Του Alberto Bagnai
Νούμερο τρία: Σε τι χρησιμεύει η ονομαστική προσαρμογή των συναλλαγματικών ισοτιμιών; Αυτό είναι κάτι που δεν το ακολουθούμαι πια! Έχουμε εγκαταλείψει τη συναλλαγματική ισοτιμία ως μέσο άσκησης πολιτικής ... "Α, ναι; Εξαρτάται πως το βλέπει κανείς : από το 1980 - 1989 είχαμε εννέα αναπροσαρμογές των συναλλαγματικών ισοτιμιών στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος. Το να πει κανείς ότι η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία δεν χρησιμοποιείται πλέον ... είναι κάπως παρακινδυνευμένο. Ένα ρίσκο που είχε θύματα δύο άλλους κορυφαίους οικονομολόγους τον Jeffrey Frankel και τον Steven Phillips. Αυτοί οι δύο είχαν ετοιμάσει για το Oxford Economic Papers ένα ωραίο άρθρο με τίτλο: "Είναι το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα αξιόπιστο;" στο οποίο ανέφεραν ότι η αξιοπιστία της συμφωνίας των ευρωπαϊκών συναλλαγματικών ισοτιμιών είχε αυξηθεί στο διάστημα 1988 - 1991 .. . και να που το Σεπτέμβριο του 1992, έγινε η κόλαση που όλοι γνωρίζουμε, η αποσύνδεση και υποτίμηση της ιταλικής λιρέτας και της στερλίνας ... και τον Οκτώβριο δημοσιεύτηκε η εργασία των Frankel και Phillips! Η δουλειά μας δεν φαίνεται, αλλά είναι επικίνδυνη. Ή μάλλον, θα ήταν αν υπήρχαν πιο πολλά καθάρματα σαν και του λόγου μου που μεταφέρουν τι γίνεται στα παρασκήνια των επιστημονικών περιοδικών ... Με λίγα λόγια : Η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία χρησίμευε ως μέσο άσκησης οικονομικής πολιτικής, και αν λέγαμε το αντίθετο, θα ήταν σαν να προσπαθούσαμε να σταματήσουμε τον αέρα με τα χέρια μας. Αν μάλιστα δεν ήταν πουνέντες (δυτικός άνεμος), αλλά τυφώνας.
Τέταρτο: οι κοινοτικές και εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές θα μπορούν να αμβλύνουν τους κλυδωνισμούς. Ότι οι κοινοτικές πολιτικές δεν θα μπορούσαν να απορροφήσουν απολύτως τίποτα, το είχαν ήδη επισημάνει με επιχειρήματα ο Bayoumi και ο Eichengreen στο άρθρο τους "Οδυνηρές" πλευρές " της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης ". Στο άρθρο αυτό, επεσήμαναν ότι σε σχέση με τις ΗΠΑ τα κράτη της Ευρωζώνης κινδυνεύουν πολύ περισσότερο λόγω της "ιδιοσυγκρασίας" τους (δηλαδή μια χώρα θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται σε ύφεση, ενώ οι άλλες να βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης και τότε η ευρωζώνη θα χρειαζόταν πολύ περισσότερο από ότι οι ΗΠΑ πολιτικές που θα αντιστάθμιζαν αυτές τις ανισορροπίες του κύκλου ανάμεσα στη μία και την άλλη χώρα. Ναι, καλά το καταλάβατε: είναι αυτό ακριβώς που συμβαίνει τώρα με την Ελλάδα που περνάει βαθιά κρίση και τη Γερμανία όχι (ακόμα).
Και οι δύο "άσπλαχνοι" συγγραφείς συνεχίζουν, επισημαίνοντας ότι αν και η Ευρώπη χρειαζόταν περισσότερο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες μηχανισμούς εξισορρόπησης, ενώ τέτοιοι μηχανισμοί υπάρχουν στις ΗΠΑ, αλλά στην Ευρώπη, δεν υπήρχαν καθόλου! Στις ΗΠΑ, ένα αρνητικό σοκ στα έσοδα μιας Πολιτείας αντιμετωπίζεται καλύπτοντας τουλάχιστον το ένα τρίτο του ελλείμματος της με ομοσπονδιακά κονδύλια (επιδοτήσεις, αυτόματη μείωση των φόρων, κλπ..). Στην Ευρώπη, τίποτα απ'όλα αυτά δεν ισχύει. Και στην Ευρώπη οι εθνικοί προϋπολογισμοί που πολλές φορές συμπιέζονται υπό το βάρος αποπληρωμής των τόκων δανεισμού (που τους είχαν αυξήσει για να υπερασπιστούν τις "αξιόπιστες" συναλλαγματικές ισοτιμίες) δεν προέβλεπαν κανένα μέτρο πραστασίας των πολιτών από τις συνέπειες αρνητικών καταστάσεων. Κάτι που συμβαίνει και σήμερα. Μόνο που τώρα αυτό το βλέπουμε όλοι, ενώ τότε το έβλεπαν μόνο οι οικονομολόγοι που δεν είχαν καμία οικονομική εξάρτηση από την Επιτροπή. Τι να πει κανείς: ένα πακέτο μάρκα (τότε δεν υπήρχε ακόμα το ευρώ) είναι πράγματι ένα καλό κολλύριο για τα μάτια: το βάζεις στα μάτια και δεν βλέπεις τίποτα ...
Πέμπτο: Κανένας περιορισμός στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών με το εξωτερικό (για την ακρίβεια: "the external current account constraint will disappear", ο περιορισμός του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών με το εξωτερικό θα πάψει να υπάρχει»). Εν ολίγοις: οι φίλοι μας, είπαν ότι με το ενιαίο νόμισμα, οι χώρες μέλη δεν θα υφίστανται πλέον καμία εξωτερική πίεση (μεταξύ τους, φυσικά).
Σίγουρα!
Αυτό θα ίσχυε αν η κάθε χώρα είχε το δικαίωμα να τυπώνει ευρώ! Αγοράζω 200 εκατομμύρια ευρώ καντάτες του Μπαχ από τη Γερμανία, αλλά της πουλάω μόνο 100 εκατομμύρια ευρώ σονάτες του Κορέλι. Που είναι το πρόβλημα; Ότι τυπώνω στη Ρώμη τα ευρώ που λείπουν ... Αλλά .. Φίλοι μου! Τα πράγματα δεν είναι έτσι, και αυτό το βλέπουμε κάθε μέρα, το βλέπουμε και στην Ιταλία. Εξωτερική πίεση υπάρχει. Ακριβώς! Το κάθε υποσύνολο του συστήματος υφίσταται περιορισμούς στο ισοζύγιο πληρωμών.
