Συνέντευξη με τον Joseph Halevi
Τη συνέντευξη επιμελήθηκαν ο Vincenzo Maccarrone και ο Lorenzo Piccinini. Συνεργάστηκε
η Gemma Gasseau.
Αν και η κρίση έχει θέσει υπό αμφισβήτηση την κυρίαρχη οικονομική σκέψη των
τελευταίων 30 χρόνων, φαίνεται ότι από την αριστερά λείπει μια σωστή συζήτηση
που να επιχειρεί να αναλύσει τους καθοριστικούς παράγοντες της κατάρρευσης και
τις μελλοντικές προοπτικές .
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ταρακουνήσουμε κάπως τα νερά, δίνοντας σ’ αυτή τη πρωτοβουλία τον τίτλο , "Η διακριτική γοητεία της οικονομικής κρίσης" , από ένα άρθρο των Fernando Vianello και Andrea Ginzburg που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Rinascita" το 1973 . Αν και οι συγγραφείς έχουν μια θεώρηση διαφορετική από τους συντάκτες του άρθρου, η πρόθεση μας είναι να αποτίσουμε φόρο τιμής στην ιταλική ετερόδοξη παράδοση ( ο συγγραφέας είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Μόντενα , όπου δίδαξαν και ο Vianello και ο Ginzburg ) , που σήμερα έχει περιθωριοποιηθεί.
Ο Halevi είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και για πολλά χρόνια υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας "Μανιφέστο" . Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα καλύπτουν την πολιτική οικονομία ,τις θεωρίες της ανάπτυξης και του εμπορίου , την Ασία και την μετα- κεϋνσιανή και μαρξική σκέψη . Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το "Modern Political Economics. Making Sense of the World Post- 2008" ( με το Γ. Βαρουφάκη και το Ν. Θεοχαράκη) , και από τις ακαδημαϊκές εργασίες του το "Could be raining :The European Crisis After the Great Recession" , με τον Riccardo Bellofiore .
Ερώτηση : Η κρίση επιβεβαίωσε την άποψη ορισμένων ετερόδοξων οικονομολόγων , σύμφωνα με τους οποίους οι κρίσεις είναι ενδημικό στοιχείο του καπιταλισμού. Ωστόσο , οι απόψεις γύρω από τις αιτίες της σημερινής κρίσης, διίστανται . Μια μάλλον διαδεδομένη άποψη ( που υποστηρίζεται για παράδειγμα από τους θεωρητικούς του περιοδικού " Monthly Review ") είναι αυτή που συνδέει την κρίση με τον εξής μηχανισμό : η νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση οδήγησε σε μείωση του μεριδίου των μισθών ,οπότε για τη στήριξη της ζήτησης των ιδιωτών απαιτήθηκε μια τεράστια επέκταση της πίστωσης και η φούσκα που έσκασε το 2007 διατάραξε αυτό το μηχανισμό.
Άλλοι στοχαστές , όπως ο αμερικανός μαρξιστής Andrew Kliman , πιστεύουν ότι τα αίτια της κρίσης δεν πρέπει να αναζητηθούν στην κατανομή των εισοδημάτων και ότι η ύφεση μπορεί να εξηγηθεί από την πορεία της τάσης του ποσοστού κέρδους. Μία θεωρία που το κέντρο βάρους της βρίσκεται στη παραγωγή . Εσείς τι πιστεύεται ;
Απάντηση : Εχω δουλέψει πολλά χρόνια άμεσα με τους Magdoff και Sweezy (δυο θεωρητικούς της σχολής του Monthly Review ,στμ) και πιστεύω ότι η άποψη αυτή χρειάζεται περισσότερη ανάλυση. Για τους δύο συγγραφείς το πρόβλημα δεν είναι τόσο η υποκατανάλωση ως τέτοια. Το πρόβλημα είναι μάλλον ότι για μια ορισμένη περίοδο, η οικονομική άνθηση , που αυτοί διατύπωναν κι όλας θεωρητικά από τη δεκαετία του '80 , και μια σειρά δοκίμια στο Monthly Review το επιβεβαιώνει - υπήρξε η κινητήρια δύναμη σε διάφορους τομείς , π.χ. τον τομέα της τεχνολογίας. Την ιδέα της υποκατανάλωσης την έχουν αναπτύξει, περισσότερο και από το Monthly Review, άλλοι, όπως για παράδειγμα, ο Pivetti στο Cambridge Journal of Economics.
Δεν συμφωνώ και τόσο με την θεωρία της υποκατανάλωσης : με τον Riccardo Bellofiore δημοσιεύσαμε μια σειρά δοκιμίων όπου αναπτύσσαμε τη θεωρία του "ιδιωτικοποιημένου κεϋνσιανισμού". Τι σημαίνει αυτό ; Αυτό σημαίνει ότι με ένα σμπάρο πιάνεις δύο τρυγόνια : από τη μία το κεφάλαιο είναι ευτυχισμένο με τον αποπληθωρισμό των μισθών (π.χ. στις ΗΠΑ από τα τέλη της δεκαετίας του '70 και μετά ) ,ενώ από την άλλη, αυξάνεται ο δανεισμός .
Ωστόσο, δεν είναι αυτό το βασικό στοιχείο της κρίσης , δηλαδή η αύξηση του χρέους ως τέτοια , αλλά ο τρόπος με τον οποίο προχώρησε το χρέος , δηλαδή, ότι αρκετές φορές αυτά τα ομόλογα δεν άξιζαν τίποτα . Και το σημαντικότερο, το πρόβλημα το είχαν οι τράπεζες. Το σύστημα των τιτλοποιήσεων (securitization) , δηλαδή η μετατροπή των απαιτήσεων τους από δάνεια ή υποθήκες σε μετοχές ή ομόλογα που εκδίδουν οι τράπεζες με σκοπό την αποδέσμευση των κεφαλαίων τους ( και τα παράγωγα προϊόντα είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για το σκοπό αυτό ) , προκάλεσε αυτή τη δίνη. Αυτό τελικά οδήγησε σε αυτή τη συσσώρευση πλασματικού κεφαλαίου , για να χρησιμοποιήσω έναν όρο μαρξιστικό, που στη συνέχεια το πλασματικό αυτό κεφάλαιο έχασε την αξία του .
Ερώτηση : δεν μας είναι ξεκάθαρος ο μηχανισμός . Τι εννοεί ο Bellofiore όταν λέει ότι η υποκατανάλωση είναι η "απώτερη" αιτία των κρίσεων , και ως εκ τούτου δεν μπορεί να αιτιολογήσει καμία ;
Απάντηση : το θέμα είναι ότι δεν μπορεί να εξηγηθούν τα αίτια της κρίσης με την υποκατανάλωση. Στην πραγματικότητα , η υποκατανάλωση δεν μπορεί να εξηγήσει τα αίτια της κρίσης , στο βαθμό που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της κρίσης . Δεν ισχύει ότι το κεφάλαιο αύξησε την παροχή δανείων επειδή έπεφταν οι μισθοί .
Οι 3 συντελεστές της κρίσης είναι η δημιουργία ρευστότητας από την Fed , η μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων ( μοντέλο Walmart , αλλά στη συνέχεια , και της Apple , κλπ. ) και η επέκταση του δανεισμού , και ειδικότερα η επέκταση της δυνατότητας να χρησιμοποιηθεί η αξία του κεφαλαίου (π.χ. , η αξία των σπιτιών ) για να αντληθούν περισσότερα κεφάλαια
Ερώτηση : Τι θα είχε γίνει όμως, χωρίς την τιτλοποίηση ;
Απάντηση : πολύ απλά αυτό που έγινε θα γινόταν πιο πριν .
Ερώτηση : σε προηγούμενη συζήτηση μας, υποστηρίζατε ότι η άποψη μαρξιστών όπως ο Kliman ,που αποδίδει την κρίση στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους ,τη θεωρείται σε τελική ανάλυση αντιδραστική , επειδή δεν παίρνει υπόψη της την πτώση των μισθών στις ΗΠΑ , η οποία όμως ήταν γεγονός . Τι έχετε να πείτε γι 'αυτό;
Απάντηση : προσωπικά,δεν μου αρέσει καθόλου η προσέγγιση του Kliman στη θεωρία της αξίας του Μαρξ και στην πτώση του ποσοστού κέρδους , μια προσέγγιση που έχει επικριθεί από πολλούς , για παράδειγμα, από τον Simon Mohun και τον Roberto Veneziani .
