Του Ζακ Σαπίρ
Ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τις ελληνικές εκλογές στις 25 Ιανουαρίου.
Έχουν περάσει λίγες μέρες, οπότε
μπορούμε τώρα να αρχίσουμε να αναλύουμε τα γεγονότα. Μετά από μια
εβδομάδα εκπλήξεων από μια κυβέρνηση που
εφαρμόζει το πρόγραμμά της (και που κρατά τις υποσχέσεις της),μετά τις πρώτες
ενέργειες του επιτελείου του Αλέξη Τσίπρα (και του νέου Υπουργού Οικονομικών
του), μετά τον υποβιβασμό της "τρόικας », τη συμμαχία ΔΝΤ, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στη θέση των υπό κατάργηση εργαλείων [1], ας προχωρήσουμε σε μια ανάλυση της στρατηγικής
του ΣΥΡΙΖΑ.
Η στρατηγική του
ΣΥΡΙΖΑ
Η στρατηγική του συνοψίζεται σε ένα σημείο. Ο Τσίπρας θέλει
να έχει κάποια περιθώρια ελιγμών στον προϋπολογισμό της Ελλάδας. Για τον σκοπό αυτό θέλει να
"ανακτήσει" 6-8 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου, που σήμερα διατίθενται
για την εξόφληση των τόκων του ελληνικού χρέους. Τα χρήματα αυτά τα θέλει για να υλοποιήσει τα μέτρα που μπορούν να βοηθήσουν τον ελληνικό λαό να μην
υποκύψει.
Πρόκειται για μια πραγματικότητα
τραγική, αλλά αρκετά προφανή. Η μείωση
των δαπανών για τόκους είναι απαραίτητη και θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να
θεσπίσει ένα πρόγραμμα εξόδου από τη λιτότητα. Αυτός είναι ο λόγος που ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε τη μερική διαγραφή του
χρέους, ή τουλάχιστον μια συμφωνία
παράτασης των πληρωμών 20-30 χρόνια, μία
από τις προτεραιότητές του.
Γνωρίζουμε ότι,
ως προς αυτό, η Ελλάδα έχει την
υποστήριξη τόσο των οικονομολόγων, όσο και
της κυβέρνηση των ΗΠΑ. Γνωρίζουμε επίσης
ότι τα αποθέματα της Ελλάδα δεν επαρκούν ώστε να μπορέσει η χώρα να πληρώσει τους
πιστωτές στις αρχές Ιουλίου. Συνολικά, η Ελλάδα θα πρέπει να πληρώσει 23
δισεκατομμύρια ευρώ. Δεδομένου ότι ο
Τσίπρας απέρριψε την τελευταία δόση του σχεδίου ενίσχυσης της "τρόικας", αυτό σημαίνει ότι
μια συμφωνία θα πρέπει να υπογραφεί πριν
από το καλοκαίρι.
Αλλά η ελληνική κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει ένα πολύ σκληρό
μέτωπο χωρών με επικεφαλής τη Γερμανία.
Γνωρίζουμε ότι η τελευταία, σύμφωνα με τις δηλώσεις της καγκελαρίου Άνγκελα
Μέρκελ, αντιτίθενται σθεναρά σε οποιαδήποτε διαγραφή του χρέους. Ωστόσο, αυτό
αφήνει την πόρτα ανοιχτή στην κατάληξη
μιας συμφωνίας. Είναι σαφές ότι η συζήτηση θα επικεντρωθεί στη φύση και τη
διάρκεια της.
Είναι βέβαιο ότι ο Αλέξης Τσίπρας θα συνδέσει το θέμα της χώρας
του με τη γενική αναθεώρηση των
πολιτικών λιτότητας. Έτσι, συγκρούεται μετωπικά με τη γερμανική πολιτική που
ισχυρίζεται ότι, η λιτότητα είναι η μόνη σωτηρία. Αυτό σημαίνει ότι η
σύγκρουση με τη Γερμανία, και τους
συμμάχους της, είναι αναπόφευκτη και είναι σαφές ότι σε αυτή τη σύγκρουση θα
υπάρξει ένας νικητής και ένας ηττημένος. Το διακύβευμα είναι υψηλό για τον
Αλέξη Τσίπρα, αλλά και για την Άνγκελα Μέρκελ.
