του Γιάννη Βαρουφάκη
Η απλή απάντηση
είναι όχι. Κάπου εδώ όμως τα πράγματα περιπλέκονται καθώς η Τράπεζα της
Ελλάδος όντως έχει την δυνατότητα όχι να τυπώσει χρήμα αλλά να παρέχει
πίστη (υπό την μορφή ηλεκτρονικού χρήματος) στις εμπορικές τράπεζες.
Επειδή η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα κάθε προεκλογικής εκστρατείας, ας
δώσουμε λίγη προσοχή στο τι ισχύει με το ELA και στην δυνατότητα των
εθνικών κεντρικών τραπεζών που απαρτίζουν στο σύστημα της ΕΚΤ να
δημιουργούν πίστη.
Σε όλο τον κόσμο, όταν μια τράπεζα έχει έλλειψη
ρευστού χρήματος, το δανείζεται από την κεντρική τράπεζα δινοντάς της ως
ενέχυρο-εχέγγυο κάποια περιουσιακά της στοιχεία. Αυτά τα περιουσιακά
στοιχεία πρέπει να έχουν κάποια αξία για να τα δεχθεί η κεντρική
τράπεζα. Άλλο είναι να της προσφερθούν ομόλογα του γερμανικού δημοσίου
κι άλλο ένα κόκκινο δάνειο μιας εταιρείας που πτώχευσε και το οποίο δεν
εξυπηρετείται. Όταν μια τράπεζα δεν διαθέτει καλής ποιότητας
ενέχυρα-εχέγγυα έχει ουσιαστικά πτωχεύσει.
Σε σοβαρές πολιτείες, όπως οι ΗΠΑ, σε αυτή την
περίπτωση τράπεζας που ξέμεινε από «καλά χαρτιά», το κράτος παρεμβαίνει,
επιστρέφει τις καταθέσεις στους καταθέτες, στέλνει στα σπίτια τους
χωρίς μια δεκάρα τους διευθυντές της τράπεζας και του μετόχους-δανειστές
της, και είτε την κλείνει είτε την συγχωνεύει με άλλη τράπεζα είτε την
εξυγειαίνει πουλώντας την αργότερα σε νέους ιδιοκτήτες.
Η Ευρωζώνη δυστυχώς δεν συγκαταλέγεται στις
σοβαρές πολιτείες. Όταν μια τράπεζα ξεμείνει από «καλά χαρτιά» τότε η
ΕΚΤ αρνείται να την δανείσει και την παραπέμπει στην εθνική κεντρική
τράπεζα που δεν είναι τίποτα άλλο από το τοπικό κατάστημα της ΕΚΤ στην
χώρα – την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) στην προκείμενη περίπτωση. Τεχνικά
αυτό ονομάζεται παραπομπή στο πρόγραμμα ELA (Emergency Liquidity
Assistance – Επείγουσα Παροχή Ρευστότητας) της εθνικής κεντρικής
τράπεζας. Είναι σαν η ΕΚΤ να νίπτει τας χείρας της αφήνοντας την ΤτΕ να
αποδεχθεί ό,τι παλιόχαρτο της προσφέρει η εμπορική τράπεζα με αντάλλαγμα
την ρευστότητα που απαιτεί η τράπεζα για να λειτουργήσει.
Με άλλα λόγια, αντί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα
στην ρίζα του, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, στην Βρετανία κλπ, στην Ευρωζώνη
σπρώχνουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί του ELA και κάνουμε ότι δεν το
βλέπουμε.
Πως παράσχει ρευστότητα στην εμπορική τράπεζα η ΤτΕ;
Κάθε εμπορική τράπεζα διαθέτει έναν αποθεματικό
λογαριασμό στην ΤτΕ. Αν η ΤτΕ δεχθεί τα χαρτιά που της δίνει η τράπεζα
ως ενέχυρο-εχέγγυο π.χ. για το ποσό των 100 εκ ευρώ, τότε ξάφνου στον
αποθεματικό λογαριασμό της εν λόγω τράπεζας εμφανίζονται, ως δια
μαγείας, 100 εκ ευρώ. Η εμπορική τράπεζα τότε μπορεί άμεσα, μέσω
ηλεκτρονικής μεταφοράς, να μεταφέρει αυτά τα χρήματα σε λογαριασμούς
τρίτων: πελατών της, δανειστών της ιδίας, του κράτους (στην περίπτωση
που η τράπεζα αγοράζει έντοκα γραμμάτια του κράτους, δηλαδή που δανείζει
η ίδια το κράτος).
Είναι προφανές ότι η ΤτΕ δεν έχει την δυνατότητα
να τυπώνει χρήμα άλλα έχει δυνατότητα να αυξάνει την ρευστότητα των
τραπεζών στις δύσκολες στιγμές που η ΕΚΤ τις θεωρεί πτωχευμένες. Κάπως
έτσι χρόνια τώρα διατηρούνται σε μια κατάσταση νεκροζώντανη πολλές από
τις τράπεζες της Ευρωζώνης – συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών.
Γιατί δεν μπορεί η ΤτΕ να δημιουργήσει χρήμα με το οποίο να λυθεί το πρόβλημα του ελληνικού χρέους;
Το πρόβλημα με το κράτος μας είναι ότι είναι
πτωχευμένο. Ποτέ μια πτώχευση δεν μπορεί να ξεπεραστεί με δανεικά. Το
σύστημα ELA απλά επιτρέπει στις πτωχευμένες τράπεζες που δεν μπορεί να
διασώσει ένα πτωχευμένο δημόσιο να δανειστούν από την ΤτΕ με ενέχυρα που
δεν αξίζουν πολλά.
