σχετικό βιβλίο. Στο βιβλίο του ο Allison παραθέτει 16 σχετικά ιστορικά παραδείγματα της παγίδας του Θουκυδίδη, ξεκινώντας από τα μέσα του 16ου αιώνα. Από τις 16 αυτές περιπτώσεις οι12 κατέληξαν σε πόλεμο.

Την θεωρία αυτή έχουν υιοθετήσει πολλοί πολιτικοί στις ΗΠΑ, αλλά και think tanks και κέντρα λήψης αποφάσεων στην Δύση.Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αναπτύσσεται και σήμερα ένα σχετικό σενάριο. Η Κίνα (η νέα Αθήνα) αποτελεί ανερχόμενη οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική δύναμη, αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ (η νέα Σπάρτη) που βρίσκονται σε πτωτική πορεία.Η κρίση του κορωνοϊού συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία παρόμοιων εικόνων και αφηγημάτων,μέσα από τον τρόπο που το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον αντιμετώπισαν την πανδημία. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η στρατηγική Τραμπ για μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ στον κόσμο, άφησε ένα κενό ηγεμονίας που φιλοδοξεί να καλύψει η Κίνα.

Το δόγμα Μπάιντεν «η Αμερική επέστρεψε», φιλοδοξεί, από αμερικανικής πλευράς να καλύψει αυτό το κενό.Η ανάδειξη της Παγίδας του Θουκυδίδη, θέλει να υποδείξει ότι δεν είναι υποχρεωτικό οι δύο ηγεμονικές δυνάμεις να οδηγηθούν στον πόλεμο. Για τον εμπνευστή της θεωρίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν στην Κίνα ότι δεν πρόκειται να κερδίσει έναν μεταξύ τους πόλεμο. Μόνο έτσι υπάρχουν πιθανότητες να διευθετηθεί η μεταξύ τους τριβή και να αποφευχθεί η Παγίδα του Θουκυδίδη.

 

Κριτικές παρατηρήσεις

Η θεωρία αυτή αποφεύγει να αναφερθεί στο κοινωνικό σύστημαπου επικρατεί σε κάθε περίοδο καιτις μετεξελίξεις του. Επίσης δεν διαχωρίζει τους πολέμους για την παγκόσμια ηγεμονία, από τους πολέμους / συγκρούσεις μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων, ή μεταξύ περιφερειακών και ηγεμονικών δυνάμεων.

Οι παγκόσμιοι πόλεμοι αφορούν συγκρούσεις ανάμεσα στις παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμει ςτου καπιταλιστικού συστήματος και τις ανάλογες περιφερειακές δυνάμεις. Η αντίληψη ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι είναι μόνο οι γνωστοί Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πάσχει από ιστορικό βάθος και είναι ιδεολογικά υπερκαθορισμένη από το νικητή τους, δηλαδή τις ΗΠΑ. Για την Ουάσιγκτον, Παγκόσμιοι Πόλεμοι είναι μόνο αυτοί που συμμετείχαν και νικήσαν οι ΗΠΑ.

Η παγκόσμια ιστορία, όμως, δείχνει διαφορετικά πράγματα. Το παγκόσμιο σύστημα κρατών –αυτό που διαμορφώθηκε με βάση την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς– βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση κινητικότητας. Τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν βαθμίδες στη παγκόσμια ιεραρχία μέσα από συγκρούσεις. Στο μεγαλύτερο βαθμό οι διακρατικές συγκρούσεις είναι δομικά προσδιορισμένες από το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Τα κράτη συγκρούονται επίσης και για άλλα ζωτικά τους συμφέροντα όπως οι εδαφικές διεκδικήσεις, η δυνατότητα πρόσβασης σε φυσικούς πόρους ή οι ιδεολογίες, αλλά και αυτές οι συγκρούσεις δεν είναι αυτόνομες. Παρατηρώντας το παγκόσμιο σύστημα τα τελευταία 500 χρόνια, βλέπουμε ότι κάθε σύγκρουση για τη παγκόσμια ηγεμονία αναδεικνύει ένα παγκόσμιο ηγεμόνα και μια σειρά περιφερειακών ηγεμονικών δυνάμεων, μια εκ των οποίων θα είναι ο επόμενος ηγεμόνας του συστήματος.

Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, το παγκόσμιο σύστημα αντιμετώπισε τους ακόλουθους παγκόσμιους πολέμους.

1. 1494-1517, Πόλεμος της Ιταλίας και του Ινδικού Ωκεανού: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Πορτογαλία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία ,Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία.

2. 1580-1608, Ισπανικοί Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Ολλανδία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία.

3. 1688-1713, Πόλεμοι των Μεγάλων Συμμαχιών: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Ολλανδία, Ισπανία, Ρωσία.

4. 1792-1815, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιείται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, ΗΠΑ, Ιαπωνία.

5. 1914-1945, Α΄Π.Π. και Β΄Π.Π.ή οι πόλεμοι εναντίον της Γερμανίας: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύονται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, ΕΣΣΔ.

6. 1947-1989, Ψυχρός Πόλεμος: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιούνται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ε.Ε. Με τα σημερινά δεδομένα, παγκόσμιος πόλεμος θα υπάρξει όταν αμφισβητηθεί η ηγεμονία των ΗΠΑ από μία ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις. Και το κυριότερο αίτιο μιας τέτοιας σύγκρουσης δεν θα είναι ο πολιτικός βολονταρισμός, αλλά κατά κύριο λόγο οι ευρύτερες συστημικές αλλαγές που θα διαμορφώσουν νέα χαρακτηριστικά στο καπιταλιστικό σύστημα και μια νέα ιεράρχηση στην παγκόσμια αλυσίδα των κρατών.

Πριν φτάσει κάποιος στο σημείο να απαντήσει αν υπάρχει στο τραπέζι η Παγίδα του Θουκυδίδη, θα πρέπει πρώτα να δώσει απάντηση σε ένα σημαντικό ερώτημα. Το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα, δηλαδή ο καπιταλισμός προς ποια κατεύθυνση εξελίσσεται και η Κίνα, ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να στηρίξει ή να ανατρέψει αυτή την πορεία;

Γιατί από τη στιγμή που η Κίνα ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να διαχειριστεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, είτε προωθώντας την πορεία του, είτε ανατρέποντας την και δημιουργώντας ένα νέο σύστημα, τότε μπορεί να ενεργοποιηθεί και η Παγίδα του Θουκυδίδη. Τουλάχιστον για όσους την υιοθετούν.

 

ZUOZHUAN: Για την κινέζικη απάντηση στην «Παγίδα του Θουκυδίδη»

Η Κίνα όμως έχει την δική τηςοπτική για την διεθνή τάξη πραγμάτων, η οποία προκύπτει από την ιστορική της εμπειρία, μέρος της οποίας καταγράφεται στο κείμενο ZUOZHUAN.Το ZUOZHUAN αποτελεί το αρχαιότερο ιστορικό κείμενο της Κίνας, ένα χρονικό της πτώσης της δυναστείας των Zhu από το722-468 π.Χ. Στο κείμενο περιγράφεται, μεταξύ άλλων, ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων της εποχής, των κρατών Jin και Chu, από τα μέσα περίπου του7ου έως τα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα. Αυτός ο ανταγωνισμός θυμίζει τον αντίστοιχο μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας που αναπτύσσεται αυτή την περίοδο. Η αντιπαράθεση Jin-Chu αναδεικνύει τις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν δύο ανταγωνίστριες δυνάμεις να διευθύνουν ένα σύστημα κρατών, το οποίο καμιά πλευρά δεν επιθυμεί να καταστρέψει. Και οι δύο δυνάμεις προσβλέπουν στην διεύρυνση της επιρροής τους στα κράτη του συστήματος και στην καθοδήγηση του σύμφωνα με τους δικούς τους όρους. Κάποιοι αναλυτές θεωρούν ότι η αντιπαράθεση Jin-Chu αντανακλά καλύτερα την δυναμική της αντιπαράθεσης μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας, από ότι το παράδειγμα Αθήνας-Σπάρτης. Όπως το κράτος Jin,οι ΗΠΑ ήταν καθοριστικές στηδιαμόρφωση και στην ηγεσία τουδιεθνούς συστήματος και έχουν πολλά να χάσουν από την αντικατάσταση τους στην κορυφή της ιεραρχίας των κρατών. Από την άλλη, όπως το κράτος Chu,η Κίνα ήταν μέχρι την δεκαετία του ‘70 έξω από το διεθνές σύστημα, αλλά καθώς αύξανε η ισχύς της, τα οφέλη της αύξησης της επιρροής, των αλλαγών και της δυνητικής ηγεμόνευσης του υπάρχοντος συστήματος με τους δικούς της όρους, καθοδήγησε την αναζήτηση της αναβάθμισης της θέσης της στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.

 

Κανένα από τα κράτη Jin και Chu δεν ήταν σε θέση να καταστρέψει τον αντίπαλο του. Ο φόβος τους δεν ήταν ότι ο αντίπαλος τους θα μπορούσε να αποκτήσει στρατιωτική υπεροχή που θα απειλούσε την επιβίωση τους, αλλά ότι ο αντίπαλος θα μπορούσε να θεωρηθεί από τα άλλα κράτη ως ο νομιμοποιημένος ηγέτης του συστήματος. Με τα δεδομένα αυτά,η πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν σχετικά περιορισμένη και επικεντρώνονταν σε προσπάθειες απόκτησης, ή προστασίας της υποταγής των μικρότερων κρατών. Αυτό δείχνουν οι τρεις πόλεμοι μεταξύ τους, ενώ δεν έγινε καμία προσπάθεια εισβολής σε εδάφη του αντιπάλου.

