Πληθωρισμός κερδών

 

από τον Joseph Halevi

 

Δημοσιεύουμε το κείμενο ελαφρώς αναθεωρημένο και διευρυμένο από τον Joseph Halevi ως εισαγωγή στο συλλογικό έργο (Giacomo Cucignatto et al.), "Πληθωρισμός. Ψευδείς μύθοι και σύγκρουση αναδιανομής ", εκδόσεις Punto Rosso, Μιλάνο, Μάρτιος 2023

 

Από το 2020, η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει εκ νέου σε περίοδο πληθωρισμού. Σε αντίθεση με το προηγούμενο επεισόδιο, στις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, αυτή τη φορά τα αίτια είναι πολύ σαφή.

 

Στο πρώτο επεισόδιο, οι συνθήκες πληθωρισμού στην Ευρώπη ήταν διαφορετικές από αυτές στις ΗΠΑ, ενώ η Ιαπωνία αφενός επηρεάστηκε από τον εισαγόμενο πληθωρισμό και αφετέρου δέχθηκε μια νομισματική γροθιά από τις ΗΠΑ -με την ταχύτατη και απότομη ανατίμηση του γεν- τέτοια που θα είχε καταβάλει ακόμη και μια χώρα όπως η Γερμανία,την οποία ευτυχώς προστάτευε η ασπίδα της εμπορικής ζώνης της ΕΟΚ, η οποία ήταν από τότε η κύρια εξαγωγική της διέξοδος.

 

Η Ιαπωνία, όμως, αν και δεν διέθετε κάποια οικονομική ενδοχώρα, αντιστάθηκε αρκετά καλά, ενισχύοντας σημαντικά το τεχνολογικό της επίπεδο και την παγκόσμια προβολή της βιομηχανίας της.

 

Εκείνα τα χρόνια, στη Δυτική Ευρώπη, στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ιταλία, ωρίμαζε μια έντονη και μακροχρόνια σύγκρουση αναδιανομής μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, η οποία και στις δύο χώρες έσβησε με διαφορετικό τρόπο στο διάστημα μεταξύ των δύο τελευταίων ετών της δεκαετίας του 1970 και των πρώτων χρόνων της επόμενης δεκαετίας.

 

Αναφέρομαι στις διαφορετικές, αλλά παρ' όλα αυτά βίαιες και σκληρές συνθήκες μέσα στις οποίες έκλεισε η σύγκρουση στις δύο χώρες. Στην Ιταλία από την απαγωγή και τη δολοφονία του Μόρο το 1978, μέχρι τη βομβιστική επίθεση στον κεντρικό σταθμό της Μπολόνια το καλοκαίρι του 1980 και την συντριπτική επίθεση που δέχτηκε ο συνδικαλισμός στη FIAT στα τέλη του φθινοπώρου του ίδιου έτους.

 

Συνολικά, στην Ιταλία, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 μπήκε σε λειτουργία ένας μηχανισμός προς μια κατάσταση χωρίς επιστροφή όσον αφορά τις συνδικαλιστικές και ταξικές σχέσεις στη χώρα.

 

Σε αυτό το πλαίσιο, τα όσα συνέβησαν από τη συμφωνία για το κόστος της εργασίας το 1992-93 και μετά δεν είναι ιστορία αλλά χρονικό, αφού οι επιπτώσεις συνεχίζουν να βαραίνουν, όλο και πιο έντονα, τις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και εργαζομένων και των τελευταίων με τους θεσμούς.

 

Ετσι, αν σήμερα η μισθωτή εργασία στέκει αβοήθητη απέναντι στον πληθωρισμό των κερδών, οι βασικοί λόγοι ανάγονται σε εκείνη την περιβόητη συμφωνία για το κόστος εργασίας.

 

Με αυτή την έννοια, πιστεύω ότι η αποδυνάμωση της ικανότητας της μισθωτής εργασίας να υπερασπιστεί τα αιτήματά της, αναλύεται σε μια μακροπρόθεσμη ανάλυση της ιταλικής μακροοικονομίας - της περιόδου από το 1990 έως το 2014 - του Pasquale Tridico με τίτλο From economic decline to the current crisis in Italy, ελεύθερα προσβάσιμη στην Academia.

 

Βέβαια, στο προηγούμενο επεισόδιο, την παγκόσμια διάσταση του πληθωρισμού την έδινε η πολιτική των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ, η οποία οδήγησε στην κρίση του διεθνούς νομισματικού συστήματος και τις σταθερές ισοτιμίες στις συναλλαγματικές ισοτιμίες με κέντρο το δολάριο.

 

Ακολούθησε η διαχείριση της πολιτικής πετρελαϊκής κρίσης, η οποία εκδηλώθηκε με τον πόλεμο Ισραήλ-Αιγύπτου-Συρίας το 1973, ως συνάρτηση της διατήρησης της ηγεμονίας του δολαρίου, δηλαδή της δυνατότητας των ΗΠΑ να χρηματοδοτούν κατα βούληση τα εξωτερικά τους ελλείμματα και να πραγματοποιούν αγορές στο εξωτερικό χωρίς δεσμεύσεις.

 

Αυτός ο στόχος οδήγησε στη συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας – την επαύριον της πολλαπλής αύξησης της τιμής του αργού πετρελαίου το 1973 και το 1974 - και τη δέσμευση του Σαουδαραβικού βασιλείου να συναλλάσσεται με πετρέλαιο μόνο σε δολάρια και να τα επανακαταθέτει στις ΗΠΑ μέσω αγοράς ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου.

 

Η ιρανική κρίση του 1978, παρόλο που αποτέλεσε την απώλεια ενός πελατειακού κράτους, ενίσχυσε σημαντικά τη θέση του δολαρίου, καθώς οδήγησε σε νέα μεγάλη αύξηση της τιμής του αργού πετρελαίου και σε περαιτέρω άλμα του πληθωρισμού.

 

Η νέα κεντρική θέση των ΗΠΑ έδωσε το έναυσμα στον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Πολ Βόλκερ να επιτεθεί στα συνδικάτα, χρησιμοποιώντας ως πειραματόζωο τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. Ο στόχος εδώ ήταν να σπάσει η διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων και όχι να καταπολεμηθεί ο πληθωρισμός, όπως έλεγε ο ίδιος και ο πρόεδρος Ρίγκαν. Χρόνια αργότερα ήταν ο ίδιος ο Βόλκερ που το παραδέχτηκε αυτό με μεγάλη ειλικρίνεια.

 

Από τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν, ξεκινώντας από διαφορετικά επίπεδα σε σχέση με τις ευρωπαϊκές χώρες, να βαδίζουν ασταμάτητα προς τον αποπληθωρισμό των μισθών (για την Ιαπωνία η κατάσταση ήταν διαφορετική, διότι μέχρι τα μέσα του 1995 συνέχιζε να δέχεται από τις ΗΠΑ σφοδρά χτυπήματα που, όπως είπε ο Βιτόριο Γκάσμαν στην ταινία Τέρατα ( Mostri), πονούσαν).

Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας, ούτε καν η μεγάλη μείωση των τιμών των πρώτων υλών από τα τέλη του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1980 δεν άλλαξε το πρόσημο της μεγάλης συγκράτησης των μισθών η οποία, αντίθετα, κυριάρχησε στην ιταλική και την ευρωπαϊκή οικονομία πέρα από την οικονομία των ΗΠΑ.

 

Δεκαετίες συγκράτησης των μισθών χωρίς πραγματικές και μόνιμες αυξήσεις των πραγματικών μισθών έχουν στην αντοχή των εργαζομένων τις ίδιες επιπτώσεις που έχει ένας μακρύς και ατέλειωτος πόλεμος φθοράς που διεξάγεται μόνο από μία πλευρά, την πλευρά των επιτιθέμενων.

 

Φτάνουμε λοιπόν στο σήμερα.

 

Η σημερινή άνοδος του πληθωρισμού δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας ενεργής κοινωνικής σύγκρουσης που σχετίζεται με μάχες για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους στους μισθούς. Απόδειξη γι' αυτό και ελπίζω να κάνω λάθος, η κατάσταση στη Γαλλία.

 

Γενικά, ένα μεγάλο κίνημα αγώνων συνοδεύεται από την προβολή άλλων διεκδικήσεων, και ποια μπορεί να είναι καλύτερη διεκδίκηση που να ενώνει όλους τους μισθωτούς από τον αγώνα ενάντια στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος;

 

Η μισθολογική μεταρρύθμιση, φυσικά, δεδομένου ότι ακόμη και στην "ωραία Γαλλία" οι μισθοί είχαν μείνει στάσιμοι και έχουν υποστεί τις απώλειες στην αγοραστική δύναμη που προκαλεί ο σημερινός πληθωρισμός. Ομως, δεν έγινε τίποτα.

 

Κατά τη γνώμη μου, αυτό επιβεβαιώνει το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση όσον αφορά τη δυνατότητα ανάκτησης των μισθών, η οποία, όπως δίδασκε ο Vittorio Foa στα σεμινάρια και τα γραπτά του, είναι ο άξονας της ίδιας της ύπαρξης της συνδικαλιστικής δράσης.

 

Ο σημερινός πληθωρισμός προέρχεται από συμφόρηση της παραγωγής που δημιούργησε αρχικά η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ έναντι των τεχνολογικών βιομηχανιών της Κίνας και συνέχισε ο διάδοχός του, ακολούθησαν οι ευρωπαϊκές χώρες και, πολύ απρόθυμα, και η Ιαπωνία.

 

Σε αυτό προστέθηκαν οι περιορισμοί που θεσμοθετήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τη διαχείριση της πανδημικής κρίσης και, τέλος, ο αντίκτυπος από τη σύγκρουση στην Ουκρανία, όχι μόνο στις τιμές και τις ροές της ενέργειας αλλά και σε ορισμένα βιομηχανικά υλικά.

 

Αυτά τα τρία κοντινά γεγονότα δημιούργησαν μια σωρευτική διαδικασία πληθωριστικού και αντιεπεκτατικού τύπου στην πραγματική παραγωγή, η δυναμική της οποίας, με εξαίρεση την Κίνα και την Ινδία, δεν ήταν ποτέ ισχυρή μετά το 2008.

 

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον πληθωρισμό των κερδών. Δεν μπόρεσα να βρω πανευρωπαϊκές μελέτες για το θέμα αυτό, αλλά υπάρχουν κάποιες για τις ΗΠΑ.

 

Οι κυριότερες εκτιμήσεις αφορούν τη συμβολή της αύξησης του κόστους εργασίας στην αύξηση των τιμών και στην αύξηση του ίδιου του πληθωρισμού. Κατά μέσο όρο, φαίνεται ότι οι αυξήσεις του κόστους εργασίας συμβάλλουν κατά 10% στις αυξήσεις των τιμών, ενώ οι αυξήσεις των κερδών συμβάλλουν κατά 33-35% στον πληθωρισμό.

 

Το σπιράλ είναι επομένως ένα σπιράλ τιμών και κερδών και όχι τιμών και μισθών (Servaas Storm, "Inflation in the Time of Crown and War", Institute for New Economic Thinking Working Paper Series No. 185, 20 Ιουνίου 2022. Προσβάσιμη στο διαδίκτυο).

 

Σε αυτή την εικόνα προστίθεται η αποφασιστικότητα των Κεντρικών Τραπεζών - από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ μέχρι την ΕΚΤ και την Τράπεζα της Αγγλίας - να μην επιτρέψουν την αποτελεσματική ανάκαμψη των μισθών έναντι της αύξησης των τιμών. Οι Κεντρικές Τράπεζες δεν έχουν, από δική τους επιλογή, άλλο μέσο από το να αυξάνουν τα επιτόκια.

Είναι πλέον γεγονός ότι, ενώ κατά το ξέσπασμα της κρίσης του 2007-2008 η πλειονότητα των παράγωγων προϊόντων, τα οποία βρέθηκαν στο επίκεντρο της κρίσης, ήταν συγκεντρωμένα στα λεγόμενα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης και στα ασφάλιστρα κινδύνου (CDS), σήμερα έχουν δομηθεί κυρίως πάνω στα επιτόκια, όταν αυτά ήταν πολύ χαμηλά.

 

Αυτή η αντίφαση ενισχύει την αποφασιστικότητα των κεντρικών τραπεζών να μην ανεχθούν την ανάκαμψη των μισθών πάνω από τον πληθωρισμό. Φαίνεται λοιπόν ότι οι εργαζόμενοι θα αναγκαστούν να υποστούν τη μείωση των μισθών που παράγει ο πληθωρισμός, αφού πρώτα υπέμειναν παθητικά τη μακρά στασιμότητα.

https://sinistrainrete.info/articoli-brevi/25497-joseph-halevi-l-inflazione-e-da-profitti.html

 

Η διακριτική γοητεία της οικονομικής κρίσης

 Συνέντευξη με τον Joseph Halevi
 

Τη συνέντευξη επιμελήθηκαν ο Vincenzo Maccarrone και ο Lorenzo Piccinini. Συνεργάστηκε η Gemma Gasseau.
 

Αν και η κρίση έχει θέσει υπό αμφισβήτηση την κυρίαρχη οικονομική σκέψη των τελευταίων 30 χρόνων, φαίνεται ότι από την αριστερά λείπει μια σωστή συζήτηση που να επιχειρεί να αναλύσει τους καθοριστικούς παράγοντες της κατάρρευσης και τις μελλοντικές προοπτικές .

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ταρακουνήσουμε κάπως τα νερά, δίνοντας σ’ αυτή τη πρωτοβουλία τον τίτλο , "Η διακριτική γοητεία της οικονομικής κρίσης" , από ένα άρθρο των Fernando Vianello και Andrea Ginzburg που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Rinascita" το 1973 . Αν και οι συγγραφείς έχουν μια θεώρηση διαφορετική από τους συντάκτες του άρθρου, η πρόθεση μας είναι να αποτίσουμε φόρο τιμής στην ιταλική ετερόδοξη παράδοση ( ο συγγραφέας είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Μόντενα , όπου δίδαξαν και ο Vianello και ο Ginzburg ) , που σήμερα έχει περιθωριοποιηθεί.

Ο Halevi είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και για πολλά χρόνια υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας "Μανιφέστο" . Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα καλύπτουν την πολιτική οικονομία ,τις θεωρίες της ανάπτυξης και του εμπορίου , την Ασία και την μετα- κεϋνσιανή και μαρξική σκέψη . Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το "Modern Political Economics. Making Sense of the World Post- 2008" ( με το Γ. Βαρουφάκη και το Ν. Θεοχαράκη) , και από τις ακαδημαϊκές εργασίες του  το "Could be raining :The European Crisis After the Great Recession" , με τον Riccardo Bellofiore .
 

Joseph Halevi : Η μεγάλη κρίση

1 ) Καθ. Halevi, στην εργασία σας "Η Μεγάλη Ύφεση και η τρίτη κρίση της Οικονομικής Θεωρίας" που συγγράψατε με τον Riccardo Bellofiore, υποστηρίζετε ότι, παράλληλα με την μεγάλη καπιταλιστική κρίση της περιόδου 2007-2008 , έχουμε ν'αντιμετωπίσουμε και την τρίτη κρίση της οικονομικής θεωρίας . Μπορείτε να μας εξηγήσετε εν συντομία , τι εννοείτε ; Ποιες ήταν οι δύο πρώτες κρίσεις;

Η κρίση του 2007 είναι , φυσικά, και μια κρίση όλων αυτών των θεωρητικών προσεγγίσεων που εξυμνούσαν την αποτελεσματικότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών ως  πομπούς αξιόπιστων πληροφοριών για να μην πούμε τέλειων. Αλλά αυτό δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η φάση που ξεκινά από το 2007, βάζει σε κρίση και όλες εκείνες τις απόψεις σύμφωνα με τις οποίες από το 1980 και μετά, δηλαδή , από τον Ronald Reagan και τη Margaret Thatcher , το οικονομικό σύστημα θα προχωρούσε με νεοφιλελεύθερες πολιτικές που αποσκοπούν στη μείωση του ρόλου του κράτους σε όφελος της αγοράς .

Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη, αφού με πολλούς τρόπους το κράτος ή κρατικοί φορείς των οποίων οι αποφάσεις δεν μπορούν να αμφισβητηθούν ( όπως αυτοί της ΕΕ ) ενίσχυσαν τη δράση τους και την παρέμβαση τους σε ζητήματα οικονομίας, παρεμβαίνοντας ενεργά στη μετατόπιση των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων , όχι μόνο προς όφελος του κεφαλαίου γενικά , αλλά και προς όφελος προεπιλεγμένων καπιταλιστικών ομίλων (ο Bellofiore έγραψε αρκετά σχετικά με την ψευδή παράσταση του νεοφιλελευθερισμού από τη μεριά της αριστεράς ) .

Τέλος, αποδείχτηκε λάθος η άποψη ότι η κρίση είναι αποτέλεσμα της συγκράτησης των μισθών και της μισθολογικής στασιμότητας ( στις ΗΠΑ αρχικά και σταδιακά και στην Ευρώπη ) , η οποία ώθησε τα νοικοκυριά στο δανεισμό .Εχω την εντύπωση ότι η δυναμική ήταν διαφορετική . Η στασιμότητα των μισθών και οι αλλαγές στην οικονομία, που πάντα στηρίζονταν στο κράτος μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια,επέτρεψαν να πιαστούν με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. 

Από τη μία πλευρά , η στασιμότητα των μισθών μείωνε την πίεση στο κόστος εργασίας και-κάτι ακόμα πιο σημαντικό από το κόστος εργασίας- μείωνε κυρίως το ενδεχόμενο της οργανωμένης αντίστασης στις αποφάσεις της εργοδοσίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ,η  μετεγκατάσταση βιομηχανιών , αρχικά προς το Μεξικό και στη συνέχεια μαζικά , προς την Κίνα βάδισαν χέρι-χέρι με την εξασθένηση μισθών και συνδικάτων που ήταν τα κοινωνικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για να περάσουν αυτές οι μετεγκαταστάσεις .
Με άλλα λόγια : οι επιχειρήσεις δεν θα μπορούσαν να μετεγκατασταθούν στο εξωτερικό τόσο εύκολα, αν οι εργαζόμενοι δεν είχαν μπει ήδη σε βαθιά κρίση, τόσο, που να μη μπορούν να προβάλλουν σοβαρή αντίσταση. Από την άλλη, οι αλλαγές στην οικονομία, η επινόηση νέων μορφών πολλαπλασιασμού των τίτλων , που ευνοούνταν από τις πολιτικές των κρατικών οργανισμών , δημιούργησαν αυτό που ο Riccardo Bellofiore ονόμασε ιδιωτικοποιημένο οικονομικό κεϋνσιανισμό. 

Δηλαδή, το χρέος δεν ήταν απλά ένα στοιχείο που εξισορρόπησε τη στασιμότητα των μισθών αλλά κάτι περισσότερο. Το κράτος επέτρεψε στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς  να αναζητήσουν και να δημιουργήσουν υποκείμενα που θα μπορούσαν να δανειστούν, ακόμα και μεταξύ των χαμηλότερων εισοδηματικά τάξεων οι οποίες διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε μια τόσο μεγάλη μάζα δανείων . 

Μ'αυτό τον τρόπο οι ΗΠΑ στήριξαν την παγκόσμια πραγματική ζήτηση : μέσω της μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων στο εξωτερικό και τις εισαγωγές από τον υπόλοιπο κόσμο που ακολούθησαν.Αν προσέξουμε καλύτερα οι χώρες που από το 1985-2007 είχαν ρυθμό ανάπτυξης αντάξιο του ονόματός τους είναι η Κίνα , η Ινδία , τις ΗΠΑ και μερικές άλλες. Στις ΗΠΑ ο ρυθμός αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος υπήρξε μέτριος , αλλά ο συνολικός, που περιλαμβάνει την αύξηση του πληθυσμού υπήρξε μεγαλύτερος από ό, τι στην Ευρώπη ή την Ιαπωνία . 

Επομένως, η διαδικασία που οδήγησε στην κρίση του 2007 έδειξε πόσο λάθος ήταν η αντίθεση χρηματιστικού κεφαλαίου προς την πραγματική οικονομία . Η φάση που ξεκίνησε με τις πολιτικές του Ρήγκαν βασίζεται στην ενσωμάτωση των δύο πλευρών μέχρι του σημείου που είναι αδύνατο να μπορεί να γίνει κάποια διάκριση . Οι άλλες δύο κρίσεις είναι αυτή του τέλους του Bretton Wooods το 1971 που συνδέεται με τον πόλεμο του Βιετνάμ , που εκτροχίασε τη δυναμική του μετά το 1945 καπιταλισμού, πάνω στον οποίο στηριζόταν η επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ , δηλαδή ο στρατιωτικός κεϋνσιανισμός. 

Για το λόγο αυτό , το 1972 η μεγάλη Joan Robinson στην περίφημη ομιλία της  στη συνεδρίαση της American Economic Association στη Νέα Ορλεάνη,  θεωρεί το τέλος του μεταπολεμικού συστήματος του λεγόμενου Bretton Wooods ως τη δεύτερη κρίση της πολιτικής και οικονομικής θεωρίας: δηλαδή του εφαρμοσμένου κεϋνσιανισμού-του στρατιωτικού- και του κευνσιανισμού των πανεπιστημιακών εγχειριδίων που εμφανίζουν την κεϋνσιανή ανεργία ως βραχυπρόθεσμο πρόβλημα. 

Τελικά , η πρώτη κρίση ήταν  αυτή της δεκαετίας του 1930 που οδήγησε στη λεγόμενη κεϋνσιανή επανάσταση αν και από το 1929 ,έχουμε το έργο του πολωνού μαρξιστή Michal Kalecki ,ο οποίος για τα προβλήματα με τα οποία είχε καταπιαστεί ο Κέυνς είχε αναπτύξει περισσότερο σημαντικές θέσεις .

2 ) Ο καπιταλισμός , των τριών τελευταίων δεκαετιών , κινήθηκε στην τροχιά της εργασιακής επισφάλειας, της χρηματιστικοποίησης και αυτό που εσείς, ο Francesco Garibaldo και ο Riccardo Bellofiore ονομάζεται "συγκέντρωση χωρίς συγκεντροποίηση". Κατά τη γνώμη σας, το ευρώ (με τους περιορισμούς του) μπορεί να θεωρηθεί ως απόλυτα οργανικό σ’ αυτό το παγκόσμιο καπιταλιστικό προτσές, δεδομένου ότι μας επιβάλλουν, με τα χέρια δεμένα, αυτές τις διεργασίες ευελιξίας της αγοράς εργασίας και καταστροφής των κοινωνικών δικαιωμάτων; Με λίγα λόγια , το ευρώ ως εργαλείο είναι κάτι πολύ ευρύτερο από την κρίση της ευρωζώνης ;

Δεν πιστεύω καθόλου, ότι το ευρώ είναι ένα σχέδιο με παγκόσμια προοπτική . Γεννήθηκε στην Ευρώπη και ούτε τόσο στην Ευρώπη. Γεννήθηκε στη Γαλλία, η Γερμανία δεν το ήθελε. Και θα πεθάνει μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας ... Το ευρώ δημιούργησε μια πολιτική και οικονομική συναίνεση, όχι μόνο στο στρατόπεδο των ισχυρότερων καπιταλιστικών ομίλων, για ένα ανταγωνισμό μεταξύ αυτών που είχαν τη δύναμη να επιβάλλουν με μεγαλύτερη επιτυχία τον αποπληθωρισμό των μισθών. 

