Ενώ στη Μέση Ανατολή η ένταση αυξάνεται και η πιθανότητα ενός ολοκληρωτικού πολέμου, γίνεται όλο και πιο ρεαλιστική, μια γενική πολιτισμική άποψη μπορεί να φαίνεται άσχετη, πιστεύω όμως ότι είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση μακροπρόθεσμα των εξελίξεων.
Σε όλους τις μεγάλες συγκρούσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη, παρατηρούμε μια αρκετά σαφή αντιπαράθεση, με λίγες αμφιλεγόμενες περιπτώσεις: η γραμμή αντιπαράθεσης βρίσκεται εκεί που η Δύση, υπό την πολιτισμική κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, αντιτίθεται σε όποιον δεν είναι άμεσα ή έμμεσα υποταγμένος σε αυτήν.
Πρόκειται δηλαδή για μια ξεκάθαρη αντιπαράθεση κατά μήκος ΓΡΑΜΜΩΝ ΕΞΟΥΣΙΑΣ, όπου μια εδραιωμένη «αυτοκρατορία» αντιτίθεται σε άλλους ισχυρούς πόλους εξουσίας που δεν έχουν υποταχθεί (Ρωσία, Κίνα, Ιράν κ.λπ.).
Όμως η κάθε εξουσία χρειάζεται πάντα μια ΙΔΑΝΙΚΗ Κάλυψη, καθώς απαιτείται ένας ορισμένος βαθμός καθολικής συναίνεσης των υπηκόων της: η εξουσία μπορεί να ασκείται με τη μορφή ελέγχου και καταστολής μόνο μέχρι ένα ορισμένο σημείο, αλλά για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού πρέπει να υπάρχει η μέγιστη συναίνεση.
Η ιδανική κάλυψη των πόλων της αντίστασης ενάντια στη Δύσης διαφέρει. Πέρα από μια γενικότερη δυσπιστία απέναντι στην ιδέα της «αυτορρυθιζόμενης αγοράς», από Κίνα, Ρωσία, Ιράν, Βενεζουέλα, Βόρεια Κορέα, Νότια Αφρική κ.λπ. δεν υπάρχει κοινή ιδεολογία Η μόνη κοινή «ιδεολογία» τους είναι η επιθυμία να μπορούν να αναπτυχθούν αυτόνομα, σε περιφερειακή βάση, σύμφωνα με τις δικές τους γραμμές πολιτισμικής ανάπτυξης, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις. Αυτό δεν τους καθιστά απαραίτητα υπέρμαχους της ειρήνης, καθώς πάντα υπάρχει ανομοιογένεια σχεδιασμών , ακόμη και σε επίπεδο περιφερειακών σχέσεων, αλλά τους καθιστά ανθεκτικούς σε επιθετικές επεμβάσεις από το εξωτερικό.
Αυτό αποτελεί ένα όριο με όρους απλής προβολής ισχύος σε σχέση με τον «δυτικό μπλοκ» που – στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ ή όχι – συνεχίζει να ενεργεί πάντα με συντονισμένο τρόπο σε όλα τα σενάρια σύγκρουσης. Όπως στην Ουκρανία η Ρωσία αντιμετωπίζει de facto τις δυνάμεις του ενωμένου Δυτικού κόσμου, έστω και έμμεσα, το ίδιο συμβαίνει και με το Ιράν αυτές τις μέρες (μόλις έφτασαν στο Ισραήλ στρατιωτικές προμήθειες από τη Γερμανία, και από τις ΗΠΑ). Αντίθετα, οι συμμαχίες και οι δεσμοί αμοιβαίας υποστήριξης μεταξύ των μπλοκ της «αντιδυτικής αντίστασης» είναι πολύ πιο περιστασιακές, ενδεχομένως με περιορισμένες διμερείς συμφωνίες.
Η υπεροχή του συντονισμού της Δύσης στη χρήση της βίας συμβαδίζει όμως με μια άλλη διαδικασία, κατά κύριο λόγο πολιτισμική, την οποία δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε από το εσωτερικό της ίδιας της Δύσης. Για πολύ καιρό, η Δύση μετά το διαφωτισμό παρουσιάζονταν στον κόσμο και στον εαυτό της ως η ενσάρκωση μιας οικουμενικής λογικής, μιας διεθνούς νομιμότητας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αντίθετη ερμηνεία του Δυτικού κόσμου ως τόπου λογικής και δικαίου, σε αντίθεση με τη «ζούγκλα» του υπόλοιπου κόσμου όπου επικρατεί βία και καταπίεση, εξακολουθεί να αποτελεί βασικό στοιχείο της δυτικής ιδεολογίας: επαναλαμβάνεται παντού, από τις εφημερίδες μέχρι τα σχολικά βιβλία.
