Οι μισθοί και το άλυτο πρόβλημα του ευρώ

του Alberto Bagnai

Το ευρώ ήταν  ένα μεγάλο επίτευγμα της οικονομικής επιστήμης, αλλά κατέληξε η πιο ταπεινωτική ήττα για το επάγγελμα του  επιστήμονα των οικονομικών. Ευχαριστώ την  εφημερίδα Sole 24 Ore, που μου επιτρέπει, με μεγάλη  ευρύτητα πνεύματος, να αναπτύξω  και να θέσω σε συζήτηση στα πλαίσια  ενός επίσημου διαλόγου ένα παράδοξο που αφορά όλους, οικονομολόγους και μη.

Το ευρώ υπήρξε ένα μεγάλο επίτευγμα της οικονομικής επιστήμης: Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση που θα μπορούσε να προβλέψει με τέτοια ανησυχητική ακρίβεια τις συνέπειες μιας πολιτικής απόφασης. Θα δώσω τρία παραδείγματα. 

Αρχίζουμε από το τελευταίο Οικονομικό Δελτίο της ΕΚΤ, το οποίο σχολιάζει αρνητικά ότι η αύξηση των μισθών στην ευρωζώνη είναι πολύ περιορισμένη, γεγονός που υποδηλώνει ενδεχόμενη υποτίμηση των επίσημων στοιχείων για την ανεργία. 

Έχουμε να κάνουμε, συνεπώς, με αυτό που πρόβλεπε το 1996 ο  Rudiger Dornbusch, όταν προειδοποιούσε ότι η νομισματική ένωση θα «μετέφερε στην αγορά εργασίας τo καθήκον της  ρύθμισης της ανταγωνιστικότητας», με κυριαρχία της  ανεργίας.

 Είναι αυτό που ονομάζουμε «εσωτερική υποτίμηση», ένας μηχανισμός πάνω στον οποίο μια νομισματική ένωση πρέπει να στηριχτεί, αν θέλει να επιβιώσει (το απέδειξε ο Mundell  το 1961). Κατά δεύτερον, σε όλη την Ευρώπη τα κόμματα του ευρωσκεπτικισμού (παρά τις ήττες)αυξάνουν την επιρροή τους, και θέτουν υπό αμφισβήτηση το ευρωπαϊκό μοντέλο πολιτικής ολοκλήρωσης.

 Είναι αυτό ακριβώς που ο Nicholas Kaldor είχε προβλέψει το 1971, όταν προειδοποιούσε ότι «αν η δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης και ο έλεγχος της Κοινότητας στους  εθνικούς  προϋπολογισμούς ασκούν μια τέτοια πίεση που να οδηγούν στην κατάρρευση του συστήματος, αυτό απέτρεπε τη δημιουργία  μιας πολιτικής ένωσης αντί  να την ευνοήσει». Τέλος δεν πρόλαβε καλά καλά ο Μακρόν να εγκατασταθεί στην προεδρία και η γερμανική απόρριψη της γαλλικής πρότασης για το ευρωομόλογο  ξεκαθάριζε ότι ηγεμονική δύναμη δεν προτίθεται να αποκλίνει από την αδιαλλαξία της. 

Εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που υποστήριζε ο  Martin Feldstein, το 1997: «Η γαλλική φιλοδοξία για ισότητα και οι επιδιώξεις της γερμανικής ηγεμονίας δεν συμβαδίζουν».

Όλα εξελίσσονται όπως οι καλύτεροι από εμάς είχαμε προβλέψει, και έτσι η τοποθέτηση για το ευρώ ενός  πνευματικά έντιμου οικονομολόγου θα συμπυκνωνόταν σε τέσσερις μόνο λέξεις: «Σας το είχαμε πει !» Θα ήταν, βέβαια, μια στείρα στάση, αλλά πάντως καλύτερη από αυτό που βλέπουμε από το 2008 και μετά.

 Αντί να προτείνει τρόπους εξόδου από μία παγίδα που είχε περιγράψει τόσο καλά, το  επάγγελμα του επιστήμονα οικονομικών δυσφημίζεται, υπερασπίζοντας με αμφίβολα επιχειρήματα το ίδιο σχέδιο του οποίου είχε προέβλεπε την αποτυχία (σχετικά με την ποιότητα των επιχειρημάτων συμφωνώ με ό, τι είχε γράψει ο Perotti στην lavoce.info  στις 12 Μαΐου του προηγούμενου έτους).