 

Το 546 π.Χ. υπογράφηκε η συνθήκη ειρήνης του Song μεταξύ των μεγάλων κρατών Jin, Chu,Qi και Qin. Τα μικρότερα κράτη ζήτησαν να υπαχθούν κάτω από τα Jin και Chu σε ίδιο ποσοστό, ενώ τα τελευταία δεσμεύτηκαν να διατυπώσουν κοινά σχέδια που θα βοηθούσαν τα μικρά κράτη.Η συνθήκη του Song πέτυχε τον στόχο της. Μείωσε τον κίνδυνο άμεσης σύγκρουσης μεταξύ Jin και Chu η οποία θα διεξάγονταν εις βάρος των μικρότερων κρατών. Για τα επόμενα 67 χρόνια δεν υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των δύο κρατών. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Jin και Chu δεν εξαλείφθηκε, απλά μετασχηματίστηκε λόγω των νέων συγκυριών που προέκυψαν σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο.

 

 

Το ZUOZHUAN και η γεωπολιτική της Κίνας

Στο ZUOZHUAN περιγράφεται με σαφήνεια η έννοια της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Αυτή θα πρέπει να είναι ιεραρχική και πολιτικο-ηθική. Το σύστημα που περιγράφεται βασίζεται σε δίκτυα ιεραρχίας μεταξύ κρατών. Αυτήη ιεραρχία αντανακλάται σε πολιτικές και ηθικές τελετουργίες και σύμβολα και όχι σε κωδικοποιημένους νόμους που έχουν δημιουργηθεί για να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ ισότιμων διεθνών πολιτικών και θεσμικών οντοτήτων.Πρόκειται για τη βασική αρχή της κινεζικής γεωπολιτικής οπτικής. Η αντίληψη του Πεκίνου για τη διεθνή τάξη παραμένει ιεραρχική και πολιτικο-ηθική, μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνει επίσης την αποδοχή και σεβασμό από τις περιφερειακές δυνάμεις των πολιτικών και στρατιωτικών συμφερόντων της Κίνας. 

Σε βάθος χρόνου, μπορεί να περιλάβει μία μεγαλύτερη οικονομική ολοκλήρωση, με την Κίνα ως πόλο αναφοράς, αλλά αυτή η στρατηγική δεν έχει ακόμα διατυπωθεί με λεπτομέρειες. Η Κίνα, όπως και η Ρωσία, απορρίπτει τη διεθνή τάξη πραγμάτων βασισμένη στο Διεθνές Δίκαιο το οποίο έχει διατυπώσει η Δύση. 

 

Μετά την εξομάλυνση των σχέσεων τους το 1979, οι ΗΠΑ είχαν ως προτεραιότητα τους την ενσωμάτωση της Κίνας μέσα στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη της Δύσης που βασίζονταν στη δημοκρατία και την παγκοσμιοποίηση. Αξιωματούχοι της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, προσπάθησαν να πείσουν την Κίνα ότι είναι προς το συμφέρον της να γίνει ένας υπεύθυνος συμμέτοχος, αλλά και ο κύριος υποστηρικτής της αμερικανικής τάξης πραγμάτων. Με αυτή την έννοια, προτάθηκε το σχήμα G-2, που δημιούργησε ο οικονομολόγος Φρεντ Μπέργκστεν και στήριξε ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, ένα ιεραρχημένο σχήμα με τις ΗΠΑ επικεφαλής. 

 

Αυτή η άποψη αντανακλάται και στο πρόσφατο «The Longer Telegram», το οποίο έχει γραφτεί κατ’ αναλογία του «The Long Telegram» του 1946, του Τζορτζ Κένναν. Στο κείμενο αυτό, αναπτύσσεται η θέση ότι είναι προς το συμφέρον της Κίνας να εξακολουθήσει να λειτουργεί μέσα στην φιλελεύθερη διεθνή τάξη που καθοδηγείται από τις ΗΠΑ, από το να οικοδομήσει μία αντίπαλη διεθνή τάξη πραγμάτων. Η Κίνα απορρίπτει αυτή την προοπτική, όχι μόνο γιατί την θεωρεί άνιση και καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ, αλλά και γιατί επιθυμεί μία διαφορετική γεωπολιτική τάξη, βασισμένη στις δικές της παραδόσεις και εμπειρίες από την ιστορία της Ασίας.

 

Αυτό που προκύπτει από το ZUOZHUAN είναι ότι η διάρκεια των μεγάλων δυνάμεων εξαρτάται από δύο παράγοντες: την εσωτερική σταθερότητα και την αποτελεσματική διαχείριση των συμμαχιών. Παρά την μεγάλη οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της Κίνας και παρά την εσωτερική σταθερότητα που επιβάλλει η κυβέρνηση του Πεκίνου, οι συμμαχίες της δεν είναι πολλές και σταθερές. Οι ΗΠΑ, αν και παραδοσιακά ήταν ισχυρές και στους δύο τομείς, τα τελευταία χρόνια αποδυναμώνονται διαρκώς. Η εσωτερική συνοχή έχει διαρραγεί. Η Δύση έδειχνε αποκλίνουσες τάσεις, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία έδωσε στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να πειθαρχήσει το δυτικό στρατόπεδο. Το μέχρι πότε, είναι ανοικτό.

 

Η «Παγίδα του Τσώρτσιλ» και το G-2

Η πολιτική ηγεσία της Κίνας φαίνεται ότι είναι εξοικειωμένη και με την Παγίδα του Θουκυδίδη και με τα διδάγματα του ZUOZHUAN. Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ χρησιμοποιεί πολλές φορές στοιχεία από το ZUOZHUAN στις δημόσιες παρεμβάσεις του, ενώ συζητάει ανοικτά και τα θέματα που προκύπτουν από την Παγίδα του Θουκυδίδη, από το 2014.

Αυτό που προσπαθεί στην φάση αυτή να αποφύγει το Πεκίνο, είναι η επανάληψη των λαθών της πρόσφατης ιστορίας. Για το Πεκίνο, η επανάληψη αυτών των λαθών θα οδηγήσει σε δύο λύσεις. Η πρώτη θα είναι η επιβεβαίωση της Παγίδας του Θουκυδίδη μέσα από έναν ηγεμονικό πόλεμο. Η δεύτερη είναι η επανάληψη του Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος αποφεύγει την Παγίδα του Θουκυδίδη, αλλά εγκλωβίζει τα δύο μέρη στην στασιμότητα.

Ο εγκλωβισμός σε ένα Ψυχρό Πόλεμο, ονομάζεται η «Παγίδα του Τσώρτσιλ» και το Πεκίνο προσπαθεί να την αποφύγει. Αυτό που απομένει λοιπόν, είναι μία τρίτη μορφή συνύπαρξης μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων, η συνδιοίκηση του παγκόσμιου συστήματος, αυτή που προκύπτει από το ZUOZHUAN. Αυτή η συνδιοίκηση μπορεί να εμφανιστεί όταν ο ηγεμονικός πόλεμος δεν θα αποτελεί μία βιώσιμη στρατηγική προοπτική, δηλαδή όταν θα έχει παρακαμφθεί η «Παγίδα του Θουκυδίδη». Πρόκειται για μια εκδοχή του σχήματος G-2, αλλά με όρους ισοτιμίας, όχι αυτούς που επιθυμούν οι ΗΠΑ. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής, το Πεκίνο δίνει προτεραιότητα στην αποφυγή του νέου Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος θα οδηγήσει στην διαίρεση του κόσμου σε δύο αντιμαχόμενα μπλοκ κρατών. Η αποφυγή ή όχι της Παγίδας του Θουκυδίδη μετατίθεται για το μέλλον, αφού η κινεζική κυβέρνηση εκτιμά ότι δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για έναν ηγεμονικό πόλεμο.

 

Πρόσφατες εξελίξεις

Από τις 19 έως τις 21 Μαΐου, έγινεη Σύνοδος των G-7 στη Χιροσίμα.Την ίδια περίοδο, 18-19 Μαΐου έγινε και η πρώτη Σύνοδος Κίνας-Κεντρικής Ασίας στο Xian. Παρόντες σε αυτή τη σύνοδο κορυφής είναι οι ηγέτες του Καζακστάν, της Κιργιζίας, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν, χώρες που γεννήθηκαν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και διεκδικούνται από τη ρωσική επιρροή μέσα από δυτικούς ελιγμούς, στους οποίους έχουν προστεθεί και οι φιλοδοξίες του Πεκίνου.Η επιλογή του τόπου για τη σύνοδο κορυφής είναι άκρως συμβολική. Πριν από 2.100 χρόνια,ο Zhang Qian, απεσταλμένος της δυναστείας Χαν, έκανε ένα ταξίδι στη Δύση ξεκινώντας από το Xian, την αρχαία το όνομα αυτής της κινεζικής πόλης, ανοίγοντας την πόρτα στη φιλία και το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Κεντρικής Ασίας.Το ενδιαφέρον του Πεκίνου είναι διπλό. Πάνω από όλα γεωπολιτικό, γιατί η Κίνα ενδιαφέρεται να σταθεροποιήσει την Κεντρική Ασία, προκειμένου να αποφύγει επικίνδυνες αποσταθεροποιήσεις στα σύνορά της και στα σύνορα της Ρωσίας, του σημαντικότερου παγκόσμιου στρατηγικού εταίρου της. Είναι όμως και θέμα χρημάτων, πολλών χρημάτων γιατί,η Κεντρική Ασία είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες περιοχές στον κόσμο. Ο στρατηγικός ρόλος της Κεντρικής Ασίας στην ευρύτερη Ευρασία αναμένεται ότι θα αυξηθεί, τα επόμενα χρόνια. Και πρόκειται για την περιοχή που φιλοξενεί τα περισσότερα δίκτυα του σχεδίου Belt and Road Initiative.

