100 θέσεις για την κρίση [2]

 του Vladimiro Giacche’

31. Σε πολλές χώρες του Τρίτου κόσμου ξεσπούν κρίσης χρέους. Μετά από κάθε τέτοια κρίση οι Ηνωμένες Πολιτείες προσελκύουν νέα κεφάλαια και βλέπουν να ενισχύετε ο ρόλος της Wall Street , ως παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο. Γενικότερα , από όλο τον κόσμο, τεράστια κεφάλαια επιστρέφουν στις χώρες υψηλού εισοδήματος, ενώ στη δεκαετία του εβδομήντα είχαμε το αντίθετο. Έτσι, αυξάνεται και πάλι το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ των δυτικών χωρών και του υπόλοιπου κόσμου .
 

32 . Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η ραγδαία αύξηση των επιτοκίων, σε συνδυασμό με την κατάρρευση των τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών, στα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα , συνέβαλε και αυτή - σε καθοριστικό ίσως βαθμό -στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των σοσιαλιστικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπη. Τα επιτόκια  επιδείνωσαν τη θέση των υπερχρεωμένων χωρών (οι σοσιαλιστικές χώρες είχαν πάρει μεγάλα δάνεια), σε σχέση με τα μικρότερα έσοδα από την εξαγωγή των ενεργειακών πρώτων υλών . Επιπλέον, η κούρσα των εξοπλισμών , η οποία επί προεδρίας Ρέιγκαν επιταχύνθηκε σημαντικά, υποχρέωσε τις χώρες αυτές να δαπανήσουν για εξοπλισμούς ένα υψηλό ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος τους, το οποίο οδήγησε σε μείωση του μεριδίου του εθνικού πλούτου που κατευθύνεται στην κατανάλωση. Αυτές οι οικονομικές δυσκολίες είναι από τις κύριες αιτίες - ακόμη και αν τις θυμόμαστε λιγότερο - της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης .

33 . Το τέλος της ΕΣΣΔ σηματοδοτεί μια καμπή στην ιστορία του εικοστού αιώνα,  και χαρίζει στο σύγχρονο καπιταλισμό την αύρα, περισσότερο και από υπεροχή, του αμετάκλητου. Δεν είναι τυχαία η επιτυχία που γνώρισε στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα το μέτριο βιβλίο του Francis Fukujama "Το Τέλος της Ιστορίας". 

Εκ των υστέρων, είναι εύκολο να κρίνουμε την κατάσταση ως πολύ πιο σύνθετη από ότι άφηναν να εννοηθεί οι θριαμβευτικοί απολογισμοί της εποχής.Εάν η είσοδος των πρώην σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης στην παγκόσμια αγορά ευνόησε την ανάκαμψη των κερδών πολλών δυτικών εταιρειών ( ειδικά εκείνων που ήταν σε θέση να διευρύνουν τις αγορές για τα προϊόντα τους, καθώς και τη μετεγκατάσταση σε αυτές τις χώρες της παραγωγή τους) , το ποσοστό των βιομηχανικών επενδύσεων στις δυτικές χώρες ( και άρα και η απασχόληση ) συνέχισε να φθίνει. 

Και η ίδια η απώλεια του εξωτερικού "Εχθρού" όξυνε τις λανθάνουσες αντιπαραθέσεις μεταξύ των οικονομικών συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης. Η πιο εντυπωσιακή περίπτωση ήταν το 1992 το ευρώ , η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα  πρόκληση για την νομισματική ηγεμονία των ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα .

34. Ούτε μπορούμε να πούμε ότι εκείνη την περίοδο δεν είχαμε οικονομικές κρίσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα έσκασε η οικονομική φούσκα της Ιαπωνίας, η οποία μπήκε σε μια μακρά φάση στασιμότητας.Το 1997 ήταν η σειρά των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας να συγκλονιστούν από την κρίση, το 1998 ξέσπασε κρίση στη Ρωσία. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις , τεράστια κεφάλαια κατέφυγαν στη Wall Street , τροφοδοτώντας τη φούσκα των dot.com ( 1999-2000) .