Ο Gulielmo Carchedi , τον οποίο θεωρώ πιο σπουδαίο από τον Kliman , σε άρθρο του στο sinistrainrete.info , λέει ότι πραγματικά δεν βλέπει να υπάρχει καμία πτώση του ποσοστού κέρδους , αλλά αν λάβουμε υπόψη τους παραγωγικούς τομείς, υπάρχει .
Οπότε,το πράγμα αρχίζει να γίνεται πιο περίπλοκο, γιατί τι σημαίνει παραγωγικός τομέας σε ένα σύστημα, σαν το σημερινό;
Είναι αλήθεια ότι σήμερα τα κέρδη πέφτουν , αλλά πέφτουν επειδή μειώθηκε η ζήτηση , επομένως, και το ποσοστό χρησιμοποίησης της παραγωγικής ικανότητας . Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα πρέπει να συνυπολογίζεται στο κόστος της αξιοποίησης του κεφαλαίου και έτσι τα κέρδη πέφτουν , αλλά όχι για τους λόγους που τονίζει ο Kliman !
Απόψεις λοιπόν όπως: η κατανομή του εισοδήματος δεν έχει καμία σχέση, τις θεωρώ βαθιά αντιδραστικές , δεξιές θα έλεγα .
Ερώτηση : Αναλύοντας τις τάσεις της παγκόσμιας οικονομίας , πρέπει να σημειώσουμε ότι η αμερικάνικη οικονομία, αν και ακόμα αδύναμα , εμφανίζει τάσεις ανάκαμψης , ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες υστερούν . Επομένως, είναι λογικό να σκεφτεί κανείς ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης που συνέβαλαν στην επιδείνωση της κρίσης .
Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες και ποιο ρόλο έπαιξαν ;
Για κάποιους, σε γενικές γραμμές, η ΕΕ είναι ένα οικοδόμημα ουδέτερο, και μάλλον με μια δυναμική πιο δημοκρατική, ενώ για άλλους είναι ένα ταξικό θεσμικό όργανο και ένα εργαλείο για την επιβολή συντηρητικών πολιτικών . Ποιος είναι ο ταξικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ;
Απάντηση : Κατ 'αρχάς , πρέπει να πούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι, βασικά, μια χώρα εισαγωγέας , σε αντίθεση με την Ευρώπη , ή μάλλον την Ευρωζώνη , η οποία τείνει να είναι καθαρός εξαγωγέας . Γι αυτό ουσιαστικά η δυναμική της ευρωπαϊκής ανάκαμψης , ειδικά τώρα με τον αποπληθωρισμό να επηρεάζει ισολογισμούς και μισθούς, θα πρέπει να εξαρτάται από τις εξαγωγές : και πράγματι, μη διαθέτοντας τα εργαλεία για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία για την αύξηση της ούτε όσον αφορά τις επενδύσεις ούτε όσον αφορά τους προϋπολογισμούς του δημοσίου , δεν μπορεί παρά να εξαρτάται μόνο από τις εξαγωγές . Αντίθετα , στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν μηχανισμοί που επέτρεψαν ορισμένες διαρθρώσεις. Βασικά, έχει αλλάξει ριζικά η θέση των ΗΠΑ σε διεθνές επίπεδο, έχει μειωθεί δραστικά το εξωτερικό τους έλλειμμα . Και πως έγινε αυτό ; Όχι επειδή οι αμερικανικές εταιρείες αποφάσισαν να αναθεωρήσουν τις outsourcing (στμ. ανάθεση εργασιών σε τρίτους, υπεργολαβίες) στρατηγικές τους , τουλάχιστον όχι ουσιαστικά .
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ταρακουνήσουμε κάπως τα νερά, δίνοντας σ’ αυτή τη πρωτοβουλία τον τίτλο , "Η διακριτική γοητεία της οικονομικής κρίσης" , από ένα άρθρο των Fernando Vianello και Andrea Ginzburg που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Rinascita" το 1973 . Αν και οι συγγραφείς έχουν μια θεώρηση διαφορετική από τους συντάκτες του άρθρου, η πρόθεση μας είναι να αποτίσουμε φόρο τιμής στην ιταλική ετερόδοξη παράδοση ( ο συγγραφέας είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Μόντενα , όπου δίδαξαν και ο Vianello και ο Ginzburg ) , που σήμερα έχει περιθωριοποιηθεί.
Ο Halevi είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και για πολλά χρόνια υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας "Μανιφέστο" . Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα καλύπτουν την πολιτική οικονομία ,τις θεωρίες της ανάπτυξης και του εμπορίου , την Ασία και την μετα- κεϋνσιανή και μαρξική σκέψη . Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το "Modern Political Economics. Making Sense of the World Post- 2008" ( με το Γ. Βαρουφάκη και το Ν. Θεοχαράκη) , και από τις ακαδημαϊκές εργασίες του το "Could be raining :The European Crisis After the Great Recession" , με τον Riccardo Bellofiore .
Ερώτηση : Η κρίση επιβεβαίωσε την άποψη ορισμένων ετερόδοξων οικονομολόγων , σύμφωνα με τους οποίους οι κρίσεις είναι ενδημικό στοιχείο του καπιταλισμού. Ωστόσο , οι απόψεις γύρω από τις αιτίες της σημερινής κρίσης, διίστανται . Μια μάλλον διαδεδομένη άποψη ( που υποστηρίζεται για παράδειγμα από τους θεωρητικούς του περιοδικού " Monthly Review ") είναι αυτή που συνδέει την κρίση με τον εξής μηχανισμό : η νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση οδήγησε σε μείωση του μεριδίου των μισθών ,οπότε για τη στήριξη της ζήτησης των ιδιωτών απαιτήθηκε μια τεράστια επέκταση της πίστωσης και η φούσκα που έσκασε το 2007 διατάραξε αυτό το μηχανισμό.
Άλλοι στοχαστές , όπως ο αμερικανός μαρξιστής Andrew Kliman , πιστεύουν ότι τα αίτια της κρίσης δεν πρέπει να αναζητηθούν στην κατανομή των εισοδημάτων και ότι η ύφεση μπορεί να εξηγηθεί από την πορεία της τάσης του ποσοστού κέρδους. Μία θεωρία που το κέντρο βάρους της βρίσκεται στη παραγωγή . Εσείς τι πιστεύεται ;
Απάντηση : Εχω δουλέψει πολλά χρόνια άμεσα με τους Magdoff και Sweezy (δυο θεωρητικούς της σχολής του Monthly Review ,στμ) και πιστεύω ότι η άποψη αυτή χρειάζεται περισσότερη ανάλυση. Για τους δύο συγγραφείς το πρόβλημα δεν είναι τόσο η υποκατανάλωση ως τέτοια. Το πρόβλημα είναι μάλλον ότι για μια ορισμένη περίοδο, η οικονομική άνθηση , που αυτοί διατύπωναν κι όλας θεωρητικά από τη δεκαετία του '80 , και μια σειρά δοκίμια στο Monthly Review το επιβεβαιώνει - υπήρξε η κινητήρια δύναμη σε διάφορους τομείς , π.χ. τον τομέα της τεχνολογίας. Την ιδέα της υποκατανάλωσης την έχουν αναπτύξει, περισσότερο και από το Monthly Review, άλλοι, όπως για παράδειγμα, ο Pivetti στο Cambridge Journal of Economics.
Δεν συμφωνώ και τόσο με την θεωρία της υποκατανάλωσης : με τον Riccardo Bellofiore δημοσιεύσαμε μια σειρά δοκιμίων όπου αναπτύσσαμε τη θεωρία του "ιδιωτικοποιημένου κεϋνσιανισμού". Τι σημαίνει αυτό ; Αυτό σημαίνει ότι με ένα σμπάρο πιάνεις δύο τρυγόνια : από τη μία το κεφάλαιο είναι ευτυχισμένο με τον αποπληθωρισμό των μισθών (π.χ. στις ΗΠΑ από τα τέλη της δεκαετίας του '70 και μετά ) ,ενώ από την άλλη, αυξάνεται ο δανεισμός .
Ωστόσο, δεν είναι αυτό το βασικό στοιχείο της κρίσης , δηλαδή η αύξηση του χρέους ως τέτοια , αλλά ο τρόπος με τον οποίο προχώρησε το χρέος , δηλαδή, ότι αρκετές φορές αυτά τα ομόλογα δεν άξιζαν τίποτα . Και το σημαντικότερο, το πρόβλημα το είχαν οι τράπεζες. Το σύστημα των τιτλοποιήσεων (securitization) , δηλαδή η μετατροπή των απαιτήσεων τους από δάνεια ή υποθήκες σε μετοχές ή ομόλογα που εκδίδουν οι τράπεζες με σκοπό την αποδέσμευση των κεφαλαίων τους ( και τα παράγωγα προϊόντα είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για το σκοπό αυτό ) , προκάλεσε αυτή τη δίνη. Αυτό τελικά οδήγησε σε αυτή τη συσσώρευση πλασματικού κεφαλαίου , για να χρησιμοποιήσω έναν όρο μαρξιστικό, που στη συνέχεια το πλασματικό αυτό κεφάλαιο έχασε την αξία του .
