Κάποια στιγμή αυτό
το καλοκαίρι, τελικά, η ελληνική κυβέρνηση θα ανακοινώσει στάση πληρωμών, θα αθετήσει
την πληρωμή των χρεών της σε ευρώ και θα προσπαθήσει να χειριστεί την έξοδο της από το
ενιαίο νόμισμα. Αυτό δεν θα συμβεί επειδή οι άνθρωποι το θέλουν (ακόμα και αν
κάποιος το θέλει), ούτε επειδή είναι η πιο σοφή πολιτική (δεν είναι). Πτώχευση και
έξοδος θα συμβούν επειδή δεν θα μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Χρειαστήκαμε πάνω από μια δεκαετία για να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε. Μετά από μια άνιση απόδοση στη δεκαετία του '90, η οικονομική ανάπτυξη της ενιαίας πλέον Γερμανίας άρχισε να μειώνεται στα 5 πρώτα χρόνια της κυβέρνησης Σρέντερ (Σχήμα 1). Ως απάντηση στη μείωση αυτή, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση υιοθέτησε μια στρατηγική ανάπτυξης με βάση τις εξαγωγές. Η στρατηγική αυτή στηριζόταν στη συμφωνία με τα εργατικά συνδικάτα για περιστολή των πραγματικών μισθών, τη μείωση της προστασίας των εργαζομένων ώστε να καταστεί δυνατή η μείωση μισθών σε μια κατακερματισμένη αγορά εργασίας, και η ντε φάκτο επιδότηση των εξαγωγών μέσω φορολογικών κινήτρων.
Ο ρυθμός ανάπτυξης άρχισε να ανεβαίνει και πάλι, με τα τρία τέταρτα της ανάκαμψης να οφείλεται στην αύξηση των εξαγωγών (Σχήμα 2). Ο αποφασιστικός παράγοντας της αύξησης των εξαγωγών, που και αυτή τη φορά επηρέαζε κατά τα τρία τέταρτα τη μεταβολή, ήταν το κόστος εργασίας ανά μονάδα, το οποίο μειώθηκε ή αυξήθηκε ελάχιστα (Σχήμα 3).Όπως βλέπουμε, ένα μεγάλο μέρος, περίπου το μισό, της μεταβολής του κόστους εργασίας ανά μονάδα προέκυψε από τις διαφορές στους ονομαστικούς μισθούς (Σχήμα 4).
Χρειαστήκαμε πάνω από μια δεκαετία για να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε. Μετά από μια άνιση απόδοση στη δεκαετία του '90, η οικονομική ανάπτυξη της ενιαίας πλέον Γερμανίας άρχισε να μειώνεται στα 5 πρώτα χρόνια της κυβέρνησης Σρέντερ (Σχήμα 1). Ως απάντηση στη μείωση αυτή, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση υιοθέτησε μια στρατηγική ανάπτυξης με βάση τις εξαγωγές. Η στρατηγική αυτή στηριζόταν στη συμφωνία με τα εργατικά συνδικάτα για περιστολή των πραγματικών μισθών, τη μείωση της προστασίας των εργαζομένων ώστε να καταστεί δυνατή η μείωση μισθών σε μια κατακερματισμένη αγορά εργασίας, και η ντε φάκτο επιδότηση των εξαγωγών μέσω φορολογικών κινήτρων.
Ο ρυθμός ανάπτυξης άρχισε να ανεβαίνει και πάλι, με τα τρία τέταρτα της ανάκαμψης να οφείλεται στην αύξηση των εξαγωγών (Σχήμα 2). Ο αποφασιστικός παράγοντας της αύξησης των εξαγωγών, που και αυτή τη φορά επηρέαζε κατά τα τρία τέταρτα τη μεταβολή, ήταν το κόστος εργασίας ανά μονάδα, το οποίο μειώθηκε ή αυξήθηκε ελάχιστα (Σχήμα 3).Όπως βλέπουμε, ένα μεγάλο μέρος, περίπου το μισό, της μεταβολής του κόστους εργασίας ανά μονάδα προέκυψε από τις διαφορές στους ονομαστικούς μισθούς (Σχήμα 4).