Αν η Μέρκελ υποστεί μια ήττα, και λυγίσει μπροστά στη θέληση άλλων χωρών, όχι μόνο θα εξασθενούσε πολύ η πολιτική
της θέση στη Γερμανία, αλλά θα επηρεαζόταν σε μεγάλο βαθμό και η αξιοπιστία των
θέσεων της. Αν υποχωρήσει σε αυτό το
κρίσιμο σημείο, ποια θα ήταν τα επιχειρήματα της Γερμανίας για να μην αφήσει να μετατραπεί
σταδιακά η ευρωζώνη σε ένωση μεταφοράς
πόρων; Αλλά αν ήταν ο Αλέξης Τσίπρας αυτός που θα υποχωρούσε, τότε θα
κατέστρεφε το πολιτικό του μέλλον, και αυτό του ΣΥΡΙΖΑ και θα έμενε το πεδίο ελεύθερο στην άκρα δεξιά.
Διαπραγμάτευση και
θεωρία των παιγνίων.
Σήμερα βλέπουμε να "παίζεται" ένα παιχνίδι μπλόφα στη μπλόφα. Το δίδυμο Τσίπρα-Βαρουφάκη
(Υπουργός Οικονομικών) παίζει θαυμάσια το
ρόλο του "καλού και του κακού μπάτσου ". Το ίδιο και η Άνγκελα Μέρκελ, που παίζει θαυμάσια το χαρτί του ανένδοτου
σκληρού αν και είναι σαφές ότι υπάρχουν
πολλά περιθώρια ελιγμών σε όλα αυτά. Και πρέπει να γνωρίζουμε ότι η Θεωρία των Παιγνίων
είναι ένα μόνο από τα δυνατά σημεία του Υπουργού Οικονομικών [2].Ο Βαρουφάκης υποστηρίζει ότι οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις μπορούν να εκφραστούν
ως μία εκδοχή του "διλήμματος των
φυλακισμένων". Αλλά αυτό το παιχνίδι μπορεί να μετατραπεί σε ένα πολύ γνωστό μοντέλο της θεωρίας των παιγνίων, το "παιχνίδι του δειλού" ((game of
chicken, στα αγγλικά το κοτόπουλο έχει τη φήμη του δειλού, όπως
το κουνέλι, ΣτΜ) [3].
Αυτό το σχήμα σχηματοποιεί μια σκηνή οικεία στους λάτρεις του σινεμά ((Επαναστάτης χωρίς αιτία. Δύο οδηγοί ανταγωνίζονται ο ένας εναντίον του
άλλου σε ένα αγώνα "κόντρας" αυτοκινήτων με τα
αυτοκίνητα να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα μετωπικά. Όποιος στρίψει πρώτος το
τιμόνι, φοβούμενος τη σύγκρουση, χάνει. Είναι
"κότα" . Αν κανένας δεν υποχωρήσει
και δεν στρίψει, τα δύο οχήματα θα συγκρουστούν, και θα υπάρξουν δύο νεκροί ...
Αυτό το παιχνίδι, εάν δεν επαναληφθεί (και δεν υπάρχει εμπειρία), και αν δεν
συμβεί κάτι απρόσμενο, αναγνωρίζει μόνο την ολοκληρωτική νίκη του ενός επί
"του άλλου. Αυτό διαφέρει αρκετά από το δίλημμα του φυλακισμένου, και δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για σιωπηρή συνεργασία . [4]
Μπορούμε να πούμε πως,
αναλογιζόμενοι τις συνέπειες σε
περίπτωση "υποχώρησης" , τόσο ο Τσίπρας όσο και η Μέρκελ θα μπορούσαν να συγκρουστούν
μετωπικά, και να τραβήξουν την αντιπαράθεση ως το τέλος. Επομένως, ο κίνδυνος να μην καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις σε ένα συμβιβασμό, αλλά η κάθε πλευρά να μην
αποκλίνει καθόλου από τις θέσεις της, είναι
μεγάλος.