Ερώτηση : δεν μας είναι ξεκάθαρος ο μηχανισμός . Τι εννοεί ο Bellofiore όταν λέει ότι η υποκατανάλωση είναι η "απώτερη" αιτία των κρίσεων , και ως εκ τούτου δεν μπορεί να αιτιολογήσει καμία ;
Απάντηση : το θέμα είναι ότι δεν μπορεί να εξηγηθούν τα αίτια της κρίσης με την υποκατανάλωση. Στην πραγματικότητα , η υποκατανάλωση δεν μπορεί να εξηγήσει τα αίτια της κρίσης , στο βαθμό που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της κρίσης . Δεν ισχύει ότι το κεφάλαιο αύξησε την παροχή δανείων επειδή έπεφταν οι μισθοί .
Οι 3 συντελεστές της κρίσης είναι η δημιουργία ρευστότητας από την Fed , η μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων ( μοντέλο Walmart , αλλά στη συνέχεια , και της Apple , κλπ. ) και η επέκταση του δανεισμού , και ειδικότερα η επέκταση της δυνατότητας να χρησιμοποιηθεί η αξία του κεφαλαίου (π.χ. , η αξία των σπιτιών ) για να αντληθούν περισσότερα κεφάλαια
Ερώτηση : Τι θα είχε γίνει όμως, χωρίς την τιτλοποίηση ;
Απάντηση : πολύ απλά αυτό που έγινε θα γινόταν πιο πριν .
Ερώτηση : σε προηγούμενη συζήτηση μας, υποστηρίζατε ότι η άποψη μαρξιστών όπως ο Kliman ,που αποδίδει την κρίση στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους ,τη θεωρείται σε τελική ανάλυση αντιδραστική , επειδή δεν παίρνει υπόψη της την πτώση των μισθών στις ΗΠΑ , η οποία όμως ήταν γεγονός . Τι έχετε να πείτε γι 'αυτό;
Απάντηση : προσωπικά,δεν μου αρέσει καθόλου η προσέγγιση του Kliman στη θεωρία της αξίας του Μαρξ και στην πτώση του ποσοστού κέρδους , μια προσέγγιση που έχει επικριθεί από πολλούς , για παράδειγμα, από τον Simon Mohun και τον Roberto Veneziani .
Ο Gulielmo Carchedi , τον οποίο θεωρώ πιο σπουδαίο από τον Kliman , σε άρθρο του στο sinistrainrete.info , λέει ότι πραγματικά δεν βλέπει να υπάρχει καμία πτώση του ποσοστού κέρδους , αλλά αν λάβουμε υπόψη τους παραγωγικούς τομείς, υπάρχει .
Οπότε,το πράγμα αρχίζει να γίνεται πιο περίπλοκο, γιατί τι σημαίνει παραγωγικός τομέας σε ένα σύστημα, σαν το σημερινό;
Είναι αλήθεια ότι σήμερα τα κέρδη πέφτουν , αλλά πέφτουν επειδή μειώθηκε η ζήτηση , επομένως, και το ποσοστό χρησιμοποίησης της παραγωγικής ικανότητας . Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα πρέπει να συνυπολογίζεται στο κόστος της αξιοποίησης του κεφαλαίου και έτσι τα κέρδη πέφτουν , αλλά όχι για τους λόγους που τονίζει ο Kliman !
Απόψεις λοιπόν όπως: η κατανομή του εισοδήματος δεν έχει καμία σχέση, τις θεωρώ βαθιά αντιδραστικές , δεξιές θα έλεγα .
Ερώτηση : Αναλύοντας τις τάσεις της παγκόσμιας οικονομίας , πρέπει να σημειώσουμε ότι η αμερικάνικη οικονομία, αν και ακόμα αδύναμα , εμφανίζει τάσεις ανάκαμψης , ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες υστερούν . Επομένως, είναι λογικό να σκεφτεί κανείς ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης που συνέβαλαν στην επιδείνωση της κρίσης .
Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες και ποιο ρόλο έπαιξαν ;
Για κάποιους, σε γενικές γραμμές, η ΕΕ είναι ένα οικοδόμημα ουδέτερο, και μάλλον με μια δυναμική πιο δημοκρατική, ενώ για άλλους είναι ένα ταξικό θεσμικό όργανο και ένα εργαλείο για την επιβολή συντηρητικών πολιτικών . Ποιος είναι ο ταξικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ;
Απάντηση : Κατ 'αρχάς , πρέπει να πούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι, βασικά, μια χώρα εισαγωγέας , σε αντίθεση με την Ευρώπη , ή μάλλον την Ευρωζώνη , η οποία τείνει να είναι καθαρός εξαγωγέας . Γι αυτό ουσιαστικά η δυναμική της ευρωπαϊκής ανάκαμψης , ειδικά τώρα με τον αποπληθωρισμό να επηρεάζει ισολογισμούς και μισθούς, θα πρέπει να εξαρτάται από τις εξαγωγές : και πράγματι, μη διαθέτοντας τα εργαλεία για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία για την αύξηση της ούτε όσον αφορά τις επενδύσεις ούτε όσον αφορά τους προϋπολογισμούς του δημοσίου , δεν μπορεί παρά να εξαρτάται μόνο από τις εξαγωγές . Αντίθετα , στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν μηχανισμοί που επέτρεψαν ορισμένες διαρθρώσεις. Βασικά, έχει αλλάξει ριζικά η θέση των ΗΠΑ σε διεθνές επίπεδο, έχει μειωθεί δραστικά το εξωτερικό τους έλλειμμα . Και πως έγινε αυτό ; Όχι επειδή οι αμερικανικές εταιρείες αποφάσισαν να αναθεωρήσουν τις outsourcing (στμ. ανάθεση εργασιών σε τρίτους, υπεργολαβίες) στρατηγικές τους , τουλάχιστον όχι ουσιαστικά .
Θέλω να πω , σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό συνέβη , συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν δυσλειτουργίες και
ότι η πηγή αυτών των δυσλειτουργιών βρισκόταν στην Κίνα , επειδή προς τα εκεί
κατευθύνεται η πλειοψηφία των μετεγκαταστάσεων , αλλά οι Κινέζοι βρίσκονται σε
απόλυτη ετοιμότητα και κάνουν ότι μπορούν για να διορθωθεί αυτό το πρόβλημα ,
καθώς είναι προς το συμφέρον τους να συνεχίσουν να εξάγουν , οπότε έχουν
απόλυτη ανάγκη οι αμερικανικές εταιρείες και οι συνεταίροι τους Κινέζοι να μπορούν
να παράγουν .
Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες σε αυτή την αλλαγή της διεθνούς
θέσης των ΗΠΑ ήταν ακριβώς η Κίνα , η οποία ,κυρίως από το 2009 , έχει γίνει
ένας τεράστιος εισαγωγέας πρώτων υλών και τροφίμων ,κάτι που ξανάβαλε σε κίνηση
το μηχανισμό εξόρυξης των ΗΠΑ, και αυτό συνδέεται με τις βιομηχανικές περιοχές
του Μίτσιγκαν που άρχισαν και πάλι την παραγωγή μηχανημάτων . Με λίγα λόγια ,
αυτό μείωσε τις αμερικάνικες εισαγωγές, τόνωσε τις εγχώριες επενδύσεις των
Πολιτειών στον εξορυκτικό τομέα, αλλά και της ξυλείας στη Μινεσότα καθώς και στον τομέα των τροφίμων .
Η Κίνα αύξησε τις εισαγωγές της τόσο πολύ , επειδή στοχεύει στην απόκτηση τεχνολογικών δεξιοτήτων , παρά το ότι στρέφει την προσοχή της περισσότερο προς την Ιαπωνία και την Ευρώπη ,κυρίως τη Γερμανία . Η Κίνα έχει βάλει σε κίνηση όλη την περιοχή του Αμαζονίου , θέλει να μετατρέψει το τροπικό δάσος του Αμαζονίου σε ένα χωράφι σόγιας , θέλει να κατασκευάσει κατά μήκος του Αμαζονίου έναν άξονα εξοπλισμένα από λιμάνια και σιδηροδρομικό δίκτυο για να διευκολύνει τη μεταφορά προϊόντων , και αυτό συνδέεται , με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με την αμερικανική βιομηχανία .