Το παράδοξο είναι ότι το μόνο πραγματικά θεμελιώδες στοιχείο για την ιδεολογική ενότητα του Δυτικού κόσμου δεν έχει καμία σχέση με τη λογική ή το δίκαιο, αλλά αποκλειστικά με την ιδέα της νομιμοποίησης που προσδίδει η ΔΥΝΑΜΗ. Η πραγματική ιδεολογία της Δύσης είναι διαμορφωμένη, αφενός, από την ιδέα της ανώνυμης δύναμης του κεφαλαίου, που εκφράζεται, για παράδειγμα, με τους μηχανισμούς του εξωτερικού χρέους, και, αφετέρου, από την ιδέα της βιομηχανικής-στρατιωτικής δύναμης, που δικαιολογείται ως ο απαραίτητος «μπάτσος» για να «επιβάλλει την τήρηση των συμβάσεων» και να «επιβάλλει την αποπληρωμή των χρεών».
Το παράδοξο της κατάστασης έγκειται στο γεγονός ότι η Δύση παρουσιάζεται στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και στο εσωτερικό της, με μια μορφή που μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗ.
Από τη μία, παρουσιάζεται ως υπερασπιστής των αδύναμων, των καταπιεσμένων, ως παγκόσμιος φύλακας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως αυστηρός προστάτης των ελευθεριών, ως ενσάρκωση μιας δικαιοσύνης με καθολικές αξιώσεις.
Από την άλλη πλευρά, υιοθετεί συνεχώς κραυγαλέα διπλά πρότυπα («μπορεί να είναι καθάρματα, αλλά είναι τα δικά μας καθάρματα »), αθετεί υποσχέσεις (βλ. προώθηση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά), υποθάλπει αλλαγές καθεστώτων (ατελείωτη η λίστα), εξαπατά διεθνώς χωρίς ντροπή και χωρίς ποτέ να ζητά συγγνώμη (το φιαλίδιο του Πάουελ), χρησιμοποιεί τη διπλωματία για να κάνει τον αντίπαλο να χαλαρώσει την προσοχή του και στη συνέχεια να τον χτυπήσει (διαπραγματεύσεις του Τραμπ με το Ιράν), ασκεί στο εσωτερικό της όλες τις μορφές επιτήρησης και καταστολής που θεωρεί χρήσιμες (αλλά πάντα «για καλό σκοπό»), κ.λπ. κ.λπ.
Το τρομερό και αποσταθεροποιητικό ταυτόχρονα είναι ότι έχουμε κάνει τόσο πολύ δικιά μας αυτή τη μορφή «διπλής σκέψης», που μπορούμε να συνεχίσουμε να παράγουμε ένα παραληρηματικό δημόσιο λόγο, όπου για να επιτρέψουμε στις ιρανές γυναίκες να περπατούν ήσυχα με τα μαλλιά τους λυτά, θεωρούμε λογικό να βομβαρδίζουμε τις πόλεις τους. Ή μήπως είναι λογικό, και δεν ακολουθούμε κανένα διπλό πρότυπο , όταν θεωρούμε σωστό μια χώρα γεμάτη κρυφές ατομικές βόμβες βομβαρδίζει προληπτικά μια άλλη για να αποφύγει ότι, αργά ή γρήγορα, ενδεχομένως, και η τελευταία θα αποκτήσει τέτοιες.
Το πραγματικό, μεγάλο πρόβλημα που θα πληρώσει η Δύση στις επόμενες δεκαετίες είναι ότι όλη η μεγάλη πολιτιστική παράδοση της , ο ορθολογισμός της, ο οικουμενισμός της, η έκκλησή της για δικαιοσύνη, για νόμο κ.λπ. αποδείχθηκε στην δοκιμασία της ιστορίας ότι είναι καθαρά λόγια του αέρα, λεκτικές μεταμφιέσεις ανίκανες να οικοδομήσουν έναν πολιτισμό όπου μπορεί κανείς να εμπιστευτεί τον λόγο.
Εξω, από αυτή την ίδια την παράδοση, δεν μπορεί κανείς παρά να καταλήξει σε ένα απλό συμπέρασμα ότι όλες οι πολύ καθωσπρέπει φλυαρίες, οι εκκλήσεις για επιστημονική αυστηρότητα, για αλήθεια, για λογική, για παγκόσμια δικαιοσύνη, τελικά δεν αξίζουν ούτε τον αέρα με τον οποίο εκφέρονται. Είναι απλά προφάσεις για την άσκηση της Βίας (το μαρξιστικό «Ideenkleid»).
Μπορεί να είναι κουραστικό όταν λέμε ότι δεν ήταν πάντα έτσι, ότι δεν είναι απαραίτητα να είναι έτσι. Η απώλεια της αξιοπιστίας μας έναντι του υπόλοιπου κόσμου είναι τεράστια και δύσκολα ανακτήσιμη (θα μπορούσε να ανακτηθεί μόνο αν αυτές οι εκκλήσεις για λογική και δικαιοσύνη αποδείκνυαν ότι κρατούν τα ηνία της εξουσίας στις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες, αλλά είμαστε πολύ μακριά από αυτή την προοπτική).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου