Ας υποθέσουμε ότι οι ειδικοί ξέρουν.
Οι ειδικοί στο παρελθόν μας έχουν τρομοκρατήσει για πολλά
επερχόμενα δεινά, π.χ. για τη νόσο των τρελών αγελάδων που θα αποδεκάτιζε την
Αγγλία, για τον Η1Ν1 που πριν 10 χρόνια επίσης κηρύχθηκε από τον Παγκόσμιο
Οργανισμό Υγείας πανδημία, για το “πρόβλημα 2000” όπου οι υπολογιστές θα
τρελαίνονταν και θα έπεφταν αεροπλάνα, θα έκλειναν τράπεζες, κ.λπ.
Σήμερα, 25/3/2020, τα θύματα του κοροναϊού παγκόσμια είναι
λιγότερα από 20.000. Φυσικά το νούμερο αυτό θα αυξηθεί τις επόμενες εβδομάδες
και τους επόμενους μήνες. Καλό είναι πάντως να γνωρίζουμε, για λόγους
σύγκρισης, ότι παγκόσμια οι θάνατοι κάθε χρόνο από την κοινή, εποχιακή γρίπη
κυμαίνονται από 250.000 – 500.000. Γνωρίζουμε ακόμη ότι στην Ιταλία όπου
γίνεται αυτές τις μέρες η “μεγάλη σφαγή”, ο μέσος όρος ηλικίας των νεκρών από
κοροναϊό είναι τα 79,5 έτη, ότι το 48,5% εκείνων που πέθαναν έπασχε επιπρόσθετα
από τρεις ή περισσότερες άλλες ασθένειες, το 25,6% από δύο άλλες ασθένειες, το
25,1% από μία άλλη ασθένεια και μόνο το 0,8% πέθανε από “σκέτο” κοροναϊό.
Όμως, όπως είπα, ας υποθέσουμε ότι οι ειδικοί ξέρουν. Και ότι
όντως ο κοροναϊός είναι μια εξαιρετικά σοβαρή υπόθεση που θα μπορούσε να
προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους.
Το θέμα που με απασχολεί είναι το πώς αντιμετωπίζει το ζήτημα
αυτό η πολιτική εξουσία και το πώς αντιδρούμε εμείς.
Πολλοί έχουν, πολύ σωστά, ήδη επισημάνει ότι οι
νεοφιλελεύθερες πολιτικές παγκόσμια έχουν διαλύσει τα κρατικά συστήματα υγείας
και η πολιτική εξουσία μεταθέτει το πρόβλημα από το κράτος στην ατομική ευθύνη
του καθενός. Διατυπώνουν αιτήματα για αύξηση δαπανών για την υγεία,
επαναπρόσληψη προσωπικού, αύξηση κλινών, αγορά υλικού κλπ. Πολύ σωστά όλα αυτά.
Αυτό που δεν ακούγεται όσο θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, είναι
ο παραλογισμός των μέτρων. Ελάχιστοι δείχνουν να διαφωνούν. Τι νόημα έχει η
απαγόρευση κυκλοφορίας τη στιγμή που τα περισσότερα καταστήματα είναι ήδη
κλειστά; τι νόημα έχει η δήλωση μετακίνησης; τι νόημα έχει το κλείσιμο του
Υμηττού, των πάρκων, των λόφων, η απαγόρευση να πάει κανείς στη θάλασσα;
Πιστεύει κανείς στα σοβαρά ότι θα προκληθεί επικίνδυνος για την υγεία
συνωστισμός σε αυτά τα μέρη; Κι ακόμη τι σημαίνουν οι περιπολίες με ελικόπτερα
και drones πάνω από την Αθήνα; θα ελέγξουν από αέρος τις άδειες μετακίνησης ή
θα εντοπίσουν όσους δείχνουν να βαδίζουν άσκοπα;
Αν, όπως πιστεύω εγώ, τα μέτρα αυτά είναι όχι απλώς παράλογα,
αλλά ύποπτα έως επικίνδυνα, πρέπει να αναλογιστούμε το πού σκοπεύουν.
Μερικές σκέψεις είναι οι ακόλουθες:
Σε ένα πρώτο, απλοϊκό θα έλεγα επίπεδο, η κυβέρνηση απλώς
υιοθετεί αμάσητα τα μέτρα που λήφθηκαν σε κάποιες χώρες του εξωτερικού. Όσο το
κάνει αυτό είναι on the safe side, που λένε, δεν κινδυνεύει να κατηγορηθεί για
ολιγωρία και, αν τα θύματα του κοροναϊού τελικά είναι περιορισμένα, θα
ισχυριστεί ότι αυτό είναι δική της επιτυχία λόγω των μέτρων που πήρε.
Σε δεύτερο επίπεδο, κι αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα,
βλέπουμε ξεκάθαρα τι σημαίνει “βιοπολιτική”. Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν διαφόρων
ειδών εξουσίες: η εξουσία του εργοδότη, του δικαστή, του αστυφύλακα, του
δάσκαλου, του τραπεζίτη, του υπουργού, κ.ο.κ. Από αυτές τις εξουσίες οι
περισσότερες δεν βασίζονται στη συναίνεση, αλλά ουσιαστικά επιβάλλονται με τη
βία που στις ταξικές κοινωνίες παίρνει πολλές μορφές. Όμως, η πλέον αποδεκτή
και ταυτόχρονα η πλέον απόλυτη εξουσία που υπάρχει είναι εκείνη του ιατρού
επάνω στον ασθενή του. Όταν η κρατική εξουσία παίρνει τη μορφή της ιατρικής
φροντίδας, τότε όχι μόνο εμφανίζεται συνολικά αιτιολογημένη, αλλά και αποκτά υπερεξουσίες
που δύσκολα θα περνούσαν στα χέρια της. Αποκτά έλεγχο στις στοιχειώδεις,
σωματικές – οργανικές λειτουργίες των πολιτών και οι δυνατότητες
παρακολούθησης, ελέγχου, καταστολής κ.λπ. γίνονται σχεδόν απεριόριστες. Με λίγα
λόγια, η πλέον προνομιακή μορφή που μπορεί να πάρει η εξουσία προκειμένου να
κάμψει κάθε αντίσταση είναι εκείνη του ιατρού μέσα σε μια κοινωνία που
εκλαμβάνεται ως κλινική.