Το σχέδιο αυτό  είναι ασυνάρτητο, για έναν πολύ απλό λόγο, που αναλύεται από τον Alberto Alesina το 1997 (όταν επέκρινε τη νομισματική ένωση): μια κοινή αγορά έχει νόημα μόνο με την προϋπόθεση ότι θα  στηρίζει την ανάπτυξη, όταν από τον υπόλοιπο κόσμο μεταδίδονται συστημικά σοκ όπως η αμερικανική κρίση του 2008 . 

Δυστυχώς, επειδή σε μια νομισματική ένωση η μακροοικονομική προσαρμογή περνάει υποχρεωτικά μέσα από την εσωτερική υποτίμηση (μειώσεις μισθών), το ενιαίο νόμισμα ακυρώνει τα όποια θετικά της ενιαίας αγοράς, γιατί με την περικοπή των μισθών καταστέλλεται  η εγχώρια ζήτηση, όταν ακριβώς την έχει περισσότερο ανάγκη προκειμένου να αντικαταστήσει την εξωτερική προσωρινά ανεπαρκή ζήτηση.
Φυσικά, είναι δύσκολο να υπερασπίζεσαι ένα ασυνάρτητο σχέδιο, και να συμφωνείς  ταυτόχρονα με τα στοιχεία, τη θεωρία, ή πολύ απλά με τον εαυτό σου. Ετσι, το ευρώ ,καταλήγει να είναι, η πιο συντριπτική ήττα του επαγγέλματος του επιστήμονα των οικονομικών, το οποίο με ασυνάρτητα  επιχειρήματα προκαλεί  σύγχυση στον κόσμο. Θα μεταφέρω και εδώ τρία παραδείγματα από αυτή τη συζήτηση.

Η άποψη  του Paul De Grauwe, ότι  η Ελλάδα και η Ισπανία «έχουν ξεκινήσει μια διαδικασία εσωτερικής υποτίμησης με θετικά αποτελέσματα» ελάχιστα συμφωνεί  με τα δεδομένα: η ανεργία το 2016 ήταν στο 23,7% στην Ελλάδα και 19,6% στην Ισπανία. Δεν χρειάζεται να έχεις  και ιδιαίτερη ικανότητα  για να μειώσεις  τους μισθούς, όταν ένας στους πέντε ανθρώπους  είναι άνεργος.

 Με τα υπάρχοντα στοιχεία, πιο πολύ  και από  επιτυχία αυτών των χωρών η ανάλυση των De Grauwe δείχνει απώλεια επαφής με την καθημερινή πραγματικότητα, η οποία σίγουρα δεν βοηθά να γίνει συμπαθές το επάγγελμά μας.

Η άποψη του John Cochrane ότι τα χρήματα είναι άνευ σημασίας για την ανάπτυξη (οι οικονομολόγοι μιλούν για «ουδετερότητα» του χρήματος) συγκρούεται όχι μόνο με σημαντικά επιστημονικά συμπεράσματα, όπως η ανάλυση του  Dani Rodrik σχετικά με το ρόλο μιας υπερβολικά ισχυρής συναλλαγματικής  ισοτιμίας στον περιορισμό της ανάπτυξης μιας χώρας, αλλά και με αυτό που σήμερα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα παραδέχονται μέσα από τα δόντια: οι μεταρρυθμίσεις προκαλούν αποπληθωρισμό, χωρίς να είναι σε θέση να αυξήσουν σε ικανοποιητικά επίπεδα  την απασχόληση (σημείωση 23 του προαναφερθέντος οικονομικού Δελτίου της  ΕΚΤ).

Και σ’ αυτό οι καλύτεροι οικονομολόγοι  είχαν εκφράσει  την άποψή τους: οι αρνητικές συνέπειες των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην παραγωγικότητα της εργασίας είχαν ήδη περιγραφεί από τον Robert Gordon το 2008. Για τον Cochrane το νόμισμα είναι όπως το λάδι για τη  μηχανή του αυτοκινήτου. Η μεταφορά είναι (άθελα  του) σωστή. Μια κακή διαχείριση  του λαδιού μακροπρόθεσμα έχει τις ίδιες συνέπειες με μια κακή διαχείριση του νομίσματος: στην πρώτη περίπτωση καίγεται η κυλινδροκεφαλή, και η μηχανή παύει να λειτουργεί. Στη δεύτερη, μια ήπειρος (και η παγκόσμια οικονομία σταματάει να κινείται). 