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε καλύτερα για ποιο πράγμα ακριβώς μιλάμε. Βγείτε από το σπίτι σας και πηγαίνετε στο καφενείο. Πάρτε τον καφέ σας. Ένα ευρώ. Βγάζετε από την τσέπη το ευρώ. Πάτε στον συμβολαιογράφο και αγοράζετε ένα διαμέρισμα. Εκατό χιλιάδες ευρώ (δεν έχετε ιδιαίτερες απαιτήσεις). Τα βγάζετε από τις τσέπες σας; Δε νομίζω. Και τότε; Και τότε κάθε ενιαία οικονομική μονάδα (άτομο, πόλη, κράτος, πράγμα ή ζώο) αν πρέπει να αγοράσει κάτι έχει δύο επιλογές: ή να το αγοράσει με τα λεφτά που διαθέτει, ή με δανεικά (και στη συνέχεια να αποπληρώσει το χρέος). Εδώ βάζουμε τελεία. Αυτό ονομάζετε περιορισμός του προϋπολογισμού, ή, αν θέλετε, ισοζύγιο πληρωμών, κατι που αφορά όλους. Πριν ξοδέψετε ή κερδίσετε ή δανειστείτε (ή αγοράσετε με πίστωση, που είναι ακριβώς σα να δανείζεστε χρήματα από τον πωλητή).
Παίζει κανένα ρόλο αν η σύμβαση δανεισμού είναι σε λίρες, ευρώ, χάντρες χρωματιστές ή φύλλα καπνού; Όχι, όχι, όχι, όχι, όχι, χίλια, δέκα χιλιάδες, εκατό χιλιάδες φορές όχι. Το ότι, αν θέλουμε να έχουμε αγοραστική δύναμη πρώτα πρέπει να την εξασφαλίσουμε, είτε με τη μορφή του εισοδήματος (δουλεύοντας), είτε ως δάνειο (δανειζόμενοι), αυτό δεν έχει καμία σχέση με την νομισματική μονάδα με την οποία υπολογίζεται η αγοραστική μας δύναμη. Και αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι η αλλαγή της νομισματικής μονάδας (για παράδειγμα, μετά από μια Ένωση), δεν απαλλάσσει τις μονάδες που μένουν σε μια χώρα από την ανάγκη να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους με μονάδες που δεν μένουν σ’ αυτή τη χώρα.
Κάθε άλλο λοιπόν, παρά "ο εξωτερικός περιορισμός (the external constraint will disappear) θα πάψει να υπάρχει! "
Εν συντομία : μετά την νομισματική ένωση, το χρέος που έχει ένας Έλληνας έναντι ενός γερμανού συνεχίζει να είναι εξωτερικό χρέος και φυσικά θα πρέπει να αποπληρωθεί. Ο περιορισμός δηλαδή εξακολουθεί να υπάρχει. Και τότε η εμμονή εμπορικών ανισορροπιών (και η ανάγκη για δανεισμό προκειμένου να πληρωθούν οι εισαγωγές που είσαι σε θέση να χρηματοδοτήσεις πουλώντας αγαθά στο εξωτερικό), εξακολουθεί προφανώς να αποτελεί πρόβλημα, ένα τεράστιο πρόβλημα, ακόμα και σε μια νομισματική ένωση. Αντίθετα, το πρόβλημα, αντί να πάψει να υπάρχει, όπως λένε οι τρεις φίλοι, τώρα έχει γίνει ακόμα πιο σοβαρό, γιατί βέβαια, εφόσον νόμισμα είναι κοινό δεν υπάρχει τρόπος να χρησιμοποιήσεις την ισοτιμία για να ξαναβάλεις τα πράγματα στη θέση τους. Πρώτα, αν χρωστούσες σε ξένες χώρες, μετά από λίγο ή υποτιμούσες το νόμισμα σου ή ανατιμούσε ο πιστωτής σου το δικό του. Και μετά ... ιδού, τώρα βρισκόμαστε στο μετά!
Εν ολίγοις: πέντε τεράστιοι, έξοχοι, ξεκάθαροι, εκθαμβωτικοί, αδαμάντινοι ισχυρισμοί, ελαφρώς ασαφείς.
Ο εισβολέας
Προσοχή όμως!
Επειδή ανάμεσα στις γραμμές αυτές, είχε εισχωρήσει, πατώντας στις μύτες των ποδιών για να μην ενοχλεί, μία αλήθεια. Μια αλήθεια που όλοι τώρα την συνειδητοποιούμε, επειδή τώρα, ό,τι ήταν να γίνει έχει γίνει, και μέχρι και η εφημερίδα των αφεντικών μας το λέει καθαρά. Αλλά , για να τα λέμε όλα, η αλήθεια αυτή έπρεπε να είχε ειπωθεί από πριν, αλλά ξέρετε, η επιστήμη και τα γνωστά... Την έλεγαν λοιπόν, αλλά πως την έλεγαν, πολύ υποτονικά και με γλώσσα για ειδικούς, για να μην τη καταλαβαίνουν όλοι, παρά μόνο όσοι, δεν είχαν κανένα συμφέρον να βγάλουν συμπεράσματα,ακόμα κι αν και την κατανοούσαν,.
Δηλαδή, άσχημα.
Ετσι, αν αυτό είναι το μόνο σωστό, τότε στη μελέτη των τριών σωματοφυλάκων υπάρχει και ένα άλλο λάθος. Ο τίτλος. Αυτός δεν θα έπρεπε να είναι "One market, one money, Μία αγορά, ένα νόμισμα", αλλά "One labour market, one money,Μια αγορά εργασίας, ένα νόμισμα". Δηλαδή: αφού σε μια νομισματική ένωση τις κρίσεις τις πληρώνει η αγορά εργασίας, το βέλτιστο μέγεθος μιας ζώνης με ενιαίο νόμισμα είναι αυτό που αντιστοιχεί σε μια ομοιογενή αγορά εργασίας. Έτσι, αν ξεσπάσει μια κρίση , ο εργαζόμενος θα μπορεί να μετακινηθεί από τη μία περιοχή (χώρα) της ζώνης στην άλλη με τις ίδιες συμβάσεις εργασίας, τα ίδια δικαιώματα, κλπ.., και το σοκ από την κρίση θα απορροφηθεί. Σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, όμως, θα πρέπει να διατηρούνται οι παραδοσιακοί μηχανισμοί προσαρμογής: η νομισματική πολιτική, η πολιτική ισοτιμιών (ευελιξία συναλλαγματικών ισοτιμιών).
Το βέλτιστο μέγεθος των νομισματικών ζωνών προφανώς υπαγορεύεται από τον πολυκερματισμό (νομοθετικό, κοινωνικής προστασίας, γλωσσικό, πολιτισμικό) των αντίστοιχων αγορών εργασίας. Που συμπίπτει, λίγο πολύ, με αυτή των εθνικών κρατών. Στην ευρωζώνη αρχικά συμμετείχαν μια ντουζίνα μέλη το κάθε ένα από αυτά με μια αγορά εργασίας πολύ διαφορετική από των άλλων. Υπό τη σκέπη του ενιαίου νομίσματος αυτό σήμαινε ότι έριχνες στους μισθούς τα βάρη της μακροοικονομικής προσαρμογής, δηλαδή διασφάλιζες ότι σε περίπτωση κρίσης, η μόνη δυνατή απάντηση θα μπορούσε να είναι η υποτίμηση των μισθών, καθώς δεν θα μπορούσες πια να διορθώσεις ούτε τη συναλλαγματική ισοτιμία, ούτε το επιτόκιο. Και αυτό το γνώριζαν πολύ καλά ότι θα συνέβαινε. Αν οι τρεις σωματοφύλακες (Emerson, Pisani-Ferry και Gros) το λένε (αν και τους συνέφερε να το κρύψουν), είναι μόνο και μόνο επειδή ήταν αδύνατο να το κρύψουν. Έτσι, αφού το είχαν προβλέψει, να προσθέσω κι εγώ, ότι αυτό δείχνει πως ήθελαν να υπάρχουν αυτές οι εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις για τους εργαζομένους, και το ήθελαν, επειδή θα ήταν αβάσταχτο για τους εργαζομένους.