Εν ολίγοις ,όλα αυτά συνέβαλαν στην ανάπτυξη των ΗΠΑ, ακόμα και σε στατιστικό επίπεδο, επειδή οι εισαγωγές σημειώνονται με αρνητικό πρόσημο στον υπολογισμό του ΑΕΠ .
Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε , ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, τουλάχιστον μέχρι το 2010, οι πραγματικές δημόσιες δαπάνες ήταν πολύ πιο συγκρατημένες παρά αλλού .
Μετά από αυτά, πάντως , δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουμε κρίσεις Πολιτειών, πόλεων
( όπως το Ντητρόιτ , για παράδειγμα , στμ ) αλλά σε τελική ανάλυση εγώ σ’ αυτή την αμερικάνικη ανάκαμψη δεν θα έδινα και τόση σημασία. Για να μην αναφέρουμε ότι ο Larry Summers ( οικονομολόγος και πρώην υπουργός Οικονομικών επί Κλίντον , στμ ), δήλωσε ότι για να διασφαλιστεί η σταθερότητα της ανάκαμψης θα πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα κερδοσκοπική φούσκα , ότι χρειαζόμαστε μια φούσκα για να μπορέσουμε να υποστηρίξουμε όλες αυτές τις δαπάνες .
Με λίγα λόγια , το μοντέλο δεν έχει αλλάξει , εξακολουθεί να βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην κατανάλωση , όπως δεν έχει αλλάξει ο δημοσιονομικός μηχανισμός που έδωσε το έναυσμα για την κρίση : κάποτε οι τράπεζες δραστηριοποιούνταν μέσω των επιχειρήσεων ,δηλαδή δάνειζαν κατά κύριο λόγο σε επιχειρήσεις και δευτερευόντως μόνο στους καταναλωτές ενώ σήμερα λειτουργούν απευθείας μέσω της καταναλωτικής πίστης , τα δάνεια χορηγούνται με την πρόθεση να τιτλοποιηθούν και να μεταπωληθούν ( το λεγόμενο μοντέλο "originate-to-distribute", δημιουργία για διανομή στμ) και αυτή η τάση δεν άλλαξε με την κρίση , αλλά ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο .
Η Ευρώπη , από την άλλη, δίνει μεγαλύτερο βάρος στις εξαγωγές , τις οποίες , ειδικά ορισμένες χώρες της ευρωζώνης , τις θεωρούν ως τη λύση του προβλήματος της εγχώριας ζήτησης , κάτι ιδιαίτερα σοβαρό , αφού πρόκειται βασικά για ένα σύστημα νεομερκαντιλιστικό. Τώρα βέβαια, αυτή τη νεομερκαντιλιστική προσέγγιση δεν την ακολουθούν όλες οι χώρες της Ευρώπης : η Αγγλία , για παράδειγμα , είναι εντελώς ξένη προς αυτή και μειώνει τουλάχιστον κατά ένα μέρος, το έλλειμμα εξωτερικού εμπορίου με τις εισαγωγές κεφαλαίων μέσα από το ρόλο του City. Το ίδιο και η Γαλλία , η οποία έχει χάσει εντελώς την παραγωγική δυνατότητα των καθαρών εξαγωγών , είναι εκτός αυτής της λογικής . Η Γαλλία, ως προς αυτό, είναι πολύ πιο κοντά στην Αγγλία από ό, τι στη Γερμάνια ή την Ιταλία , για να το πω έτσι . Το θέμα είναι ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ενιαία οντότητα , μια συνομοσπονδία, πρέπει να αναλύεται κάθε χώρα ξεχωριστά και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να θεωρείται ως το ρινγκ όπου οι μεμονωμένες χώρες παίζουν ξύλο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργεί περιστασιακά ως διαιτητής ,κατά βάση μεταξύ των μικρότερων χωρών , ενώ όσον αφορά τις μεγαλύτερες χώρες , πότε συντάσσεται με τη μία και πότε με την άλλη , κάποιες φορές με τη Γαλλία ( λίγες , ομολογουμένως ) , και άλλες με τη Γερμανία .
Τώρα, όσον αφορά το γαλλικό κεφάλαιο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι τώρα είναι κυρίως χρηματιστικό κεφάλαιο , συμπεριλαμβανομένου του βιομηχανικού και οι γαλλικές βιομηχανίες είναι φορτωμένες από χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία μέχρι τα μπούνια. Δεν ενδιαφέρεται πλέον για εξαγωγές, εδώ και αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα , αν και μέχρι πρόσφατα τις στήριζε , κατά πάσα πιθανότητα για να τα έχει καλά με τα συνδικάτα .
Οι Γάλλοι κινούνται πιο πολύ όπως οι Βρετανοί , παίζουν ένα παιχνίδι για την οικονομική ηγεμονία ,και θέλουν να ενισχύσουν τη θέση τους μέσω μιας στενότερης σχέσης τους με τη Γερμανία , ένα τέχνασμα,όμως,που δεν τους βγαίνει και τόσο.
Οι πραγματικά μερκαντιλιστικές χώρες είναι ουσιαστικά τέσσερις ή πέντε , σίγουρα η Γερμανία , αλλά περισσότερο και από τη Γερμανία , σε σχέση με τον πληθυσμό της και το κατά κεφαλήν εισόδημα , η Ολλανδία. Στη συνέχεια, έχουμε , σε χαμηλότερο επίπεδο , το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο ( αν και το Λουξεμβούργο δεν υπολογίζεται λόγω του ότι έχει ένα φυσικό πλεόνασμα σαν φορολογικός παράδεισος που είναι) , και στη συνέχεια η Αυστρία , κυρίως λόγω των στενών δεσμών της με τη Γερμανία , και, τέλος, η Ιταλία.Αυτές είναι οι πραγματικά νεομερκαντιλιστικές χώρες , και είναι όλες τους δεμένες στενά με τη Γερμανία .
Έπειτα, υπάρχουν και οι σκανδιναβικές χώρες , οι οποίες είχαν από πάντα μια στρατηγική που βασιζόταν πολύ στις εξαγωγές , ιδιαίτερα σε μη ευρωπαϊκές χώρες , και οι οποίες τώρα περνούν μια βαθιά κρίση, με κέντρο της τη Φινλανδία .
Η γερμανική στρατηγική είναι , στην ουσία , να παρακάμψει την Ευρώπη . Οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι στο σωστό δρόμο όσο δημιουργούν καθαρές εξαγωγές προς τον υπόλοιπο κόσμο , αλλά δεν πρέπει να μπλέκονται στα πόδια της όσον αφορά τους μεγάλους στρατηγικούς στόχους της ,που είναι η Κίνα , η Ρωσία , η Τουρκία , το Ιράν .
Ο στόχος της Γερμανίας είναι η όσο το δυνατό μεγαλύτερη επέκταση της προς αυτές τις περιοχές. Για παράδειγμα , οι Γερμανοί βλέπουν πολύ θετικά την αναδιάρθρωση της ρωσικής οικονομίας , η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει μια μεγάλη πηγή εισαγόμενων γερμανικών προϊόντων και επιδιώκουν τη δημιουργία μιας σύνδεσης Ρωσίας-Κίνας .
Ο στόχος τους είναι αυτός: είναι πεισμένοι ότι η Ευρώπη είναι πλέον μια παλιά ιστορία , παρελθόν , η οποία είναι διαχειρίσιμη μόνο αν δημιουργεί πλεόνασμα , αλλά η κύρια στρατηγική τους στοχεύει αλλού.
Αυτή είναι η πραγματική σύγκρουση και με τη Γαλλία που επιδιώκει μια κατάσταση πιο πολύ προς το μοντέλο της Αγγλίας, δηλαδή μέσω μιας χρηματοπιστωτικής ανάπτυξης , η μόνη χώρα που λόγω μεγέθους θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στη Γερμανία είναι η Ιταλία.
Η Κίνα αύξησε τις εισαγωγές της τόσο πολύ , επειδή στοχεύει στην απόκτηση τεχνολογικών δεξιοτήτων , παρά το ότι στρέφει την προσοχή της περισσότερο προς την Ιαπωνία και την Ευρώπη ,κυρίως τη Γερμανία . Η Κίνα έχει βάλει σε κίνηση όλη την περιοχή του Αμαζονίου , θέλει να μετατρέψει το τροπικό δάσος του Αμαζονίου σε ένα χωράφι σόγιας , θέλει να κατασκευάσει κατά μήκος του Αμαζονίου έναν άξονα εξοπλισμένα από λιμάνια και σιδηροδρομικό δίκτυο για να διευκολύνει τη μεταφορά προϊόντων , και αυτό συνδέεται , με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με την αμερικανική βιομηχανία .