Εάν ο De Grauwe δεν σέβεται τα στοιχεία, και ο Cochrane τις θεωρίες, ο Feldstein είναι ασυνεπής με τον ίδιο του τον εαυτό. Η άποψη του , ότι οι σχέσεις χρέους και πίστωσης  δεν μπορούν να μετατραπούν σε νέες λογιστικές μονάδες (δηλαδή οι Ιταλοί, που  θα πληρώνονται σε νέες λίρες [1] , θα συνεχίσουν να αποπληρώνουν σε ευρώ τα στεγαστικά τους δάνεια), έρχεται σε αντίθεση με αυτό που ο ίδιος ο  ο Feldstein  υποστήριζε το 2012, όταν, μιλώντας για την Ελλάδα στο Foreign Affairs , παραδεχόταν  ότι μόνο οι συμβάσεις που διέπονται από αλλοδαπό δίκαιο δεν είναι μετατρέψιμες (αλλά τα δάνεια που συνάπτονται στην Ιταλία με ιταλικές τράπεζες διέπονται  από το ιταλικό δίκαιο) .

Όλες  αυτές οι ασυνέπειες είναι μονόδρομος: τροφοδοτούν ένα σχέδιο δημιουργίας ενός παράλογου φόβου, και επειδή δεν είναι αξιόπιστες  με όρους επικοινωνίας, μετά την καταστροφολογία που προηγήθηκε (αλλά δεν επιβεβαιώθηκε),στην περίπτωση του Brexit την εκλογική νίκη του Trump, τη νίκη του «όχι» στο ιταλικό δημοψήφισμα. Και είναι λυπηρό να βλέπουμε τον  Barry Eichengreen, ένα από τους  πιο λαμπρούς  μελετητές του  τέλους του κανόνα του χρυσού, να λέει ότι «η ιστορία δεν έχει όπισθεν».

 Αυτή η «ευθύγραμμη»  αντίληψη  περί προόδου θα προκαλούσε τα γέλια σε ένα οποιοδήποτε μαθητή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μας, αλλά, πάνω απ 'όλα, για άλλη μια φορά, δυσφημεί το επάγγελμά μας. Το καθήκον μας, ως διανοούμενοι και οικονομολόγοι, είναι να προτείνουμε και να διερευνούμε εναλλακτικές λύσεις και να μην τις  περιορίζουμε, οχυρωμένοι πίσω από το σλόγκαν there is no alternative (δεν υπάρχει εναλλακτική λύση).

[--->]

[1] ''π '' : νέες λίρες.Σε περίπτωση εξόδου της Ιταλίας από την ευρωζώνη και την εισαγωγή της ιταλικής λίρας ως εγχώριου νομίσματος

Brexit,αυτό που τρομάζει την ΕΕ είναι η δημοκρατία

[…] Το ζήτημα είναι άλλο: ας πάρουμε σαν σωστή την υπόθεση ότι η έξοδος μιας χώρας από την Ένωση θα γίνει η αιτία φοβερών ανατροπών. Αν ήταν έτσι, τότε θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η Συνθήκη της Λισαβόνας, αφού δίνει μια τέτοια δυνατότητα τόσο αποσταθεροποιητική, είναι κατασκεύασμα μιας συμμορίας ανεύθυνων και θα πρέπει να ξαναγραφτεί. 

Ας κάνουμε τώρα την αντίθετη υπόθεση, που είναι και πιο λογική: ότι μετά το Brexit ο ήλιος θα συνεχίσει να ανατέλλει, οι Βρετανοί θα συνεχίζουν να αγοράζουν BMW, και οι υποτελείς της Μέρκελ να πίνουν ουίσκι (όχι πάντα με μέτρο, φυσικά). Σε αυτή την περίπτωση θα γίνουμε μάρτυρες ενός βάρβαρου και ανησυχητικού θεάματος από τη μεριά των θεσμικών οργάνων,τα οποία ενώ θα έπρεπε από τον ίδιο τους το ρόλο να εγγυώνται τη συμμόρφωση με τις Συνθήκες, απειλούν με αντίποινα μια χώρα, επειδή αυτή προτίθεται να ασκήσει ένα δικαίωμα που οι ίδιες οι Συνθήκες το διασφαλίζουν. 