Ο Ρόμπερτ Μαντέλ το είχε πει ξεκάθαρα πριν τριάντα περίπου χρόνια : στο ερώτημα "what is the appropriate domain of a currency area? ", "ποιό είναι το κατάλληλο μέγεθος μιας νομισματικής ένωσης", απάντησε ότι "an essential ingredient of a common currency area is a high degree of factor mobility”, "ένα βασικό στοιχείο είναι το υψηλό επίπεδο κινητικότητας των διαφόρων παραγόντων". Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι ένα ενιαίο νόμισμα μπορεί να στηρίζεται σε μια γεωγραφική περιοχή στο εσωτερικό της οποίας να μπορούν οι εργαζόμενοι (ο παράγοντας εργασία) να μετακινούνται από υποβαθμισμένες περιοχές προς αναπτυγμένες περιοχές. Μα θα πείτε, "καλά, αλλά στην Ευρώπη και πριν το ευρώ, δεν υπήρχε μεγάλη κινητικότητα;"
Ασφαλώς και υπήρχε
Κινητικότητα υπήρχε, αλλά είχε ένα τεράστιο ανθρώπινο κόστος. Προκειμένου να μειωθούν αυτά τα κόστη, για την (προς τα πάνω) ενιαιοποίηση των αγορών εργασίας, την εναρμόνιση των εκπαιδευτικών συστημάτων, την ενιαιοποίηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τι ακριβώς έχει γίνει; Τίποτα. Τίποτα πέρα από αυτή την απαίσια μεταρρύθμιση των πανεπιστήμιων, που θα με κάνει να μη μπορώ να διδάξω αυτά που θέλω σε ανθρώπους εξαιρετικούς που ευτυχώς έξακολουθούν και υπάρχουν. Αλλά η θεωρία των βέλτιστων νομισματικών περιοχών από εκεί ξεκινά. Όχι από το "ας κάνουμε πρώτα το νόμισμα, και τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν ...". Όχι από τη ρεαλπολιτίκ του Αριστίντ και του Πρόντι. Αλλά από την κοινή λογική του Μαντέλ.
Ακριβώς.
Και τώρα ζητούν "περισσότερη Ευρώπη". Αλλά γιατί τώρα, και όχι πολύ πιο πριν. Η οικονομική θεωρία αυτό λέει: δημιουργούμε, πρώτα, έναν οικονομικό χώρο στον οποίο οι συντελεστές της παραγωγής να μπορούν να μετακινηθούν, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά όχι, αυτό δεν γινόταν! Γιατί; Μα είναι απλό. Επειδή γνώριζαν ότι το κόστος προσαρμογής θα το πλήρωναν οι πιο αδύναμοι, αυτοί θα έμεναν χωρίς προστασία, αλλά και για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους, λόγω της ύπαρξης των εθνικών κρατών. Ναι, όλως συμπτωματικά, καθώς προχωρούσε αυτή τη διαδικασία, από την αναλογική περάσαμε στο πλειοψηφικό και στη "χρήσιμη ψήφο", και από τη "χρήσιμη ψήφο" στην αποχή.
Συμπτωματικά.
Συνοψίζοντας: το μέγεθος της βέλτιστης νομισματικής περιοχής (όπως λέει ο Μαντέλ) δίνεται από εκείνη τη γεωγραφική οντότητα που έχει μια αρκετά ομοιογενή αγορά εργασίας (ως προς τη νομοθεσία, την κοινωνική ασφάλιση, τη γλώσσα , κ.λπ.) . Όταν ξεπεραστεί αυτό το όριο, η κινητικότητα των εργαζομένων θα γίνει απαγορευτική , και οι προσαρμογές θα επιβαρύνουν την ανεργία και τους μισθούς (ο μηχανισμός της καμπύλης Phillips).
Φυσικά, σήμερα πολλοί Ισπανοί μηχανικοί πάνε να δουλέψουν στη Γερμανία ...
Αλλά εσείς πιστεύετε ότι αυτή η κινητικότητα είναι αρκετή ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία στην Ευρώπη;
Φτάνει για να σωθούν μερικοί καταρτισμένοι , όπως εσύ και εγώ, όσο για τους υπόλοιπους...
Να θυμάστε όμως και αυτό. Όταν ρώτησαν τον Αρίστιππο από την Κυρήνη ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός σοφού και ενός μη σοφού, αυτός τους απάντησε: "Στείλτε και τους δύο γυμνούς σε έναν κόσμο που δεν τους γνωρίζει και τότε θα το μάθετε" .
Οι τρεις σωματοφύλακες
Τον Οκτώβριο του 1990 στο Ευρωπαϊκή Οικονομία (European Economy), στο περιοδικό της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δημοσιεύτηκε μία μελέτη με τον χαρακτηριστικό τίτλο: Μία αγορά, ένα νόμισμα (One market,one money), και τον επεξηγηματικό υπότιτλο: Δυνητικά ωφέλη και κόστοι οικοδόμησης μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης (An evaluation of the potential benefits and costs of forming an economic and monetary union). Η σύνταξη της μελέτης ανατέθηκε, που σημαίνει επί πληρωμή, από την Επιτροπή, σε οικονομολόγους. Αξίζει τον κόπο να τους αναφέρω, γιατί, αντίθετα με ότι συμβαίνει με τα εθνικά νομίσματα, οι συντάκτες αυτής της όμορφης μελέτης κυκλοφορούν ακόμα: συντονιστής ήταν ο Michael Emerson (Διευθυντής οικονομικής αξιολόγησης των πολιτικών της ΕΕ) και βασικοί συγγραφείς οι Pisany Ferry και Jean-Daniel Gros (σύμβουλοι), και σε πιο χαμηλό επίπεδο, πολλοί άλλοι μικρότερου βεληνεκούς (ολλανδοί, άγγλοι, γερμανοί, γάλλοι, βέλγοι).
Η απόφαση να ξεκινήσει η διαδικασία που θα κατέληγε στο ευρώ είχε ήδη παρθεί και σε μεγάλο (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δουβλίνου, τον Απρίλιο του 1990), αλλά, για λόγους, εθιμοτυπικούς, έπρεπε να υπάρχει και μια «επιστημονική» μελέτη που να «αποδεικνύει» ότι επρόκειτο για μια καλή ιδέα. Ζούμε σε μια οικονομία της αγοράς που σημαίνει ότι αν πληρώσεις, θάχεις τη σωστή μελέτη. Γιατί, όπως αντιλαμβάνεστε πολύ καλά,οι συγγραφείς, λόγω των χρημάτων που είχαν λάβει, δεν θα μπορούσαν παρά να καταλήξουν, όπως και κατέληξαν, στο συμπέρασμα ότι η " Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) θα έχει καταπληκτικά αποτελέσματα. Ο γάιδαρος, ξέρετε, κάθεται εκεί που τον δένει το αφεντικό του. Νομίζω ότι είναι στοιχειώδης κανόνας καλής συμπεριφοράς.
Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Και εδώ, ο υπότιτλος, αντί να αναφέρεται σε κόστη και οφέλη (όπως στη στάνταρντ ακολουθούμενη μέθοδο: ανάλυση κόστους-οφέλους, costs-benefits analysis) αναφέρεται στα οφέλη (πρώτα) και στο κόστος (μετά). Λεπτομέρειες; Ίσως ... Εν τω μεταξύ, αν αναζητήσετε στο Google "κόστη και οφέλη" είναι σχεδόν οκτώ εκατομμύρια σελίδες. Εάν όμως κάνετε μια αναζήτηση για " οφέλη και κόστη" είναι το ένα τέταρτο περίπου. Μια επιλογή κάπως "αντισυμβατική", να προηγούνται τα οφέλη.
Σκεφτείτε! Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης με τη νομισματική ενοποίηση θα εξοικονομούνταν το 0,4% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ από τα κόστη συναλλαγών! Που τότε ήταν γύρω στα 25 δισ. ευρώ για όλη την Ευρώπη (το έχω υπολογίσει σε άρθρο μου). Ο Barry Eichengreen, που δεν είναι ασφαλώς κανένας τυχαίος (συγκαταλέγετε στο κορυφαίο 5%,παγκοσμίως, σύμφωνα με οποιοδήποτε πιθανό κριτήρια αξιολόγησης – αριθμό εργασιών, αριθμό αναφορών, κλπ.- Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, κλπ.). Σε άρθρο του στο Journal of Economic Literature, του 1992 (εκείνη την εποχή, μεταξύ των δύο πρώτων ή τριών οικονομικών περιοδικών ως προς τον αριθμό αναφορών), σημείωνε ,ωστόσο, ότι ένα όφελος όπως αυτό δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ικανοποιητικό, σε σύγκριση με τους κίνδυνους που απέρρεαν από το σχέδιο αυτό. Λόγια σοφά, σε ώτα μη ακουόντων, ως συνήθως.
Ομως για τους φίλους μας δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος. Φυσικά, πάντα για λόγους εθιμοτυπικούς, θα’ πρεπε να γίνει και κάποια αναφορά στα κόστη (ειδάλλως η μελέτη δεν θα φαινόταν και τόσο επιστημονική, όπως όφειλε να δείχνει). Οπότε, οι τρεις σωματοφύλακες τι κάνουν; Στη σελίδα 11, σημείο (iv), αναφέρουν:
"Αντίδραση σε οικονομικούς κλυδωνισμούς. Το κύριο δυνητικό κόστος της ΟΝΕ είναι η απώλεια της εθνικής νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής ως μέσο αντιμετώπισης των εξωτερικών κλυδωνισμών. Ωστόσο, η απώλεια αυτή δεν θα πρέπει να υπερτιμηθεί, επειδή θα μπορεί πάντα να ρυθμιστεί η συναλλαγματική ισοτιμία του ενιαίου νομίσματος με τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ εντός του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος οι διακυμάνσεις των ονομαστικών συναλλαγματικών ισοτιμιών στη πράξη έχουν ήδη εγκαταλειφθεί ως μέσο άσκησης πολιτικής, και η ΟΝΕ θα μειώσει τη συχνότητα των κλυδωνισμών στις μεμονωμένες χώρες μέλη. Εξάλλου, το κόστος εργασίας μπορεί πάντα να αλλάξει, οι εθνικές και κοινοτικές δημοσιονομικές πολιτικές θα μπορέσουν να απορροφήσουν ένα μέρος από τις κρίσεις και να βοηθήσουν τις προσαρμογές, και οι περιορισμοί από το ισοζύγιο πληρωμών θα εξαφανιστούν. "
Η πρόθεση τους, βέβαια, είναι προφανής, να ελαχιστοποιηθούν τα κόστη. Κι όμως ...
Πάμε λοιπόν, ας αρχίσουμε το μέτρημα...
Μια ... δύο ... τρεις ... τέσσερις ... πέντε επιχειρήματα κάπως ασαφή μέσα σε ννέα γραμμές.Ας προσπαθήσουμε, αλλά όπως φαίνεται, δεν θα δυσκολευτούμε ιδιαίτερα.
Τον Οκτώβριο του 1990 στο Ευρωπαϊκή Οικονομία (European Economy), στο περιοδικό της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δημοσιεύτηκε μία μελέτη με τον χαρακτηριστικό τίτλο: Μία αγορά, ένα νόμισμα (One market,one money), και τον επεξηγηματικό υπότιτλο: Δυνητικά ωφέλη και κόστοι οικοδόμησης μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης (An evaluation of the potential benefits and costs of forming an economic and monetary union). Η σύνταξη της μελέτης ανατέθηκε, που σημαίνει επί πληρωμή, από την Επιτροπή, σε οικονομολόγους. Αξίζει τον κόπο να τους αναφέρω, γιατί, αντίθετα με ότι συμβαίνει με τα εθνικά νομίσματα, οι συντάκτες αυτής της όμορφης μελέτης κυκλοφορούν ακόμα: συντονιστής ήταν ο Michael Emerson (Διευθυντής οικονομικής αξιολόγησης των πολιτικών της ΕΕ) και βασικοί συγγραφείς οι Pisany Ferry και Jean-Daniel Gros (σύμβουλοι), και σε πιο χαμηλό επίπεδο, πολλοί άλλοι μικρότερου βεληνεκούς (ολλανδοί, άγγλοι, γερμανοί, γάλλοι, βέλγοι).
Η απόφαση να ξεκινήσει η διαδικασία που θα κατέληγε στο ευρώ είχε ήδη παρθεί και σε μεγάλο (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δουβλίνου, τον Απρίλιο του 1990), αλλά, για λόγους, εθιμοτυπικούς, έπρεπε να υπάρχει και μια «επιστημονική» μελέτη που να «αποδεικνύει» ότι επρόκειτο για μια καλή ιδέα. Ζούμε σε μια οικονομία της αγοράς που σημαίνει ότι αν πληρώσεις, θάχεις τη σωστή μελέτη. Γιατί, όπως αντιλαμβάνεστε πολύ καλά,οι συγγραφείς, λόγω των χρημάτων που είχαν λάβει, δεν θα μπορούσαν παρά να καταλήξουν, όπως και κατέληξαν, στο συμπέρασμα ότι η " Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) θα έχει καταπληκτικά αποτελέσματα. Ο γάιδαρος, ξέρετε, κάθεται εκεί που τον δένει το αφεντικό του. Νομίζω ότι είναι στοιχειώδης κανόνας καλής συμπεριφοράς.
Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Και εδώ, ο υπότιτλος, αντί να αναφέρεται σε κόστη και οφέλη (όπως στη στάνταρντ ακολουθούμενη μέθοδο: ανάλυση κόστους-οφέλους, costs-benefits analysis) αναφέρεται στα οφέλη (πρώτα) και στο κόστος (μετά). Λεπτομέρειες; Ίσως ... Εν τω μεταξύ, αν αναζητήσετε στο Google "κόστη και οφέλη" είναι σχεδόν οκτώ εκατομμύρια σελίδες. Εάν όμως κάνετε μια αναζήτηση για " οφέλη και κόστη" είναι το ένα τέταρτο περίπου. Μια επιλογή κάπως "αντισυμβατική", να προηγούνται τα οφέλη.
Σκεφτείτε! Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης με τη νομισματική ενοποίηση θα εξοικονομούνταν το 0,4% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ από τα κόστη συναλλαγών! Που τότε ήταν γύρω στα 25 δισ. ευρώ για όλη την Ευρώπη (το έχω υπολογίσει σε άρθρο μου). Ο Barry Eichengreen, που δεν είναι ασφαλώς κανένας τυχαίος (συγκαταλέγετε στο κορυφαίο 5%,παγκοσμίως, σύμφωνα με οποιοδήποτε πιθανό κριτήρια αξιολόγησης – αριθμό εργασιών, αριθμό αναφορών, κλπ.- Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, κλπ.). Σε άρθρο του στο Journal of Economic Literature, του 1992 (εκείνη την εποχή, μεταξύ των δύο πρώτων ή τριών οικονομικών περιοδικών ως προς τον αριθμό αναφορών), σημείωνε ,ωστόσο, ότι ένα όφελος όπως αυτό δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ικανοποιητικό, σε σύγκριση με τους κίνδυνους που απέρρεαν από το σχέδιο αυτό. Λόγια σοφά, σε ώτα μη ακουόντων, ως συνήθως.
Ομως για τους φίλους μας δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος. Φυσικά, πάντα για λόγους εθιμοτυπικούς, θα’ πρεπε να γίνει και κάποια αναφορά στα κόστη (ειδάλλως η μελέτη δεν θα φαινόταν και τόσο επιστημονική, όπως όφειλε να δείχνει). Οπότε, οι τρεις σωματοφύλακες τι κάνουν; Στη σελίδα 11, σημείο (iv), αναφέρουν:
"Αντίδραση σε οικονομικούς κλυδωνισμούς. Το κύριο δυνητικό κόστος της ΟΝΕ είναι η απώλεια της εθνικής νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής ως μέσο αντιμετώπισης των εξωτερικών κλυδωνισμών. Ωστόσο, η απώλεια αυτή δεν θα πρέπει να υπερτιμηθεί, επειδή θα μπορεί πάντα να ρυθμιστεί η συναλλαγματική ισοτιμία του ενιαίου νομίσματος με τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ εντός του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος οι διακυμάνσεις των ονομαστικών συναλλαγματικών ισοτιμιών στη πράξη έχουν ήδη εγκαταλειφθεί ως μέσο άσκησης πολιτικής, και η ΟΝΕ θα μειώσει τη συχνότητα των κλυδωνισμών στις μεμονωμένες χώρες μέλη. Εξάλλου, το κόστος εργασίας μπορεί πάντα να αλλάξει, οι εθνικές και κοινοτικές δημοσιονομικές πολιτικές θα μπορέσουν να απορροφήσουν ένα μέρος από τις κρίσεις και να βοηθήσουν τις προσαρμογές, και οι περιορισμοί από το ισοζύγιο πληρωμών θα εξαφανιστούν. "
Η πρόθεση τους, βέβαια, είναι προφανής, να ελαχιστοποιηθούν τα κόστη. Κι όμως ...
Πάμε λοιπόν, ας αρχίσουμε το μέτρημα...
Μια ... δύο ... τρεις ... τέσσερις ... πέντε επιχειρήματα κάπως ασαφή μέσα σε ννέα γραμμές.Ας προσπαθήσουμε, αλλά όπως φαίνεται, δεν θα δυσκολευτούμε ιδιαίτερα.
Πέντε εύκολα σημεία
Νούμερο ένα: η
νομισματική ένωση δεν θα δημιουργήσει ιδιαίτερα προβλήματα, επειδή " δεν θα είναι δύσκολο να ρυθμιστεί η συναλλαγματική
ισοτιμία του ευρώ με τον υπόλοιπο κόσμο, ". Ασφαλώς, αγαπητέ φίλε, αυτό γίνεται,
το ζήτημα όμως είναι ότι οι χώρες της ΕΕ, εμπορεύονται κυρίως μεταξύ τους
(ξέρετε, μετράνε και τα μεταφορικά, και επόμενο είναι να εμπορεύονται
περισσότερο με τις γειτονικές τους χώρες,
και επειδή είναι πιο εύκολο να γνωρίζουν τα γούστα τους). Έτσι, πώς να το κάνουμε, για χώρες όπως η Ιταλία ή η Ισπανία, η
προσαρμογή της συναλλαγματικής ισοτιμίας με τον υπόλοιπο κόσμο, δεν
μπορεί να λύσει ούτε τα μισά προβλήματα, αν το πρόβλημα οφείλεται στις συναλλαγές με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες (όπως
συνέβαινεμέχρι εκείνη τη στιγμή όπως συμβαίνει και σήμερα). Και πολλά άλλα! Οι ισοτιμίες πρέπει να κινούνται
προς μια κατεύθυνση που να συμφέρει όλους,
και μια τέτοια κατεύθυνση δεν υπάρχει πάντα. Ίσως μια χώρα να πρέπει να ανατιμήσει
το νόμισμα της και μία άλλη να το υποτιμήσει,οπότε τότε τι γίνεται;
Νούμερο δύο: ναι αλλά η ΟΝΕ θα μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης κλυδωνισμών, δηλαδή, όλες οι χώρες θα περνάνε μαζί τις ίδιες καταστάσεις: είτε όλες θα είναι σε ύφεση, είτε όλες σε οικονομική επέκταση, άρα δεν τίθεται θέμα διαφοροποίησης πολιτικών. Α, ναι; Κρίνοντας από το τι συμβαίνει σήμερα αυτό δεν θα το’λεγα (Γερμανία και Ελλάδα δεν μου φαίνεται να έχουν τα ίδια προβλήματα), άσε που την εποχή του Emerson η δήλωση αυτή θεωρήθηκε εντελώς τραβηγμένη από τα μαλλιά: ένας καθαρά ευσεβής πόθος. Όταν, στη συνέχεια και αφού είχε γίνει η ζημιά, και μπορούσαν να μελετήσουν τα στοιχεία, κάποιος (Spennacchiotto, τον θυμάστε ; ) προσπάθησε να αποδείξει ότι στην πραγματικότητα αυτή η επίδραση της «ομογενοποίησης» των κύκλων είχε συμβεί. Αλλά θα θυμάστε επίσης ότι η μελέτη ήταν χαμηλού επιπέδου και ότι δέχτηκε πολλές αρνητικές κριτικές, (από τον Persson,τον Baldwin, και ούτω καθεξής).