Πράγματι, το δημόσιο μπορεί να κάνει και εκείνο
χρήση του ELA, εκδίδοντας έντοκα ομόλογα τα οποία πουλάει στις τράπεζες
οι οποίες τα δίνουν στην ΤτΕ (στο πλαίσιο του ELA) με αποτέλεσμα το
κράτος να δανείζεται έμμεσα, μέσω του ELA, για να πληρώσει κάποιους
λογαριασμούς του. Όμως πρόκειται για δανεισμό, για πίστη. Όχι για τύπωμα
χρήματος το οποίο αποσβαίνει χρέη. Νέα χρέη προστίθενται στα
παλαιότερα. Απλά το κράτος κερδίζει λίγο χρόνο με αντίτιμο την ακόμα
βαθύτερη πτώχευσή του. Να γιατί το ELA δεν δίνει στο κράτος την
δυνατότητα να τυπώνει χρήμα σαν να ήταν νομισματικά ανεξάρτητο.
Τα όρια του ELA
Μπορεί η ΤτΕ να παρέχει όση πίστη θέλει στις
τράπεζες της χώρας; Αν είναι έτσι, γιατί να μην συνεχίζουν να
δανείζονται κράτος και τράπεζες στο διηνεκές κι ας φτάσει τα πολλά τρις η
πίστη που παράγει ο ELA; Ο λόγος είναι ότι η ΕΚΤ επιβλέπει τον ELA κάθε
χώρας και δύναται, με δύο-τρίτα πλειοψηφία του Διοικητικού της
Συμβουλίου, να κόψει τον ELA μιας εθνικής κεντρικής τράπεζας.
Ο μηχανισμός του ELA πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην
Ιρλανδία τότε που κατέρρευσαν οι τράπεζες της χώρας και η ΕΚΤ τις
παρέπεμψε στον ELA. Περί τα 70 δις ευρώ δανείστηκαν από την Κεντρική
Τράπεζα της Ιρλανδίας οι ιρλανδικές τράπεζες στην περίοδο που επιτελείτο
η εγκληματική μεταφορά ιδιωτικών ζημιών στους ώμους των αθώων ιρλανδών
πολιτών. Λίγο αργότερα, εδώ στην Ελλάδα, η πτώχευση τραπεζών και
δημοσίου εξανάγκασαν την ΕΚΤ να κάνει τα στραβά μάτια σε δανεισμό περί
τα 100 δις των τραπεζών από το ELA της ΤτΕ.
Τον Οκτώβριο του 2013 τα διάφορα Μνημονιακά δάνεια
είχαν καταφέρει να περάσουν όλες τις τραπεζικές ζημίες στους ώμους των
πολιτών. Έτσι η ΕΚΤ έκρινε ότι οι τράπεζες είναι πλέον «υγιείς» και τα
χαρτιά τους είναι καλά. Οπότε σταμάτησε να τις παραπέμπει στον ELA τα
δάνεια του οποίου σιγά-σιγά αντικαταστήθηκαν από δάνεια της ΕΚΤ. Έτσι ο
ELA έπαψε να χρησιμοποιείται και η ΕΚΤ ένιωσε «άνετα» να βάλει κανόνες
και όρια – βλ. εδώ για την επίσημη ιστοσελίδα της ΕΚΤ.
Για δανεισμό μιας τράπεζας άνω των 500 εκ ευρώ, η ΤτΕ είναι αναγκασμένη να πληροφορεί την ΕΚΤ όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Στην περίπτωση του ο δανεισμός από το ELA τραπεζών
μιας χώρας ξεπεράσει τα 2 δις το ΔΣ της ΕΚΤ πρέπει να ενημερωθεί και
επιφυλάσσεται να θέσει ανώτατο όριο στην πίστη που παρέχει η ΤτΕ στις
εμπορικές τράπεζες.
Προφανώς οι κανόνες αυτοί είναι εύπλαστοι. Όπως το
2010-11 στην περίπτωση της Ιρλανδίας αρχικά και της Ελλάδας αργότερα
παραμερίστηκαν όσο χρειαζόταν, κάτι ανάλογο θα ξαναγίνει, αν χρειατεί,
όσο διαρκεί μια διαπραγμάτευση Ελλάδας-ΕΕ. Έτσι λειτουργεί η Ευρώπη…
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το ELA δεν είναι λύση για τα δεινά της χώρας. Δεν
επιτρέπει στο κράτος να τυπώσει χρήμα αν και παρέχει ρευστότητα υπό την
μορφή νέου χρέους στις εμπορικές τράπεζες και, έμμεσα, στο κράτος.
Σε δύσκολες μεταβατικές περιόδους, το πρόγραμμα
ELA δίνει κάποιες ανάσες στις χώρες της Ευρωζώνης. Για αυτό θα
χρησιμοποιηθεί κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων μιας κυβέρνησης
ΣΥΡΙΖΑ με τους ευρωπαίους εταίρους μας ώστε να εξασφαλίσει στην Ευρώπη
ικανό χρόνο για την εξεύρεση εφαρμόσιμης, μόνιμης λύσης στο «ελληνικό
πρόβλημα».