Σε κάθε περίπτωση από το Brexit οι Βρυξέλλες θα βγουν ούτως ή άλλως χαμένες : είτε έχουν συντάξει μία Συνθήκη η οποία δεν μπορεί να εφαρμοστεί (βλέπε λήμμα «πλήρης αισιοδοξία») είτε αρνούνται να την εφαρμόσουν (κρύβοντας τον τυραννικό ολοκληρωτισμό τους πίσω από το προπέτασμα καπνού μιας δήθεν «ολοκληρωτικής καταστροφής»). 

Επαναλαμβάνω: ή οι Βρυξέλλες έγραψαν λάθος τη Συνθήκη, ή κάνουν λάθος με το να εμποδίζουν την εφαρμογή της. Τρίτη υπόθεση αποκλείεται.

Το δεύτερο θύμα του Brexit επομένως, είναι η αξιοπιστία του λεγόμενου «ευρωπαϊκού σχεδίου». Το σχέδιο αυτό για μία ακόμα φορά αποδεικνύεται πόσο  αντίθετο είναι με το κράτος δικαίου και τους βασικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου, ξεκινώντας από το πιο προφανές και παγκοσμίως γνωστό: pacta sunt servanda, Οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται.

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ποιο είναι το πραγματικό πολιτικό διακύβευμα: αν επιτραπεί το Brexit θα δημιουργηθεί προηγούμενο. Αλλά γιατί αυτό είναι τόσο επικίνδυνο; Γιατί η υπόσχεση να μπορεί να εγκαταλείψει την Ένωση όποια χώρα το επιθυμεί είναι απλώς η τελευταία από τις τόσες πολλές υποσχέσεις που οι Βρυξέλλες έχουν δώσει χωρίς να έχουν καμία πρόθεση να τις κρατήσουν. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είδαμε καμία «οικονομική και κοινωνική πρόοδο», δεν είδαμε «ένα υψηλό επίπεδο απασχόλησης», και το κυριότερο η ΕΕ δεν έχει καμία πρόθεση να μας επιτρέψει να τα αναζητήσουμε εμείς οι ίδιοι. Οι αποσχιστικές τάσεις είναι λοιπόν αναπόφευκτες. Εάν οι κακές συνήθειες δεν αλλάξουν τότε τα πράγματα θα είναι άσχημα για μας αλλά ακόμα χειρότερα για τον Ντόναλντ (Τουσκ) από το Γκντανσκ, για τον οποίο υπάρχει ήδη μια θέση κενή δίπλα στον μισθοφόρο Guido da Montefeltro [1]που την αξίζει μιας και ερμηνεύει το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας σαν Ζήσε Μάη μου [2].

[1] Τον οποίο Guido da Montefeltro ο Δάντης Αλιγκέρι στη Θεία Κωμωδία, τοποθετεί στην Κόλαση (Όγδοος Κύκλος)

[2] http://www.stockwatch.com.cy/nqcontent.cfm?a_name=news_view&ann_id=255490

[--->]

Κέυνς, Ντράγκι, Γκόλουμ [*] και αρνητικά επιτόκια

                                                                

 Όπως θα έχετε διαπιστώσει, τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης φαίνεται πως μόλις σήμερα ανακαλύπτουν την Αμερική. Η εφημερίδα Il Sole 24 Ore, η Κοριέρε, η λα Στάμπα, σήμερα ανακαλύπτουν αυτό που υποστηρίζαμε εδώ και καιρό: ότι το γερμανικό πλεόνασμα περισσότερο και από ένδειξη αρετής είναι αιτία προβλημάτων και ότι στο ιδιωτικό χρέος, και όχι στο δημόσιο,οφείλεται η κρίση, ότι η θεραπεία του δημόσιου χρέους με πολιτικές λιτότητας μετατρέπει μια φυσιολογική κατάσταση σε παθολογική. Με λίγα λόγια: όλα όσα υποστηρίζαμε , λέξη προς λέξη, αυτά τώρα τα εμφανίζουν ως αδιαμφισβήτητο γεγονός, ως επικρατούσα τάση ("mainstream"), άνθρωποι που μας έχουν δυσφημήσει, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, επειδή τα υποστηρίζαμε όταν μπορούσε ακόμα κάτι να σωθεί.