Τι θα σημάνει όμως μια
μετωπική σύγκρουση, στην περίπτωση της Ελλάδας ; Αν η Γερμανία αρνηθεί να παραδεχτεί ότι η λιτότητα δεν λειτουργεί, είτε για
ιδεολογικούς λόγους είτε για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της, που σημαίνει και την άρνηση της να ενδώσει στην Ελλάδα, ως Ελλάδα (θυμάστε
τα προσβλητικά λόγια για τους "συλλέκτες ελιών"), και αν από την πλευρά της Αθήνας υπάρχει μια άρνηση
να ενδώσει γιατί αυτό θα σήμαινε το
τέλος της εμπειρίας του ΣΥΡΙΖΑ, η ιδέα μιας μετωπικής σύγκρουσης έχει νόημα. Σε
αυτή την περίπτωση, από σήμερα μέχρι τον Ιούλιο δεν θα υπάρξει κάποια λύση και
η Ελλάδα πρέπει να χρεοκοπήσει. Η αντίδραση της ΕΚΤ θα είναι να κόψει τη
χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών, η οποία θα οδηγήσει στην απόφαση της
ελληνικής κυβέρνησης να κινητοποιήσει την ελληνική Κεντρική Τράπεζα, για να μην
σταματήσει η πίστωση προς τις τράπεζες
και, η Ελλάδα θα βγει από το ευρώ.
Αμφισβήτηση ή ρήξη
Σε αυτό το παιχνίδι στρατηγικής, είναι βέβαιο ότι η Ελλάδα σκόπιμα
επέλεξε μια στρατηγική του Τόμας Σέλινγκ, ενός από τους θεμελιωτές της Θεωρίας των παιγνίων, αλλά και της θεωρίας της Πυρηνικής Αποτροπής, ή "καταναγκαστικής
ανεπάρκειας" [5].Ο όρος "καταναγκαστική
ανεπάρκεια" επινοήθηκε από τον L. Wilmerding το 1943 για να περιγράψει μια
κατάσταση στην οποία παίκτες επιβαρύνονται
με δαπάνες χωρίς να έχουν εξασφαλίσει πρώτα τα χρήματα,
γνωρίζοντας ότι ηθικά η κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να αρνηθεί να τους χρηματοδοτήσει [6].
Η συμβολή του Σέλινγκ είναι ότι απέδειξε πως είναι δυνατό να γενικεύσουμε αυτή
την κατάσταση και η θέση αδυναμίας να μετατραπεί
σε μέσο καταναγκασμού σε άλλους.
Έδειξε επίσης ότι θα ήταν λογικό για έναν παίκτη
που γνωρίζει από πριν ότι βρίσκεται σε θέση αδυναμίας, να ενισχύσει
την αδυναμία του,για να την χρησιμοποιήσει
με καλύτερες προϋποθέσεις σε μια διαπραγμάτευση. Σε αντίθεση με τον Τζακ
Λόντον, στο σημείο αυτό μπορούμε να μιλάμε για μια "δύναμη των
αδυνάτων" [7].
Μ’ αυτή την έννοια μπορεί κανείς να κατανοήσει την άρνηση
της ελληνικής κυβέρνησης να δεχθεί να
πάρει από την "τρόικα" την τελευταία δόση του πακέτου στήριξης ύψους 7
δισεκατομμυρίων ευρώ. Εννοείται ότι απορρίπτοντας τη νομιμότητα της λεγόμενης "τρόικας", δεν θα μπορούσε,φυσικά, να επωφεληθεί. Αλλά, η χειρονομία αυτή σπρώχνει εθελοντικά την Ελλάδα προς το χείλος του γκρεμού, και ταυτόχρονα
δείχνει την αποφασιστικότητά της να φτάσει ως το βάθος (όπως όταν ο Κορτέζ έκαψε τα πλοία του πριν κατακτήσει το Μεξικό) κάτι που αυξάνει την πίεση στην Γερμανία. Αυτό ονομάζεται πλήρης "καταναγκαστική ανεπάρκεια".
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα
της κατάστασης. Είναι γνωστό ότι ο Μπαράκ Ομπάμα κάλεσε την Άνγκελα Μέρκελ στην Ουάσιγκτον για τις 9
Φεβρουαρίου [8]. Στην ημερήσια διάταξη της συνάντησης , θα είναι, φυσικά, το
πρόβλημα της Ελλάδας. Σημειώστε ότι αυτό αποδεικνύει τη συνεχή εμπλοκή των ΗΠΑ στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Όλοι όσοι
ουρλιάζουν ότι το ευρώ θα μας έκανε ανεξάρτητους από το δολάριο καλά θα κάνουν να
αναλογιστούν τη σημασία αυτής της συνάντησης. Η "ευρωπαϊκή" πολιτική σε
μεγάλο βαθμό αποφασίζεται στην
Ουάσιγκτον. Και αυτό είναι απόλυτα
λογικό, αφού το ευρώ αποτελεί την
τελευταία γραμμή άμυνας του δολαρίου. Αν το ευρώ καταρρεύσει, το δολάριο θα βρεθεί ακάλυπτο απέναντι στη διεθνή κερδοσκοπία.