Αυτό είναι το στοιχείο που ενοποιεί τα διάφορα τμήματα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου . Αν δεν υπήρχε αυτό,  το ευρώ θα είχε ήδη τιναχτεί στον αέρα από την αντίδραση των άλλων χωρών της ευρωζώνης με τις μονομερείς ενέργειες της Γαλλίας και της Γερμανίας , για παράδειγμα , η ανακοίνωση του Παρισιού και του Βερολίνου στο τέλος του 2002, ότι δεν θέλουν να συμμορφωθούν με τα κριτήρια του Μάαστριχτ. Και πράγματι ,η Ολλανδία και η Αυστρία διαμαρτυρήθηκαν, αλλά η Γαλλία και η Γερμανία ούτε καν τις άκουσαν. Η Ιταλία φυσικά σιώπησε.

3 ) Συνεχίζοντας στο ζήτημα του ευρώ , σήμερα συζητιέται ασφαλώς πολύ περισσότερο από ό, τι πριν λίγα χρόνια . Πολλοί συνεχίζουν να το βλέπουν με ένα επίμονο "εξτρεμισμό" , όπως είπε ο Emiliano Brancaccio , ενώ άλλοι πιστεύουν ότι πρέπει να βγούμε από αυτό , χωρίς όμως να διευκρινίζουν αν θα συνεχίσουν ή όχι να βαδίζουν στα χνάρια της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης ή θα επιστρέψουν σε ένα κεϋνσιανισμό κλασσικού τύπου, δηλαδή ,να ασκούν γενικές δημοσιονομικές επεκτατικές πολιτικές  για να στηριχτεί η συνολική ζήτηση . Συγκεκριμένα, με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι θα πρέπει να κινηθεί ένα έθνος όπως η Ιταλία , η οποία περιλαμβάνεται χωρίς να το αξίζει μεταξύ των PIIGS (αν και πρόκειται για μια χώρα υψηλής αποταμίευσης των ιδιωτών ) , ώστε να βρεθεί κάποια λύση με τα προβλήματα που προκύπτουν από το ευρώ ; Είναι αρκετό να επιστρέψουμε στον Κέϋνς ή θα πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο; Αν η επιλογή είναι η έξοδος από την ΟΝΕ , πώς θα πρέπει να χειριστούμε αυτή την κατάσταση ;

Δυστυχώς , οι οικονομολόγοι δεν δίνουν καμία σημασία στη νομική πλευρά των οικονομικών συστημάτων, κάτι που θα πρεπε να γνωρίζουν . Δεν μπορεί κανείς να βγει από την ΟΝΕ , αν δεν βγει και από την Ευρωπαϊκή Ένωση . Για να μπορέσει να βγει μόνο από την ΟΝΕ στις Συνθήκες θα έπρεπε να περιλαμβάνεται ο διαχωρισμός της ευρωζώνης από την ΕΕ, κάτι που δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει καμία ρήτρα εξόδου στα κείμενα νομιμοποίησης της Νομισματικής Ένωσης . 

Θα πρέπει να μελετηθεί η πολιτική οικονομία της ΕΕ και της ΟΝΕ . Αντί γιαυτό, βαδίζουμε με βάση κάποια μοντέλα όλο απριορίστικες κανονιστικές υποθέσεις ( έτσι θα πάει καλά ή έτσι θα πάει άσχημα , κλπ ... ), χωρίς ιδιαίτερη γνώση της ιστορίας και των πολιτικών, των οικονομικών και διακρατικών σχέσεων του συνολικού οικοδομήματος της ΟΝΕ, με την τελευταία να την θέλει όχι τόσο το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, όσο το γαλλικό κράτος . Αλλά, η ερώτηση σας περιλαμβάνει διαπιστώσεις που κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να τύχουν κριτικών διευκρινίσεων . Δεν καταλαβαίνω τι σημασία μπορεί να έχει η ιδιωτική αποταμίευση όταν στο σύνολο της εξαρτάται πάντα από τον όγκο των επενδύσεων . 

Στην Ιταλία π.χ., η αποταμίευση των νοικοκυριών-το 3,6%  του διαθέσιμου εισοδήματος , σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις του ΟΟΣΑ (OECD Economic Outlook) - κατέρρευσε λόγω της κρίσης που επιδεινώνεται από τις πολιτικές λιτότητας και , ως εκ τούτου , λόγω της σχετικής μείωσης των επενδύσεων . Θα ήθελα επίσης να επισημάνω ότι δεν μπορείτε να επιστρέψετε στον Κέϋνς επειδή στον Κέϋνς δεν φτάσαμε ποτέ παρά μόνο μέσα από τον "στρατιωτικό κευνσιανισμό" της περιόδου 1947-1971 ή ίσως και 47-74 . Τέλος , με ή χωρίς αναφορά στον Κέυνς , ακόμη και μετά το τέλος του Bretton Woods οι ΗΠΑ δεν εγκατέλειψαν ποτέ μια ενεργητική δημοσιονομική πολιτική που ικανοποιούσε τους στόχους των καπιταλιστικών ομίλων που , πότε ο ένας,πότε ο άλλος , ελέγχουν την κυβέρνηση . 

Στη προεδρεία Μπους του Μικρού, η Προεδρία των ΗΠΑ δεν έβαλε ποτέ βέτο στις προτεινόμενες αυξήσεις των ομοσπονδιακών δαπανών των Ρεπουμπλικάνων. Όλες αυτές οι δαπάνες είχαν βέβαια "κεϋνσιανά" αποτελέσματα, ειδικότερα, η περαιτέρω στρατιωτικοποίηση που ξεκίνησε από την κυβέρνηση Ρέιγκαν, αλλά δεν έγιναν με τη λογική της κεϋνσιανής πλήρους απασχόλησης . Βοηθούν , όμως , προκειμένου να αποδειχτεί ότι οι αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες νεοφιλελευθερισμός σημαίνει λιγότερο κράτος , λιγότερες κρατικές δαπάνες και περισσότερο αγορά είναι λάθος. Είχαμε περισσότερο κράτος και περισσότερο ιδιωτικό κεφάλαιο. 

Η σημερινή αντιθεση  για το ύψος των δαπανών από τους ίδιους Ρεπουμπλικάνους, μοναδικό στόχο έχει το μπλοκάρισμα της λειτουργίας της προεδρίας Ομπάμα . Πρόκειται περί απλού σαμποτάζ. 

Στον Κέυνς δεν μπορούμε να επιστρέψουμε, επειδή  δεν ήμασταν ποτέ κεύνσιανιστές ,και ούτε και θα είμαστε ποτέ. Αυτό το πρόβλεψε ο ίδιος ο Κέυνς σε ένα άρθρο του στο αμερικανικό περιοδικό The New Republic το 1940 . Ο Κέυνς υποστήριξε ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν θα δεχόντουσαν να αυξήσουν ποτέ τις δημόσιες δαπάνες σε  σημείο που να ήταν δυνατόν να επιβεβαιωθεί η άποψη του για την οικονομία. Στην πράξη , ωστόσο , το σημείο αυτό επιτεύχθηκε και ξεπεράστηκε , χάρη όμως στον πυλώνα που αντιπροσώπευε ο στρατιωτικός κεϋνσιανισμος. 