Φυσικά δεν υπάρχει κανείς που να είναι διατεθειμένος να πάρει την τελική απόφαση,πράγμα  που σημαίνει ότι, επειδή μόνο η ανάπτυξη θα μπορούσε να λύσει τα προβλήματά μας, και αφού το ευρώ είναι εχθρός της ανάπτυξης,και η εσωτερική υποτίμηση (η μείωση των μισθών) που επιβάλλεται λόγω της σταθερής ισοτιμίας οδηγεί στον αποπληθωρισμό, τότε  η αναγκαία προϋπόθεση εξόδου από το αδιέξοδο είναι η απαλλαγή από την ψευδαίσθηση ενός αυτοκρατορικού νομίσματος και η πορεία προς ένα πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα νόμισμα.

Την τελική απόφαση θα την πάρουν, μόνο όταν τους ζητηθεί να το κάνουν.

Στο μεταξύ, εμείς, μπορούμε να κοιτάμε μπροστά.

Θα έχετε,ίσως. προσέξει την αντιπαράθεση μεταξύ ορισμένων κύκλων του γερμανικού κατεστημένου και του Ντράγκι, που κατηγορείται για υπερβολικά επεκτατικές πολιτικές, και τα πολύ χαμηλά επιτόκια. Φυσικά, τα πολύ χαμηλά επιτόκια ενοχλούν τον γερμανό πιστωτή, τον τρομοκρατούν, και αυτό για δύο λόγους. 
Ο πρώτος είναι ότι τα μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια επηρεάζουν την κερδοφορία του τραπεζικού συστήματος. Εάν οι τράπεζες πρέπει να πληρώνουν την ΕΚΤ κάθε φορά που καταθέτουν σ’ αυτή την πλεονάζουσα ρευστότητα, και την ίδια στιγμή να πληρώνουν και τους πελάτες τους για να τους δανείσουν (δηλ. να χρεώνονται), αντιλαμβάνεστε ότι το να κάνει κανείς σήμερα τον τραπεζίτη δεν συμφέρει και τόσο.
Ο δεύτερος, είναι ότι το γερμανικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης έχει ένα δεύτερο πυλώνα που βασίζεται στην κεφαλαιοποίηση . Με χαμηλά, αν όχι αρνητικά, επιτόκια, τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια (funds) δεν θα μπορούν να εξασφαλίσουν τις υπεσχημένες αποδόσεις στους αποταμιευτές/ συνταξιούχους. Αυτό, σε μια χώρα που έχει έντονο δημογραφικό πρόβλημα, μπορεί να είναι καταστροφικό, και όπως γνωρίζουμε εδώ και καιρό, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί (δηλαδή οι γερμανικοί) έχουν πλήρη συνειδητοποίηση αυτής της δυναμικής.

Η απάντηση του Ντράγκι ήταν απόλυτα σωστή: τα επιτόκια είναι χαμηλά, επειδή δεν υπάρχει ανάπτυξη και η παραγωγικότητα μαραζώνει. Μετάφραση: αν δεν δημιουργήσεις αξία, τότε δεν θα μπορείς να τη διανείμεις ούτε ως εισόδημα ούτε ως εισόδημα από κεφάλαιο (τόκους). 
Φυσικά ο Ντράγκι ξεχνάει ένα ζήτημα, ή μάλλον δύο: το πρώτο είναι ότι δεν είναι δυνατόν πλέον να δημιουργηθεί αξία επειδή σε συνθήκες κρίσης, με σταθερές ενδοευρωπαϊκές συναλλαγματικές ισοτιμίες η μόνη απάντηση που μπορεί να υπάρξει είναι η ανεργία (εάν οι επιχειρήσεις του Νότου δεν ρίξουν τις τιμές θα κλείσουν, αλλά για να ρίξουν τις τιμές θα πρέπει να κόψουν το «κόστος εργασίας», και για να πείσουν τους εργαζόμενους να αποδεχθούν αυτό το μέτρο θα πρέπει να απολύσουν: αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο γίνονται οι μεταρρυθμίσεις που κάνουν ακόμα πιο επισφαλή την εργασία). Η αξία δημιουργείται από την εργασία, το ευρώ επιβάλλει την ανεργία ως απάντηση στην κρίση, το ευρώ καταστρέφει αξία, οπότε, όσοι δανείζουν σε ευρώ δεν θα πρέπει να διαμαρτύρονται.