35 . Ήδη από τότε οι πιο οξυδερκείς οικονομικοί αναλυτές προειδοποιούσαν για "ένα παγκόσμιο πιστωτικό κύκλο τα πρώτα σημάδια του οποίου τα εντόπιζαν στις αρχές της δεκαετίας του ογδόντα και ο οποίος βρίσκεται πλέον στο τελικό στάδιο της ωρίμανσης του " ( δηλαδή στο κραχ). Αναφέρονται ξεκάθαρα στον "υπερβολικό δανεισμό", ο οποίος συνοδεύεται από "λάθος επενδυτικές αποφάσεις" και υποστηρίζουν , μεταξύ άλλων , ότι η "βασική εξήγηση για τη ραγδαία αύξηση του ΑΕΠ και την παραγωγικότητα τα τελευταία χρόνια , ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, οφείλεται στον παροξυσμικό κύκλο του δανεισμού" ( Warburton 1999 ). Η εξάντληση του "υπερ-κύκλου δανεισμού" ( Mauldin , Tepper , 2011 ),η έκβαση του οποίου προσδιορίστηκε από την κρίση του 2007 ,έχει γίνει ξεκάθαρα αισθητή στη στροφή δεύτερης με τρίτη χιλιετία .

36 . Αλλά δεν υπήρξε καμιά αντιστροφή τάσης. Και αυτό παρά το καμπανάκι κινδύνου από την έκρηξη της φούσκας της νέας οικονομίας(new economy,dot economy) και την ύφεση που άρχισε το Μάρτιο του 2001, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 10 Σεπτεμβρίου 2001 , η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, (Bank for International Settlements – BIS) δημοσιεύει την έκθεση του δεύτερου τρίμηνου του 2001 . Από αυτήν αναδεικνύεται μια "επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας" , όπως δείχνει η σαφής "επιβράδυνση της ζήτησης για δάνεια νέων επενδύσεων". Στις ΗΠΑ , ωστόσο, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα σοβαρή. 

Τα στοιχεία σχετικά με την παραγωγή των ΗΠΑ το μήνα Αύγουστο είχαν κάνει δύο αρνητικά ρεκόρ: τη χειρότερη επίδοση της αμερικανικής βιομηχανικής παραγωγής από το 1960 ( ενδέκατη συνεχή πτώση ) , και το ποσοστό χρησιμοποίησης των εγκαταστάσεων, που ήταν στο ελάχιστο του 1983 ( στις μεταποιητικές βιομηχανίες η αχρησιμοποίητη παραγωγική ικανότητα ήταν τώρα πάνω από το 25 % του συνόλου). 

Επίσης: τα κέρδη των 500 εταιρειών του δείκτη Standard & Poor το δεύτερο τρίμηνο του 2001 κατέγραψαν μια μέση μείωση 60 % , που ήταν κατά τον Economist " στο χαμηλότερο επίπεδο εδώ και μισό αιώνα". Αλλά τα προβλήματα αυτά δεν αφορούσαν μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες αφού βρισκόμασταν μπροστά σε μια κρίση ταυτόχρονη των σημαντικότερων οικονομιών στον κόσμο , οι οποίες εμφάνιζαν όλες ένα πλεόνασμα παραγωγικής ικανότητας" στο μέγιστο βαθμό του, από τη δεκαετία του Τριάντα" ( Economist 2001) .

37. Με την 11^η Σεπτέμβριου, μια κρίση που βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη χρεώθηκε στην επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Και, το σημαντικότερο, πάρθηκαν αντίμετρα εξαιρετικής εμβέλειας, όπως, μεταξύ άλλων, άμεσα κίνητρα στις επιχειρήσεις τόσο μεγάλα όσο αυτά που είχαν δοθεί στην κρίση της Chrysler στη δεκαετία του εβδομήντα και φοροελαφρύνσεις (στους πλούσιους ) 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ( και σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να πάμε στο 1973 για να βρούμε μέτρα συγκρίσιμου μεγέθους) . Το σημαντικότερο, όμως, μέτρο είναι άλλο : η Federal Reserve πλημμυρίζει τον κόσμο με ρευστότητα και κατεβάζει τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα από εδώ και 40 χρόνια , στην ουσία αρνητικά ( δηλαδή, κάτω από το ποσοστό του πληθωρισμού ) .