Πιθανόν λοιπόν η Μέρκελ να αναγκαστεί σε υποχώρηση. Αν το κάνει, όμως,θα ξεκινήσει μια διαδικασία με κίνδυνο να χάσει τελείως τον έλεγχο της κατάστασης, τόσο στην Ευρώπη
όσο και στη Γερμανία. Στην Ευρώπη,η υποχώρηση της έναντι της Ελλάδας θα ενθαρρύνει άμεσα νέες απαιτήσεις.
Τότε,η
αξιοπιστία της γερμανικής θέσης θα καταρρακωθεί, και η Γερμανία θα αναγκαστεί
να κάνει κι άλλες παραχωρήσεις που θα
αυξήσουν αναπόφευκτα το κόστος της
συμβολής της στην Ευρώπη. Αυτό θα σηματοδοτήσει την δημιουργία της περιβόητης "Ένωσης
μεταφοράς πόρων", που αποτελεί τον εφιάλτη μεγάλου μέρους της γερμανικής ηγεσίας. Αλλά, και
στο εσωτερικό της χώρας της, η Άνγκελα Μέρκελ
θα χάσει το πλεονέκτημα της "σκληρής" της θέσης
και θα υπόκειται σε πολλαπλές πιέσεις είτε από τους ίδιους τους ψηφοφόρους της ,είτε
από τους πολιτικούς συμμάχους της, για να μην αναφέρουμε το κόμμα που είναι
κατά του ευρώ,το AFD,που παραμονεύει.
Το μόνο που απομένει, λοιπόν στη Μέρκελ
είναι να επιλέξει μεταξύ ανυποληψίας, στη χώρα της και στο εξωτερικό, και τη ρήξη.
Η αρχή του τέλους;
Την κόντρα είναι φυσικό να την παρακολουθούν γενικότερα και άλλες χώρες. Οι γαλλικές αρχές ονειρεύονται να
παίξουν το ρόλο του μεγάλου διαμεσολαβητή αυτής της προαναγγελθείσας σύγκρουσης . Αλλά εδώ
δεν έχουμε να κάνουμε με ένα συνέδριο του Σοσιαλιστικού κόμματος. "Σύνθεση"
μεταξύ εντελώς αντίθετων συμφερόντων δεν μπορεί να υπάρξει. Η Γαλλία είναι όμηρος μιας θρησκευτικού χαρακτήρα πίστης στη ευρωζώνη , που ενώνει ένα μέρος της πολιτικής μας τάξης. Είναι βέβαιο
ότι στην απέλπιδα προσπάθεια να βρεθεί μια "σύνθεση", ο Φρανσουά
Ολάντ θα χάσει την αξιοπιστία του. Και είναι πραγματικά συμβολικό το γεγονός ότι η Γερμανία συζητά με
τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι με τη Γαλλία. Η τελευταία δεν μετράει. Και αυτό
είναι ένα από τα διδάγματα της κρίσης και της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία.
Βρισκόμαστε ίσως στην αρχή του τέλους, τόσο στην Ευρώπη όσο
και στη Γαλλία. Και η προοπτική αυτή τρομοκρατεί και συναρπάζει τους πολιτικούς
φορείς.
[2] Βλέπε Varoufakis Y., Rational Conflict. Oxford, Blackwell, 1991 ou encore, du même auteur (avec Hargreaves-Heap S.) Game Theory: A critical text. London and New York, Routledge, 2004
[3] Sugden,
R., The Economics of Rights, cooperation and welfare, 2η έκδοση,
Palgrave Macmillan, Λονδίνο-Νέα Υόρκη 2005
[4] Skyrms, B., Evolution of the Social Contract. New York, Cambridge University Press, 1996.
[5] Τ Schelling, Evolution
of the Social Contract, Harvard University Press, Cambridge (Mass.), 1960.
[6] Kiewiet, D., Roderick McCubbins et Mathew D. The logic of delegation: congressional parties and the appropriations process, Chicago (Ill.), University of Chicago Press. 1991, pp. 213–249.
[7] Τ Schelling, The Strategy of
conflict, ό.π.. σ. 37.