Πόσο μάλλον που (και εδώ περνάμε στο δεύτερο ζήτημα), οι γερμανικές ελίτ το νομισματικό αυτό σύστημα το θέλησαν προς το συμφέρον τους, για να προστατέψουν την αξία των αποταμιεύσεών τους. Η ακαμψία του ενδοευρωπαϊκού συστήματος ισοτιμιών είχε διαφορετικές διαστάσεις (τη συμβολική, την εμπορική και την πολιτική), αλλά η πιο σημαντική ήταν  η οικονομική διάσταση: η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία χρησιμοποιήθηκε για να γίνουν «αξιόπιστες» οι χώρες του Νότου, δηλαδή, σε περίπτωση νομισματικής κρίσης να μην έχανε την αξία του το νόμισμα τους όπως ήταν φυσικό, και έτσι να διασφαλιζόντουσαν τα συμφέροντα των πιστωτών τους. Με απλά λόγια, η σταθερή ισοτιμία για το Νότο, και η υποτιμημένη για το Βορρά, βοήθησαν το Βορρά όχι μόνο να συσσωρεύει πιστώσεις προς το Νότο, αλλά κυρίως να διασφαλίζει την αξία τους. Το ευρώ δεν ήταν μόνο η αιτία, όπως είναι πλέον εμφανές, των ενδοευρωπαϊκών ανισορροπιών, αλλά κυρίως ενίσχυσε την κεφαλαιακή θέση αυτών που είχαν ωφεληθεί και οι οποίοι, όμως, τώρα επειδή το παιχνίδι έχει πάει πολύ μακριά, έχουν αρχίσει να πληρώνουν και αυτοί τις συνέπειες.

Στο σημείο αυτό αξίζει να επεκταθούμε λίγο περισσότερο. Όταν αναφερόμαστε σε «νόμους» της οικονομίας αυτό το κάνουμε (ή θα πρεπε να το κάνουμε) έχοντας συναίσθηση ότι η οικονομία είναι μια κοινωνική επιστήμη, ότι δεν είναι μια φυσική επιστήμη. Ο νόμος της βαρύτητας δεν επιδέχεται εξαιρέσεις και λειτουργεί με ένα μάλλον πειστικό τρόπο: αν από το αεροπλάνο που με μεταφέρει αποκοπεί ένα φτερό, είναι βέβαιο ότι δεν θα διαβάσετε αυτό το post. Η δυναμική ενέργεια μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια μόλις της δοθεί η δυνατότητα να το κάνει, οδηγώντας ένα σώμα προς μια νέα κατάσταση ισορροπίας, ενώ οι οικονομικές ισορροπίες, όπως για παράδειγμα αυτή των ανταλλαγών μεταξύ των χωρών, μπορεί να αλλάξουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από πολιτικές αποφάσεις, με συναίνεση, παρά το γεγονός ότι είναι ενάντια στη «φύση» των οικονομικών, για διαφορετικούς και σύνθετους κοινωνικούς, πολιτισμικούς, ανθρωπολογικούς λόγους. Μόνο που τότε, στο τέλος, η ατομική ορθολογικότητα αναπόφευκτα θα πρέπει να υποταγεί στις συλλογικές εμπειρικές κανονικότητες, οι οποίες ακυρώνουν πάντα τις μεμονωμένες προσπάθειες για βιασμό της οικονομικής φύσης.

Θυμόσαστε την πρόταση του Κέυνς στο Μπρέτον Γουντς;

Η πρόταση ήταν πολύ λογική: οι πιστώτριες χώρες (δηλαδή οι κάτοχοι θετικών καθαρών εξωτερικών θέσεων) θα πρέπει να πληρώνουν, αντί να παίρνουν τόκους επί των δανείων τους. Μια πρόταση, η οποία, όπως σας έχω εξηγήσει, είχε μια εσωτερική οικονομική λογική. Η συναλλαγή γίνεται προς το συμφέρον και των δύο μερών. 