38 . Το 2001 , η θεραπεία φαίνεται να φέρνει αποτελέσματα : το Νοέμβριο η ύφεση τελειώνει . Ωστόσο, τα χαμηλά επιτόκια τροφοδοτούν τη δημιουργική οικονομία, και μαζί με αυτή, τη φούσκα της αγοράς ακινήτων και των χρηματοπιστωτικών τίτλων που συνδέονται μαζί της , που θα ξεσπούσε το 2006 (στην πραγματική οικονομία ) και το 2007 ( με χρηματοοικονομικούς όρους) . Η χρήση της οικονομίας και της πίστης για την τόνωση της κατανάλωσης,τη στήριξη προβληματικών τομέων της βιομηχανίας και την αύξηση των κερδών από κερδοσκοπικές δραστηριότητες - με άλλα λόγια, ως φάρμακο κατά της κρίσης - συνεχίστηκε για μερικά ακόμα χρόνια . Αλλά έτσι,το ξύπνημα ήταν ακόμη πιο επώδυνο.

39. Ανακεφαλαιώνοντας, η κρίση του 2007 έχει αιτίες βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες , οι οποίες συνοψίζονται ως εξής :
- Βραχυπρόθεσμα τροφοδοτήθηκε από τον οικονομικό παροξυσμό ( και τον υπερδανεισμό των εργαζομένων,ειδικά των αγγλοσαξονικών χωρών).
- Μεσοπρόθεσμα οφείλεται στις υπερεπενδύσεις ( μεγάλη αύξηση των επενδύσεων στις νέες βιομηχανικές χώρες που δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη μείωση στις βιομηχανικά προηγμένες χώρες) και υπερκατανάλωση με δανεικά .
- Μακροπρόθεσμα, οφείλεται στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους, στην οποία αντέδρασε με τη χρηματιστηριοποίηση ,που έγινε δυνατή, μεταξύ άλλων, λόγω του ειδικού καθεστώτος του δολαρίου (διεθνές αποθεματικό νόμισμα το οποίο όμως από το 1971 δεν συνδέεται με οποιοδήποτε υποδεέστερο) .
 

40. Η κρίση ξεσπάει όταν κατάρρευσε το καταναλωτικό μοντέλο των Ηνωμένων Πολιτειών που βασιζόταν στο ιδιωτικό χρέος και που επέτρεπε να κρατιέται η κατανάλωση σε υψηλά επίπεδα παρά την πτώση των μισθών για δεκαετίες.
 

41. Έρχεται στο φως ένα "σκιώδες τραπεζικό σύστημα", το οποίο έκρυβε ένα πολύ υψηλό δείκτη μόχλευσης (αναλογία ενεργητικού / ίδια κεφάλαια ίση ή μεγαλύτερη από 30 ) . Με τον τρόπο αυτό , οι ζημίες σε ορισμένους τομείς ( επισφαλή στεγαστικά δάνεια και ομόλογα που βασίζονταν σε αυτά ) επεκτείνονται ταχύτατα σε άλλους, σε μια εποχή που οι εμπλεκόμενες τράπεζες και οι χρηματοοικονομικές εταιρείες αναγκάζονται να πωλούν με ζημία  τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν χρηματοδοτηθεί με μόχλευση.Το χρηματοπιστωτικό σύστημα κλονίζεται από την κρίση και οι επιπτώσεις της μεγεθύνονται. 

Όταν το Σεπτέμβριο του 2008, η τράπεζα επενδύσεων Lehman Brothers πτωχεύει, η κυκλοφορία κεφαλαίων για κάποιο χρονικό διάστημα φαίνεται να διακόπτεται παγκοσμίως και παρατηρείται  μαζική απόσυρση καταθέσεων όπως και φαινόμενα αποθησαύρισης χρημάτων. Η παραγωγή και το εμπόριο καταρρέουν διεθνώς.

