Οι βάσεις της σημερινής σύγκρουσης στην Ουκρανία μπήκαν πριν περίπου
δύο δεκαετίες
Του Alexander Nepogodin [ * ]
Στα τέλη Ιουνίου, μετά από σφοδρές μάχες, οι τελευταίες
μονάδες των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων αποχώρησαν από το Σεβεροντονέτσκ,
ένα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο στο δυτικό τμήμα της Λαϊκής Δημοκρατίας του
Λουγκάνσκ.
Το 2004, η πόλη φιλοξένησε το περιβόητο συνέδριο των
"φεντεραλιστών", των Ουκρανών πολιτικών -εκλεγμένων σε διάφορα
επίπεδα- που υποστήριξαν τον υποψήφιο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην υποστηριζόμενη από τη Δύση Πορτοκαλί Επανάσταση. Τότε, έλεγαν
ότι οι διαδηλώσεις στο Κίεβο ήταν μια απόπειρα πραξικοπήματος και προειδοποιούσαν
ότι μια κυβέρνηση παράνομη στην εξουσία θα μπορούσε να επηρεάσει το
συνέδριο και να ταχτεί υπέρ της αυτονομίας της νοτιοανατολικής Ουκρανίας για την προστασία των κατοίκων της περιοχής.
Παράλληλα, οι βουλευτές των περιφερειών αποφάσισαν να
προχωρήσουν σε δημοψήφισμα για τη μετατροπή της χώρας σε ομοσπονδιακό κράτος και
απηύθυναν έκκληση στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να τους υποστηρίξει. Στο
άρθρο αυτό, το RT αφηγείται την πρώτη προσπάθεια των νοτιοανατολικών περιοχών της
Ουκρανίας να ανεξαρτοποιηθούν από το Κίεβο και εξηγεί γιατί τα γεγονότα του
2004 ήταν καθοριστικής σημασίας στη μελλοντική ένοπλη σύγκρουση στο Ντονμπάς.
ΈΝΑ ΒΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ
Οι πολιτικές συζητήσεις σχετικά με πιθανή διάλυση και
ανασύσταση της Ουκρανίας διεξάγονται από τότε που η χώρα έγινε ανεξάρτητη το
1991. Η ειρωνεία είναι, ότι ένας από τους πρώτους που αμφισβήτησε την ενότητα
της χώρας ήταν ο Βιατσεσλάβ Τσορνοβόλ ,o ιδρυτής του εθνικοδημοκρατικού
κόμματος Narodny Rukh (Λαϊκό Κίνημα) και ήρωας των Ουκρανών εθνικιστών. Οπως όλοι γνωρίζουν, ο Τσορνοβόλ υποστήριζε την πιθανότητα μετατροπής της Ουκρανίας σε
ομοσπονδία. Η ιδέα της ομοσπονδιοποίησης ήταν το βασικό θέμα των συζητήσεων που
- μέχρι την πολιτική κρίση του Μαϊντάν το 2014 - χαρακτηριζόταν συνήθως ως
"αποσχιστικός" λόγος.
Από το 1989, ο Τσορνοβόλ υποστήριζε ότι η Ουκρανία θα έπρεπε
να είναι μια "ένωση εδαφών". "Φαντάζομαι τη μελλοντική Ουκρανία
ως ένα ομοσπονδιακό κράτος, μια ένωση εδαφών, τα οποία έχουν έρθει σε επαφή
μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ιστορίας και των οποίων οι φυσικές, κλιματικές,
πολιτιστικές, εθνογραφικές και γλωσσικές διαφορές, και οι ιδιομορφίες στις οικονομίες,
τις συνήθειες και τα έθιμά τους προσδιορίζουν τη μοναδική ποικιλομορφία ενός
ενιαίου λαού. Οραματίζομαι τη Λαϊκή Δημοκρατία της Ουκρανίας, η οποία
περιλαμβάνει εδάφη όπως η περιοχή του Κιέβου, το Ποντόλιε, η Βολχύνια, η
Γαλίτσινα, η Μπουκοβίνα, η Υπερκαρπαθία, η Γκετμανστσίνα, η Σλόμποντα
Ουκρανίας, η Ζαπορόζιε, η περιοχή του Ντονέτσκ και η Ταυρία, ενώ η Κριμαία θα
μπορούσε να είναι ανεξάρτητος γείτονας ή αυτόνομη δημοκρατία σε συμμαχία με την
Ουκρανία", έγραφε.