Εν ολίγοις ,όλα αυτά συνέβαλαν στην ανάπτυξη των ΗΠΑ, ακόμα και σε στατιστικό επίπεδο, επειδή οι εισαγωγές σημειώνονται με αρνητικό πρόσημο στον υπολογισμό του ΑΕΠ .
Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε , ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, τουλάχιστον μέχρι το 2010, οι πραγματικές δημόσιες δαπάνες ήταν πολύ πιο συγκρατημένες παρά αλλού .
Μετά από αυτά, πάντως , δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουμε κρίσεις Πολιτειών, πόλεων
( όπως το Ντητρόιτ , για παράδειγμα , στμ ) αλλά σε τελική ανάλυση εγώ σ’ αυτή την αμερικάνικη ανάκαμψη δεν θα έδινα και τόση σημασία. Για να μην αναφέρουμε ότι ο Larry Summers ( οικονομολόγος και πρώην υπουργός Οικονομικών επί Κλίντον , στμ ), δήλωσε ότι για να διασφαλιστεί η σταθερότητα της ανάκαμψης θα πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα κερδοσκοπική φούσκα , ότι χρειαζόμαστε μια φούσκα για να μπορέσουμε να υποστηρίξουμε όλες αυτές τις δαπάνες .
Με λίγα λόγια , το μοντέλο δεν έχει αλλάξει , εξακολουθεί να βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην κατανάλωση , όπως δεν έχει αλλάξει ο δημοσιονομικός μηχανισμός που έδωσε το έναυσμα για την κρίση : κάποτε οι τράπεζες δραστηριοποιούνταν μέσω των επιχειρήσεων ,δηλαδή δάνειζαν κατά κύριο λόγο σε επιχειρήσεις και δευτερευόντως μόνο στους καταναλωτές ενώ σήμερα λειτουργούν απευθείας μέσω της καταναλωτικής πίστης , τα δάνεια χορηγούνται με την πρόθεση να τιτλοποιηθούν και να μεταπωληθούν ( το λεγόμενο μοντέλο "originate-to-distribute", δημιουργία για διανομή στμ) και αυτή η τάση δεν άλλαξε με την κρίση , αλλά ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο .
Η Ευρώπη , από την άλλη, δίνει μεγαλύτερο βάρος στις εξαγωγές , τις οποίες , ειδικά ορισμένες χώρες της ευρωζώνης , τις θεωρούν ως τη λύση του προβλήματος της εγχώριας ζήτησης , κάτι ιδιαίτερα σοβαρό , αφού πρόκειται βασικά για ένα σύστημα νεομερκαντιλιστικό. Τώρα βέβαια, αυτή τη νεομερκαντιλιστική προσέγγιση δεν την ακολουθούν όλες οι χώρες της Ευρώπης : η Αγγλία , για παράδειγμα , είναι εντελώς ξένη προς αυτή και μειώνει τουλάχιστον κατά ένα μέρος, το έλλειμμα εξωτερικού εμπορίου με τις εισαγωγές κεφαλαίων μέσα από το ρόλο του City. Το ίδιο και η Γαλλία , η οποία έχει χάσει εντελώς την παραγωγική δυνατότητα των καθαρών εξαγωγών , είναι εκτός αυτής της λογικής . Η Γαλλία, ως προς αυτό, είναι πολύ πιο κοντά στην Αγγλία από ό, τι στη Γερμάνια ή την Ιταλία , για να το πω έτσι . Το θέμα είναι ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ενιαία οντότητα , μια συνομοσπονδία, πρέπει να αναλύεται κάθε χώρα ξεχωριστά και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να θεωρείται ως το ρινγκ όπου οι μεμονωμένες χώρες παίζουν ξύλο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργεί περιστασιακά ως διαιτητής ,κατά βάση μεταξύ των μικρότερων χωρών , ενώ όσον αφορά τις μεγαλύτερες χώρες , πότε συντάσσεται με τη μία και πότε με την άλλη , κάποιες φορές με τη Γαλλία ( λίγες , ομολογουμένως ) , και άλλες με τη Γερμανία .
Τώρα, όσον αφορά το γαλλικό κεφάλαιο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι τώρα είναι κυρίως χρηματιστικό κεφάλαιο , συμπεριλαμβανομένου του βιομηχανικού και οι γαλλικές βιομηχανίες είναι φορτωμένες από χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία μέχρι τα μπούνια. Δεν ενδιαφέρεται πλέον για εξαγωγές, εδώ και αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα , αν και μέχρι πρόσφατα τις στήριζε , κατά πάσα πιθανότητα για να τα έχει καλά με τα συνδικάτα .
Οι Γάλλοι κινούνται πιο πολύ όπως οι Βρετανοί , παίζουν ένα παιχνίδι για την οικονομική ηγεμονία ,και θέλουν να ενισχύσουν τη θέση τους μέσω μιας στενότερης σχέσης τους με τη Γερμανία , ένα τέχνασμα,όμως,που δεν τους βγαίνει και τόσο.
Οι πραγματικά μερκαντιλιστικές χώρες είναι ουσιαστικά τέσσερις ή πέντε , σίγουρα η Γερμανία , αλλά περισσότερο και από τη Γερμανία , σε σχέση με τον πληθυσμό της και το κατά κεφαλήν εισόδημα , η Ολλανδία. Στη συνέχεια, έχουμε , σε χαμηλότερο επίπεδο , το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο ( αν και το Λουξεμβούργο δεν υπολογίζεται λόγω του ότι έχει ένα φυσικό πλεόνασμα σαν φορολογικός παράδεισος που είναι) , και στη συνέχεια η Αυστρία , κυρίως λόγω των στενών δεσμών της με τη Γερμανία , και, τέλος, η Ιταλία.Αυτές είναι οι πραγματικά νεομερκαντιλιστικές χώρες , και είναι όλες τους δεμένες στενά με τη Γερμανία .
Έπειτα, υπάρχουν και οι σκανδιναβικές χώρες , οι οποίες είχαν από πάντα μια στρατηγική που βασιζόταν πολύ στις εξαγωγές , ιδιαίτερα σε μη ευρωπαϊκές χώρες , και οι οποίες τώρα περνούν μια βαθιά κρίση, με κέντρο της τη Φινλανδία .
Η γερμανική στρατηγική είναι , στην ουσία , να παρακάμψει την Ευρώπη . Οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι στο σωστό δρόμο όσο δημιουργούν καθαρές εξαγωγές προς τον υπόλοιπο κόσμο , αλλά δεν πρέπει να μπλέκονται στα πόδια της όσον αφορά τους μεγάλους στρατηγικούς στόχους της ,που είναι η Κίνα , η Ρωσία , η Τουρκία , το Ιράν .
Ο στόχος της Γερμανίας είναι η όσο το δυνατό μεγαλύτερη επέκταση της προς αυτές τις περιοχές. Για παράδειγμα , οι Γερμανοί βλέπουν πολύ θετικά την αναδιάρθρωση της ρωσικής οικονομίας , η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει μια μεγάλη πηγή εισαγόμενων γερμανικών προϊόντων και επιδιώκουν τη δημιουργία μιας σύνδεσης Ρωσίας-Κίνας .
Ο στόχος τους είναι αυτός: είναι πεισμένοι ότι η Ευρώπη είναι πλέον μια παλιά ιστορία , παρελθόν , η οποία είναι διαχειρίσιμη μόνο αν δημιουργεί πλεόνασμα , αλλά η κύρια στρατηγική τους στοχεύει αλλού.
Αυτή είναι η πραγματική σύγκρουση και με τη Γαλλία που επιδιώκει μια κατάσταση πιο πολύ προς το μοντέλο της Αγγλίας, δηλαδή μέσω μιας χρηματοπιστωτικής ανάπτυξης , η μόνη χώρα που λόγω μεγέθους θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στη Γερμανία είναι η Ιταλία.
Αλλά η Ιταλία ούτε καν το σκέφτεται . Στην Ιταλία κυριαρχεί η άποψη
ότι η έξοδος από την κρίση μπορεί να έρθει μόνο μέσω των εξαγωγών , κάτι που
είναι προφανώς λάθος , δεδομένου ότι υπάρχουν ήδη τρεις περιπτώσεις στην
Ευρώπη, που δείχνουν το αντίθετο : η πρώτη είναι η Ολλανδία , η οποία αυτή τη
στιγμή έχει φτάσει σε ένα ποσοστό καθαρών εξαγωγών του ΑΕΠ της τάξης του 10 %
(η Γερμανία έχει μόνο 6 % ) και παρόλα αυτά βρίσκεται σε ύφεση , με αρνητικό
ρυθμό ανάπτυξης 1 % και ποσοστό ανεργίας 8 %. Υστερα έχουμε τη Φινλανδία , και αυτή
σε σοβαρή ύφεση , που οφείλεται και στη βαθιά τεχνολογική κρίση (η Nokia , πολύ
πριν την εξαγοράσει η Microsoft , είχε ήδη μεταφέρει το ερευνητικό κέντρο της
στην Κίνα σε αναζήτηση των οικονομιών κλίμακας που η μικροσκοπική Φινλανδία δεν
μπορούσε να της προσφέρει).