42 . Από τα τέλη του 2008 και το πρώτο εξάμηνο του 2009 , η πτώχευση των μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ανά τον κόσμο , αλλά και πολλών μεγάλων επιχειρήσεων μεταποίησης (θυμηθείτε την αυτοκινητοβιομηχανία των ΗΠΑ ) , αποτράπηκε μόνο χάρη σε κρατικές προγράμματα διάσωσης που δεν είχαν προηγούμενο. Ετσι,τον Ιούνιο του 2009, η Τράπεζα της Αγγλίας αποκάλυψε ότι οι επιδοτήσεις και οι εγγυήσεις που παρείχαν οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και των χώρων της ευρωζώνης για τη στήριξη του τραπεζικού συστήματος έφταναν στο ποσό των 14.000 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ήταν – όπως διευκρίνιζε η ίδια έκθεση - ένα ποσό ίσο με το 50 % περίπου του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος των χωρών αυτών ( Bank of England 2009 ). Επρόκειτο, λοιπόν, για μια τεράστια μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο χρέος ή για να γίνουμε πιο σαφείς , για μια γιγάντια κοινωνικοποίηση των ζημιών.

43. Από τότε , το συνολικό χρέος δεν έχει μειωθεί. Το μόνο που έκαναν τα δημόσια προγράμματα διάσωσης ήταν να μειωθεί ανάλογα (όχι όμως σε απόλυτους αριθμούς ) το ποσοστό του ιδιωτικού χρέους και να αυξηθεί το δημόσιο χρέους .

44. Η δεύτερη φάση της κρίσης, πλήττει, λοιπό, το δημόσιο χρέος. Αυτό ήταν προβλέψιμο . Όπως έγραφα το καλοκαίρι του 2009 , "η γιγάντια μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο χρέος, αν και δεν κατάφερε να μειώσει το συνολικό ποσό του χρέους, αλλά ούτε και να ανακάμψει η οικονομία , μπορεί να βάλει, ωστόσο, τις βάσεις για την παραπέρα κρίση του χρέους : του δημόσιου χρέους, με ένα κράτος υποχρεωμένο να δεσμεύει πόρους που δεν έχει και επιπλέον λόγω της ίδιας της κρίσης χωρίς τα αναγκαία φορολογικά έσοδα για να καλύψουν τις ανάγκες ενός συνηθισμένου προϋπολογισμού. Τότε , το αποτέλεσμα ... θα είναι να ξεσπάσει μια μεγάλη δημοσιονομική κρίση του κράτους, μια παραπέρα δραστική μείωση του ρόλου του στην οικονομία και να δημιουργηθεί ένα ελεύθερο πεδίο δράσης  για τις μεγάλες ιδιωτικές πολυεθνικές ... Αν κάτι τέτοιο συμβεί ,τότε από το κράτος πρόνοιας, ελάχιστα θα απομείνουν".

45 . Σε κάθε περίπτωση , μόνο "η αύξηση του δημόσιου χρέους κατάφερε να σταματήσει την αυξητική πορεία του ιδιωτικού" ( Artus 2011 ). Για αυτό και η προπαγάνδα των τελευταίων μηνών σχετικά με τα σπάταλα κράτη είναι βαθιά αποπροσανατολιστική. Η αλήθεια είναι ότι η δυναμική αύξησης του δημόσιου χρέους τα τελευταία χρόνια δεν είναι ανεξάρτητη από άλλους παράγοντες, αλλά, αντίθετα,είναι ένα παράγωγο της κρίσης.Στην Ευρώπη, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού.

46. Όταν η κρίση που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες διέσχισε τον Ατλαντικό και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη ,τότε άρχισε να φαίνεται ότι και στη γηραιά ήπειρο υπήρχε πλεόνασμα παραγωγικής ικανότητας που το συγκάλυπτε η προσφυγή στο δανεισμό ( και σε αυτή την περίπτωση, βασικά ιδιωτικός) . Τότε, μπήκαν σε κίνηση τέσσερις εξαιρετικά σημαντικές διαδικασίες που συνέβαλαν στο να διογκωθεί το δημόσιο χρέος και να τεθεί υπό αμφισβήτηση η βιωσιμότητα του .