Ο Τσορνοβόλ πρόσθετε ότι τα ουκρανικά θα πρέπει να είναι η
μόνη κρατική γλώσσα στη νέα ομοσπονδία, αν και οι τοπικές αρχές θα μπορούσαν να
καταστήσουν ορισμένες επαρχίες δίγλωσσες.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1991,ο Βιατσεσλάβ Τσορνοβόλ ξεκινούσε τη λεγόμενη Συνέλευση της Γαλικίας, η οποία τάχθηκε υπέρ της διοικητικής μεταρρύθμισης και της δημιουργίας μιας νέας αυτόνομης περιφερειακής οντότητας, της Γαλικίας ή Γαλιτσίνα, με βάση τη συγχώνευση των περιφερειών Λβιβ (Λβοφ), Τερνοπόλ και Ιβάνο-Φρανκίφσκ. Παρόλο που η συνέλευση ήταν ένας από τους καταλύτες της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, οι υποστηρικτές του Τσορνοβόλ κατηγορήθηκαν για αυτονομισμό μετά την εκλογή του Λεονίντ Κράβτσουκ στην προεδρία της χώρας.
Αυτό
σε μεγάλο βαθμό οφειλόταν στις απόψεις περί δημιουργίας μιας Δημοκρατίας του
Ντονέτσκ και της Νοβοροσίας στη ρωσόφωνη νοτιοανατολική Ουκρανία, οι οποίες
απόψεις άρχισαν να διαδίδονται από τη δεκαετία του 1990. Με την πάροδο του χρόνου, οι απόψεις του Τσορνοβόλ άρχισαν να θεωρούνται υπερβολικά ριζοσπαστικές και οι
αντίπαλοι της ομοσπονδιοποίησης συνδέουν τα σχέδιά του με τη διάλυση της χώρας
για πάνω από 30 χρόνια.
Όταν το 1996 εγκρίθηκε το ουκρανικό σύνταγμα, αυτό όριζε την
Ουκρανία ως ενιαίο κράτος, γεγονός που έθετε εκτός ημερήσιας διάταξης το ζήτημα
της ομοσπονδιοποίησης . Και όμως, πέρα από τις 24 περιφέρειες και τις δύο
ομοσπονδιακού επιπέδου πόλεις (Κίεβο και Σεβαστούπολη), η Ουκρανία περιελάμβανε
και την Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας, η οποία, για κάποια χρόνια, είχε
ακόμη και δικό της σύνταγμα και πρόεδρο. Όλα αυτά τα χρόνια, οι Ουκρανοί
πρόεδροι Λεονίντ Κράβτσουκ και Λεονίντ Κούτσμα κατάφερναν να βρίσκουν τη σωστή
ισορροπία στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική τους, ειδικά σε ότι αφορά τις σχέσεις μεταξύ των περιοχών που βρίσκονται στις δύο πλευρές της
"γραμμής Subtelny", η οποία χρησιμοποιείται παραδοσιακά για να
χωρίσει την Ουκρανία σε δύο διακριτά τμήματα.