 

Αυτή ήταν η απάντηση του Πεκίνου στη σύνοδο κορυφής της Χιροσίμα. Υπάρχουν αναλυτές που ήθελαν να δουν τη σύνοδο κορυφής του Xian ως αντιπαράθεση με τη Ρωσία, από την οποία η Κίνα φέρεται να διεκδικεί τον πρώην σοβιετικό χώρο. Αυτή η ανάλυση ανήκει σε νεοσυντηρητικούς και φιλελεύθερους αναλυτές, οι οποίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να αναδείξουν υποτιθέμενα ρήγματα μεταξύ των δύο αντιδυτικών ανταγωνιστών. Αλλά αυτό δεν ισχύει: Χωρίς τη δύναμη της Ρωσίας και των δικτύων της στον πρώην σοβιετικό χώρο, οι Κινέζοι δεν θα μπορούσαν να επιτύχουν στην επιχείρηση. 

Το χρήμα είναι μέρος της γεωπολιτικής, αλλά χρειάζεται επίσης η ισχύς, όπως αποδεικνύεται από την αμερικανική εξωτερική πολιτική, η οποία τις συνδέει σε μόνιμη βάση. Η πρόκληση των συνόδων κορυφής αποτυπώνει μια στιγμή της τρέχουσας αντιπαράθεσης μεταξύ των δυνάμεων, που περιγράφεται ως επιστροφή στη μονομαχία μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας, δηλαδή μεταξύ μιας αναδυόμενης δύναμης και μιας φθίνουσας, μιας αντιπαράθεσης που προορίζεται για μια αναπόφευκτη σύγκρουση. 

Η σύγκρουση εξακολουθεί να είναι αμφίβολη, αλλά είναι προφανές ότι το G-7 είναι η βιτρίνα ενός κομματιού του κόσμου σε πτωτική πορεία, ενώ η σύνοδος κορυφής Xian εμφανίζεται με δυναμική και προοπτική.

Το ερώτημα βέβαια παραμένει, αν θα πέσει κάποιος στη Παγίδα του Θουκυδίδη και πως αυτό μπορεί να αποτραπεί. Ένα μήνα αργότερα, μία από τις βασικές φράσεις που χρησιμοποίησε ο Κινέζος πρόεδρος ΣιΤζινπίνγκ όταν συνάντησε τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, στο Πεκίνο, στις 19 Ιουνίου, ήταν η εξής: «Ο πλανήτης Γη είναι αρκετά μεγάλος για να φιλοξενήσει την  αντίστοιχη ανάπτυξη και την κοινή ευημερία της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών». 

 

Ο Σι έκανε παρόμοια παρατήρηση πριν από 10 χρόνια κατά την πρώτη του επίσκεψη στις ΗΠΑ ως επικεφαλής της Κίνας. Τον Ιούνιο του 2013, ο Σι συναντήθηκε με τους τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στο Sunnylands Retreat στην Καλιφόρνια και πρότεινε «έναν νέο τύπο σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων». Εξηγώντας την ιδέα, ο Σι είπε στον Ομπάμα: «Ο απέραντος Ειρηνικός Ωκεανός έχει αρκετό χώρο για τις δύο μεγάλες χώρες». Αφού αναλογίστηκε για λίγο τι υπονοούσε η πρόταση του Σι, η κυβέρνηση Ομπάμα είπε όχι. 

Η διαίρεση του ωκεανού, κατάλαβαν οι Αμερικανοί, ισοδυναμούσε με αλλαγή του status quo και μια προσπάθεια αμφισβήτησης των Η.Π.Α.Η απόρριψη της πρότασης του Σι από τον Ομπάμα ήταν η αρχή των τεταμένων σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, οι οποίες συνεχίζουν να οξύνονται, μέχρι σήμερα.

ΠΗΓΗ: Δρόμος της Αριστεράς,15/7/2023

Το Βερολίνο πηγαίνει στο Πεκίνο: Η πραγματική συμφωνία

  

Του Pepe Escobar

Το καραβάνι του Σολτς  ταξίδεψε στο Πεκίνο για να καθορίσει τα προπαρασκευαστικά βήματα μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία - με την Κίνα ως τον προνομιακό αγγελιοφόρο.

Με το μεγάλο ταλέντο του στην οικονομική ανάλυση και πλούτο ιστορικής εμβάθυνσης , το τελευταίο δοκίμιο του καθηγητή Μίχαελ Χάντσον, το οποίο γράφτηκε αρχικά για το γερμανικό κοινό, κάνει έναν εκπληκτικό παραλληλισμό μεταξύ των Σταυροφοριών και της σημερινής "βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης" που επιβάλλει ο Ηγεμόνας.

 

Ο καθηγητής Μίχαελ Χάντσον περιγράφει λεπτομερώς πώς ο παπισμός στη Ρώμη κατάφερε να κλειδώσει τον μονοπολικό έλεγχο επί των κοσμικών βασιλείων (σας θυμίζει κάτι αυτό ;), όταν το παιχνίδι αφορούσε την παπική υπεροχή έναντι των βασιλέων, κυρίως των Αγίους Ρωμαίους Γερμανούς Αυτοκράτορες αν και, μεταξύ σοβαρού και αστείου, η Αυτοκρατορία δεν ήταν ακριβώς ούτε Αγία, ούτε Γερμανική (ίσως λίγο Ρωμαϊκή), αλλά ούτε καν Αυτοκρατορία.

 

Μια ρήτρα στα παπικά διατάγματα έδινε στον Πάπα την εξουσία να αφορίζει όποιον "δεν έκλεινε ειρήνη με τη Ρωμαϊκή Εκκλησία". Ο Χάντσον επισημαίνει με αιχμηρό ύφος ότι οι αμερικανικές κυρώσεις είναι το σύγχρονο ισοδύναμο του αφορισμού.

 

Αναμφισβήτητα υπάρχουν δύο κορυφαίες ημερομηνίες στην όλη διαδικασία.

 

Η πρώτη είναι η Τρίτη Οικουμενική Σύνοδος του 435: όπου μόνο στη Ρώμη αποδόθηκε η καθολική εξουσία. Η Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια, για παράδειγμα, είχαν μόνο περιφερειακή εξουσία εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

 

Η άλλη κορυφαία ημερομηνία είναι το 1054 - όταν η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη χωρίστηκαν οριστικά. Δηλαδή, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διαχωρίστηκε από την Ορθοδοξία, γεγονός που μας οδηγεί στη Ρωσία, και τη Μόσχα ως την Τρίτη Ρώμη - και την αιώνια αντιπαλότητα της "Δύσης" κατά της Ρωσίας.

 Κατάσταση στρατιωτικού νόμου

Στη συνέχεια, ο καθηγητής Χάντσον περνάει στο ταξίδι της αντιπροσωπείας του      "προσβεβλημένου λουκάνικου", του  καγκελάριου Σολτς στην Κίνα αυτή την εβδομάδα με σκοπό να "απαιτήσει τη διάλυση του δημόσιου τομέα της Κίνας και τη διακοπή των επιδοτήσεων στην οικονομία της, διαφορετικά η Γερμανία και η Ευρώπη θα επιβάλουν κυρώσεις στο εμπόριο με την Κίνα".

 

Ε,λοιπόν, στην πραγματικότητα αυτό τυχαίνει να είναι απλώς ένας παιδαριώδης ευσεβής πόθος, ο οποίος εκφράζεται από το Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στους Financial Times (την ιαπωνικών συμφερόντων πλατφόρμα στο Σίτι του Λονδίνου). Το Συμβούλιο, όπως σωστά περιγράφει ο Χάντσον , είναι "ο νεοφιλελεύθερος "ελευθεριακός" βραχίονας του ΝΑΤΟ που απαιτεί την αποβιομηχάνιση της Γερμανίας και την εξάρτηση" της από τις ΗΠΑ.

Οπως ήταν αναμενόμενο λοιπόν οι FT τυπώνουν τα υγρά όνειρα του ΝΑΤΟ.

Eχει μεγάλη σημασία η συγκυρία. Ο Γερμανός ομοσπονδιακός πρόεδρος Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ, σε κεντρική ομιλία του στο Κάστρο Μπέλλεβιου, παραδέχτηκε σχεδόν ότι το Βερολίνο είναι χρεοκοπημένο: " Για τη Γερμανία ξεκινά μια εποχή με κόντρα ανέμους – μας περιμένουν δύσκολα χρόνια,δύσκολα. Η Γερμανία περνάει τη χειρότερη κρίση από την επανένωσή της".

 

Ωστόσο, για άλλη μια φορά, βασιλεύει η σχιζοφρένεια, καθώς ο Σταϊνμάγερ, μετά από ένα γελοίο κόλπο στο Κίεβο - με το να ποζάρει ως άβουλος ηθοποιός στρυμωγμένος σε ένα καταφύγιο - ανακοίνωσε μια επιπλέον δωρεά: δύο ακόμη πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών MARS και τέσσερα οβιδοβόλα Panzerhaubitze 2000 που θα παραδοθούν στους Ουκρανούς.

 

Έτσι, ακόμη και αν η "παγκόσμια" οικονομία -στην πραγματικότητα η ΕΕ- έχει τόσα προβλήματα που τα κράτη-μέλη της δεν μπορούν πλέον να βοηθήσουν το Κίεβο χωρίς να βλάψουν τους δικούς τους πληθυσμούς, και η ΕΕ βρίσκεται στα πρόθυρα μιας καταστροφικής ενεργειακής κρίσης, ο αγώνας για τις "αξίες μας" υπερισχύει πάνω σε όλα.

 

Αλλά και η συνολική εικόνα έχει τεράστια σημασία. Ο Andrea Zhok, καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου,την έννοια της "Κατάστασης Εξαίρεσης" του Τζόρτζιο Αγκάμπεν την οδηγεί σε νέα επίπεδα.

 

Ο Zhok θεωρεί ότι η ζομπιοποιημένη συλλογική Δύση έχει πλέον πλήρως υποταχθεί σε μια  "Κατάσταση στρατιωτικού νόμου" - όπου η ηθική του συνεχούς πολέμου αποτελεί την τελευταία προτεραιότητα των διάσπαρτων παγκόσμιων ελίτ.