Και, τέλος, έχουμε τη Σουηδία , η οποία από τη
δεκαετία του '40 έχει μια παράδοση καθαρού εξαγωγέα και τώρα έχει ένα πλεόνασμα
6-7 % με το εξωτερικό και ακόμη ένα ποσοστό ανεργίας 8 % . Έτσι, αν αυτές οι
χώρες δεν καταφέρνουν να στηρίξουν μια ανάκαμψη μέσω των εξαγωγών πως είναι
δυνατόν να πιστεύει η Ιταλία , μια χώρα με 59 εκατομμύρια κατοίκους , ότι θα
αντισταθμίσει την έλλειψη εγχώριας ζήτησης μέσω των εξαγωγών ;
Και τώρα , το ταξικό ζήτημα . Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που συνδέει όλες μαζί τις διαφορετικές συνιστώσες της καπιταλιστικής Ευρώπης , και αυτός είναι ο αποπληθωρισμός των μισθών που τον εγγυάται το ευρώ , και εδώ δεν υπάρχουν άγιοι , όλοι συμφωνούν . Η συμφωνία είναι να συνεχίσει ο αποπληθωρισμός των μισθών , μια διαδικασία που υλοποιείται και μέσω του αποπληθωρισμού των δημοσίων δαπανών και γενικότερα τη μείωση όλων των διαφόρων συντελεστών που διαμορφώνουν τους μισθούς , συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων .
Και τώρα , το ταξικό ζήτημα . Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που συνδέει όλες μαζί τις διαφορετικές συνιστώσες της καπιταλιστικής Ευρώπης , και αυτός είναι ο αποπληθωρισμός των μισθών που τον εγγυάται το ευρώ , και εδώ δεν υπάρχουν άγιοι , όλοι συμφωνούν . Η συμφωνία είναι να συνεχίσει ο αποπληθωρισμός των μισθών , μια διαδικασία που υλοποιείται και μέσω του αποπληθωρισμού των δημοσίων δαπανών και γενικότερα τη μείωση όλων των διαφόρων συντελεστών που διαμορφώνουν τους μισθούς , συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων .
Προφανώς , αυτή η διαδικασία
λειτουργεί με διαφορετικούς τρόπους , και υπάρχουν χώρες που τα καταφέρνουν
καλύτερα από άλλες: η Γερμανία ήταν η πιο αποτελεσματική όσον αφορά τη σχέση
μισθών - παραγωγικότητας , ενώ η Γαλλία τα κατάφερε πολύ λιγότερο , και το
αστείο είναι , δεδομένου ότι η ιδέα του "ανταγωνιστικού αποπληθωρισμού"
, δηλαδή η συμπίεση των μισθών για να βοηθηθούν οι εξαγωγές , ήταν ιδέα των
Γαλλων, που προτάθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 από τον αείμνηστο Delors
και όλους εκείνους τους τρομερούς ανθρώπους.
Εν ολίγοις , προσωπικά αμφιβάλλω ότι οι διάφορες ευρωπαϊκές καπιταλιστικές τάξεις ενδιαφέρονται για το ευρώ ως τέτοιο, πέρα από το ρόλο που αυτό παίζει στη ρύθμιση των εσωτερικών ταξικών σχέσεων . Αν τιναχτεί στον αέρα αυτό το ενοποιητικό στοιχείο , τινάζονται όλα.
Ερώτηση : Στη Δύση , η νεοκλασική οικονομική θεωρία είναι απόλυτα κυρίαρχη σε ακαδημαϊκό επίπεδο για περισσότερο από 30 χρόνια . Το ίδιο , και οι απόψεις για την οικονομική πολιτική και την κρίση έχουν ένα κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο . Ποια είναι η θέση ενός ετερόδοξου θεωρητικού σήμερα; Δηλαδή, έχει νόημα ένας πόλεμος θέσεων στον πανεπιστημιακό χώρο , έχει έννοια να παρεμβαίνει για να αλλάξει τις μεθόδους διαχείρισης των κρίσεων ; Είναι λογικό να συμμετάσχει στη θεσμική συζήτηση σχετικά με το τι πρέπει να γίνει , ή είναι καλύτερα να εργαστεί σε άλλους τόπους και χώρους ; Στην ουσία , ο καπιταλισμός μπορεί να μεταρρυθμιστεί και επομένως πρέπει να συμμετέχουμε στη διαχείριση του, πιθανόν προς μια πιο «εξισωτική» κατεύθυνση ή όχι;
Απάντηση : Πρέπει να συνειδητοποιούμε τι συζητάμε , ας πούμε , πολιτική οικονομία και οικονομική πολιτική . Θα πρέπει να μάθουμε , όχι απλά για να συζητήσουμε , αλλά για να καταλάβουμε τι θέλουν ( οι θεωρητικοί του κυρίαρχου ρεύματος, στμ ) , όχι μόνο τι κρύβεται πίσω από τα λόγια τους, αλλά τον τρόπο σκέψης αυτών των ανθρώπων , τη λογική τους , τα κριτήρια τους , που στοχεύουν .Οπότε , πρέπει να γνωρίζουμε τι συζητιέται γύρω από ζητήματα πολιτικής οικονομίας. Νομίζω ότι δεν θα πρέπει να έρθετε σε επαφή με κάποιον από αυτούς . Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα γκραμσιανού τύπου ,του Γκράμσι του Ορντινε Νουόβο .
Θα πάμε να δούμε πώς σκέφτονται , όχι για να αλληλεπιδράσουμε, γιατί όχι μόνο είναι άχρηστο , αλλά θα πρέπει επίσης να αποδεχθούμε μια μεγάλη βάση των σημείων εκκίνησής τους ,για να μας δεχθούν στη συζήτηση ,θα πρέπει να αποδεχθούμε ένα μέρος των επιχειρημάτων τους , και αυτοί ποτέ δεν θα δεχθούν τα δικά σας, θα πρέπει να αποδεχτείτε , τουλάχιστον ένα μέρος τους για να είστε σε θέση να παρέμβετε. Οταν μερικές φορές με προσκαλούν να κάνω μια ομιλία , εντάξει πηγαίνω , αλλά όταν με καλούν να συζητήσουμε , όχι, δεν πηγαίνω. Πρέπει να κρατάμε την ίδια στάση σαν τον Γκράμσι , της περιόδου του Ορντινε Νουόβο, πριν τον φυλακίσουν.
Σε όλη την περίοδο πριν τη φυλάκιση του ο Γκράμσι διάβαζε και μελετούσε τα πάντα , αλλά την ίδια στιγμή είχε στο νου του μια αυτόνομη μορφή επεξεργασίας από τη μεριά του κομμουνιστικού κινήματος.
Εν ολίγοις , προσωπικά αμφιβάλλω ότι οι διάφορες ευρωπαϊκές καπιταλιστικές τάξεις ενδιαφέρονται για το ευρώ ως τέτοιο, πέρα από το ρόλο που αυτό παίζει στη ρύθμιση των εσωτερικών ταξικών σχέσεων . Αν τιναχτεί στον αέρα αυτό το ενοποιητικό στοιχείο , τινάζονται όλα.