Νούμερο δύο: ναι αλλά η ΟΝΕ θα μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης κλυδωνισμών, δηλαδή, όλες οι χώρες θα περνάνε μαζί τις ίδιες καταστάσεις: είτε όλες θα είναι σε ύφεση, είτε όλες σε οικονομική επέκταση, άρα δεν τίθεται θέμα διαφοροποίησης πολιτικών. Α, ναι; Κρίνοντας από το τι συμβαίνει σήμερα αυτό δεν θα το’λεγα (Γερμανία και Ελλάδα δεν μου φαίνεται να έχουν τα ίδια προβλήματα), άσε που την εποχή του Emerson η δήλωση αυτή θεωρήθηκε εντελώς τραβηγμένη από τα μαλλιά: ένας καθαρά ευσεβής πόθος. Όταν, στη συνέχεια και αφού είχε γίνει η ζημιά, και μπορούσαν να μελετήσουν τα στοιχεία, κάποιος (Spennacchiotto, τον θυμάστε ; ) προσπάθησε να αποδείξει ότι στην πραγματικότητα αυτή η επίδραση της «ομογενοποίησης» των κύκλων είχε συμβεί. Αλλά θα θυμάστε επίσης ότι η μελέτη ήταν χαμηλού επιπέδου και ότι δέχτηκε πολλές αρνητικές κριτικές, (από τον Persson,τον Baldwin, και ούτω καθεξής).
Νούμερο τρία: Σε τι χρησιμεύει η ονομαστική προσαρμογή των συναλλαγματικών ισοτιμιών; Αυτό είναι κάτι που δεν το ακολουθούμαι πια! Έχουμε εγκαταλείψει τη συναλλαγματική ισοτιμία ως μέσο άσκησης πολιτικής ... "Α, ναι; Εξαρτάται πως το βλέπει κανείς : από το 1980 - 1989 είχαμε εννέα αναπροσαρμογές των συναλλαγματικών ισοτιμιών στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος. Το να πει κανείς ότι η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία δεν χρησιμοποιείται πλέον ... είναι κάπως παρακινδυνευμένο. Ένα ρίσκο που είχε θύματα δύο άλλους κορυφαίους οικονομολόγους τον Jeffrey Frankel και τον Steven Phillips. Αυτοί οι δύο είχαν ετοιμάσει για το Oxford Economic Papers ένα ωραίο άρθρο με τίτλο: "Είναι το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα αξιόπιστο;" στο οποίο ανέφεραν ότι η αξιοπιστία της συμφωνίας των ευρωπαϊκών συναλλαγματικών ισοτιμιών είχε αυξηθεί στο διάστημα 1988 - 1991 .. . και να που το Σεπτέμβριο του 1992, έγινε η κόλαση που όλοι γνωρίζουμε, η αποσύνδεση και υποτίμηση της ιταλικής λιρέτας και της στερλίνας ... και τον Οκτώβριο δημοσιεύτηκε η εργασία των Frankel και Phillips! Η δουλειά μας δεν φαίνεται, αλλά είναι επικίνδυνη. Ή μάλλον, θα ήταν αν υπήρχαν πιο πολλά καθάρματα σαν και του λόγου μου που μεταφέρουν τι γίνεται στα παρασκήνια των επιστημονικών περιοδικών ... Με λίγα λόγια : Η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία χρησίμευε ως μέσο άσκησης οικονομικής πολιτικής, και αν λέγαμε το αντίθετο, θα ήταν σαν να προσπαθούσαμε να σταματήσουμε τον αέρα με τα χέρια μας. Αν μάλιστα δεν ήταν πουνέντες (δυτικός άνεμος), αλλά τυφώνας.
Τέταρτο: οι κοινοτικές και εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές θα μπορούν να αμβλύνουν τους κλυδωνισμούς. Ότι οι κοινοτικές πολιτικές δεν θα μπορούσαν να απορροφήσουν απολύτως τίποτα, το είχαν ήδη επισημάνει με επιχειρήματα ο Bayoumi και ο Eichengreen στο άρθρο τους "Οδυνηρές" πλευρές " της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης ". Στο άρθρο αυτό, επεσήμαναν ότι σε σχέση με τις ΗΠΑ τα κράτη της Ευρωζώνης κινδυνεύουν πολύ περισσότερο λόγω της "ιδιοσυγκρασίας" τους (δηλαδή μια χώρα θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται σε ύφεση, ενώ οι άλλες να βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης και τότε η ευρωζώνη θα χρειαζόταν πολύ περισσότερο από ότι οι ΗΠΑ πολιτικές που θα αντιστάθμιζαν αυτές τις ανισορροπίες του κύκλου ανάμεσα στη μία και την άλλη χώρα. Ναι, καλά το καταλάβατε: είναι αυτό ακριβώς που συμβαίνει τώρα με την Ελλάδα που περνάει βαθιά κρίση και τη Γερμανία όχι (ακόμα).
Και οι δύο "άσπλαχνοι" συγγραφείς συνεχίζουν, επισημαίνοντας ότι αν και η Ευρώπη χρειαζόταν περισσότερο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες μηχανισμούς εξισορρόπησης, ενώ τέτοιοι μηχανισμοί υπάρχουν στις ΗΠΑ, αλλά στην Ευρώπη, δεν υπήρχαν καθόλου! Στις ΗΠΑ, ένα αρνητικό σοκ στα έσοδα μιας Πολιτείας αντιμετωπίζεται καλύπτοντας τουλάχιστον το ένα τρίτο του ελλείμματος της με ομοσπονδιακά κονδύλια (επιδοτήσεις, αυτόματη μείωση των φόρων, κλπ..). Στην Ευρώπη, τίποτα απ'όλα αυτά δεν ισχύει. Και στην Ευρώπη οι εθνικοί προϋπολογισμοί που πολλές φορές συμπιέζονται υπό το βάρος αποπληρωμής των τόκων δανεισμού (που τους είχαν αυξήσει για να υπερασπιστούν τις "αξιόπιστες" συναλλαγματικές ισοτιμίες) δεν προέβλεπαν κανένα μέτρο πραστασίας των πολιτών από τις συνέπειες αρνητικών καταστάσεων. Κάτι που συμβαίνει και σήμερα. Μόνο που τώρα αυτό το βλέπουμε όλοι, ενώ τότε το έβλεπαν μόνο οι οικονομολόγοι που δεν είχαν καμία οικονομική εξάρτηση από την Επιτροπή. Τι να πει κανείς: ένα πακέτο μάρκα (τότε δεν υπήρχε ακόμα το ευρώ) είναι πράγματι ένα καλό κολλύριο για τα μάτια: το βάζεις στα μάτια και δεν βλέπεις τίποτα ...
Πέμπτο: Κανένας περιορισμός στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών με το εξωτερικό (για την ακρίβεια: "the external current account constraint will disappear", ο περιορισμός του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών με το εξωτερικό θα πάψει να υπάρχει»). Εν ολίγοις: οι φίλοι μας, είπαν ότι με το ενιαίο νόμισμα, οι χώρες μέλη δεν θα υφίστανται πλέον καμία εξωτερική πίεση (μεταξύ τους, φυσικά).
Σίγουρα!
Αυτό θα ίσχυε αν η κάθε χώρα είχε το δικαίωμα να τυπώνει ευρώ! Αγοράζω 200 εκατομμύρια ευρώ καντάτες του Μπαχ από τη Γερμανία, αλλά της πουλάω μόνο 100 εκατομμύρια ευρώ σονάτες του Κορέλι. Που είναι το πρόβλημα; Ότι τυπώνω στη Ρώμη τα ευρώ που λείπουν ... Αλλά .. Φίλοι μου! Τα πράγματα δεν είναι έτσι, και αυτό το βλέπουμε κάθε μέρα, το βλέπουμε και στην Ιταλία. Εξωτερική πίεση υπάρχει. Ακριβώς! Το κάθε υποσύνολο του συστήματος υφίσταται περιορισμούς στο ισοζύγιο πληρωμών.