 

Κάθε άλλη μεταβλητή - από τον μετανθρωπισμό μέχρι την πληθυσμιακή συρρίκνωση ακόμη και την ακύρωση της κουλτούρας - είναι υποταγμένη στο Κράτος του Στρατιωτικού Νόμου και είναι βασικά άνευ σημασίας. Το μόνο που έχει σημασία είναι η άσκηση απόλυτου, ωμού ελέγχου.

  

Βερολίνο - Μόσχα - Πεκίνο

Αξιόπιστες γερμανικές επιχειρηματικές πηγές διαψεύδουν πλήρως το "μήνυμα" που έδωσε το Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων σχετικά με το ταξίδι στην Κίνα.

 Σύμφωνα με τις πηγές αυτές, το καραβάνι του Σολτς πήγε στο Πεκίνο για να θέσει ουσιαστικά τα προπαρασκευαστικά βήματα της επεξεργασίας μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία, με προνομιακό αγγελιοφόρο την Κίνα.

 

Πρόκειται - κυριολεκτικά – για μια κατάσταση εκρηκτική, γεωπολιτικά και γεωοικονομικά,. Όπως είχα επισημάνει σε μια από τις προηγούμενες στήλες μου, το Βερολίνο και η Μόσχα διατηρούσαν ένα μυστικό κανάλι επικοινωνίας - μέσω επιχειρηματικών συνομιλητών - μέχρι τη στιγμή που οι συνήθεις ύποπτοι, σε απόγνωση, αποφάσισαν να ανατινάξουν τους Nord Streams.

 

Ακολούθησε το περιβόητο πλέον SMS από το iPhone της Λιζ Τρας προς τον Λιτλ Τόνι Μπλίνκεν, ένα λεπτό μετά τις εκρήξεις: " τελείωσε ."

 

Υπάρχει και κάτι άλλο: το καραβάνι του Σολτς μπορεί να προσπαθεί να ξεκινήσει μια μακρά και περίπλοκη διαδικασία για την τελική αντικατάσταση των ΗΠΑ από την Κίνα ως βασικό σύμμαχο. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο κορυφαίος τερματικός σταθμός εμπορίου/συνδεσιμότητας BRI στην ΕΕ είναι η Γερμανία (η κοιλάδα του Ρουρ).

 

Σύμφωνα με μία από τις πηγές, "αν αυτή η προσπάθεια πετύχει, τότε η Γερμανία, η Κίνα και η Ρωσία μπορούν να συμμαχήσουν μεταξύ τους και να εκδιώξουν τις ΗΠΑ από την Ευρώπη".

 

Μια άλλη πηγή έβαλε το κερασάκι στην τούρτα: " Ο Σολτς σε αυτό το ταξίδι συνοδεύεται από Γερμανούς βιομηχάνους που πραγματικά ελέγχουν τη Γερμανία και δεν πρόκειται να καθίσουν με σταυρωμένα τα χέρια βλέποντας να καταστρέφονται".

 

Η Μόσχα γνωρίζει πολύ καλά ποιος είναι ο βασικός στόχος του ταξιδιού όταν πρόκειται για την ΕΕ που περιορίζεται στο ρόλο του απόλυτα κυριαρχούμενου - και αποβιομηχανοποιημένου - υποτελούς, ο οποίος ασκεί μηδενική κυριαρχία. Οι δευτερεύουσες δίοδοι επικοινωνίας άλλωστε δεν κείτονται κουρελιασμένες στον βυθό της Βαλτικής Θάλασσας. Επιπλέον, η Κίνα δεν έχει δώσει καμία ένδειξη ότι οι τεράστιες εμπορικές συναλλαγές της με τη Γερμανία και την ΕΕ πρόκειται να  σταματήσουν.

 

Ο ίδιος ο Σολτς, μία ημέρα πριν το καραβάνι του φτάσει στο Πεκίνο, τόνισε σε κινεζικά μέσα ενημέρωσης ότι η Γερμανία δεν έχει καμία πρόθεση να διακόψει τις σχέσεις της με την Κίνα και ότι δεν υπάρχει τίποτα που να δικαιολογεί "τις εκκλήσεις ορισμένων να απομονωθεί η Κίνα".

 

Παράλληλα, ο Σι Τζινπίνγκ και το νέο Πολιτικό Γραφείο γνωρίζουν πολύ καλά τη θέση του Κρεμλίνου, την οποία επαναλαμβάνει ξανά και ξανά: παραμένουμε πάντα ανοιχτοί για διαπραγματεύσεις, αρκεί η Ουάσινγκτον να αποφασίσει επιτέλους να τοποθετηθεί για το τέλος της απεριόριστης επέκτασης του ΝΑΤΟ ποτισμένη με ρωσοφοβία.

 

Διαπραγμάτευση λοιπόν σημαίνει ότι η Αυτοκρατορία υπογράφει το έγγραφο που πήρε από τη Μόσχα την 1η Δεκεμβρίου 2021, με θέμα το "αδιαίρετο της ασφάλειας". Διαφορετικά δεν υπάρχει τίποτα να διαπραγματευτεί.

 

Και όταν έχουμε τον λομπίστα του Πενταγώνου Λόιντ "Raytheon" Όστιν να συμβουλεύει επισήμως τους Ουκρανούς να προχωρήσουν στη Χερσώνα, γίνεται ακόμα πιο σαφές ότι δεν υπάρχει τίποτα προς διαπραγμάτευση.

 

Θα μπορούσαν λοιπόν όλα αυτά να αποτελέσουν το θεμέλιο λίθο του γεωπολιτικού/γεωοικονομικού διευρασιατικού διαδρόμου Βερολίνου-Μόσχας-Πεκίνου; Αυτό όμως θα σημαίνει αντίο στην Αυτοκρατορία. Για μία ακόμη φορά: Τίποτα δεν έχει τελειώσει μέχρι να τραγουδήσει η χοντρή κυρία» την άρια της Βρουγχίλδης στο φινάλε της όπερας «Το λυκόφως των θεών» .

 [----->]

 

ΥΠΌΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΙΑΤΙΚΌ ΤΡΟΠΟ ΣΚΕΨΗΣ

 

Αν υποθέσουμε ότι ο στρατηγικός στόχος των Αμερικανών απέναντι στην Κίνα, δεν είναι η απομόνωσή της, να της δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα, να προκαλέσουν τριβές στην πορεία της οικονομικής της ανάπτυξης, άρα της ισχύος και της εσωτερικής της σταθερότητας, πώς πρέπει να αξιολογήσουμε το ταξίδι της Πελόζι;

Ενα πρώτο πρόβλημα με τα άρθρα και τα σχόλια που διαβάζω ως προς αυτό, είναι ότι γράφονται με τη  νοοτροπία των δυτικών και απευθύνονται σε δυτικό κοινό. Αλλά το παιχνίδι είναι καθαρά ανατολίτικο. Δεν είναι μόνο η Κίνα Ανατολή, αλλά και το σύστημα στο οποίο εγγράφεται η Κίνα είναι Ανατολικό. Είναι αυτό το σύστημα, το ασιατικό σύστημα, που τροφοδοτεί την κινεζική ανάπτυξη και εξαρτάται εξίσου από αυτήν. 

Ενα δεύτερο, είναι το είδος της εικόνας του κόσμου που έχει ο αναλυτής. Οι γεωπολιτικοί είναι τώρα πολύ της μόδας μετά από μια μακρά κυριαρχία των οικονομολόγων. Δυστυχώς, όμως, όπως οι οικονομολόγοι κάνουν μονομερείς αναλύσεις που αγνοούν τη γεωπολιτική γραμματική, έτσι και οι γεωπολιτικοί υποφέρουν από προκαταλήψεις ως προς τα οικονομικά γεγονότα. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς στην πραγματικότητα, και στις πολιτικές νοοτροπίες των πρωταγωνιστών (των επικεφαλής των διαφόρων κυβερνήσεων της περιοχής) τέτοιος διαχωρισμός δεν υπάρχει, και η πραγματικότητα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι μία.

Το τρίτο πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι η ένταξη των δυτικών παρατηρητών σε συστήματα κρίσης που εμπλέκονται στο θέμα. Μπορεί να είναι ατλαντιστές και έτσι να απαγγέλλουν μια σειρά από εντελώς ανιστόρητες έννοιες και κρίσεις, όπως έτυχε να διαβάσω σήμερα το πρωί σε ένα άρθρο της Marta Dassù, ή να ανήκουν στο αντίθετο άκρο του φάσματος και να παραθέτουν φλογερά άρθρα των Global Times. Όπως αυτοί για παράδειγμα, που, σε πείσμα της πανάρχαιας νοοτροπίας της κινεζικής ασύμμετρης σύγκρουσης, φαντάστηκαν κινεζικά μαχητικά να καταρρίπτουν το αεροπλάνο της Πελόζι σε καθαρό στυλ Top Gun, δηλαδή Χόλιγουντ.

Δεν θέλω να δείξω κάτι που δεν είμαι, δεν είμαι ειδικός σε θέματα  Ασίας, δεν είμαι ειδικός σε τίποτα, είμαι ένας επιστήμονας που ασχολείται με την πολυπλοκότητα, επομένως με πολλά πράγματα. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να κάνω μια ανάλυση με βάση τα λίγα που γνωρίζω, προσπαθώντας να αποφύγω τις τρεις προαναφερθείσες προκαταλήψεις.