Ωστόσο, το 2004, όταν ακόμα η έκβαση των διαδηλώσεων ήταν αβέβαιη, οι πολιτικοί που υποστήριζαν τον Γιανουκόβιτς (ο οποίος θεωρείτο "φιλορώσος" από τη Δύση, παρά τις πολυετείς διαπραγματεύσεις του με
την ΕΕ) επανέφεραν την ιδέα της ομοσπονδιοποίησης. Τα μέλη του Κόμματος των
Περιφερειών υποστήριζαν ότι η Ουκρανία είχε αποτύχει ως ενιαίο κράτος και
επομένως έπρεπε να αναδιοργανωθεί ως ομοσπονδία με υψηλό βαθμό αυτονομίας σε
επίπεδο διοικητικών και εδαφικών οντοτήτων. Η Ουκρανία περνούσε μια πραγματική
κρίση και,ίσως για πρώτη φορά, το σχίσμα αυτό έσπρωχνε τη χώρα στα πρόθυρα
μιας ολοκληρωτικής εμφύλιας σύγκρουσης.
"ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ
ΕΠΙΤΡΕΨΟΥΜΕ ΣΤΗ ΓΑΛΙΝΙΤΣΑ ΝΑ ΜΑΣ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΟ ΠΩΣ ΘΑ ΖΟΥΜΕ’’
Οι μαζικές διαμαρτυρίες στο Κίεβο, που αργότερα θα γίνουν
γνωστές ως Πορτοκαλί Επανάσταση, αντιμετωπίστηκαν με μικρό ενθουσιασμό στη
νοτιοανατολική Ουκρανία, ιδίως στο Ντονμπάς. Ενώ οι διαδηλωτές στο Μαϊντάν
υποστήριζαν ότι "έκλεψαν" τη νίκη από το "φιλοευρωπαίο"
υποψηφίου τους, Βίκτορ Γιούσενκο, πολλοί υποστηρικτές του Γιανουκόβιτς ένιωθαν
το ίδιο βλέποντας τους αντιπάλους τους να ζητούν την ακύρωση των επίσημων
εκλογικών αποτελεσμάτων, που είχαν ανακηρύξει νικητή τον τελευταίο. Η απάντηση
στις διαδηλώσεις, στην πρωτεύουσα, ήταν άμεση.
Στις 28 Νοεμβρίου, το Πανουκρανικό Κογκρέσο των βουλευτών όλων
των βαθμίδων υποδέχθηκε περισσότερους από 3.500 αντιπροσώπους από όλη τη χώρα
που τάσσονταν υπέρ του Γιανουκόβιτς. Οι βουλευτές θεωρούσαν τις διαμαρτυρίες ως
μια απόπειρα πραξικοπήματος και προειδοποιούσαν ότι μια παράνομη κυβέρνηση υπό
την ηγεσία του Γιούσενκο που θα έλεγχε το Κίεβο θα ανάγκαζε το συνέδριο να
αποφασίσει την αυτονομία της νοτιοανατολικής Ουκρανίας προκειμένου να
προστατευθούν οι κάτοικοί της.
Η τελική απόφαση του συνεδρίου, η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα από
τους αντιπροσώπους του, ανέφερε :
"Εάν η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα εξελιχθεί
σύμφωνα με το χειρότερο σενάριο κρίσης, θα παραμείνουμε σταθεροί και ενωμένοι
για να υπερασπιστούμε την ψήφο του λαού της Ουκρανίας φτάνοντας μέχρι τη
διεξαγωγή δημοψηφίσματος για αλλαγές στη διοικητική και εδαφική δομή της
Ουκρανίας". Η σημασία της συγκέντρωσης αναβαθμίστηκε περαιτέρω από την
παρουσία του δημάρχου της Μόσχας Γιούρι Λουζκόφ, ο οποίος επέπληξε με έντονο
τρόπο τη ριζοσπαστική αντιπολίτευση της Ουκρανίας. "Από τη μία πλευρά,
βλέπουμε αυτό τη σφαγή με πορτοκαλί χρώμα [το πορτοκαλί έγινε το σύμβολο της
υποστήριξης στον Γιούσενκο - RT], το οποίο ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί την
πλειοψηφία των Ουκρανών. Ενώ από την άλλη, έχουμε αυτή την ήρεμη δύναμη που
συγκεντρώθηκε σήμερα σε αυτή την αίθουσα", δήλωνε ο Λουζκόφ
χειροκροτούμενος.