47. 1 ) Τα κράτη μέλη , όπως είδαμε, έριξαν τεράστια χρηματικά ποσά για να προλάβουν πτωχεύσεις μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων σε ευρεία κλίμακα,ειδικά στον χρηματοπιστωτικό τομέα . Αυτό είχε αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα για την Ιρλανδία και την Ισπανία . Στην περίπτωση της Ιρλανδίας, η έκρηξη του δημόσιου ελλείμματος (που ανερχόταν στο 32 % του ΑΕΠ) οφειλόταν ουσιαστικά, αποκλειστικά, στην ανάληψη του χρέους δύο μεγάλων τραπεζών στο χείλος της χρεοκοπίας, από το δημόσιο . Στην περίπτωση της Ισπανίας , ωστόσο, οι διασώσεις αφορούν ένα μεγάλο αριθμό ταμιευτηρίων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες . Οι συνέπειες όμως είναι οι ίδιες .
 

48. 2 ) Μειώνεται το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν και έτσι χειροτερεύει ο λόγος χρέους / ΑΕΠ . Αυτό είχε σοβαρές συνέπειες, κυρίως στην Ιταλία , με δεδομένη την έκταση του χρέους που είχε κληρονομήσει από τις προηγούμενες δεκαετίες .
 

49 . 3 ) Με την κρίση καταρρέουν τα φορολογικά έσοδα του κράτους , επιδεινώνοντας και  την κατάσταση του χρέους των κρατών. Ετσι,η κατάσταση γίνεται εξαιρετικά σοβαρή για την Ελλάδα, όπου η μείωση των φορολογικών εσόδων ήταν αδύνατο να κρύψει άλλο  την πραγματική κατάσταση των δημοσίων οικονομικών, τα οποία τα έκρυβαν με λογιστικά τεχνάσματα μετά την είσοδο της χώρας στη ζώνη του ευρώ .
 

50 . 4 ) Η ροή των ξένων κεφαλαίων με κατεύθυνση ορισμένες χώρες αρχίζει να μειώνεται : έτσι βγαίνει στην επιφάνεια το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου των χωρών αυτών και , γενικότερα , η μη βιωσιμότητα του συνολικού χρέους τους προς ξένες χώρες. Το τελευταίο έπαιξε σημαντικό ρόλο , ιδιαίτερα στις κρίσεις στην Ελλάδα, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Τα ξένα κεφάλαια που σταδιακά επαναπατρίζονται είναι κατά κύριο λόγο Γερμανικά. Επαναλαμβάνεται έτσι, με ρόλους εν μέρει αντεστραμμένους, αυτό που είχε γίνει με τον επαναπατρισμό των αμερικανικών κεφαλαίων από τη Γερμανία μετά το 1929 , ένα στοιχείο αποφασιστικής σημασίας για την επιδείνωση της κρίσης στην Ευρώπη στη δεκαετία του τριάντα .

51. Το πρόβλημα του δημόσιου χρέους , τελικά, πήρε εκρηκτικές διαστάσεις λόγω της κρίσης . Αλλά την ίδια στιγμή αποκαλύπτει και μεγάλες ανισορροπίες μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Ανισορροπίες που το ευρώ όχι μόνο δεν θεράπευε, αλλά τις όξυνε ακόμη περισσότερο . Παραδόξως, αιτία ενός μεγάλου μέρους των προβλημάτων της σημερινής Ευρώπης είναι ορισμένες μόνο από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ευρώ : η σύγκλιση των επιτοκίων στο εσωτερικό της νομισματικής ζώνης και το τέλος των ρίσκων που συνδέονται με τη συναλλαγματική ισοτιμία .