1. Το 50% περίπου των εισαγωγών της Κίνας προέρχεται από την Ασία και λίγο λιγότερο, το 46%, οι εξαγωγές. Μπορούμε να πούμε ότι η οικονομική και εμπορική δύναμη της Κίνας είναι ουσιαστικά ασιατική και ότι στην Ασία δίνει (δηλαδή εισάγει) περισσότερα από όσα παίρνει (εξάγει). Η Κίνα είναι η πρώτη χώρα και στα δύο, για κάθε μία από τις λίγο περισσότερο από 50 ασιατικές χώρες και όταν δεν είναι η πρώτη είναι η δεύτερη ή σε σπάνιες περιπτώσεις η τρίτη.

Μπορούμε να πούμε ότι από συστημικής πλευράς, για το ασιατικό σύστημα, για το ασιατικό κοινό καλό, δηλαδή το κοινό συμφέρον όλων των ασιατικών κρατών, η Κίνα λειτουργεί ως η ατμομηχανή, η συστημική καρδιά, η κεντρική αντλία της κυκλοφορίας του πλούτου. Πράγμα που σημαίνει ότι τα όποια προβλήματα κίνησης της κινεζικής ατμομηχανής θα τα πληρώσει ολόκληρο το ασιατικό τρένο. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε τα πολλαπλά φόρουμ και τις συμφωνίες που συνδέουν τις ασιατικές χώρες με την Κίνα, RCEP, AIIB, SCO κ.λπ.

2. Από την άλλη, η Κίνα είναι ένας δημογραφικός και δυναμικός γίγαντας στην ασιατική γειτονιά. Με μικρή τάση προς τον ιμπεριαλισμό στη γειτονιά της, ιστορικά, τουλάχιστον τους τελευταίους αιώνες, αν είσαι ένα ασιατικό κράτος, ιδίως ένα γειτονικό της κράτος, είναι λογικό να ανησυχείς κάπως. Τα διάφορα ζητήματα των θαλάσσιων συνόρων, των στενών, της κινεζικής διασποράς, της μεγάλης πρόσφατης κινεζικής τεχνοστρατιωτικής ανάπτυξης, αν και δεν είναι πάντα άμεσα απειλητικά, σίγουρα δεν είναι καθησυχαστικά. Θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι η Κίνα δεν έχει παράδοση στη χειραγώγηση των κυβερνήσεων άλλων λαών- δεν έχει στο ενεργητικό της την πολιτική χρηματοδότησης πολιτικών, τις δεξαμενές σκέψης, τα λόμπι, την επιρροή στον Τύπο και πολλά άλλα που χαρακτηρίζουν την υβριδική αυτοκρατορία των ΗΠΑ.

3. Έτσι, έχουμε δύο δυναμικές, η μία που αποβλέπει στην οικοδόμηση στενών σχέσεων με την Κίνα, και η άλλη που κρατά ισορροπίες, αυτό που στις Διεθνείς Σχέσεις ονομάζεται κλασική «πράξη εξισορρόπησης». Ο φυσικός υποψήφιος για μια πολιτική εξισορρόπησης έναντι της Κίνας είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο πιο χαρακτηριστικός παίχτης που αποτελεί παράδειγμα της τάσης εξισσορόπησης είναι η Ινδία. Στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης( SCO), στην Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων στις Υποδομές (AIIB) και ιδιαίτερα στους BRICS είναι με την Κίνα, ενώ φλερτάρει στρατιωτικά και τεχνολογικά με την Αμερική (και στην πραγματικότητα και με τη Ρωσία όσον αφορά την ενέργεια και τους εξοπλισμούς).

4. Από τα πολλά πλεονεκτήματα και τις δυνατότητες των Αμερικανών λείπουν κάποιες τυπικά ασιατικές ιδιότητες: η υπομονή,η μακροπρόθεσμη στρατηγική,η διπλωματία, η τέχνη της σύγκρουσης-συνεργασίας, η έμμεσες, πλάγιες και διαγώνιες μορφές αλληλεπίδρασης. Oi Global Times επικαλούνται έναν αριθμό διπλωματών του ASEAN και άλλων που έμειναν άναυδοι από την αμερικανική απόφαση για το ταξίδι της Πελόζι. Οι Global Times  δεν αναφέρουν ονόματα και πάνω απ' όλα -συνήθως- κάνουν προπαγάνδα- ωστόσο, απ' όσο μπορώ να γνωρίζω για την νοοτροπία των Ασιατών, οι πληροφορίες φαίνονται πολύ αξιόπιστες.

Επειδή επιβεβαιώνονται πλαγίως και από το γεγονός ότι ο Κορεάτης πρωθυπουργός προσποιήθηκε ότι βρισκόταν σε διακοπές (στο σπίτι του στη Σεούλ, όπως φαίνεται) για να μην χρειαστεί να συναντήσει την Πελόζι ,δεδομένου ότι μια συνάντηση μεταξύ Νοτιοκορεατών και Αμερικανών δεν είναι καθόλου σκανδαλώδης ακόμη και στα μάτια του Πεκίνου. Επίσης, τις τελευταίες ημέρες, ορισμένες ασιατικές πηγές υποστήριζαν ότι η ίδια η Ταϊπέι είχε παρακαλέσει την Πελόζι να αναβάλει την επίσκεψή της, αλλά μάταια..

5. Η Ταϊπέι εξαρτάται κατά 28% από το Πεκίνο ως προς τις εξαγωγές της και κατά 24% για τις εισαγωγές της, με τη ΛΔΚ να είναι φυσικά μακράν ο πρώτος εταίρος της. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αντίδραση της Κίνας, πέρα από τον παραδοσιακό θεαματικό πόλεμο πυροτεχνημάτων στην περιοχή, έδειξε πόσο εύκολα θα μπορούσε να επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό στην Ταϊπέι.

 Ένας ναυτικός αποκλεισμός θα ήταν μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Η Ταϊβάν δεν είναι κράτος αναγνωρισμένο από τα Ηνωμένα Έθνη και τη διεθνή κοινότητα, και αν η Κίνα προχωρούσε αύριο σε έναν σοβαρό ναυτικό αποκλεισμό, αν οι Αμερικανοί πήγαιναν να τoν σπάσουν, θα ήταν επισήμως ένοχοι. Ο ναυτικός αποκλεισμός συν τον οικονομικό αποκλεισμό θα έπνιγε την Ταϊβάν μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Αλλά ήδη από το μπλοκάρισμα των εξαγωγών που κάνουν οι Κινέζοι (π.χ. την άμμο που οι δημοσιογράφοι των δικών μας μμε θεωρούν απαραίτητη στον κατασκευαστικό τομέα και δεν γνωρίζουν ότι είναι πυρίτιο αν και όχι τόσο καθαρό) ως τιμωρία για την συνάντηση, φαίνεται πως ο στόχος των Κινέζων είναι να στρέψουν την οικονομική εξουσία της Ταϊβάν (που είναι αυτή που κυριαρχεί στο νησί) ενάντια στην πολιτική εξουσία που κάθε άλλο παρά μονολιθική είναι.

Πρέπει επίσης να επισημάνω ότι όλη αυτή η ενθουσιώδης παράνοια των αμερικανόφιλων δυτικών μέσων ενημέρωσης από τη δεύτερη ημέρα του πολέμου στην Ουκρανία, ότι η Κίνα πρόκειται να εισβάλει στην Ταϊβάν είναι ανυπόστατη.

Η Ταϊβάν θα πρέπει να επανενταχθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας εντός είκοσι επτά ετών (2049) οπότε η Κίνα δεν έχει κανένα λόγο να το επισπεύσει. Και ίσως επειδή οι Κινέζοι της ηπειρωτικής χώρας είναι πιθανό να θέλουν να πείσουν τους νησιώτες ή ένα μεγάλο μέρος τους για το αναπόφευκτο του γεγονότος πριν προβούν σε πιο αποφασιστικές κινήσεις. Τόσο επειδή η διακυβέρνηση μιας εχθρικής επικράτειας αποτελεί πρόβλημα, όσο και επειδή θα έδειχνε ένα υπερβολικά επιθετικό πρόσωπο απέναντι στους Ασιάτες γείτονες-εταίρους της.

Ετσι, η επιχείρηση δεν είναι καθόλου εύκολη, οι Κινέζοι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ως πρωταθλητές της ήπιας ισχύος, οι Ταϊβανέζοι θα προτιμούσαν να παραμείνουν αυτόνομοι, οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και όλη η δυτική συνομοταξία θα κάνουν τα πάντα για να δημιουργήσουν προβλήματα. Ωστόσο, η γεωγραφία, η ανθρωπολογία και η οικονομία, καθώς και η καλή χρήση του χρόνου, συνηγορούν υπέρ της Κίνας.

Τούτες τις μέρες είναι απαραίτητο να καταλάβουμε και για να καταλάβουμε είναι πραγματικά πολλά αυτά που πρέπει να μελετήσουμε. Ας μελετάμε περισσότερο και ας κρίνουμε λιγότερο, το άγχος είναι ο εχθρός της καλής προσαρμογής στην περίπλοκη εποχή μας. Θα είχατε την αποκαρδιωτική εμπειρία να δείτε σε κάποια ξένη ταινία το πώς αντιμετωπίζουν το ότι είμαστε Ιταλοί με κλισέ, προβάλλοντας πάνω μας τα φτωχά και ηλίθια νοητικά τους σχήματα.

Ας μην κάνουμε το ίδιο, με τους Ασιάτες,αυτός δεν είναι ένας καλός τρόπος να κατανοήσουμε το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αν δεν γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα, μπορούμε να σιωπούμε, έτσι δεν είναι;

[Το βιβλίο που αναφέρω είναι φανταστικό, το συνιστώ ανεπιφύλακτα, από τον μεγαλύτερο ειδικό στην κινεζική νοοτροπία που έχουμε εδώ στην Ευρώπη, έναν Δάσκαλο, μια πραγματικά σπάνια προσωπικότητα σε αυτούς τους βιαστικούς και επιφανειακούς καιρούς].