Ερώτηση : Στη Δύση , η νεοκλασική οικονομική θεωρία είναι απόλυτα κυρίαρχη σε ακαδημαϊκό επίπεδο για περισσότερο από 30 χρόνια . Το ίδιο , και οι απόψεις για την οικονομική πολιτική και την κρίση έχουν ένα κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο . Ποια είναι η θέση ενός ετερόδοξου θεωρητικού σήμερα; Δηλαδή, έχει νόημα ένας πόλεμος θέσεων στον πανεπιστημιακό χώρο , έχει έννοια να παρεμβαίνει για να αλλάξει τις μεθόδους διαχείρισης των κρίσεων ; Είναι λογικό να συμμετάσχει στη θεσμική συζήτηση σχετικά με το τι πρέπει να γίνει , ή είναι καλύτερα να εργαστεί σε άλλους τόπους και χώρους ; Στην ουσία , ο καπιταλισμός μπορεί να μεταρρυθμιστεί και επομένως πρέπει να συμμετέχουμε στη διαχείριση του, πιθανόν προς μια πιο «εξισωτική» κατεύθυνση ή όχι;
Απάντηση : Πρέπει να συνειδητοποιούμε τι συζητάμε , ας πούμε , πολιτική οικονομία και οικονομική πολιτική . Θα πρέπει να μάθουμε , όχι απλά για να συζητήσουμε , αλλά για να καταλάβουμε τι θέλουν ( οι θεωρητικοί του κυρίαρχου ρεύματος, στμ ) , όχι μόνο τι κρύβεται πίσω από τα λόγια τους, αλλά τον τρόπο σκέψης αυτών των ανθρώπων , τη λογική τους , τα κριτήρια τους , που στοχεύουν .Οπότε , πρέπει να γνωρίζουμε τι συζητιέται γύρω από ζητήματα πολιτικής οικονομίας. Νομίζω ότι δεν θα πρέπει να έρθετε σε επαφή με κάποιον από αυτούς . Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα γκραμσιανού τύπου ,του Γκράμσι του Ορντινε Νουόβο .
Θα πάμε να δούμε πώς σκέφτονται , όχι για να αλληλεπιδράσουμε, γιατί όχι μόνο είναι άχρηστο , αλλά θα πρέπει επίσης να αποδεχθούμε μια μεγάλη βάση των σημείων εκκίνησής τους ,για να μας δεχθούν στη συζήτηση ,θα πρέπει να αποδεχθούμε ένα μέρος των επιχειρημάτων τους , και αυτοί ποτέ δεν θα δεχθούν τα δικά σας, θα πρέπει να αποδεχτείτε , τουλάχιστον ένα μέρος τους για να είστε σε θέση να παρέμβετε. Οταν μερικές φορές με προσκαλούν να κάνω μια ομιλία , εντάξει πηγαίνω , αλλά όταν με καλούν να συζητήσουμε , όχι, δεν πηγαίνω. Πρέπει να κρατάμε την ίδια στάση σαν τον Γκράμσι , της περιόδου του Ορντινε Νουόβο, πριν τον φυλακίσουν.
Σε όλη την περίοδο πριν τη φυλάκιση του ο Γκράμσι διάβαζε και μελετούσε τα πάντα , αλλά την ίδια στιγμή είχε στο νου του μια αυτόνομη μορφή επεξεργασίας από τη μεριά του κομμουνιστικού κινήματος.
Θα πρέπει και τώρα να γίνει το ίδιο.
Μετά εσύ θα αποφασίσεις αυτόνομα, όπως στην
περίπτωση του Aventino [*]
, αυτός αποφάσισε όχι, οι κομμουνιστές αποφάσισαν να μην συμμετάσχουν στην
κίνηση, και έκαναν καλά που έδωσαν τη μάχη στο κοινοβούλιο . Αλλά την ίδια
στιγμή έκαναν μια πρόταση στους Σοσιαλιστές , να οργανώσουν ένοπλες αντιστασιακές
ομάδες . Το βασικό σημείο της διαφοράς μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλιστών πριν
την άνοδο του φασισμού , δηλαδή στην περίοδο από το 1920 , ή καλύτερα από το
1919 μέχρι τη δολοφονία του Ματεόττι, ήταν ότι ο Γκράμσι , οι κομμουνιστές, βλέπουν
ότι η πολιτική αντίθεση των σοσιαλιστών με το φασισμό είχε αμιγώς κοινοβουλευτικά
χαρακτηριστικά και δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά,αφού οι φασίστες ,
δεν ακολουθούσαν ένα κοινοβουλευτικό τρόπο επίλυσης των διαφορών, αλλά
στρατιωτικές μεθόδους, με άσκηση βίας, γιαυτό και έπρεπε να οργανωθούν αντιστασιακές
ομάδες.
Οι κομμουνιστές είχαν αντιληφθεί ότι ο αγώνας ενάντια στο φασισμό έπρεπε να δοθεί ένοπλα , και εγώ νομίζω ότι αυτό ισχύει , τηρουμένων των αναλογιών , και σήμερα, όχι με τη στρατιωτική έννοια του όρου , αλλά με την έννοια ότι δεν μπορείτε να έχετε τίποτα το κοινό μαζί τους .
Αυτό βάζει επίσης και ένα άλλο ζήτημα σε σχέση με το δίπολο ορθοδοξία - ετεροδοξία . Δεν είμαι και τόσο πεισμένος για την αξία της δήλωσης "είμαστε ετερόδοξοι. "
Συμβαίνει πολλές φορές να υπάρχει κάποιος ετερόδοξος που να θέλει να γίνει σύμβουλος του πρίγκιπα , λέγοντας ότι "Για δες εδώ, που έχω ένα γραφηματάκι, μια εξισωσούλα καλύτερη από τη δική σας ,να πως γίνετε…" . Αναφέρομαι στους μετακεϋνσιανούς , που εγώ δεν τους αντέχω πλέον. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα για μένα είναι ο Giuseppe Fontana ( Ιταλός οικονομολόγος που διδάσκει στο Leeds , στμ).
Νομίζω ότι αν το δει κανείς από αυτή την άποψη έχει τελειώσει . Θα πρέπει να είμαστε όπως ο Γκράμσι , αυτόνομη πολιτιστική οργάνωση του εργατικού κινήματος , και επομένως, του ταξικού. Αυτό πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη μου , αυτό είναι το όραμά μου . Νομίζω ότι και ο Riccardo Bellofiore συμφωνεί , αν και το εκφράζει με λιγότερο τραχύ τρόπο από εμένα .
Ερώτηση : Κατά την άποψή σας , που βλέπετε να υπάρχουν αυτή τη στιγμή τόσο στην Ιταλία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο κινήματα και /ή πιο ενδιαφέρουσες αντιφάσεις , με προοπτική ρήξης ; Ο νους μας πάει, για παράδειγμα, στο ρόλο του τομέα των logistics στην Ιταλία .
Απάντηση: Κατά τη γνώμη μου το σημείο ρήξης βρίσκεται στην Κίνα .
Βρίσκεται εκεί , είναι η κατάσταση στην Κίνα : στην Κίνα είναι σε εξέλιξη μια διαδικασία συσσώρευσης και ανάπτυξης αμερικανο-ιάπωνικού τύπου ,στην πιο ακραία μορφή, με ένα τεράστιο κοινωνικό κόστος να πέφτει στις πλάτες των ανθρώπων , τόσο με όρους έντασης εργασίας όσο και περιβάλλοντος. Για παράδειγμα , στη βορειοανατολική Κίνα, που συνορεύει με τη Ρωσία και την Κορέα , σε εκείνη την υπερ- βιομηχανοποιημένη ζώνη το προσδόκιμο ζωής αρχίζει να πέφτει, και πέφτει λόγω της κατάστασης του περιβάλλοντος ( παθήσεις των πνευμόνων , μολυσμένο νερό , κλπ. ) . Νομίζω ότι υπάρχει ένα μίγμα αντιφάσεων .
Παλιότερα πίστευα ότι το οριακό σημείο του παγκόσμιου καπιταλισμού ήταν η Λατινική Αμερική , αλλά δεν είναι. Ακόμα και αυτή , κατά μία έννοια επηρεάζεται από την Κίνα , που την έφερε και πάλι στο προσκήνιο με τις εξαγωγές της . Η Κίνα έχει συμβάλει και στην χρηματιστικοποίηση της Βραζιλίας, ένας μεγάλος εξαγωγέας πρώτων υλών .
Η πολιτική του Λούλα , και , στη συνέχεια, της Ρουσέφ υπήρξε μια πολιτική άμβλυνσης των ταξικών αντιθέσεων στο εσωτερικό της χώρας , που δεν ήταν και ποτέ ιδιαίτερα ευνοϊκές για την πλειοψηφία του πληθυσμού .
Να προσθέσω και μια εκτίμηση για το ρόλο του ΔΝΤ .
Πριν από τη σημερινή κρίση, το ΔΝΤ, το οποίο ήταν ένα εργαλείο πειθάρχησης των χωρών του Τρίτου Κόσμου , είχε χάσει εξουσία , τόσο πολύ που να γίνεται λόγος για μειώσεις προσωπικού και πόρων . Αυτό οφείλεται στο ότι η Αργεντινή και η Βενεζουέλα , η Βραζιλία – η οποία όταν κινείται επηρεάζει όλη τη Λατινική Αμερική –η Ουρουγουάη και ο Ισημερινός , είχαν υποβαθμίσει το ρόλο του και τον είχαν βάλει σε κρίση .