Σήμερα δεν μπαίνει ζήτημα να πάμε πέρα από τον Κέυνς, αλλά ούτε και να επιστρέψουμε σ'αυτόν , αφού οι ​​πιθανότητες μιας ευρείας διαταξικής κοινωνικής συναίνεσης με άξονα τις λεγόμενες κεϋνσιανές πολιτικές απομακρύνονται όλο και περισσότερο εκτός αν προκύψουν στρατιωτικοί λόγοι παγκοσμίως,λόγοι που να αφορούν τόσο τις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη και την καπιταλιστική Ασία. Προς το παρόν , η κρίση έχει απομακρύνει ακόμα περισσότερο τις πιθανότητες ενός κεϋνσιανού διαταξικού συμβιβασμού. 

Δεν τον πιστεύουν οι  επιχειρηματίες,δεν το πιστεύουν οι "δεξαμενές σκέψεις" ( think tanks),  δεν τον πιστεύουν οι πολιτικοί και οι κεντρικοί τραπεζίτες , κλπ., ενώ η εξαρτημένη εργασία, οι επισφαλώς εργαζόμενοι και οι άνεργοι δεν διαθέτουν κάποια σοβαρή συνεπή πολιτική έκφραση στις κοινοβουλευτικές παρατάξεις. Οπότε, σαν μοναδική υπαρκτή προοπτική για τους εργαζόμενους φαντάζει η μαζική υπερψήφιση σχηματισμών της δεξιάς, όπως π.χ. το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία .

4 ) Στην πραγματικότητα για τις χώρες που σήμερα μοιράζονται το ενιαίο νόμισμα, αυτό αποτελεί ένα είδος "νέου χρυσού κανόνα", αφού μεταξύ τους ισχύει ένα καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών . Υπό το πρίσμα αυτού πιστεύεται ότι μια πιθανή ρήξη του ευρώ , και , επομένως, μια επιστροφή σε ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, θα μπορούσε να εξασφαλίσει μεγαλύτερα περιθώρια για δημοσιονομικούς ελιγμούς σε σχέση με την παρούσα δομή της Ευρώπης ; Ποιά είναι τα πλεονεκτήματα ενός καθεστώτος ευέλικτων συναλλαγματικών ισοτιμιών σε σχέση με ένα σταθερό ;

Δεν αντιλαμβάνομαι προς τι, αυτή τη γοητεία με τις υποτιθέμενες θεραπευτικές ιδιότητες των ευέλικτων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αυτό που τρομάζει στο ευρώ δεν είναι η αδυναμία να υποτιμηθεί ή να αναπροσαρμοστεί η αξία του. Το 1953 ο Μίλτον Φρίντμαν έγραψε ένα εκτενές δοκίμιο που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο Essays on Positive Economics , όπου εξήρε τις ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες επειδή επέτρεπαν την επίτευξη εξωτερικού ισοζυγίου , ακόμη και όταν οι εγχώριες τιμές σε κάθε χώρα παρέμεναν άκαμπτες. 

Σ’ αυτή τη θεωρητική βάση , οι ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες ταιριάζουν θαυμάσια αφού είναι το μόνο μέσο αντιμετώπισης των πιέσεων από το εξωτερικό. Πράγματι , οι θαυματουργές αρετές των ευέλικτων συναλλαγματικών ισοτιμιών είναι η επίτευξη βέλτιστων καταστάσεων ισορροπίας στον τομέα του εξωτερικού , παρά την ακαμψία των τιμών στο εσωτερικό. Δηλαδή αέρας κοπανιστός 100% ! Ακριβώς όπως αέρας κοπανιστός είναι και η άποψη  περί  βέλτιστων νομισματικών ζωνών στο εσωτερικότων οποίων θα πρέπει να λειτουργούν όλα τα βέλτιστα κατά Pareto σημεία (Paretian Optimality) . 

Εάν εφαρμοζόταν αυστηρά ο ορισμός της βέλτιστης νομισματικής ζώνης τότε,θα βλέπαμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των σημερινών νομισμάτων δεν ανήκουν σε καμία βέλτιστη ζώνη. Το ότι ένα μεγάλο μέρος των οικονομολόγων της αριστεράς συμφωνεί με την άποψη των Friedman - Mundell ( υπερ -νεοκλασική συνεπώς) για το ρόλο των συναλλαγματικών ισοτιμιών και των νομισματικών ζωνών οφείλεται στο γεγονός ότι ακόμη και αυτοί οι κινούνται με βάση κάποια απριορίστικα κανονιστικά μοντέλα χωρίς ίχνος πολιτικής οικονομίας. 

Θα πρότεινα να γυρίσουμε εβδομήντα χρόνια πίσω και να εξετάσουμε τα επιχειρήματα ΕΝΑΝΤΙΑ  στις ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες που χρησιμοποιήθηκαν όταν κατασκεύαζαν το οικοδόμημα του Bretton Woods . 

Κατά τη γνώμη μου ,ως προς αυτό το ζήτημα, αξία έχει η άποψη του Λένιν αναφορικά με την πανάρχαια σύγκρουση μεταξύ ελεύθερου εμπορίου και προστατευτισμού . Ούτε το ένα ούτε το άλλο είπε ο Λένιν , αλλά κρατικό μονοπώλιο στο εξωτερικό εμπόριο. 

Τηρουμένων των αναλογιών , το ίδιο ισχύει και για το νομισματικό σύστημα και τις σχετικές συναλλαγματικές ισοτιμίες. 

Ακριβώς όπως ο ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητος, έτσι και η δυναμική των συναλλαγματικών ισοτιμιών θα πρέπει να υποτάσσεται στις προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής . Αυτό σε καμία περίπτωση δεν είναι εφικτό στην ΕΕ -ΟΝΕ . Τα πράγματα όμως ,εδώ, γίνονται πολύ πιο περίπλοκα , επειδή δεν γνωρίζουμε την κατάληξη τους, όπως ακριβώς δεν γνωρίζουμε το πως θα επιδράσει μια μεταβολή των σχετικών τιμών στην κατανομή του εισοδήματος , την επιλογή των τεχνικών και πάει λέγοντας . 

Κάτι που οι οικονομικές θεωρίες,όμως, δεν μπορούν να το πουν με βεβαιότητα . Με άλλα λόγια , οι επιπλοκές προκύπτουν από το  ότι δεν υπάρχουν θεωρίες που να μας λένε σε περίπτωση που η συναλλαγματική ισοτιμία ( ή το επιτόκιο , ή οι σχετικές τιμές ) αυξηθεί,αν θα συμβεί αυτό ή το άλλο, και αν μειωθεί θα συμβεί το  x , y , z . 

Αυτό δεν το γνωρίζουμε. Αν κάνουμε πως το γνωρίζουμε αυτό πολύ απλά σημαίνει  ότι παινεύουμε τον εαυτό μας . Κάθε κατάσταση πρέπει να μελετάται περίπτωση προς περίπτωση χωρίς να αρχίζουμε κάνοντας υποθέσεις για τη συμπεριφορά ή εκ των προτέρων τεχνικές εκθέσεις .

5 ) Όσον αφορά την απασχόληση μία πρόταση των οικονομολόγων της Σύγχρονης Θεωρίας του νομίσματος (Modern Money Theory,MMT)  είναι και οι πολιτικές της "εγγυημένης απασχόλησης" (job guarantee) , όπου το κράτος , ως άμεσος χρηματοδότης, γίνεται εργοδότης έσχατης ανάγκης ( ELR ). Αυτή την πρόταση τη βλέπετε θετικά ; Πιστεύεται ότι δέχεται παραπέρα βελτιώσεις ;

Δεν δίνω ιδιαίτερη σημασία σε αυτή την πρόταση . Όταν η πρόταση διατυπώθηκε για πρώτη φορά πριν από 15 χρόνια περίπου, συμμετείχα σε μια συζήτηση με τον Peter Krielser αναφορικά με τα ενδεχόμενα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της. Μελετώντας τη συγκεκριμένη μορφή της πρότασης που διατυπώθηκε από τον Randall Wray βρεθήκαμε σε ουσιαστική διαφωνία μαζί του . Κατ’ αρχάς καθιστά την εργασία ένα είδος πολιτικής επιστράτευσης. 