[--->]

Πώς η Κίνα έγινε τεχνολογική υπερδύναμη

Η πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων WeChat είναι ένα από τα βασικά σύμβολα της σταδιακής ανατροπής του συσχετισμού δυνάμεων, στον τεχνολογικό, και συνεπώς πολιτικό, τομέα μεταξύ Κίνας και Δύσης. Η WeChat γεννήθηκε στο Shenzhen της Κίνας, στα εργαστήρια του ψηφιακού γίγαντα Tencent. Στην Ευρώπη έκανε μια φευγαλέα εμφάνιση το 2013,όταν κυκλοφόρησε μια διαφήμιση στην οποία ο Lionel Messi,ο άσσος της Μπαρτσελόνα, ηχογράφησε και έστειλε ένα φωνητικό μήνυμα.

Τότε,  τα φωνητικά μηνύματα δεν είχαν ακόμα εισαχθεί σε καμία σχεδόν από τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές στα μέρη μας, και αυτό το διαφημιστικό σποτ φάνηκε σαν πολυτέλεια που έμελλε να αποτύχει, μια ακόμα προσπάθεια κινεζικής εταιρείας να εισχωρήσει στην ευρωπαϊκή αγορά - όπου Whatsapp, iMessage, και Messenger είχαν ήδη καλύψει την αγορά - με ένα αντίγραφο δυτικού προϊόντος.

Ο Simone Pieranni, δημοσιογράφος της ιταλικής εφημερίδας Μανιφέστο, έζησε στην Κίνα από το 2006 έως το 2014,  επέστρεψε εκεί αρκετές φορές και σήμερα δημοσιεύει το  βιβλίο του Red Mirror. Από τον όλο και πιο κυρίαρχο ρόλο στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης έως τον ηγετικό ρόλο της Κίνας στον τομέα smart city (έξυπνη πόλη), από την ικανότητα να επηρεάζει την ψηφιακή βιομηχανία στον υπόλοιπο κόσμο μέχρι τις δυστοπικές προοπτικές όσον αφορά την επιτήρηση, τις μαύρες λίστες και τα κοινωνικά συστήματα πιστωτικών μονάδων Το Red Mirror είναι ένα δοκίμιο που διερευνά την πρόοδο της ψηφιακής τεχνολογίας στην Κίνα και την πολιτική, τεχνολογική και οικονομική πρόκληση της Κίνας προς τον υπόλοιπο κόσμο.

Το βιβλίο αρχίζει με το WeChat , και μια ιστορία που συνοψίζει το σημείο που βρίσκεται σήμερα η εφαρμογή αυτή, για τους 1,2 δισεκατομμύρια χρήστες της (όχι μόνο αλλά κυρίως Κινέζους): 

WhatsApp, ApplePay, Google Maps, TripAdvisor , Groupon, email, MyTaxy, Uber, Google News. Και όλα αυτά σε ένα μέρος. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα, το οποίο συγκεντρώνει σε ένα ενιαίο περιβάλλον αυτό που οι δυτικοί χρήστες βρίσκουμε διάσπαρτα σε δεκάδες διαφορετικές εφαρμογές - επιτρέποντας μια ενσωμάτωση άγνωστη σε εμάς - που επέτρεψε στην Κίνα να κάνει ένα τεράστιο άλμα προς την ψηφιοποίηση κάθε δραστηριότητας. Το WeChat, υπό μια συγκεκριμένη έννοια, για τους Κινέζους είναι το ίδιο το Διαδίκτυο, αλλά πιο ολοκληρωμένο, πιο λειτουργικό, πιο αποτελεσματικό, πιο προηγμένο. Όπως θα έλεγαν ορισμένοι: πιο έξυπνο.

Οι μέρες που η Κίνα ήταν κακός αντιγραφέας των καινοτομιών που έβγαιναν από τα ερευνητικά εργαστήρια της Silicon Valley έχουν περάσει, και σήμερα ο Mark Zuckerberg μελετά το μοντέλο WeChat. «Ωστόσο, αυτή είναι μια διαδικασία που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη», μου λέει ο Pieranni. «Προς το παρόν, το μόνο κινεζικό λογισμικό – εξαιρουμένων των smartphone της Huawei και άλλων - που πραγματικά πηγαίνει πολύ καλά στη Δύση είναι το TikTok (ιδιοκτησίας Bytedance, σημείωση του συντάκτη). Αλλά σήμερα όλο και περισσότεροι ξένοι πηγαίνουν στην Κίνα για να εργαστούν, και για το λόγο ότι οι αμοιβές, για παράδειγμα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, ορισμένες  φορές είναι ακόμη καλύτερες από ό, τι στη Δύση.

Με τον ερχομό περισσότερων εγκεφάλων από το εξωτερικό, έχουμε και περισσότερη καινοτομία. Η πρόσφατη ιστορία του πρώην ανώτατου διευθυντή της Disney, Kevin Mayer, που έγινε Διευθύνων Σύμβουλος της TikTok τον Μάιο του 2020, είναι ένα άλλο παράδειγμα για το πώς αλλάζουν οι δυναμικές και ποια είναι η κινεζική στρατηγική εισόδου στην αγορά μας».

Εν τω μεταξύ οι προσπάθειες του Facebook και της Google να εισχωρήσουν (ή να επιστρέψουν) στην κινεζική αγορά όχι μόνο συνεχίζουν να μη καρποφορούν (αν και οι δύο Αμερικανοί γίγαντες είναι πρόθυμοι να κάνουν οποιοδήποτε συμβιβασμό προκειμένου να το πετύχουν), αλλά μοιάζουν το λιγότερο αναχρονιστικές. Για ποιο λόγο η Κίνα να αποδεχτεί έναν άβολο εισβολέα όπως η Google όταν μπορεί να χρησιμοποιήσει τη μηχανή αναζήτησης Baidu (η τεχνητή νοημοσύνη της οποίας αναπτύχθηκε από έναν πρωτοπόρο της µηχανικής µάθησης (machine learning) όπως ο Άντριου Εντζί Andrew Ng); Γιατί να ανοίξει τα σύνορά της στο Facebook και το Messenger, όταν ήδη οι Κινέζοι χρησιμοποιούν το Weibo (η κινέζικη εκδοχή του Twitter),το Tencent QQ (Πρόγραμμα ανταλλαγής αμέσων μηνυμάτων ) και άλλα ;

Η Google και το Facebook ήθελαν πολύ να εισχωρήσουν στην Κίνα, επειδή είχαν προ πολλού καταλάβει ότι εκεί θα μπορούσαν να συλλέξουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Σήμερα αυτό μάλλον δεν ισχύει: είτε επειδή, με τον νέο νόμο, τα δεδομένα που συλλέγονται στην Κίνα θα πρέπει να παραμείνουν σε κινέζικους διακομιστές, είτε επειδή το Facebook έχει καλές σχέσεις με την Κίνα, μήπως  καταφέρει να συμμετάσχει ως μέτοχος στο μετοχικό κεφάλαιο κάποιας κινεζικής εταιρείας.

Οι Κινέζοι γίγαντες (Baidu, Alibaba, Tencent) δείχνουν ότι μπορούν να φτάσουν τους  Αμερικανούς γίγαντες (Google, Amazon, Facebook, Apple) και ότι μπορούν να τα καταφέρουν χωρίς τη βοήθεια αρκετών από αυτούς. Αλλά η επιτυχία του TikTok (εφαρμογή για iOS και Android, η οποία επιτρέπει την δημιουργία και κοινοποίηση μικρών βίντεο) – ίσως, περισσότερο και από την ψηφιακή επανάσταση που έφερε το WeChat, η οποία είναι προς το παρόν μάλλον περιορισμένη - είναι το πιο ισχυρό σημάδι της εν εξελίξει αντιστροφής της κατάστασης. Πώς θα είχαμε αντιδράσει, πριν από λίγα χρόνια, αν μας έλεγαν ότι το πιο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο σήμερα, το οποίο για άλλη μια φορά φέρνει επανάσταση στην ψηφιακή γλώσσα, θα ήταν ένα κινεζικό προϊόν;

Όλα αυτά όμως ούτε ξαφνικά έγιναν ούτε ήταν τυχαία αλλά ήταν το αποτέλεσμα μιας στρατηγικής που εγκαινιάστηκε πριν μια δεκαετία, τουλάχιστον: «Η διαδικασία είχε ήδη ξεκινήσει εδώ και πολύ, αλλά το πραγματικό σημείο καμπής ήταν το 2008 με την οικονομική κρίση στη Δύση και τη μείωση των παραγγελιών στην Κίνα που την υποχρέωσαν να στραφεί στην καινοτομία.

Η Κίνα ήταν υποχρεωμένη όχι μόνο να συνεχίσει να αναπτύσσει μια εσωτερική αγορά, αλλά και να απεμπλακεί τουλάχιστον εν μέρει από μια μεταποιητική παραγωγή στο χαμηλότερο επίπεδο κερδών παγκοσμίως. Από το 2008, άρχισαν λοιπόν να χρηματοδοτούν πολλές startup  επιχειρήσεις και να δημιουργούν πολλές μικρές Silicon Valley, συμπεριλαμβανομένης της Innoway στο Πεκίνο.

Πιστή στο ρητό του Ντενγκ Σιαόπινγκ ότι η Κίνα θα άλλαζε τον κόσμο όταν οι Κινέζοι του εξωτερικού επέστρεφαν στη χώρα τους, η κυβέρνηση έβαλε σαν στόχο την επιστροφή επιστημόνων και ερευνητών εκπαιδευμένων στη Δύση, οι οποίοι στη χώρα τους βρήκαν ένα τεράστιο  πεδίο εξερεύνησης.