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε καλύτερα για ποιο πράγμα ακριβώς μιλάμε. Βγείτε από το σπίτι σας και πηγαίνετε στο καφενείο. Πάρτε τον καφέ σας. Ένα ευρώ. Βγάζετε από την τσέπη το ευρώ. Πάτε στον συμβολαιογράφο και αγοράζετε ένα διαμέρισμα. Εκατό χιλιάδες ευρώ (δεν έχετε ιδιαίτερες απαιτήσεις). Τα βγάζετε από τις τσέπες σας; Δε νομίζω. Και τότε; Και τότε κάθε ενιαία οικονομική μονάδα (άτομο, πόλη, κράτος, πράγμα ή ζώο) αν πρέπει να αγοράσει κάτι έχει δύο επιλογές: ή να το αγοράσει με τα λεφτά που διαθέτει, ή με δανεικά (και στη συνέχεια να αποπληρώσει το χρέος). Εδώ βάζουμε τελεία. Αυτό ονομάζετε περιορισμός του προϋπολογισμού, ή, αν θέλετε, ισοζύγιο πληρωμών, κατι που αφορά όλους. Πριν ξοδέψετε ή κερδίσετε ή δανειστείτε (ή αγοράσετε με πίστωση, που είναι ακριβώς σα να δανείζεστε χρήματα από τον πωλητή).
Παίζει κανένα ρόλο αν η σύμβαση δανεισμού είναι σε λίρες, ευρώ, χάντρες χρωματιστές ή φύλλα καπνού; Όχι, όχι, όχι, όχι, όχι, χίλια, δέκα χιλιάδες, εκατό χιλιάδες φορές όχι. Το ότι, αν θέλουμε να έχουμε αγοραστική δύναμη πρώτα πρέπει να την εξασφαλίσουμε, είτε με τη μορφή του εισοδήματος (δουλεύοντας), είτε ως δάνειο (δανειζόμενοι), αυτό δεν έχει καμία σχέση με την νομισματική μονάδα με την οποία υπολογίζεται η αγοραστική μας δύναμη. Και αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι η αλλαγή της νομισματικής μονάδας (για παράδειγμα, μετά από μια Ένωση), δεν απαλλάσσει τις μονάδες που μένουν σε μια χώρα από την ανάγκη να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους με μονάδες που δεν μένουν σ’ αυτή τη χώρα.
Κάθε άλλο λοιπόν, παρά "ο εξωτερικός περιορισμός (the external constraint will disappear) θα πάψει να υπάρχει! "
Εν συντομία : μετά την νομισματική ένωση, το χρέος που έχει ένας Έλληνας έναντι ενός γερμανού συνεχίζει να είναι εξωτερικό χρέος και φυσικά θα πρέπει να αποπληρωθεί. Ο περιορισμός δηλαδή εξακολουθεί να υπάρχει. Και τότε η εμμονή εμπορικών ανισορροπιών (και η ανάγκη για δανεισμό προκειμένου να πληρωθούν οι εισαγωγές που είσαι σε θέση να χρηματοδοτήσεις πουλώντας αγαθά στο εξωτερικό), εξακολουθεί προφανώς να αποτελεί πρόβλημα, ένα τεράστιο πρόβλημα, ακόμα και σε μια νομισματική ένωση. Αντίθετα, το πρόβλημα, αντί να πάψει να υπάρχει, όπως λένε οι τρεις φίλοι, τώρα έχει γίνει ακόμα πιο σοβαρό, γιατί βέβαια, εφόσον νόμισμα είναι κοινό δεν υπάρχει τρόπος να χρησιμοποιήσεις την ισοτιμία για να ξαναβάλεις τα πράγματα στη θέση τους. Πρώτα, αν χρωστούσες σε ξένες χώρες, μετά από λίγο ή υποτιμούσες το νόμισμα σου ή ανατιμούσε ο πιστωτής σου το δικό του. Και μετά ... ιδού, τώρα βρισκόμαστε στο μετά!
Εν ολίγοις: πέντε τεράστιοι, έξοχοι, ξεκάθαροι, εκθαμβωτικοί, αδαμάντινοι ισχυρισμοί, ελαφρώς ασαφείς.
Ο εισβολέας
Προσοχή όμως!
Επειδή ανάμεσα στις γραμμές αυτές, είχε εισχωρήσει, πατώντας στις μύτες των ποδιών για να μην ενοχλεί, μία αλήθεια. Μια αλήθεια που όλοι τώρα την συνειδητοποιούμε, επειδή τώρα, ό,τι ήταν να γίνει έχει γίνει, και μέχρι και η εφημερίδα των αφεντικών μας το λέει καθαρά. Αλλά , για να τα λέμε όλα, η αλήθεια αυτή έπρεπε να είχε ειπωθεί από πριν, αλλά ξέρετε, η επιστήμη και τα γνωστά... Την έλεγαν λοιπόν, αλλά πως την έλεγαν, πολύ υποτονικά και με γλώσσα για ειδικούς, για να μην τη καταλαβαίνουν όλοι, παρά μόνο όσοι, δεν είχαν κανένα συμφέρον να βγάλουν συμπεράσματα,ακόμα κι αν και την κατανοούσαν,.
Και ποια είναι αυτή η αλήθεια; Πολύ απλά: " relative labour costs will still be able to change ". Και τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει, ότι αυτό που γράφει στη Φωνή των αφεντικών, ο συμπαθητικός Da Rold (βλ. Ενότητα 6 και δείτε σε ποιον αναφέρεται στην παράγραφο 4) : ότι δηλαδή σε μια νομισματική ένωση δεν μπορεί πλέον να αλλάξει η συναλλαγματική ισοτιμία (ένα ιταλικό ευρώ ισούται με ένα γερμανικό ευρώ), και επομένως, αν υπάρχουν προβλήματα, θα πρέπει να υποτιμηθούν οι μισθοί (δηλαδή, αν οι Γερμανοί αποφασίσουν να πληρώνουν τους εργαζομένους τους λιγότερα, τότε οι Ιταλοί θα πρέπει να κάνουν το ίδιο, διαφορετικά θα βγούνε χαμένοι).
Αυτό είναι και το μόνο σωστό από όσα είπαν οι τρεις φίλοι, και σήμερα, με 30% περικοπές μισθών όπως γίνεται στην Ελλάδα (το
οποίο ακόμα και ορισμένοι από τους αναγνώστες μου έχουν επαινέσει,
δυστυχώς...), νομίζω πως όλοι καταλαβαίνουμε
για ποιο πράγμα μιλάμε. Και μη μου πείτε
ότι δεν μας είχαν ενημερώσει, μέχρι και οι "οικονομολόγοι" της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μας το είχαν πει! Αλλά εσείς γιατί δεν το διαβάσατε;
Δηλαδή, άσχημα.