52. Πρώτον , το ενιαίο νόμισμα έχει μειώσει και ομογενοποιήσει τα επιτόκια μεταξύ τους σε όλη την ευρωζώνη, στο επίπεδο των γερμανικών επιτοκίων δανεισμού. Αυτό έκανε να μειωθούν αισθητά τα τραπεζικά επιτόκια αλλά και οι ίδιες οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων. Όμως, για πολλές χώρες ήταν μια υπερβολικά επεκτατική νομισματική πολιτική, η οποία οδήγησε σε ραγδαία αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού (αν το κόστος δανεισμού είναι μικρότερο, τότε θα αυξάνονται τα χρέη) και δημιουργήθηκαν φούσκες στην αγορά ακινήτων. Αυτό έγινε στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία .

53 . Δεύτερον, το ενιαίο νόμισμα κατάργησε τα προϋπάρχοντα νομίσματα, άρα  και τα ανάλογα ρίσκα των συναλλαγματικών ισοτιμιών εντός της νομισματικής ζώνης . Αυτό αύξησε τις εμπορικές συναλλαγές στης ζώνη του ευρώ , αλλά συγχρόνως στάθηκε εμπόδιο στις ανταγωνιστικές υποτιμήσεις και πίεσε την κάθε χώρα να ενισχύσει την παραγωγική της εξειδίκευση. Έτσι, η Γερμανία ενίσχυσε το ρόλο της ως χώρα μεταποιητικής βιομηχανίας, ενώ άλλες χώρες εστίασαν τις προσπάθειες τους κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Να σημειωθεί ότι πολλές από αυτές τις υπηρεσίες ( π.χ. στις κατασκευές, ή το εμπόριο ), δεν είναι προσανατολισμένες προς τις εξαγωγές και άρα η ανάπτυξή τους δεν επηρεάζει το εμπορικό ισοζύγιο . Ορισμένες χώρες - οι περισσότερες από όσες σήμερα αντιμετωπίζουν προβλήματα - σταδιακά αποβιομηχανοποιήθηκαν και άρχισαν να έχουν όλο και μεγαλύτερα χρόνια ελλείμματα  με το εξωτερικό.
 

54. Τα ελλείμματα αυτά επί χρόνια τα κάλυπτε μια μεγάλη εισροή κεφαλαίων από τις ισχυρότερες χώρες της ευρωζώνης, και η αύξηση του χρέους, η οποία διογκώθηκε από πιστωτικές φούσκες και φούσκες στην αγορά ακινήτων( δείτε την περίπτωση της Ισπανίας,  αλλά και της  Ιρλανδίας).  Ετσι, η πόλωση μεταξύ  "νεομερκανταλιστικών " χωρών (των οποίων η ανάπτυξη βασίζεται στις εξαγωγές ) και  "περιφερειακές " χώρες (καθαροί εισαγωγείς) αυξήθηκε, σε όφελος των πρώτων.

55 . Η κρίση διέρρηξε αυτό το μηχανισμό, διέκοψε αυτή τη ροη κεφαλαίων και έκανε σαφές ότι η σύγκλιση των οικονομιών της ευρωζώνης ήταν μόνο φαινομενική, και ότι η εξειδίκευση κάποιων χωρών στην πραγματικότητα είχε σαν επακόλουθο να δημιουργείται ένα χρόνιο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου με το εξωτερικό. Τώρα , αν μια χώρα έχει ένα διαρθρωτικό έλλειμμα αυτού του τύπου με άλλες χώρες - δηλαδή , αν καταναλώνει περισσότερα από ό, τι παράγει - είναι αναπόφευκτο μία ή περισσότερες κατηγορίες οικονομικών παραγόντων αυτής της χώρας να συσσωρεύσουν χρέη : είτε στον ιδιωτικό τομέα ( νοικοκυριά και επιχειρήσεις ) , είτε στο δημόσιο τομέα , ή και στους δύο . Από τα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009 , το χρέος πέρασε από τον ιδιωτικό στο δημόσιο .