Το μεγάλο ψηφιακό άλμα

Στην οικονομία, υπάρχει η έννοια του τεχνολογικού άλματος (leapfrogging ), όταν θέλουμε να περιγράψουμε το άλμα προς τα εμπρός που μπορούν να κάνουν ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες. Οι οικονομίες αυτές, αναγκασμένες, αρχικά, να χρησιμοποιούν περισσότερο βιώσιμες και πιο αποδοτικές τεχνολογίες, υπερπηδούν ενδιάμεσα στάδια βιομηχανικής ανάπτυξης ακολουθούμενες από άλλες χώρες, ξεπερνώντας τες από πλευράς καινοτομίας. Για παράδειγμα, οι πληρωμές μέσω smartphone στην Κίνα διαδόθηκαν πιο γρήγορα από ό, τι στη Δύση, επειδή οι πιστωτικές κάρτες ήταν ελάχιστα διαδεδομένες. Μια ιδιαιτερότητα που έφερε τη Λαϊκή Δημοκρατία στη θέση να κάνει ένα «άλμα», υπερπηδώντας μία φάση και να προσγειωθεί μπροστά από άλλες. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Θα πρέπει να υπολογίσουμε και τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα στην Κίνα, με ένα Κομουνιστικό Κόμμα που μπορεί να εμπλέκει ένα ολόκληρο έθνος σε συγκεκριμένα έργα. Για παράδειγμα, ήταν αρκετές μερικές ομιλίες του  Xi Jinping για την τεχνητή νοημοσύνη για να ξεκινήσουν σε χρόνο μηδέν χιλιάδες κύκλοι πανεπιστημιακών σπουδών  στη μηχανική μάθησης (deep learning ). Σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη διδάσκεται από το δημοτικό σχολείο.

Η κινεζική ικανότητα κινητοποίησης είναι κάτι που δεν μπορεί να αγνοηθεί: όταν ο πρόεδρος προφέρει τις λέξεις «τεχνητή νοημοσύνη» όλοι βάζουν τα δυνατά τους και έτσι δημιουργείται ένας σκληρός ανταγωνισμός, όπου ο νόμος της ζούγκλας ανταμείβει όσους καταφέρνουν να επιζήσουν μετά τη σύγκρουσή τους με μια τρελή και ταχύτατα εξελισσόμενη αγορά.

Χρηματοδότηση, ενθουσιασμός και ικανότητα κινητοποίησης ενός δισεκατομμυρίου και πλέον ανθρώπων: αν λάβουμε υπόψη αυτά τα χαρακτηριστικά, θα αρχίσουμε να κατανοούμε τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Κίνας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει και κάτι άλλο που έχει να κάνει με την πολιτική ιδιαιτερότητα της χώρας. Σίγουρα δεν πάνε όλα καλά, αλλά υπάρχουν λιγότερα εμπόδια αναφορικά με την εισβολή της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Όταν η Κίνα άρχισε να εφαρμόζει το πρόγραμμα αναγνώρισης προσώπου, κανένας δεν δυσανασχέτησε, αλλά  υπήρξε ενθουσιασμός για μια καινοτομία που έδειχνε την τεχνολογική πρόοδο στην Κίνα.

Αυτό έχει να κάνει και με ορισμένες κινεζικές φιλοσοφικές αντιλήψεις, οι οποίες δεν επιτρέπουν να σχηματιστούν  ηθικοί φραγμοί ενάντια στον αντίκτυπο της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή. Αυτό σημαίνει ότι η Κίνα μπορεί να προχωρήσει με μεγαλύτερα άλματα από τα δικά μας .

Μια άλλη κρίσιμη πτυχή, στον τομέα πάντα της τεχνητής νοημοσύνης, είναι των δεδομένων με τα οποία τροφοδοτούνται οι αλγόριθμοι της μηχανικής μάθησης και για τα οποία όλοι οι τεχνολογικοί γίγαντες αισθάνονται μια ακόρεστη πείνα. Και από αυτήν την άποψη η Κίνα έχει ένα κρίσιμο στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού η νομοθεσία της είναι πολύ πιο χαλαρή όσον αφορά την προστασία της ιδιωτικής ζωής και επιτρέπει τη συλλογή δεδομένων κάθε είδους για χρήση στην εκπαίδευση στον τομέα τεχνητής νοημοσύνης. 

Και, από την άποψη του πολιτικού ελέγχου, μια μέρα θα οδηγήσουν στο "κοινωνικό σύστημα πιστωτικών μονάδων" [ * ] το οποίο – με βάσει την ανάλυση μεγάλων δεδομένων - θα ανταμείβει τους πολίτες που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και θα τιμωρεί τους άλλους.

Χώρα πανοπτικόν

Αλλά οι Κινέζοι αντιμετωπίζουν πραγματικά  με τόση αδιαφορία την πλήρη απουσία ιδιωτικής ζωής στην οποία υποβάλλονται, τόσο που να αποδέχονται, στις πιο πολυσύχναστες διασταυρώσεις δρόμων, οι γιγαντοοθόνες να δείχνουν τα πρόσωπα και τα ονόματα των παραβατών; Θα πρέπει να ξεκινήσουμε από κάτι πολύ βασικό: στην Κίνα ιδιωτική ζωή δεν υπήρξε πρακτικά ποτέ. Υπήρχε πάντα ένας πολύ έντονος φυσικός έλεγχος. Θα μπορούσαμε να γυρίσουμε πίσω στην αυτοκρατορική εποχή, αλλά ήδη το 1949, με τον Μαοϊσμό, οι πόλεις λειτουργούσαν με τρόπο που να επιτρέπεται ο απόλυτος κοινωνικός έλεγχος των πολιτών από τους πολίτες.

Αυτό συνεχίστηκε τη δεκαετία του '90 με τα οικιστικά σύνολα περιορισμένης πρόσβασης (Gated community ), κινέζικες οχυρωμένες ακροπόλεις που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από αυτές του Ballard. Και σ’ αυτά τα οικιστικά σύνολα, ο σχεδιασμός βασίζεται στην δυνατότητα του πολίτη να ελέγχει τους άλλους. Η έννοια της ιδιωτικής ζωής ποτέ δεν την πήραν σοβαρά υπόψη, επειδή εξακολουθεί να ισχύει ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ κόμματος και πληθυσμού, ο οποίος αποδέχεται τον έλεγχο με αντάλλαγμα ασφαλείς πόλεις.

Κι όμως, ακριβώς σε αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο κρύβονται οι πιο επικίνδυνες παγίδες αυτού του μοντέλου διακυβέρνησης. Για δύο λόγους. Έχουμε πει ότι οι Κινέζοι δέχονται μια ολόκληρη σειρά πραγμάτων, αλλά πρέπει να έχουμε κατά νου ότι στην κινεζική κουλτούρα και στο κινέζικο δίκαιο υπάρχει και η έννοια της «ανάκλησης της εντολής»: «όταν αυτοί που διαχειρίζονται την εξουσία εφαρμόζουν μακροχρόνιες πρακτικές ΄που δεν γίνονται αποδεκτές από τον πληθυσμός, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να ανατρέψει την εξουσία: η κινεζική σταθερότητα είναι πιο εύθραυστη από ό, τι μπορεί να πιστεύει κάποιος.

Επιπλέον, η γέννηση και η εξάπλωση μιας πραγματικής μεσαίας τάξης, όχι μόνο από οικονομική άποψη αλλά και σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί πρωτοφανείς προκλήσεις  στην κυβέρνηση. Με την πανδημία, η κατάσταση εκτράπηκε κάπως και η αποτελεσματικότητα του κοινωνικού ελέγχου φάνηκε στον τρόπο που αντιμετώπισαν τον κορονoϊό. Υπάρχει, ωστόσο, ένας προβληματισμός για την προστασία της ιδιωτικότητας, ακόμη και μετά την είσοδο του προγράμματος αναγνώρισης προσώπου σε όλα τα σχολεία, όλα τα γραφεία και ακόμη και τα σπίτια. Ο Eric Lee, το αφεντικό του Baidu, για παράδειγμα, είχε ξαναρχίσει εδώ και καιρό να βάζει προβλήματα ηθικής τάξης για την τεχνητή νοημοσύνη και τη συλλογή δεδομένων.

Προβλήματα που θα γίνονται ολοένα και πιο πιεστικά, δεδομένου ότι η Κίνα πρωτοπορεί στο σχεδιασμό των έξυπνων πόλεων του μέλλοντος. Η Terminus, μια εταιρεία του Πεκίνου που ασχολείται με την ψηφιακή και έξυπνη διαχείριση γειτονιών και πολεοδομικών συγκροτημάτων, έχει ήδη ολοκληρώσει πάνω από έξι χιλιάδες κατασκευαστικά έργα έξυπνων πόλεων: πόλεις πράσινες και βιώσιμες, που έγιναν έξυπνες με τη χρήση της τεχνολογίας, τη συλλογή δεδομένων, την ανάπτυξη αλγορίθμων που ρυθμίζουν την κυκλοφορία και κεντρικές μονάδες ελέγχου που αναλύουν τα πάντα. Και στις οποίες, προφανώς, η δυνατότητα εποπτείας του πληθυσμού αυξάνεται δραματικά.

Το συνολικό όραμα, το οποίο συνδέει τις έξυπνες πόλεις με το "κοινωνικό σύστημα πιστωτικών μονάδων" , δείχνει, ωστόσο, τον τρόπο πραγματοποίησης ενός κολοσσιαίου πειράματος κοινωνικής μηχανικής στην Κίνα. Είναι σαφές ότι η Κίνα δεν προτείνει μόνο νέα συστήματα πολεοδόμησης, αλλά και πραγματικά νέα μοντέλα ιθαγένειας. Στις έξυπνες πόλεις, θα μπορούν να ζήσουν μόνο οι πλούσιοι, αλλά από τους πλούσιους, μόνο όσοι έχουν καλύτερη βαθμολογία θα έχουν πρόσβαση σε αυτές. Μέσα από τις έξυπνες πόλεις δημιουργούνται νέα κοινωνικά μοντέλα. 