Φέραμε το παράδειγμα του Arbeiter Front (του Μετώπου Εργασίας ) του ναζιστικού καθεστώτος. Επιπλέον , η πρόταση δεν εστιάζεται στις επενδύσεις . Υποστηρίξαμε ότι με τη μαζική ανεργία αυτό που θα έπρεπε να προγραμματίζεται θα έπρεπε να ήταν οι επενδύσεις και όχι η στρατιωτικοποίηση της εργασίας ( WP - 2001 / 02 "Political Aspects of Buffer Stock Employment", Peter Kriesler και Joseph Halevi ) . Με δεδομένη την επισφαλή θέση των συνδικάτων σήμερα – χείριστοι οργανισμοί, συχνά διεφθαρμένοι και μπλεγμένοι στους μαιάνδρους της πολιτικής , είναι παρόλα αυτά, αναγκαίοι : χωρίς αυτά , όπως υποστηρίζει ένα σπουδαίος μαθηματικός οικονομολόγος λίγο νεοκλασικός και λίγο μαρξιστής, ο Michio Morishima ,η καπιταλιστική κοινωνία θα έτεινε προς τη δουλεία – Η σχέση ELR μπορεί να γίνει δίκοπο μαχαίρι . 

Πάντως , αν σήμερα θελήσουμε να αποδώσουμε στο κράτος το ρόλο εργοδότη , αυτός θα πρέπει να είναι ο ρόλος του εργοδότη πρώτης ανάγκης. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν μια τάση προς την πλήρη ανεργία και την ανασφάλεια. Τον ταύρο μπορείς να τον αντιμετωπίσεις μόνο αν τον πιάσεις από τα κέρατα, με αγώνες με ξεκάθαρες ιδέες στο κεφάλι : δηλαδή με  σχεδιασμένη κοινωνικοποίηση των επενδύσεων ( ως προς αυτό υπάρχει ένα ωραίο δοκίμιο του Bellofiore ,το οποίο, δυστυχώς , μόλις δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του Μπερτινότι , δηλαδή ενός πολιτικού που έχει κάνει ανεπανόρθωτη ζημιά στο αριστερό κίνημα) και ,αναγκαστικά, με νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές που εξυπηρετούν αυτό το σκοπό. Ωστόσο, στην Ιταλία,σήμερα, προϋποθέσεις για τετοιους αγώνες  δεν υπάρχουν. Η δημιουργία τέτοιων προϋποθέσεων,στην Ιταλία, περνάει αναγκαστικά μέσα από τη ριζική μεταμόρφωση της CGIL και το ριζικό μετασχηματισμό του Δημοκρατικού Κόμματος. Τα νέα διεκδικητικά πλαίσια θα πρέπει επιπλέον να έχουν εμβαθύνει πολύ στα οικονομικά ζητήματα που μόλις αναφέραμε. Κατι που το θεωρώ αδύνατο .

[--->]

Η νομισματική ρήξη

Joseph Halevi, από il manifesto, 26 Ιουλίου 2012

Οι πολιτικές λιτότητας στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία βαθαίνουν την κρίση και το χρέος των χωρών αυτών. Η κατάσταση αυτή οδηγεί στη ρήξη του μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ. Στο ευρύ κοινό το ζήτημα αυτό δεν συζητείται , αλλά στα πιο ειδικευμένα όργανα η νομισματική ρήξη της ευρωζώνης τονίζεται σε μέγιστο βαθμό.

Την περασμένη εβδομάδα ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας Christian Noyer έδωσε μια συνέντευξη στη γερμανική οικονομική εφημερίδα Handesblatt, η οποία αναπαράγεται ολόκληρη στο διαδικτυακό τόπο της Τράπεζας της Γαλλίας. Αφού εξέφρασε την πίστη του στο ευρώ,ο Noyer δήλωσε ότι "η τροποποίηση των κεντρικών επιτοκίων μας (ΕΚΤ) δεν έχει αντίκτυπο στην οικονομία. Για τις αγορές, το επιτόκιο των τραπεζών εξαρτάται από το κόστος της χρηματοδότησης του κράτους και όχι από αυτό που καθορίζει η κεντρική τράπεζα ". Και εδώ, η πολύ σωστή παρατήρηση που θα έπρεπε να καταλαμβάνει τα πρωτοσέλιδα όλων των εφημερίδων: "Αυτό σημαίνει ότι ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής δεν λειτουργεί." 

Συγκεκριμένα, η ΕΚΤ δεν είναι σε θέση πλέον  να εφαρμόσει τη νομισματική πολιτική της ευρωζώνης.Ο Noyer επισημαίνει ότι το φαινόμενο αυτό "είναι απαράδεκτο για μια κεντρική τράπεζα σε μια νομισματική ένωση". Το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα συνεπώς είναι ανύπαρκτο. Το μόνο μέτρο που εμπιστεύονται οι αγορές είναι τα χρήματα που μοιράζονται απευθείας στις τράπεζες. Ωστόσο, λέει, ο Noyer, "στο μέλλον δεν μπορούμε να βασιζόμαστε  επ’ άπειρον σε ένα σύστημα όπου η κεντρική τράπεζα χρηματοδοτεί μαζικά το τραπεζικό σύστημα και αντλεί μαζικά ρευστότητα από ένα άλλο τμήμα του προϋπολογισμού της". Το ευρώ έχει καταστεί μία συγκολλητική ουσία.
 

Μπορούμε να συγκρίνουμε τώρα τις διαπιστώσεις του Noyer με τη δήλωση του Mario Draghi στο κλείσιμο της συνέντευξης του στη Le Monde, της 24^ης Ιουλίου. Το ευρώ δεν κινδυνεύει, δήλωσε ο Draghi χωρίς να δώσει καμία οικονομική εξήγηση. Το συνδέει όμως με την ασυλία λόγου των πολιτικών. 

Ας δούμε όμως τι ακριβώς είπε: "Βλέπουμε αναλυτές να κατασκευάζουν σενάρια διάλυσης της ευρωζώνης. Αυτό δείχνει ότι δεν κατανοούν το  πολιτικό κεφάλαιο που οι ηγέτες μας έχουν επενδύσει στην Ένωση και τη στήριξη των ευρωπαίων πολιτών. Το ευρώ είναι μη αναστρέψιμο". Σίγουρα, μέχρι την πλήρη αποσύνθεση του, αφού έχουν πάψει ήδη να λειτουργούν, οι κεντρικές αρτηρίες του νομισματικού συστήματος που αυτό εκφράζει και το κεντρικό νευρικό του σύστημα.

[--->]

Το ευρώ,ο εύθραυστος καθρέφτης μιας μη- ομοσπονδίας

Ο Joseph Halevi, ένας από τους επιφανέστερους σύγχρονους μαρξιστές αναλυτές, δεν δίνει πολλούς μήνες ζωής στο ευρώ. Και καλεί σχεδόν απεγνωσμένα την αριστερά ("κάθε είδους, δεν έχει σημασία") να  προετοιμάζεται για την έκρηξη, έχοντας σαν μοναδική δυνατή πυξίδα την υπεράσπιση των εργαζομένων, των ανέργων, των συνταξιούχων, κ.λπ. Χωρίς τον παλιό  πειρασμό να "βρεθεί μια λύση " στην κρίση του καπιταλισμού.Κάτι που δεν υπάρχει.