Παράλληλα, το Περιφερειακό Συμβούλιο του Λουγκάνσκ κατέθετε
ένα εναλλακτικό σχέδιο, προτείνοντας την ίδρυση της Αυτόνομης Δημοκρατίας της
Νοτιοανατολικής Ουκρανίας με πρωτεύουσα το Χάρκοβο. Επιπλέον,οι τοπικοί
βουλευτές ζήτησαν από τον πρόεδρο Πούτιν να τους βοηθήσει να οργανώσουν
δημοψήφισμα για την ομοσπονδιοποίηση της Ουκρανίας. Το δημοψήφισμα προγραμματίστηκε
για τις 5 Δεκεμβρίου 2004. Παράλληλα, το Περιφερειακό Συμβούλιο του Ντονέτσκ
αποφάσισε τη δημιουργία της δικής του αστυνομικής δύναμης.
Οι ηγέτες των νοτιοανατολικών περιοχών της Ουκρανίας άρχισαν
να εκφράζουν την υποστήριξή τους στην ιδέα της αναδιοργάνωσης της χώρας. Οι
αρχές του Χαρκόβου αποφάσισαν να συστήσουν επιτροπές που θα είχαν εκτελεστική
κρατική εξουσία. Ο κυβερνήτης Γεβγένι Κουσνάρεφ που εξελέγη επικεφαλής της
περιφερειακής εκτελεστικής επιτροπής - ήταν γνωστός ως φιλορώσος πολιτικός και
υποστηρικτής της ομοσπονδιοποίησης και ως υποψήφιος για την προεδρία σύμφωνα με
πολλούς δημοσιογράφους και ακτιβιστές. Στις αρμοδιότητές του εκείνη την εποχή
περιλαμβανόταν ο συντονισμός μεταξύ άλλων συμβουλίων στα νοτιοανατολικά εδάφη.
Η περιφέρεια του Χαρκόβου σταμάτησε επίσης να καταβάλλει πληρωμές στον εθνικό
προϋπολογισμό, περιμένοντας να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στο Κίεβο.
Ο Κουσνάρεφ ήταν αυτός που διατύπωσε την ιδέα που καθόρισε
αργότερα την εξέλιξη της ένοπλης σύγκρουσης στο Ντονμπάς. Μιλώντας στο συνέδριο
του Σεβεροντόνετσκ, είπε: "Θα ήθελα να σας υπενθυμίσω ότι βρισκόμαστε 400
χιλιόμετρα μακριά από το Κίεβο και 40 χιλιόμετρα μακριά από τη Ρωσία.
Αντιλαμβανόμαστε ότι τα πράγματα ανατολικά είναι πολύ διαφορετικά από τη
Γαλικία στα δυτικά. Δεν επιβάλλουμε τον τρόπο ζωής μας στη Γαλικία, αλλά δεν θα
αφήσουμε ποτέ τη Γαλικία να μας κάνει κήρυγμα". Μαζί με τον Μπόρις
Κολέσνικοφ,τον επικεφαλής του Περιφερειακού Συμβουλίου του Ντονέτσκ, πρότεινε
τη διοργάνωση δημοψηφίσματος σε κάθε πόλη για να διαπιστωθεί αν οι άνθρωποι
εμπιστεύονται την κυβέρνηση και ρώτησε τι σκέφτονται για την
"επανεκκίνηση" της Ουκρανίας ως ομοσπονδιακή δημοκρατία.