Lorenzo : Η Βενεζουέλα μάλιστα αποχώρησε από το ΔΝΤ !
Joseph : Ναι , όλες οι πολιτικές του ΔΝΤ τινάχτηκαν στον αέρα , ακόμη και η Μαλαισία , το '98 είχε αποφασίσει να μην ακολουθήσει τις συνταγές του ΔΝΤ .
Τώρα , όμως , το Ταμείο επανέκαμψε χάρη στην ευρωπαϊκή κρίση και χάρη στην Ελλάδα
Εδώ στην Ευρώπη , δεν βλέπω και πολλά περιθώρια ρήξης . Για να γίνει κάτι πρέπει να φύγουν από τη μέση τα παραδοσιακά κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς .
Οι κομμουνιστές είχαν αντιληφθεί ότι ο αγώνας ενάντια στο φασισμό έπρεπε να δοθεί ένοπλα , και εγώ νομίζω ότι αυτό ισχύει , τηρουμένων των αναλογιών , και σήμερα, όχι με τη στρατιωτική έννοια του όρου , αλλά με την έννοια ότι δεν μπορείτε να έχετε τίποτα το κοινό μαζί τους .
Αυτό βάζει επίσης και ένα άλλο ζήτημα σε σχέση με το δίπολο ορθοδοξία - ετεροδοξία . Δεν είμαι και τόσο πεισμένος για την αξία της δήλωσης "είμαστε ετερόδοξοι. "
Συμβαίνει πολλές φορές να υπάρχει κάποιος ετερόδοξος που να θέλει να γίνει σύμβουλος του πρίγκιπα , λέγοντας ότι "Για δες εδώ, που έχω ένα γραφηματάκι, μια εξισωσούλα καλύτερη από τη δική σας ,να πως γίνετε…" . Αναφέρομαι στους μετακεϋνσιανούς , που εγώ δεν τους αντέχω πλέον. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα για μένα είναι ο Giuseppe Fontana ( Ιταλός οικονομολόγος που διδάσκει στο Leeds , στμ).
Νομίζω ότι αν το δει κανείς από αυτή την άποψη έχει τελειώσει . Θα πρέπει να είμαστε όπως ο Γκράμσι , αυτόνομη πολιτιστική οργάνωση του εργατικού κινήματος , και επομένως, του ταξικού. Αυτό πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη μου , αυτό είναι το όραμά μου . Νομίζω ότι και ο Riccardo Bellofiore συμφωνεί , αν και το εκφράζει με λιγότερο τραχύ τρόπο από εμένα .
Ερώτηση : Κατά την άποψή σας , που βλέπετε να υπάρχουν αυτή τη στιγμή τόσο στην Ιταλία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο κινήματα και /ή πιο ενδιαφέρουσες αντιφάσεις , με προοπτική ρήξης ; Ο νους μας πάει, για παράδειγμα, στο ρόλο του τομέα των logistics στην Ιταλία .
Απάντηση: Κατά τη γνώμη μου το σημείο ρήξης βρίσκεται στην Κίνα .
Βρίσκεται εκεί , είναι η κατάσταση στην Κίνα : στην Κίνα είναι σε εξέλιξη μια διαδικασία συσσώρευσης και ανάπτυξης αμερικανο-ιάπωνικού τύπου ,στην πιο ακραία μορφή, με ένα τεράστιο κοινωνικό κόστος να πέφτει στις πλάτες των ανθρώπων , τόσο με όρους έντασης εργασίας όσο και περιβάλλοντος. Για παράδειγμα , στη βορειοανατολική Κίνα, που συνορεύει με τη Ρωσία και την Κορέα , σε εκείνη την υπερ- βιομηχανοποιημένη ζώνη το προσδόκιμο ζωής αρχίζει να πέφτει, και πέφτει λόγω της κατάστασης του περιβάλλοντος ( παθήσεις των πνευμόνων , μολυσμένο νερό , κλπ. ) . Νομίζω ότι υπάρχει ένα μίγμα αντιφάσεων .
Παλιότερα πίστευα ότι το οριακό σημείο του παγκόσμιου καπιταλισμού ήταν η Λατινική Αμερική , αλλά δεν είναι. Ακόμα και αυτή , κατά μία έννοια επηρεάζεται από την Κίνα , που την έφερε και πάλι στο προσκήνιο με τις εξαγωγές της . Η Κίνα έχει συμβάλει και στην χρηματιστικοποίηση της Βραζιλίας, ένας μεγάλος εξαγωγέας πρώτων υλών .
Η πολιτική του Λούλα , και , στη συνέχεια, της Ρουσέφ υπήρξε μια πολιτική άμβλυνσης των ταξικών αντιθέσεων στο εσωτερικό της χώρας , που δεν ήταν και ποτέ ιδιαίτερα ευνοϊκές για την πλειοψηφία του πληθυσμού .
Να προσθέσω και μια εκτίμηση για το ρόλο του ΔΝΤ .
Πριν από τη σημερινή κρίση, το ΔΝΤ, το οποίο ήταν ένα εργαλείο πειθάρχησης των χωρών του Τρίτου Κόσμου , είχε χάσει εξουσία , τόσο πολύ που να γίνεται λόγος για μειώσεις προσωπικού και πόρων . Αυτό οφείλεται στο ότι η Αργεντινή και η Βενεζουέλα , η Βραζιλία – η οποία όταν κινείται επηρεάζει όλη τη Λατινική Αμερική –η Ουρουγουάη και ο Ισημερινός , είχαν υποβαθμίσει το ρόλο του και τον είχαν βάλει σε κρίση .
Lorenzo : Η Βενεζουέλα μάλιστα αποχώρησε από το ΔΝΤ !
Joseph : Ναι , όλες οι πολιτικές του ΔΝΤ τινάχτηκαν στον αέρα , ακόμη και η Μαλαισία , το '98 είχε αποφασίσει να μην ακολουθήσει τις συνταγές του ΔΝΤ .
Τώρα , όμως , το Ταμείο επανέκαμψε χάρη στην ευρωπαϊκή κρίση και χάρη στην Ελλάδα
Εδώ στην Ευρώπη , δεν βλέπω και πολλά περιθώρια ρήξης . Για να γίνει κάτι πρέπει να φύγουν από τη μέση τα παραδοσιακά κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς .
[*] Η αποχώρηση του Aventino (από το όνομα του λόφου Aventino όπου - σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας
Ρώμης – αποσυρόντουσαν οι πληβείοι σε περιόδους οξύτατων συγκρούσεων με τους
πατρικίους, τους ευγενείς, δείτε Secessio plebis) ήταν μια πράξη διαμαρτυρίας των βουλευτών της
αντιπολίτευσης ενάντια στη ιταλική φασιστική κυβέρνηση, μετά την εξαφάνιση (και
δολοφονία του από τους φασίστες) του σοσιαλιστή βουλευτή Τζιάκομο Ματεόττι στις
11 Ιούνιου 1924.Ο Ματεόττι δολοφονήθηκε από τους ιταλούς φασίστες επειδή μέσα
στο Κοινοβούλιο κατήγγειλε το καθεστώς της βίας και της νοθείας που είχαν
επιβάλλει οι φασίστες κατά τη διάρκεια των εκλογών της 6ης Απριλίου του
1924. Οι βουλευτές της αντιπολίτευσης αποφάσισαν να απέχουν από το Κοινοβούλιο,
και να συναντώνται ξεχωριστά μέχρι να
επικρατήσει και πάλι η νομιμότητα και σταματήσει η δράση των παραστρατιωτικών
φασιστικών ομάδων. Οι βουλευτές, και πριν βρεθεί σ’ ένα δάσος το πτώμα του
Ματεόττι, συγκεντρωνόντουσαν σε μία άλλη αίθουσα του κοινοβουλίου, θεωρώντας αδύνατη
τη λειτουργία του λόγω της συνεχούς παραβίασης των νόμων από την κυβέρνηση του
Μουσολίνι.Ετσι, στις 27 Ιουνίου, αποφάσισαν να αποχωρίσουν.
Στην κίνηση συμμετείχε όλοι η αντιπολίτευση εκτός από τους κομμουνιστές, οι οποίοι αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το κοινοβούλιο στα χέρια των φασιστών, που θα μπορούσαν να περάσουν οποιοδήποτε νόμο χωρίς καμία αντίδραση.
Στην κίνηση συμμετείχε όλοι η αντιπολίτευση εκτός από τους κομμουνιστές, οι οποίοι αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το κοινοβούλιο στα χέρια των φασιστών, που θα μπορούσαν να περάσουν οποιοδήποτε νόμο χωρίς καμία αντίδραση.