Το ευρώ, ο εύθραυστος καθρέφτης μιας μη- ομοσπονδίας
  του  Joseph Halevi
Αυτό που ζούμε στην Ευρώπη, αυτούς τους μήνες και τους επόμενους, είναι μια κρίση που πηγάζει από συγκρούσεις μεταξύ τμημάτων και μερίδων του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Κατά τη γνώμη μου είναι απαραίτητο η ιταλική Αριστερά – όσοι επιμένουν ακόμα να σκέφτονται με όρους" ταξικούς" - να εντοπίσει και να κατανοήσει την μεταξύ των καπιταλιστών και την ενδοκαπιταλιστική διάσταση της  κρίσης,  που ζούμε σήμερα στην Ευρώπη. Δεν πρόκειται επομένως για ένα ζήτημα  που έχει να κάνει με ένα "τέλειο σχέδιο" ευρωπαϊκό, μια ενοποίηση που απέτυχε.
  

Το ζήτημα είναι πώς αναπτύχτηκε η ανασυγκρότηση του κεφαλαίου στην Ευρώπη, που ξεκίνησε πρακτικά μετά το Σχέδιο Μάρσαλ,και πώς εξελίχθηκε  μέχρι σήμερα. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημά που πρέπει να το εξετάσουμε  αναλυτικά, αλλά που δεν το αντιμετωπίζει κανείς, επειδή οι δυνάμεις της Αριστεράς (της συντηρητικής ή της άκρας αριστεράς, δεν έχει σημασία) που δρουν σε ολόκληρη την Ευρώπη έχουν αποδεχθεί όλες τις προκαταλήψεις και τις ιδεολογίες που συνόδευσαν τη λεγόμενη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το κεντρικό ζήτημα.
    

Αρα, όπως πολύ σωστά παρατήρησε πρόσφατα ο Emiliano  Brancaccio, "η αριστερά δεν είναι προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο κατάρρευσης του ευρώ", ως αντικειμενικό γεγονός, όχι ως μια ευχή. Εάν το ευρώ διαλυθεί, τι θα συμβεί; Ποια προοπτική ανοίγεται; Ποιο είδος ανάλυσης θα πρέπει να γίνει; Ως προς αυτό,δεν έχει γίνει απολύτως τίποτα.

Θα ήθελα να κάνω δύο παρατηρήσεις: η πρώτη είναι ότι ο διαχωρισμός μεταξύ μιας Ευρώπης του βορρά (που συσσωρεύει πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών) και μιας Ευρώπης του νότου που, αντίθετα, συσσωρεύει ελλείμματα συμπληρωματικά, είναι μια διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και αρκετά χρόνια. Η Ιταλία και η Γαλλία εμπλέκονται περίπου μία δεκαετία. Η νότια Ευρώπη - Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα – βρισκόντουσαν πάντα σε αυτή τη θέση. Ηταν πάντα χώρες "ελλειμματικές", που θα πρεπε, επομένως, να καλύπτουν το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών τους, μέσω της εισαγωγής κεφαλαίων,κάθε είδους.

  Αυτό είναι κάτι που ποτέ δεν το έλαβαν υπόψη. Οι ασυμμετρίες που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη υπάρχουν εδώ και χρόνια, ή μάλλον, προηγούνται  της δημιουργίας  του ευρώ. Και αυτές, φυσικά, τις ασυμμετρίες, το ευρώ δεν τις  μετρίασε καθόλου.

Θύελλα πάνω από στο Βερολίνο

 Joseph Halevi

Η αντίσταση του Φρανσουά Hollande στην κυρία Μέρκελ δεν πήγε πιο μακριά από τις δηλώσεις του νέου προέδρου. Σε άρθρο του Romaric Godin στην ημερήσια οικονομική εφημερίδα La Tribune,  χθες 21 Ιουνίου τονίζεται ότι "ο πρωθυπουργός Jean-Marc Ayrault υποχωρεί  από τις θέσεις του." Σε συνέντευξη του στην εβδομαδιαία  εφημερίδα Die Zeit, ο πρώην καθηγητής γερμανικών λέει τώρα ότι " για την αμοιβαιοποίηση των χρεών θα απαιτηθεί υποχρεωτικά μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση, για την οποία θα χρειαστούν  αρκετά χρόνια." Ο,τι δηλαδή είπαν, στην ομιλία τους ο υπουργός  Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ μετά την εκλογή του Φρανσουά Hollande, στις 6η του Μάη. Το άρθρο υπενθυμίζει ότι ο Hollande έθεσε τα ευρωομόλογα μεταξύ των πιο σημαντικών στόχων της κυβέρνησής του. Για τον Godin η νέα κυβέρνηση  εγκαταλείπει το ευρωπαϊκό πρόγραμμά της και "ανοίγει το δρόμο για την αντιπληθωριστική πολιτική που προτείνει η Γερμανία."

Η παράδοση του Παρισιού δεν ήταν απαραίτητη επειδή η Γερμανία είναι ολοένα και πιο δέσμια της πολιτικής του  εξαναγκασμού της υπόλοιπης ευρωζώνης να αποδεχθεί τους όρους της. Η Ελληνο-Ιβηρική κρίση έχει οδηγήσει σε μαζική εξαγωγή κεφαλαίων από αυτές τις χώρες - και από την Ιταλία και τη Γαλλία – προς τη Γερμανία, βασικά προς την αγορά ομολόγων του γερμανικού δημοσίου. Η τιμή των γερμανικών ομολόγων είναι επομένως ιδιαίτερα υψηλή, ενώ οι αποδόσεις τους σε ιστορικά χαμηλά. 

Η δεύτερη παγκόσμια ύφεση

Μια ματιά στην οικονομική συγκυρία ψυχρή, αλλά επιστημονική, από τον Joseph Halevi.

 Η δεύτερη παγκόσμια ύφεση
Ένα δεύτερο κύμα ύφεσης, είναι πλέον ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι. Οι τιμές των πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένου του αργού πετρελαίου, έχουν πάψει να κυμαίνονται και υφίστανται μια δραστική μείωση παρασύροντας μαζί τους και τις τιμές των μετοχών των εταιρειών εξόρυξης και  τα νομίσματα των χωρών παραγωγής σε μια διαδικασία υποτίμησης τους έναντι του δολαρίου. Τα εμπορεύματα αποτελούν ένα καλό δείκτη της οικονομικής συγκυρίας. Το φθινόπωρο του 2008 ήταν οι τιμές τους και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των αντίστοιχων νομισμάτων που σηματοδότησαν  το πέρασμα της κρίσης από χρηματοπιστωτική σε «πραγματική», όταν πολλοί ειδικοί εξακολουθούσαν ακόμα  να αρνούνται την ύπαρξη της. 

Στα πλαίσια αυτά, η ευρωπαϊκή κρίση και η επιβράδυνση της οικονομίας στην Κίνα θα πρέπει να συνυπολογιστούν. Η δυναμική του Πεκίνου, και λόγω της κατάστασης στην Ευρώπη πέφτει κάτω από το 8% ανάπτυξης ετησίως το οποίο, με βάση τους  ρυθμούς της παραγωγικότητας, θεωρείται ως το ελάχιστο επίπεδο αποτροπής της αύξησης της ανεργίας και  επιδείνωσης των ήδη υψηλών κοινωνικών εντάσεων, καθιστώντας ακόμα πιο προβληματική την πορεία της ήδη πολύπλοκης  πολιτικής  μετάβασης. Αλλά το επίκεντρο του νέου κύματος της ύφεσης βρίσκεται ακόμη στην Ευρώπη του ευρώ. 

Από την υπογραφή του συμφώνου δημοσιονομικής σταθερότητας, στις αρχές του οικονομικού έτους γινόμαστε μάρτυρες της επιδείνωσης του ελληνικού χρέους, παρά τις δραστικές περικοπές των δημόσιων δαπανών και τη βελτίωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού της.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι το 2013 ο λόγος χρέους προς το ΑΕΠ θα φθάσει το 160%. Ακόμα και στην Ισπανία το ποσοστό του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, που εξακολουθεί να είναι χαμηλότερο από ό, τι στη Γερμανία, έχει αυξηθεί μετά τις δραστικές περικοπές των δημόσιων δαπανών. Και είναι ακριβώς η Ισπανία αυτή που αναδεικνύει την τοκογλυφική διάσταση του σημερινού ευρωπαϊκού μοντέλου. 