Όλη αυτή η πολιτική δραστηριότητα στα νοτιοανατολικά της χώρας
προκάλεσε σοβαρές ανησυχίες στη Δύση, και οι κυβερνήσεις άρχισαν να βλέπουν ως
πολύ πιθανή τη διάλυση του κράτους. Οι διπλωματικές οδοί ενεργοποιήθηκαν. Οι
εκπρόσωποι της ΕΕ και της Ρωσίας άρχισαν να πραγματοποιούν συχνές επισκέψεις
προκειμένου να καταλήξουν σε κάποιους συμβιβασμούς. Στο τέλος της ημέρας, οι αποφάσεις δεν περιλάμβαναν κάποιο
δημοψήφισμα, αλλά συμφωνήθηκε μια διαδικασία για τη μεταβίβαση της εξουσίας
στον Γιούσενκο. Ο συμβιβασμός λειτούργησε ως εξής: Ο Γιούσενκο πήρε το πράσινο
φως στις εκλογές και η νίκη του στον δεύτερο γύρο έγινε αποδεκτή από τους
αντιπάλους του. Ως αντάλλαγμα, συμφώνησε να αλλάξει το σύνταγμα και να μειωθούν
τα προεδρικά προνόμια από την 1η Ιανουαρίου 2005, μετατρέποντας έτσι την
Ουκρανία σε κοινοβουλευτική δημοκρατία. Εντωμεταξύ οι τοπικές κυβερνήσεις στα
νοτιοανατολικά ολοκλήρωναν τα σχέδιά τους.
ΈΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟ
Όσο περνούσε ο καιρός, όλοι ήθελαν να ξεχάσουν το συνέδριο των
"φεντεραλιστών" στο Σεβεροντόνετσκ και τα προγράμματα που ανακοίνωσαν
οι τοπικές κυβερνήσεις στα νοτιοανατολικά. Τα θυμήθηκαν μόνο όταν έγιναν
απόπειρες εκβιασμού ή φυλάκισης των τοπικών ανώτατων στελεχών. Ωστόσο, η
σημασία αυτών των γεγονότων δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί. Ήταν η πρώτη φορά που
οι νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας κατέστησαν σαφές ποια ήταν η απάντησή
τους στους "πατριώτες" στο Κίεβο που προσπαθούσαν να καταλάβουν την
εξουσία και να αγνοήσουν τη γνώμη του μισού πληθυσμού της χώρας. Τότε, δεν
υπήρξαν συνέπειες, επειδή τα μέρη της σύγκρουσης επεξεργάστηκαν μια λύση
βασισμένη σε συμβιβασμό, ενώ η Ρωσία απείχε από κάθε υποστήριξη και πιέσεις
προς τον Γιανουκόβιτς.
Λίγο αργότερα, όμως, τα μέλη της συγκέντρωσης του
Σεβεροντόνετσκ δέχθηκαν σοβαρές πιέσεις. Εναντίον του Eβγένι Κουσνάρεφ -
γνωστού μέλους του Κόμματος των Περιφερειών - ασκήθηκε ποινική δίωξη για
αυτονομιστική δράση, η οποία αργότερα αποσύρθηκε. Αυτό ήταν αρκετό για τον
Κουσνάρεφ ώστε να πάρει αποστάσεις από την ατζέντα του αυτονομισμού, και να
στραφεί σε περιφερειακά ζητήματα. Το 2005, "δέσμευσε", όπως είπε, τον
Γιανουκόβιτς συγχωνεύοντας την πλατφόρμα της Νέας Δημοκρατίας στην οποία ηγείτο
με το Κόμμα των Περιφερειών. Οι δύο πολιτικοί κατέβηκαν μαζί στις βουλευτικές
εκλογές του 2006. Ο Κουσνάρεφ ήταν αυτός που ασχολήθηκε περισσότερο με τα
θέματα του προεκλογικού προγράμματος, συμπεριλαμβανομένου του θέματος του καθεστώτος
της ρωσικής γλώσσας.