56. Αλλά το βασικό πρόβλημα είναι η απόκλιση μεταξύ των οικονομιών της ευρωζώνης, όταν λείπουν μηχανισμοί προσαρμογής. Όλα αυτά όμως, δεν είναι τυχαία .

57. Αυτή η συσσώρευση χρέους από ορισμένες χώρες, ενώ άλλες αυξάνουν την πιστωτική θέση τους, είναι καταστροφική σε μια νομισματική ζώνη. Δεν είναι σύμπτωση που μια εκ των υστέρων κριτική στην αρχιτεκτονική του ευρώ είναι ότι, έχει υπολογίσει, για να ικανοποιηθούν τα περιβόητα κριτήρια του Μάαστριχτ, μόνο τα ελλείμματα του δημοσίου, χωρίς να νοιάζεται για το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ( Giavazzi , Scare 2010 ) .Εύκολα διακρίνει κανείς την ιδεολογική μήτρα αυτής της απουσίας, στην άποψη ότι μόνο ο δημόσιος τομέας μπορεί να παράγει απαράδεκτες ανισορροπίες, ενώ, αντίθετα, η αγορά μπορεί να διορθώσει από μόνη της, τις δικές τις υπερβολές (πρόκειται για την ίδια πεποίθηση που στις Ηνωμένες Πολιτείες οδήγησε στην απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα ) .
58. Όλα τα παραπάνω έχουν προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση λόγω της απουσίας ολοκληρωμένων πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο που να μπορούν να γεφυρώνουν τις ανισορροπίες εντός της νομισματικής ζώνης , ή τουλάχιστον να αποτρέπουν το βάθεμα τους. Το πρόβλημα είναι ότι η αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ένα ενιαίο νόμισμα , αλλά όχι μια ενιαία οικονομική πολιτική, και αυτό κάνει αδύνατη την εφαρμογή ανάλογων πολιτικών. Αυτό είναι το πραγματικά βασικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης , όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Για αυτό , πολλοί οικονομολόγοι - μεταξύ των οποίων και ο βραβευμένος με Νόμπελ Robert Mundell - έχουν πει από την αρχή ότι η ευρωζώνη δεν είναι "μια βέλτιστη νομισματική περιοχή" .Ο ίδιος ο Jacques Delors , ένας από τους πατέρες του ευρώ , αναγνωρίζει τώρα ότι η οικονομική και νομισματική ένωση ξεκίνησε " με το ένα μόνο πόδι ,τη νομισματική" και ότι , "από την αρχή , το σύστημα αποδείχτηκε ανισόρροπο" ( Degli Esposti , Giacomin , Righi , 2011 : 139 ) .
 
59 . Όμως, η απουσία μιας κοινής οικονομικής πολιτικής έχει με τη σειρά της μια πολύ συγκεκριμένη προέλευση : δεν μπορεί να υπάρξει κοινή οικονομική πολιτική, χωρίς κοινή δημοσιονομική πολιτική ( με διαφορετικούς, δηλαδή, μηχανισμούς και διαφορετικούς φορολογικούς συντελεστές στις ευρωπαϊκές χώρες ).Οι δημοσιονομικές πολιτικές των χωρών της ΕΕ κάθε άλλο παρά ομοιογενείς είναι και για το λόγο,ότι οι ισχύουσες σήμερα Συνθήκες προβλέπουν ότι για την εναρμόνιση των φορολογικών πολιτικών, μπορεί η Ένωση να αποφασίζει μόνο ομόφωνα . Οπότε ,αρκεί μία και μόνο χώρα, να είναι αντίθετη για να μη μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να εναρμονίσει τις διαφορετικές φορολογικές νομοθεσίες.
 
60 .Η αιτία βρίσκεται, για άλλη μια φορά , στην συγκεκριμένη ιδεολογική παραδοχή ότι η "ελεύθερη δράση των δυνάμεων της αγοράς", μαζί με το συντονισμό των νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών, είναι η σωστή συνταγή για την επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης. Πάνω σε αυτή την ιδέα έχουν οικοδομηθεί όλες οι Συνθήκες , τουλάχιστον από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και μετά.




Συνεχίζεται