Με λίγα λόγια, χάρη στην απουσία ιδιωτικότητας, η Κίνα πλεονεκτεί στο σχεδιασμό τεχνολογικών μηχανισμών οι οποίοι στη συνέχεια χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερη επιτήρηση, για παράδειγμα μέσω αστραφτερών έργων τα οποία στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μοντέλα ολοκληρωτικής επιτήρησης, "πράσινη'' και ψηφιακή.

Υπάρχει προφανώς ένας ελέφαντας στο δωμάτιο: από την άποψη του διεθνούς τεχνολογικού ανταγωνισμού, το γεγονός ότι η Κίνα είναι ένα αυταρχικό κράτος της δίνει ορισμένα πλεονεκτήματα στρατηγικού χαρακτήρα, αρχής γενομένης από τη συλλογή δεδομένων απαραίτητων στην ανάπτυξη αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως εννοείται σήμερα, τη διαχειρίζεται καλύτερα μια αυταρχική κυβέρνηση παρά μια δημοκρατική, τουλάχιστον όσον αφορά τον οικονομικό ανταγωνισμό. Επομένως, δεν είναι απαραίτητο να γίνονται τόσοι συμβιβασμοί με την κοινωνία των πολιτών ή με τον θεσμό του Κοινοβουλίου. Αν δείτε τι συμβαίνει στη Δύση στο ζήτημα της διακυβέρνησης, ακόμη και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που τις διαχειρίζονται με διατάγματα, είναι σαφές ότι η δυναμική αυτή έχει ξεκινήσει προ πολλού και εδώ, σ’ εμάς και αυτό φαίνεται και από τα πολλά αιτήματα για περισσότερες αρμοδιότητες του προέδρου της δημοκρατίας. Η Κίνα είναι αυτό που θα ήθελαν πολλές χώρες, αλλά, ευτυχώς για εμάς, αυτό δεν μπορεί να γίνει.

Μεταξύ ήρεμης δύναμης και ανθρώπινων μηχανών

Ωστόσο, ο αντίκτυπος της Κίνας στον υπόλοιπο κόσμο δεν περιορίζεται στην τεχνολογική καινοτομία. Όπως διδάσκουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, μια πραγματική υπερδύναμη που φιλοδοξεί να ηγεμονεύσει πρέπει να στρέψει το ενδιαφέρον της και στην βιομηχανία του πολιτισμού. Μερικά σημάδια αρχίζουν να φαίνονται και εδώ. Το σημαντικότερο blockbuster επιστημονικής φαντασίας τα τελευταία χρόνια είναι ίσως το The Wandering Earth, κινέζικης παραγωγής και με Κινέζους ηθοποιούς. 

Ο πιο διάσημος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας στον κόσμο είναι ο Κινέζος Liu Cixin (η ταινία The Wandering Earth βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα του συγγραφέα ),μια άλλη διάσημη συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας είναι η Hao Jingfang, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε την επιτυχία πολλών κινεζικών βιντεοπαιχνιδιών.

Η κυριαρχία της ποπ κουλτούρας της Κίνας ξεκινά λοιπόν από την επιστημονική φαντασία; «Το θέλουν πολύ και σ’ αυτό βοηθά ένα μαζικό φαινόμενο όπως το Wangluo Wenxue, η διαδικτυακή βιβλιογραφία, με εκατομμύρια αναγνώστες αλλά και συγγραφείς, από τους οποίους αντλούν ιδέες για τηλεοπτικές σειρές και βιντεοπαιχνίδια», καταλήγει ο Pieranni. «Ωστόσο, η Κίνα πρέπει ακόμη να κάνει το ποιοτικό άλμα, διότι προς το παρόν – και λόγω της ενίσχυσης από τη πλευράς κυβέρνησης – το θέμα της επιστημονικής φαντασίας κινδυνεύει να καταλήξει σε φούσκα. Επιπλέον,οι Κινέζοι θα πρέπει να έχουν λιγότερη έπαρση αφού δεν είναι δυνατόν σε όλες τις ταινίες να είναι η Κίνα αυτή που σώζει τον κόσμο».

Στο βιβλίο του ο Pieranni αφηγείται και την ιστορία της Peng Simeng , μιας νεαρής συγγραφέως επιστημονικής φαντασίας που, χάρη σε έναν διαδικτυακό διαγωνισμό λογοτεχνίας, κατάφερε να εγκαταλείψει την καριέρα της ως διαχειριστής προϊόντων στην Tencent: μια ζωή αφιερωμένη αποκλειστικά στη δουλειά που την έκανε να αισθάνεται "σαν μια μηχανή" ικανή μόνο για εργασία ", φαϊ, πιοτό, ψώνια και πάλι ψώνια». 

Η ιστορία της  Peng Simeng δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός, γράφει ο Pieranni: οι συγγραφείς της νέας κινεζικής επιστημονικής φαντασίας διαθέτουν πολλές φορές ένα επιστημονικό υπόβαθρο και έχουν δουλέψει πολύ στο νέο ψηφιακό δίκτυο, όπου έχουν βιώσει την ίδια καταπίεση με αυτή της Peng Simeng. «Οι ρυθμοί εργασίας είναι απάνθρωποι», βεβαιώνει ο Pieranni. «Μέχρι τώρα η κανονικότητα είναι να δουλεύεις εννέα ώρες την ημέρα, που με τις υπερωρίες μπορούν να γίνουν ακόμη και 14, επί έξι ημέρες την εβδομάδα».

Με τα μάτια των δυτικών, η πιο ανησυχητική πλευρά είναι ίσως το γεγονός ότι η τάση για υπερβολική εργασία φτάνει γρήγορα και εδώ: «Υπάρχει ένα είδος κινεζοποίησης της εργασίας στη Δύση: οι ρυθμοί εργασίας μοιάζουν όλο και περισσότερο. Στο βιβλίο μου  αναφέρω τα λόγια ορισμένων διευθυντών της Silicon Valley, οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι ενώ Δύση συζητάμε τις ανισότητες στην Κίνα δουλεύουν σαν τρελοί και καρπώνονται τα αποτελέσματα της δουλειάς τους». Και σε αυτήν την περίπτωση, η τάση φαίνεται πως είναι η θέληση να μιμηθούμε το κινεζικό μοντέλο, κάνοντας προσπάθεια να μη δούμε τα κρίσιμα σημεία του.

Κλείνουμε τη συνομιλία μας αναφέροντας μια άλλη παραδειγματική και παράδοξη περίπτωση: αυτή που έχει να κάνει με τον έλεγχο του κράτους στην κυκλοφορία των πληροφοριών, η οποία στην Κίνα δεν περιορίζεται πλέον στη χρήση της λογοκρισίας του Μεγάλου Τείχους Προστασίας (που εμποδίζει κάθε ανεπιθύμητο περιεχόμενο από το εξωτερικό να φτάσει στους κινέζους χρήστες του Διαδικτύου), αλλά έχει εξελιχθεί πολύ και σήμερα βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνο-αστυνομία και στο λεγόμενο "στρατό των 50 σεντ", χρήστες που πληρώνονται 50 σεντ για κάθε σχόλιο υπέρ της κυβέρνησης που δημοσιεύουν στα κοινωνικά δίκτυα και αλλού, εκτρέποντας ή τουλάχιστον εξισορροπώντας, δημοσιεύματα που ασκούν κριτική στην κυβέρνηση.

«Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορούμε καν να μιλάμε για λογοκρισία, αλλά μάλλον για αντίλογο σε διαδικτυακές συνομιλίες», εξηγεί ο Pieranni .

«Αυτό το είδαμε και πρόσφατα, όταν το Twitter διέγραψε χιλιάδες κινεζικούς λογαριασμούς ρομπότ και τρολ που προσπαθούσαν να καθοδηγήσουν τη συζήτηση και τις πληροφορίες για ορισμένα θέματα, συμπεριλαμβανομένων των διαδηλώσεων στο Χονγκ Κονγκ. Αυτές είναι κινεζικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται και εκτός Κίνας και αποτελούν επομένως ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα για αυταρχικές ή ημιαυταρχικές δυτικές κυβερνήσεις.

Για παράδειγμα, η Τουρκία και η Ρωσία μαθαίνουν από την Κίνα». Με λίγα λόγια, "Τούρκοι μηχανικοί" των οποίων η δουλειά είναι να πραγματοποιούν απλές και γρήγορες πράξεις στο διαδίκτυο, και να καθοδηγούν τη συζήτηση υπέρ της κυβέρνησης του Πεκίνου. Ένα σύστημα τόσο βαθιά ριζωμένο που «είναι πλέον μια διέξοδος στην απασχόληση», λέει ο Pieranni. «Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που απασχολούνται. Δεν είναι μόνο η κυβέρνηση, αλλά κάθε εταιρεία στην Κίνα έχει το δικό της γραφείο προπαγάνδας, το οποίο θα μπορούσαμε να το πούμε γραφείο λογοκρισίας. Είναι ένα από τα πολλά οικονομικά συστήματα που έχει δημιουργήσει η Κίνα το οποίο έχει καταστεί απαραίτητο».

[ * ] Δεν πληρώσατε ένα πρόστιμο εγκαίρως; Μείον 10 πόντοι. Αγοράζετε αλκοόλ κάθε μέρα; Μείον 50 πόντοι. Καθυστερείτε να πληρώσετε τους φόρους; Μείον 100 πόντοι. Έχετε έναν φίλο που κατέληξε στη φυλακή; Μείον 200 πόντοι. Συνεχίστε και μέσα σε λίγους μήνες ενδέχεται να μην μπορείτε πλέον να νοικιάσετε αυτοκίνητο, να πάρετε δάνειο, να βγάλετε αεροπορικό εισιτήριο και να βρείτε δουλειά.

https://www.esquire.com/it/news/politica/a13143128/punteggio-sociale-sorveglianza-globale/

http://www.chinatax.gov.cn/2013/n2925/n2957/c778860/content.html


[----->]