Ετσι, αν αυτό είναι το μόνο σωστό, τότε στη μελέτη των τριών σωματοφυλάκων υπάρχει και ένα άλλο λάθος. Ο τίτλος. Αυτός δεν θα έπρεπε να είναι "One market, one money, Μία αγορά, ένα νόμισμα", αλλά "One labour market, one money,Μια αγορά εργασίας, ένα νόμισμα". Δηλαδή: αφού σε μια νομισματική ένωση τις κρίσεις τις πληρώνει η αγορά εργασίας, το βέλτιστο μέγεθος μιας ζώνης με ενιαίο νόμισμα είναι αυτό που αντιστοιχεί σε μια ομοιογενή αγορά εργασίας. Έτσι, αν ξεσπάσει μια κρίση , ο εργαζόμενος θα μπορεί να μετακινηθεί από τη μία περιοχή (χώρα) της ζώνης στην άλλη με τις ίδιες συμβάσεις εργασίας, τα ίδια δικαιώματα, κλπ.., και το σοκ από την κρίση θα απορροφηθεί. Σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, όμως, θα πρέπει να διατηρούνται οι παραδοσιακοί μηχανισμοί προσαρμογής: η νομισματική πολιτική, η πολιτική ισοτιμιών (ευελιξία συναλλαγματικών ισοτιμιών).
Το βέλτιστο μέγεθος των νομισματικών ζωνών προφανώς υπαγορεύεται από τον πολυκερματισμό (νομοθετικό, κοινωνικής προστασίας, γλωσσικό, πολιτισμικό) των αντίστοιχων αγορών εργασίας. Που συμπίπτει, λίγο πολύ, με αυτή των εθνικών κρατών. Στην ευρωζώνη αρχικά συμμετείχαν μια ντουζίνα μέλη το κάθε ένα από αυτά με μια αγορά εργασίας πολύ διαφορετική από των άλλων. Υπό τη σκέπη του ενιαίου νομίσματος αυτό σήμαινε ότι έριχνες στους μισθούς τα βάρη της μακροοικονομικής προσαρμογής, δηλαδή διασφάλιζες ότι σε περίπτωση κρίσης, η μόνη δυνατή απάντηση θα μπορούσε να είναι η υποτίμηση των μισθών, καθώς δεν θα μπορούσες πια να διορθώσεις ούτε τη συναλλαγματική ισοτιμία, ούτε το επιτόκιο. Και αυτό το γνώριζαν πολύ καλά ότι θα συνέβαινε. Αν οι τρεις σωματοφύλακες (Emerson, Pisani-Ferry και Gros) το λένε (αν και τους συνέφερε να το κρύψουν), είναι μόνο και μόνο επειδή ήταν αδύνατο να το κρύψουν. Έτσι, αφού το είχαν προβλέψει, να προσθέσω κι εγώ, ότι αυτό δείχνει πως ήθελαν να υπάρχουν αυτές οι εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις για τους εργαζομένους, και το ήθελαν, επειδή θα ήταν αβάσταχτο για τους εργαζομένους.
Ο Ρόμπερτ Μαντέλ το είχε πει ξεκάθαρα πριν τριάντα περίπου χρόνια : στο ερώτημα "what is the appropriate domain of a currency area? ", "ποιό είναι το κατάλληλο μέγεθος μιας νομισματικής ένωσης", απάντησε ότι "an essential ingredient of a common currency area is a high degree of factor mobility”, "ένα βασικό στοιχείο είναι το υψηλό επίπεδο κινητικότητας των διαφόρων παραγόντων". Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι ένα ενιαίο νόμισμα μπορεί να στηρίζεται σε μια γεωγραφική περιοχή στο εσωτερικό της οποίας να μπορούν οι εργαζόμενοι (ο παράγοντας εργασία) να μετακινούνται από υποβαθμισμένες περιοχές προς αναπτυγμένες περιοχές. Μα θα πείτε, "καλά, αλλά στην Ευρώπη και πριν το ευρώ, δεν υπήρχε μεγάλη κινητικότητα;"
Ασφαλώς και υπήρχε
Κινητικότητα υπήρχε, αλλά είχε ένα τεράστιο ανθρώπινο κόστος. Προκειμένου να μειωθούν αυτά τα κόστη, για την (προς τα πάνω) ενιαιοποίηση των αγορών εργασίας, την εναρμόνιση των εκπαιδευτικών συστημάτων, την ενιαιοποίηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τι ακριβώς έχει γίνει; Τίποτα. Τίποτα πέρα από αυτή την απαίσια μεταρρύθμιση των πανεπιστήμιων, που θα με κάνει να μη μπορώ να διδάξω αυτά που θέλω σε ανθρώπους εξαιρετικούς που ευτυχώς έξακολουθούν και υπάρχουν. Αλλά η θεωρία των βέλτιστων νομισματικών περιοχών από εκεί ξεκινά. Όχι από το "ας κάνουμε πρώτα το νόμισμα, και τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν ...". Όχι από τη ρεαλπολιτίκ του Αριστίντ και του Πρόντι. Αλλά από την κοινή λογική του Μαντέλ.
Ακριβώς.
Και τώρα ζητούν "περισσότερη Ευρώπη". Αλλά γιατί τώρα, και όχι πολύ πιο πριν. Η οικονομική θεωρία αυτό λέει: δημιουργούμε, πρώτα, έναν οικονομικό χώρο στον οποίο οι συντελεστές της παραγωγής να μπορούν να μετακινηθούν, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά όχι, αυτό δεν γινόταν! Γιατί; Μα είναι απλό. Επειδή γνώριζαν ότι το κόστος προσαρμογής θα το πλήρωναν οι πιο αδύναμοι, αυτοί θα έμεναν χωρίς προστασία, αλλά και για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους, λόγω της ύπαρξης των εθνικών κρατών. Ναι, όλως συμπτωματικά, καθώς προχωρούσε αυτή τη διαδικασία, από την αναλογική περάσαμε στο πλειοψηφικό και στη "χρήσιμη ψήφο", και από τη "χρήσιμη ψήφο" στην αποχή.
Συμπτωματικά.
Συνοψίζοντας: το μέγεθος της βέλτιστης νομισματικής περιοχής (όπως λέει ο Μαντέλ) δίνεται από εκείνη τη γεωγραφική οντότητα που έχει μια αρκετά ομοιογενή αγορά εργασίας (ως προς τη νομοθεσία, την κοινωνική ασφάλιση, τη γλώσσα , κ.λπ.) . Όταν ξεπεραστεί αυτό το όριο, η κινητικότητα των εργαζομένων θα γίνει απαγορευτική , και οι προσαρμογές θα επιβαρύνουν την ανεργία και τους μισθούς (ο μηχανισμός της καμπύλης Phillips).
Φυσικά, σήμερα πολλοί Ισπανοί μηχανικοί πάνε να δουλέψουν στη Γερμανία ...
Αλλά εσείς πιστεύετε ότι αυτή η κινητικότητα είναι αρκετή ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία στην Ευρώπη;
Φτάνει για να σωθούν μερικοί καταρτισμένοι , όπως εσύ και εγώ, όσο για τους υπόλοιπους...
Να θυμάστε όμως και αυτό. Όταν ρώτησαν τον Αρίστιππο από την Κυρήνη ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός σοφού και ενός μη σοφού, αυτός τους απάντησε: "Στείλτε και τους δύο γυμνούς σε έναν κόσμο που δεν τους γνωρίζει και τότε θα το μάθετε" .