Joseph Halevi: Η ύφεση είναι παγκόσμια

Ο Joseph Halevi, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Sydney της  Αυστραλίας, μιλά στην εφημερίδα il manifesto

Cinzia Gubbini: Η διαφορά επιτοκίων δανεισμού (σπρεντ), σήμερα, αυξήθηκε και  πάλι. Αλλά,δε μας έλεγαν ότι τα πράγματα θα φτιάξουν  μετά το πρόγραμμα  μεταρρυθμίσεων του Monti;

 Joseph Halevi: Ο Monti ελάχιστα ευθύνεται ως προς αυτό, ενώ, αντίθετα, ο Draghi πολύ. Τα σπρεντ μειώθηκαν όταν  ο Draghi  αποφάσισε να ανοίξει τις στρόφιγγες της ρευστότητας, τώρα όμως ακόμα και αυτό  το  παραισθησιογόνο δεν αρκεί.

Cinzia Gubbini: Οπότε η χώρα μας,η δυνατή  και αξιόπιστη, δεν ασκεί πλέον  καμία  επιρροή στις αγορές;
Joseph Halevi: Δεν είναι πια ισχυρή, αυτός είναι ένας μύθος  που καλλιεργήθηκε  από τους πολιτικούς ηγέτες και τους τεχνοκράτες τους. Δεν ασκεί πλέον καμία επιρροή, τελεία και παύλα.

Cinzia Gubbini: Άρα λοιπόν τα σπρεντ ανεβαίνουν επειδή βρισκόμαστε και πάλι μπροστά σε μια κρίση ρευστότητας;
Joseph Halevi: Δεν νομίζω ότι ο λόγος είναι αυτός. Είναι επειδή η οικονομική ύφεση πλήττει όλη την άρρωστη Ευρώπη, περνώντας ξυστά από τη Γερμανία, συν το γεγονός ότι η Κίνα δεν αναπτύσσεται όσο θα έπρεπε, αν και αυτό ήταν ένα άπιαστο όνειρο από την αρχή.

Cinzia Gubbini: Αρα, κάπου κάπου, οι αγορές αντιδρούν σωστά σε μια δύσκολη πραγματικά οικονομική κατάσταση;
Joseph Halevi: Εδώ και κάποιο διάστημα οι αγορές έχουν δίκιο, θα έλεγα εδώ και ένα χρόνο περίπου. Το πρόβλημα έχει δύο όψεις : οι καθημερινές τάσεις με τις  χρηματοπιστωτικές αγορές και τις εταιρείες αμοιβαίων κεφαλαίων να προσπαθούν  να επωφεληθούν, και τις εκτιμήσεις τους, ας τις ονομάσουμε διαρθρωτικές, και τότε  η εικόνα αποκτά πιο ρεαλιστικά χαρακτηριστικά.

Cinzia Gubbini: Ετσι λοιπόν  σήμερα δεχόμαστε ένα «χτύπημα» ρεαλισμού;
Joseph Halevi: Ναι, γιατί τα νέα τόσο από τις ΗΠΑ όσο και  από την Κίνα δεν είναι καλά, για την Κίνα ειδικά, η εικόνα είναι πιο περίπλοκη, διότι  η Κίνα είναι αυτή που μας δείχνει ότι το καπιταλιστικό σύστημα δαγκώνει την ουρά του, σε μια επίδειξη κανιβαλισμού.
 

Cinzia Gubbini: Πράγματι, ο βασικός υπεύθυνος της πτώσης της αγοράς αυτή τη στιγμή είναι η Κίνα. Αλλά για πιο λόγο;

 Joseph Halevi: Και για το λόγο, ότι οι εξαγωγές της Κίνας,σε μηνιαία βάση, έχουν μειωθεί, κυρίως προς την Ευρώπη,αλλά  και γιατί οι εισαγωγές της Κίνας μειώνονται. Στην πρώτη περίπτωση το μήνυμα είναι ότι η ζήτηση δεν πάει καλά οπότε η δυναμική των κινέζικων εξαγωγών μειώνεται, και αυτό θα μειώσει την ανάπτυξη της Κίνας που με τη σειρά της θα μειώσει τις εισαγωγές της από τον υπόλοιπο κόσμο, γεγονός που θα επιδεινώσει την έλλειψη της παγκόσμιας ζήτησης.

Cinzia Gubbini: Αυτή τη στιγμή, από όσα μας λέτε, οι εισαγωγές της Κίνας έχουν μειωθεί ...
Joseph Halevi: Επιπλέον, οι χρηματοπιστωτικές αγορές, ιδιαίτερα του  Λονδίνου, της Νέας Υόρκης, της αγοράς παραγώγων του Σικάγου,ο δείκτης Nikkei (Τόκιο) στηρίζονται στην κινεζική φούσκα που είναι τεράστια. Μέχρι τώρα οι Κινέζοι  χρηματοδοτούν τη φούσκα, αλλά στο βαθμό που μειώνεται η ανάπτυξή στην Κίνα αυτό θα δημιουργήσει ακόμα περισσότερα προβλήματα.

Cinzia Gubbini: Μιας και  τη ζούμε σε απευθείας μετάδοση, θέλετε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς είναι η κινέζικη φούσκα;

 Joseph Halevi: Είναι μια τεράστια κερδοσκοπική φούσκα : στην Κίνα έχουν κατασκευάσει ολοκαίνουργιες πόλεις  εντελώς άδειες από κόσμο, πόλεις με πολλά αεροδρόμια και δίκτυα σύνδεσης υψηλής ταχύτητας που αυξάνουν την ήδη πλεονασματική ικανότητα των αεροδρόμιων. Και όλα αυτά με χρήματα που η κεντρική τράπεζα έριξε στο τραπεζικό σύστημα. Η φούσκα αυξήθηκε δραματικά με την κυκλική πολιτική που άρχισε το Νοέμβριο του 2008 προκειμένου να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια ύφεση. Τα κατάφεραν παραμένοντας όμως εξαρτημένοι από τη φούσκα και μαζί τους έσυραν και τη Βραζιλία, την Αυστραλία, την Αργεντινή και ένα μεγάλο μέρος των ΗΠΑ, καθώς και τη γερμανική βιομηχανία και τις σκανδιναβικές χώρες.

Cinzia Gubbini: Μη μου πεις, μια στιγμή,αυτό τώρα τι σημαίνει; Πρέπει να μας το εξηγήσετε καλύτερα  :  το πρόβλημα είναι ότι όλα αυτά  χρηματοδοτούνται από την κεντρική τράπεζα της Κίνας, αλλά η παραγωγή δεν παίζει ηγετικό ρόλο  στην ανάπτυξη της χώρας; Και αυτό τι σχέση έχει με τη Βραζιλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες;
 Joseph Halevi: Η κεντρική τράπεζα της Κίνας ακολουθεί  μια πολιτική εύκολου δανεισμού, ας πούμε αλά Draghi, αλλά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Η παραγωγή ξεπερνάει τη ζήτηση της χώρας και εξαρτάται πρακτικά από τις εξαγωγές που καθορίζουν ένα μεγάλο μέρος των εγχώριων επενδύσεων. Η Αυστραλία, η Βραζιλία, η Αργεντινή, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικά από τις Μεσοδυτικές Πολιτείες ως τα δυτικά, εξάγουν πρώτες  ύλες σε ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες. Σκεφτείτε ότι η Κίνα παράγει πάνω από 700 εκατ. τόνους χάλυβα και πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια τόνους τσιμέντου, πάνω από εξακόσια εκατομμύρια κινητά τηλέφωνα κλπ.. Ιδού από πού προκύπτει η ζήτηση για πρώτες ύλες που αποτελούν το κεντρικό στοιχείο στη διαμόρφωση των παράγωγων των χρηματιστηρίων.