Τον Ιανουάριο του 2007, ο Κουσνάρεφ τραυματίστηκε σοβαρά σε
κυνήγι λύκων στην περιοχή Ιζιούμ της περιφέρειας Χαρκόβου. Τον πυροβόλησε ένας
από τους φίλους του, ο οποίος τον είχε συνοδεύσει στο κυνήγι. Μια ημέρα
αργότερα, ο Κουσνάρεφ πέθανε παρά τις δύο χειρουργικές επεμβάσεις στις οποίες
είχε υποβληθεί. Θεωρούνταν ο κορυφαίος αντίπαλος του Μαϊντάν και φιλορώσος
υποψήφιος για την προεδρία.
ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΔΝΕΙΣΤΕΡΙΑ : ΘΑ ΕΞΑΠΛΩΘΕΊ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ
ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ;
Τα γεγονότα εκείνων των ετών - το Μαϊντάν, οι απόπειρες
ομοσπονδιοποίησης στη νοτιοανατολική Ουκρανία και ο θάνατος ενός δημοφιλούς
υπέρμαχου της Ρωσίας και του φεντεραλισμού, του Εβγένι Κουσνάρεφ -
σηματοδότησαν το τέλος της πρώτης εποχής στην ιστορία της ανεξάρτητης
Ουκρανίας. Οι άνθρωποι που βρίσκονταν στην εξουσία, του Κούτσμα
συμπεριλαμβανομένου, κάθε άλλο παρά αναμάρτητοι ήταν. Είχαν πολλά σε βάρος τους
για τα οποία έπρεπε να λογοδοτήσουν. Όμως είχαν διαμορφωθεί στη σοβιετική εποχή
και είχαν ένα αίσθημα ευθύνης για τη χώρα τους και κατανοούσαν πόσο περίπλοκη
ήταν πραγματικά η κατάσταση στην Ουκρανία και στο εξωτερικό.
Ολη αυτή την περίοδο, οι πολιτικοί απέφευγαν να κάνουν το
οποιοδήποτε ριζοσπαστικό βήμα και προσπαθούσαν να επιλύσουν τις συγκρούσεις
μέσω συμβιβασμών. Όταν, όμως,ήρθε στην εξουσία ο ο Γιούσενκο, εγκατέλειψε αυτή
την προσέγγιση και προσπάθησε να επιβάλει στην Ουκρανία μια ατζέντα που ήταν ξένη
για εκατομμύρια πολίτες της. Η επιθετική "ουκρανοποίηση" της χώρας
και μια πολιτική που αποσκοπούσε στην απομάκρυνση της χώρας από τη Ρωσία
οδήγησαν τελικά σε αύξηση των εντάσεων και μια παρατεταμένη πολιτική κρίση.
Όλα αυτά έφεραν την Ουκρανία στη σημερινή της κατάσταση - μια
χώρα που μαστίζεται από εσωτερικές πολιτικές κρίσεις και οικονομική αστάθεια,
ένα έθνος που υφίσταται εδαφικές απώλειες και καταστρέφεται από μια ένοπλη
σύγκρουση στα νοτιοανατολικά η οποία ξεκίνησε το 2014. Σήμερα, οι Ουκρανοί αναπολούν
την περίοδο εκείνη, η οποία έληξε το 2004, ως την τελευταία ειρηνική εποχή στη
σύγχρονη ιστορία της χώρας τους. Η αποτυχία του Κιέβου να βγάλει τα σωστά
συμπεράσματα από την "υπόθεση Σεβεροντόνετσκ" συνέβαλε στην τραγωδία
που βίωσε η Ουκρανία το 2014. Η ουκρανική κοινωνία δεν μπόρεσε ποτέ να
γεφυρώσει το εσωτερικό της χάσμα και η επανάσταση που ήρθε μια δεκαετία
αργότερα δίχασε τη χώρα ακόμη περισσότερο, οδηγώντας στην απώλεια της Κριμαίας
και σε έναν αιματηρό πόλεμο στο Ντονμπάς.
How the Russian-speaking Donbass first attempted to win independence from Ukraine in 2004
[ * ] Alexander Nepogodin, δημοσιογράφος γεννημένος στην Οδησσό , ειδικός σε θέματα Ρωσίας και πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