Σε ένα τρίτο επίπεδο βλέπουμε ότι σήμερα υπάρχει μια εξουσία
τόσο ισχυρή που μπορεί να θέσει όλο τον πλανήτη σε “κατάσταση εξαίρεσης”. Ο
όρος είναι βέβαια του Carl Schmitt και η ουσία του είναι ότι πραγματικός
κυρίαρχος δεν είναι η “νόμιμη” εξουσία, δεν είναι για παράδειγμα ο κυβερνήτης,
ο νομοθέτης κλπ, αλλά εκείνος που στέκεται υπεράνω του νόμου, εκείνος δηλαδή που
μπορεί να κηρύξει κατάσταση εξαίρεσης στο όνομα κάποιου “κοινού καλού”. Η
δυστοπική αυτή ιδέα είναι σήμερα γεγονός.
Όσοι ελπίζουν την επιστροφή στην πρότερη κανονικότητα θα
απογοητευτούν. Τα μέτρα αυτά δεν θα είναι παροδικά, ήρθαν για να μείνουν, φυσικά
με κυμαινόμενη ένταση. Με την πρόφαση μιας νέας επιδημίας ή μια επικίνδυνης
μετάλλαξης, θα πρέπει να μείνουμε και πάλι σπίτι μας, θα πρέπει να αποδεχτούμε
να μας παρακολουθούν για να γνωρίζουν ποιος μπορεί να μόλυνε ποιον, κι αν
σήμερα ο εχθρός είναι ο κοροναϊός, εύκολα μπορεί αύριο να γίνει κάποιου είδους
“τρομοκρατία”, κ.ο.κ. Το βασικό είναι η καλλιέργεια μιας κουλτούρας υποταγής
στην εξουσία.
Όμως η εξουσία στην οποία αναφέρομαι δεν πρέπει να εκληφθεί
σαν μια τυφλή, αόριστη, μεταφυσική δύναμη που απλώς αυτοτροφοδοτείται. Προφανώς
εξυπηρετεί κάποια πολύ απτά συμφέροντα και αυτό φαίνεται από τα όρια της
κρατικής παρέμβασης, η οποία μπορεί να κλείνει τον κόσμο στα σπίτια και, σε
κάποιες χώρες, να κατέβασε τον στρατό στους δρόμους, αλλά σέβεται άλλες υπέρτερες
αξίες, καθώς:
Δεν επιτάσσει τις ιδιωτικές νοσηλευτικές μονάδες, οι οποίες,
όπως φαίνεται, είναι μια ρεζέρβα για όποιον μπορεί να πληρώσει αδρά.
Εμποδίζει τη φθηνή, μαζική παραγωγή τεστ για τον ιό. Όπως
πληροφορούμαστε, το αντιδραστήριο για τον ιό είναι ένα κοινό ενζυμικό διάλυμα
που μπορεί να φτιάξει πάμφθηνα οποιοδήποτε εργαστήριο, αλλά οι ευρωπαϊκές χώρες
έχουν συμφωνία με τη Roche να τους προμηθεύει αυτή με αποκλειστικότητα το δικό
της διάλυμα (να θησαυρίζει φυσικά), ενώ πλέον η Roche δεν έχει αποθέματα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν επιβάλλει τη συνεργασία των 20 και
πλέον ερευνητικών ομάδων που σήμερα ψάχνουν εμβόλιο και φάρμακο για τον
κοροναϊό. Έτσι αυτές κάνουν παράλληλα και με μυστικότητα τις ίδιες εργασίες
σπαταλώντας πολύτιμο χρόνο, προκειμένου να κατοχυρωθούν αποκλειστικά
“πνευματικά δικαιώματα” δηλαδή η πατέντα του φαρμάκου.
Συμπερασματικά, ακόμη κι αν ο κοροναϊός είναι μια μεγάλη
απειλή για την ανθρωπότητα (πράγμα που μένει να αποδειχθεί) τα μέτρα που
λαμβάνονται στο όνομα του περιορισμού της επιδημίας είναι τόσο ασύμμετρα που
καταντάνε ύποπτα. Εύλογα μπορούμε να υποθέσουμε ότι η πολιτική εξουσία
πρωτίστως εκμεταλλεύεται μια ευκαιρία για να συγκεντρώσει πολύτιμες
υπερεξουσίες σε μια περίοδο που το σύστημα χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια-
οικονομική, κοινωνική, γεωπολιτική, κλπ- και δευτερευόντως ενδιαφέρεται για
τους πολίτες. Τέλος, αντίθετα με την επιδημία, τα μέτρα δεν θα είναι παροδικά
με την έννοια ότι θα επιστρατεύονται με κάθε ευκαιρία. Επομένως, πέρα από τα
αιτήματα για την αύξηση δαπανών για την υγεία, πρέπει να συζητήσουμε στα σοβαρά
τη σκοπιμότητα των ίδιων των μέτρων που λαμβάνονται κι εδώ και παγκόσμια.
