"Καταφύγιο από την παγκόσμια οικονομία ,ή επιστροφή στον προστατευτισμό"

Αριστερά, ξύπνα: με την κρίση της παγκοσμιοποίησης, το δόγμα του ελεύθερου εμπορίου είναι πια ξεπερασμένο.

Συνέντευξη του Emiliano Brancaccio του Πανεπιστημίου του Sannio στον Marco Berlinguer

(εφημερίδα Pubblico, 20 Οκτωβρίου 2012)


Η θέση του Emiliano Brancaccio είναι ότι με την κρίση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, από τα πράγματα, αυξάνονται οι νέες μορφές προστατευτισμού και πολιτικού έλεγχου. Και ότι το δόγμα αυτό περνάει κρίση είναι πλέον άνευ ουσίας. Είναι λοιπόν καιρός η αριστερά να το συνειδητοποιήσει, αν δεν θέλει οι προτάσεις περιορισμού της κυκλοφορίας κεφαλαίων και εμπορευμάτων – που βρίσκουν  ολοένα και μεγαλύτερη  ανταπόκριση λίγο  πολύ παντού, ακόμη και στην Ιταλία – να γίνονται η σημαία δυνάμεων του λαϊκισμού και του εθνικισμού.

 

Ο προστατευτισμός ξαναγίνεται της μόδας; 

 Μεταξύ 2008 και 2012, η ​​Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταγράψει 534 νέα μέτρα προστατευτισμού. Δεν είναι μόνο η Αργεντινή, αλλά και γίγαντες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν εισάγει περιορισμούς. Η ίδια η Ρωσία άρχισε να εφαρμόζει 80 νέα μέτρα προστατευτισμού, κάτι που λέει πολλά για το πώς σκοπεύει να διαχειριστεί την πρόσφατη προσχώρηση της στον ΠΟΕ, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η μόνη δύναμη που αντιστέκεται ακόμα στον πειρασμό να ασκήσει ελέγχους στις κινήσεις κεφαλαίων και εμπορευμάτων είναι ακριβώς η Ευρωπαϊκή Ένωση.Πίσω της βρίσκονται τα συμφέροντα της ισχυρότερης  χώρας, της Γερμανίας, η οποία από το ελεύθερο εμπόριο αντλεί μεγάλα οφέλη. Ωστόσο, όσο εξελίσσεται η κρίση, στην Ευρώπη και στην Ιταλία μεγαλώνει το κλίμα συναίνεσης για μέτρα ελέγχου του εμπορίου, περιορισμού των εισαγωγών και αποκατάστασης της εθνικής κυριαρχίας επί του νομίσματος. Αυταπατόμαστε αν πιστεύουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το κύμα με τη συνήθη κενή ευρωπαϊκή ρητορική .

Στην πραγματικότητα, οι ενδείξεις προστατευτισμού δεν λείπουν. Ο ίδιος ο Marchionne, ο πρόεδρος των Ευρωπαίων Κατασκευαστών Αυτοκινήτων, επέκρινε το αδιάκριτο άνοιγμα στις εισαγωγές των προϊόντων αυτοκινητοβιομηχανίας  από την Ασία.
Και όχι μόνο: ο Marchionne ζήτησε επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ορίσει τις μειώσεις της παραγωγικής ικανότητας των ευρωπαίων κατασκευαστών αυτοκινήτων, ώστε να μείνουν αμετάβλητα τα μερίδια αγοράς: ένας πραγματικά κοινός ευρωπαϊκός σχεδιασμός του όγκου παραγωγής. Πρόκειται για μια θέση λογική  που ωστόσο δημιουργεί μια αντίφαση, δεδομένου ότι την ίδια στιγμή ο Marchionne υποστηρίζει την πλήρη ελευθερία μεταφοράς του κεφαλαίου της Fiat στο εξωτερικό και  απαιτεί από τους εργαζόμενους μια συνολική υποταγή στους νόμους της αγοράς. Αυτό είναι ένα ακόμη σύμπτωμα της κρίσης του φιλελευθερισμού και των ιδεολόγων του, που από τη μία προσπαθούν να υποστηρίξουν τα αστήρικτα προκειμένου να δικαιολογήσουν τις μαζικές κρατικές ενισχύσεις στο ιδιωτικό κεφάλαιο, και από την άλλη αξιώνουν να  έχουν ελευθερία κινήσεων στη σύγκρουση τους με τους εργαζόμενους.

Και η αριστερά, λέτε, ξεχωρίζει με τη σιωπή της.
Για πάρα πολλά χρόνια τελούσε υπό την ιδεολογική  επιρροή του φιλελευθερισμού, από την ιδέα ότι η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση ήταν αναπόφευκτη και τελικά ευεργετική. Όταν η Fiat, ή η Alcoa ή η οικογένεια Riva - οι οποίοι έλαβαν διάφορες μορφές κρατικής στήριξης – απείλησαν  να εγκαταλείψουν την Ιταλία και να επενδύσουν στο εξωτερικό, ο Μπερλουσκόνι και ο Monti τους έδωσαν ένα χέρι υποστηρίζοντας ότι μια ιδιωτική εταιρεία θα πρέπει να είναι ελεύθερη να κινείται όπου αυτή θέλει. Και δεν μου προκύπτει ότι από την αριστερά υπήρξαν σοβαρές αντιδράσεις γιαυτή την αδιάκριτη ελευθερία φυγής των κεφαλαίων. Ή, όταν ανακαλύπτουμε ότι οι εγκαταστάσεις παραγωγής άνθρακα και αλουμινίου στη Σαρδηνία είναι αναποτελεσματικές και σε μεγάλο βαθμό υπολειτουργούν, δεν άκουσα  από τα αριστερά προτάσεις να μειωθούν έστω και λίγο οι τεράστιες  ποσότητες αυτών των προϊόντων που εισάγουμε από την Κίνα και τη Γερμανία. Αν αφήσουμε αυτά τα θέματα στα εθνικολαϊκιστικά κινήματα τότε κάνουμε ένα σοβαρό σφάλμα στρατηγικής.

Αυτό που πολλοί υποστηρίζουν είναι ότι ο προστατευτισμός προκαλεί οικονομική ζημιά, επικίνδυνους  εθνικισμούς, ακόμη και πολέμους.
Πρόκειται για μία άποψη τόσο διαδεδομένη όσο και αστήρικτη. Ο βραβευμένος με βραβείο Νόμπελ στα Οικονομικά Paul Samuelson, ο οποίος δεν ήταν βέβαια κανένας υπέρμαχος του προστατευτισμού, εξηγεί πως όταν υπάρχει ανεργία, το ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί προβλήματα και όχι  οφέλη. Και ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Dani Rodrik μας θυμίζει ότι στη δεκαετία του πενήντα και του εξήντα υπήρχαν και τότε μια σειρά περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων και εμπορευμάτων, αλλά παρόλα αυτά η ανάπτυξη, η απασχόληση και η αναδιανομή του εισοδήματος ήταν πολύ καλύτερα από ότι σήμερα, και για το λόγο  ότι μέσω αυτών των έλεγχων  τα μεμονωμένα κράτη είχαν τη δυνατότητα να υλοποιούν προγράμματα απασχόλησης και αναδιανομής του εισοδήματος. Ισως να θυμόμαστε, ότι η μεγαλύτερη απελευθέρωση της  διεθνούς  κίνησης των κεφαλαίων έγινε λίγο πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι λοιπόν ένα άνευ όρων ελεύθερο εμπόριο, ειδικά σε περιόδους σοβαρής οικονομικής κρίσης, αυτό που απειλεί να αναζωπυρώσει τα χειρότερα εθνικιστικά  ένστικτα.

Υποστηρίζετε επίσης, ότι μια απειλή " νεο-προστατευτισμού" από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης θα μπορούσε να βοηθήσει να σωθεί  η ευρωπαϊκή ενότητα. Αυτό μοιάζει κάπως παράδοξο. Μπορείτε να το εξηγήσετε καλύτερα;
Η Ευρώπη μπορεί να ξαναβρεί την εσωτερική της συνοχή μόνο αν βάλει ένα τέλος  στον ανταγωνισμό των μισθών προς τα κάτω και αν ενεργοποιήσει  την " εσωτερική μηχανή"  της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Προς το παρόν, όμως, βαδίζουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η Γερμανία έχει επιβάλει στις περιφερειακές χώρες της ζώνης του ευρώ, μια συνταγή με βάση την ύφεση, την ανεργία και το κλείσιμο επιχειρήσεων. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ακολουθεί αυτή τη γραμμή: είναι διατεθειμένη να υπερασπιστεί τις χώρες της περιφέρειας από την κερδοσκοπία μόνο υπό την προϋπόθεση ότι αυτές θα συνεχίσουν να συμπιέζουν τις δημόσιες δαπάνες και το κόστος του εργατικού δυναμικού και είναι διατεθειμένες να πουλήσουν τον εθνικό τους πλούτο, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών. Αυτή η βίαιη αναδιάρθρωση υπό γερμανική ηγεσία θα οδηγήσει στην βιομηχανική ερημοποίηση τεράστιες περιοχές της νότιας Ευρώπης, οι οποίες το μόνο που θα κάνουν είναι να τροφοδοτούν με φθηνά εργατικά χέρια τις πιο ισχυρές περιοχές της Ευρώπης. 

Οι ομάδες συμφερόντων που επικρατούν στη Γερμανία γνωρίζουν ότι οι διαδικασίες αυτές θα μπορούσαν να προκαλέσουν εντάσεις που μπορεί να κάνουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να εγκαταλείψουν το ευρώ, αλλά αυτή η πιθανότητα  δεν φαίνεται να τις ενοχλεί. Ο μόνος πραγματικός φόβος των Γερμανών είναι μήπως μαζί με το ενιαίο νόμισμα τιναχτεί στον αέρα και η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, στην οποία στηρίζουν την ηγεμονία τους: δηλαδή, φοβούνται μήπως  οι χώρες του Νότου βάλουν περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων και εμπορευμάτων στην Ευρώπη. Στη Γαλλία συζητούνται εδώ και καιρό παρόμοιες επιλογές, αλλά η κυβέρνηση των σοσιαλιστών  φαίνεται απρόθυμη να χρησιμοποιήσει  την απειλή του προστατευτισμού. Στην Ιταλία, για να αποφύγουμε αυτό το πειρασμό, τοποθετήσαμε ένα φανατικό του ελεύθερου εμπορίου στην ηγεσία της κυβέρνησης.Η κρίση όμως,εξελίσσεται, και ο κόμπος φτάνει στο χτένι. Αν η αριστερά επιμείνει άκριτα υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, τότε θα κληθούν να τον λύσουν δυνάμεις τελείως ξένες με τις παραδόσεις του εργατικού κινήματος.

  Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Publico", στις 20 Οκτωβρίου 2012.

 [--->]