Η χώρα που εξάγει ωφελείται από το γεγονός ότι η χώρα εισαγωγής αγοράζει, και επομένως, από τη στιγμή που χρηματοδοτεί τη δεύτερη δεν κάνει μια χάρη μόνο σ 'αυτήν αλλά και στον ίδιο της τον εαυτό. 

Δεδομένου ότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα βολεύει και τις δύο, το σωστό θα ήταν να πληρώσουν και οι δύο. Και όχι μόνο αυτό : συσσωρεύοντας τις πιστώσεις της προς το εξωτερικό προκειμένου να βγάλει κέρδη από αυτές η χώρα εξαγωγής εξάγει συγχρόνως ανεργία και αποπληθωρισμό (ο Ντράγκι κατηγορεί και γι αυτό τους Γερμανούς: αν το χρήμα είναι φτηνό, λέει, είναι επειδή η Γερμανία αποταμιεύει πολύ). Αν ο διεθνής πιστωτής πλήρωνε αρνητικά επιτόκια για τα δάνεια του,τότε θα ενθαρρυνόταν να τα ξοδέψει για να αγοράζει εμπορεύματα από άλλους, βοηθώντας έτσι στην εξισορρόπηση του εξωτερικού εμπορίου. Μ'αυτό τον τρόπο, θα βοηθούσε να αναπτυχθούν οι ασθενέστερες χώρες.

Για μία πιο ισορροπημένη οικονομία και ένα πιο ισορροπημένο κόσμο χρειάζεται μια συμμετρική ποινικοποίηση των διεθνών οικονομικών ανισορροπιών.

Αυτή η ιδέα η τόσο απλή, δυστυχώς, δεν βολεύει εκείνους που έχουν αναλάβει το ρόλο του εξαγωγέα, δηλαδή του πιστωτή, ο οποίος όπως είναι φυσικά είναι αντίθετος. Την εποχή του Μπρέτον Γουντς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιτάχθηκαν στην πρόταση του Κέυνς, και σήμερα, εδώ, η Γερμανία δεν θέλει να ξοδέψει το πλεόνασμα της για να αναζωογονήσει το ευρωπαϊκό οικονομικό κύκλωμα.

Βλέπετε όμως το παράδοξο; Τελικά η οικονομία εκδικείται.

Οι ξένοι πιστωτές αρνήθηκαν να οικοδομήσουν ένα σύστημα στο οποίο, προκειμένου να αποφευχθούν οι ανισορροπίες, θα καλούνταν να πληρώσουν ένα αρνητικό επιτόκιο, και τώρα, με τις τεράστιες ανισορροπίες που έχουν δημιουργηθεί, ποια είναι η κατάσταση; Απλούστατα, αυτή που οι πιστωτές προσπάθησαν απεγνωσμένα να αποφύγουν: εισπράττουν, δηλαδή, μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια. Η ZIRP (zero interest rate policy, πολιτική μηδενικών επιτοκίων) είναι ο μόνος τρόπος να μην καταρρεύσει ένα σύστημα στο οποίο έχουν συσσωρευτεί τεράστιες οικονομικές ανισορροπίες. Αν δεν γινόταν αυτό, οι χρεωστικές θέσεις τους θα ήταν μη βιώσιμες, και οι συμπαθητικοί πέραν των Άλπεων, Γκόλουμ θα έμεναν με άδεια χέρια. Τώρα αυτοί τα βάζουν με τον Ντράγκι, αλλά, αντικειμενικά μιλώντας,ο Ντράγκι δεν μπορεί να κάνει τίποτα (εκτός κι αν φύγει, κάτι που δικαιολογημένα δεν το θέλει ).

Φανταστικό, έτσι ; Πέταξαν τον Κέυνς έξω από την πόρτα και αυτός ξαναμπήκε από το παράθυρο!

Επέστρεψε, αλλά όχι και σε τόσο καλή κατάσταση. Η διαφορά ανάμεσα στο τι ήθελε ο ίδιος και στο τι συμβαίνει σήμερα θα πρέπει να αποσαφηνιστεί. Αυτό που επιζητούσε ο Κέυνς ήταν, οι ισχυρότερες χώρες, που τιμωρούνταν με αρνητικό επιτόκιο στα δάνεια τους, να ενθαρρύνονται να αγοράζουν εμπορεύματα από τις αδύναμες .

 Αντίθετα, σήμερα, τα αρνητικά επιτόκια ισχύουν για όλους ανεξαιρέτως: ισχυρούς και αδύναμους. Τελικά, αυτά χρησιμεύουν βασικά για να ενθαρρύνουν τις αδύναμες χώρες (και γενικότερα τους οικονομικούς παράγοντες) να παίρνουν νέα δάνεια για να τονώσουν την οικονομία τους. Η Ευρωζώνη έχει μετατραπεί σε ένα μέρος όπου η τράπεζα σας πληρώνει, για να πάρετε δάνειο. Ετσι άρχισε(όπως γνωρίζετε) η κρίση των επισφαλών στεγαστικών δανείων, και έτσι επιλύουμε την ευρωπαϊκή κρίση. Αν ο γερμανός συνταξιούχος ανησυχεί δεν έχει άδικο. Κρίμα που αυτό είναι το σύστημα που η Bild τον έχει κάνει να υποστηρίζει πολιτικά!

Πόσο καλύτερα θα ήταν να πάμε προς ένα πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα, όπως κάνει ο υπόλοιπος κόσμος, και όπως ζητάει ο επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου; Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες θα έπρεπε να διαχειριστούμε κάποιο κοιλόπονο: όποιος για πολλά χρόνια έχει ωφεληθεί από το σύστημα, θα είναι απρόθυμος να καταβάλει το μερίδιο που του αναλογεί, υποτιμώντας τα δάνεια που έχει δώσει στο εξωτερικό. Αυτό που συμβαίνει πάντα είναι ότι η οικονομία, στο τέλος, τιμωρεί όσους έχουν επωφεληθεί με τρόπο αθέμιτο.

 Θυμόσαστε τα δάνεια σε ECU; Ήταν φθηνά, τα επιτόκια ήταν χαμηλά, η δόση του δανείου ήταν σταθερή, γιατί ήμασταν προσδεμένοι στο τότε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ)... Αλλά αυτή η πρόσδεση στο ΕΝΣ, που έκανε καλό στον οφειλέτη, έκανε κακό σε άλλους: στις εξαγωγικές εταιρείες, για παράδειγμα. 

Ο οφειλέτης αυτό δεν το συνειδητοποιούσε, αλλά και αν το συνειδητοποιούσε, δεν τον ένοιαζε. Τελικά η αγορά ισοσκέλισε τους λογαριασμούς: αυτοί που είχαν πληρώσει με τα χαμηλότερα επιτόκια βρέθηκαν να πληρώνουν μεγαλύτερη δόση δανείου, και αυτοί που είχαν δανειστεί με υψηλά επιτόκια (δανεισμός σε λίρες) δεν αντιμετώπισε απώλειες κεφαλαίου. Ο γερμανός συνταξιούχος ο οποίος σήμερα διαμαρτύρεται αντιμετωπίζει, δυστυχώς, το ίδιο πρόβλημα, και τον πόνο στο στομάχι του τους καταλαβαίνω. 

Αλλά όπως και να’ χει προς τα εκεί πρέπει να πάμε, προς τη διάλυση του συστήματος, γιατί, όπως διδάσκει η ιστορία που μόλις σας αφηγήθηκα, από τους νόμους της οικονομίας μπορείτε να ξεφύγετε για λίγο, αλλά όχι για πάντα. Και όσο περνάει ο χρόνος, τόσο περισσότερο επιδεινώνεται το πολιτικό σκηνικό, και η πίκρα συσσωρεύεται, καθιστώντας δυσκολότερη την ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών.


(... Και φυσικά η ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών έχει να αντιμετωπίσει και κάτι άλλο, αλλά περιττό να επιμείνω: όπως είπα, το ψέμα είναι ένα πρόβλημα που θα λυθεί από μόνο του, όπως σας είχα ήδη πει, και όπως το βλέπετε και μόνοι σας...)

[*] Γκόλουμ :Χαρακτήρας του Άρχοντα των δαχτυλιδιών.Για τον Γκόλουμ διεξάγεται  δικαστική έρευνα προκειμένου να αποφανθεί αν (ως χαρακτήρ) ήτο καλός ή κακός

[--->]