Ένας απλός πολλαπλασιασμός μας δείχνει ότι το ένα
τέταρτο των αναπτυξιακών επιδόσεων της πολιτικής της Γερμανίας μπορεί να αποδωθεί στην περικοπή των πραγματικών μισθών (0,75 x 0,75 x 0,5 = 0,28 ή 28%). Μια
παρενέργεια, προγραμματισμένη ή όχι, της
περικοπής των μισθών υπήρξε μια μικρή αύξηση των εισαγωγών της Γερμανίας, πράγμα
που συνεπάγεται την αύξηση του πλεονάσματος του εμπορικού ισοζυγίου.
 | ||||
Σχ. 1. Αύξηση γερμανικού ΑΕΠ, 1999-2011 |
Σχ. 2. Ποσοστιαία μεταβολή της αύξησης των πραγματικών εξαγωγών και αύξηση του γερμανικού ΑΕΠ,1992-2011
Σχ.3. Ποσοστιαία μεταβολή της αύξησης των πραγματικών εξαγωγών και του ονομαστικού κόστους εργασίας ανά μονάδα
Σχ.4. Ποσοστιαία μεταβολή του κόστους εργασίας ανά ονομαστική μονάδα εργασίας στη Γερμανία,1992-2011
Επειδή το
μεγαλύτερο μέρος των γερμανικών εξαγωγών κατευθυνόταν προς τα άλλα μέλη της ΕΕ,
μια στρατηγική της Γερμανίας με βάση τις εξαγωγές, σήμαινε αύξηση των
εισαγωγών προς άλλες χώρες. Το 2000 το εμπορικό ισοζύγιο της Γερμανίας εμφάνιζε πλεόνασμα 6 δισ. δολάρια, ενώ το εμπορικό πλεόνασμα των άλλων χωρών της ζώνης
του ευρώ, ήταν συνολικά 33 δισ. δολάρια (Σχήμα
5). Δύο χρόνια αργότερα τα δύο εμπορικά πλεονάσματα είχαν αυξηθεί στα 92 και 77 δισεκ. ευρώ αντίστοιχα. Στη
συνέχεια άρχισε η στρατηγική ανάπτυξης της Γερμανίας με βάση τις εξαγωγές
της. Στο ξεκίνημα της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008, το γερμανικό εμπορικό
ισοζύγιο ήταν 227 δισ. ευρώ, ενώ των άλλων χωρών είχε μειωθεί κάτω από τα 95
δισ. ευρώ (Σχήμα 6). Η πολιτική "φτωχοποίησε το γείτονα σου" ("beg-thy-neighbor") είχε κάνει
καλά τη δουλειά της.
Η στρατηγική ανάπτυξης της σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση, που συνέχισε με ζήλο ο συνασπισμός της Αγκελα Μέρκελ, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από την αρχή της κρίσης του ευρώ. Η αυξανόμενη διαφορά των εμπορικών ισοζυγίων των χωρών της ευρωζώνης από απλό πρόβλημα πήρε καταστροφικές διαστάσεις όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση. Στο τέλος της δεκαετίας, το μόνο ερώτημα ήταν ποια χώρα θα πληγεί πρώτη. Και ήταν η Ελλάδα, αφού ήταν το μόνο μέλος της Ευρώπης με ένα τόσο μεγάλο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου και ένα τόσο μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα (το τελευταίο ίσο ή μικρότερο με το 7% του ΑΕΠ το 2007, ανέβηκε στο 10% το 2008 και στο 16 % περίπου το 2009).
Σ’αυτό το σημείο το επόμενο πλήγμα ήταν προ των πυλών, αν και λίγοι το αντιλήφθηκαν εξ αρχής. Και όπως η Κασσάνδρα, δεν ακούστηκαν. Το μόνο που δεν μπορούσε να προσδιοριστεί με ακρίβεια ήταν το πότε η Ελλάδα θα δήλωνε στάση πληρωμών και έξοδο από το ευρώ.
Όταν συνέβη η αναπόφευκτη αδυναμία πληρωμών της Ελλάδας το πρώτο εξάμηνο του 2010, η φυσική βραχυπρόθεσμη λύση θα ήταν να ανασταλεί ή να τροποποιηθεί το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και να αγόραζε (η ΕΚΤ) το σύνολο του ελληνικού χρέους. Έτσι θα είχε αποφευχθεί η καταστροφή περιορίζοντας το έργο της προσαρμογής της εμπορικής ανταγωνιστικότητας της χώρας. Η τρόικα αποτελούμενη από τη γερμανική κυβέρνηση, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ επέλεξε, όμως, να επιβάλει μια πολιτική λιτότητας που καμία κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει και, εάν την εφάρμοζε, θα καθιστούσε αδύνατη τη δημοσιονομική διαχείριση του χρέους. Η στάση πληρωμών της Ελλάδας και η έξοδος της από το ευρώ ήταν μόνο θέμα χρόνου.
Εχοντας στείλει ένα σαφές μήνυμα στους κερδοσκόπους ότι δεν θα εγγυόταν τους τίτλους του ελληνικού δημοσίου, η γερμανική κυβέρνηση και η ΕΚΤ, και φαινομενικά όχι το ΔΝΤ, φάνηκαν να εκπλήσσονται με τη μετάδοση της κρίσης στην Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία (το ακρωνύμιο "PIGS" ). Μακριά από μια επανεξέταση αυτών των πολιτικών, η λεγόμενη μετάδοση οδήγησε στην υιοθέτηση μιας ολοένα και πιο σκληρής γραμμή το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες (που υποστηρίζονται από οπαδούς ήσσονος σημασίας και με δευτερεύοντα ρόλο, όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Φινλανδία)
Όταν η δημοκρατικά εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε να εφαρμόσει με επιτυχία το αδύνατο, αντικαταστάθηκε από μία μη εκλεγμένη, γεγονός που δεν έχει το προηγούμενο του στη Δυτική Ευρώπη από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το βραβείο στην ελληνική κυβέρνηση για τα δύο χρόνια επιμελούς προσπάθειας να εφαρμόσει μέτρα λιτότητας που ήταν αδύνατο να εφαρμοστούν, ήταν η οικονομική κατάρρευση και ένα δημόσιο χρέος χωρίς καμία δυνατότητα διαχείρισης (Σχήμα 7).
Η στρατηγική ανάπτυξης της σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση, που συνέχισε με ζήλο ο συνασπισμός της Αγκελα Μέρκελ, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από την αρχή της κρίσης του ευρώ. Η αυξανόμενη διαφορά των εμπορικών ισοζυγίων των χωρών της ευρωζώνης από απλό πρόβλημα πήρε καταστροφικές διαστάσεις όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση. Στο τέλος της δεκαετίας, το μόνο ερώτημα ήταν ποια χώρα θα πληγεί πρώτη. Και ήταν η Ελλάδα, αφού ήταν το μόνο μέλος της Ευρώπης με ένα τόσο μεγάλο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου και ένα τόσο μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα (το τελευταίο ίσο ή μικρότερο με το 7% του ΑΕΠ το 2007, ανέβηκε στο 10% το 2008 και στο 16 % περίπου το 2009).
Σ’αυτό το σημείο το επόμενο πλήγμα ήταν προ των πυλών, αν και λίγοι το αντιλήφθηκαν εξ αρχής. Και όπως η Κασσάνδρα, δεν ακούστηκαν. Το μόνο που δεν μπορούσε να προσδιοριστεί με ακρίβεια ήταν το πότε η Ελλάδα θα δήλωνε στάση πληρωμών και έξοδο από το ευρώ.
Όταν συνέβη η αναπόφευκτη αδυναμία πληρωμών της Ελλάδας το πρώτο εξάμηνο του 2010, η φυσική βραχυπρόθεσμη λύση θα ήταν να ανασταλεί ή να τροποποιηθεί το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και να αγόραζε (η ΕΚΤ) το σύνολο του ελληνικού χρέους. Έτσι θα είχε αποφευχθεί η καταστροφή περιορίζοντας το έργο της προσαρμογής της εμπορικής ανταγωνιστικότητας της χώρας. Η τρόικα αποτελούμενη από τη γερμανική κυβέρνηση, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ επέλεξε, όμως, να επιβάλει μια πολιτική λιτότητας που καμία κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει και, εάν την εφάρμοζε, θα καθιστούσε αδύνατη τη δημοσιονομική διαχείριση του χρέους. Η στάση πληρωμών της Ελλάδας και η έξοδος της από το ευρώ ήταν μόνο θέμα χρόνου.
Εχοντας στείλει ένα σαφές μήνυμα στους κερδοσκόπους ότι δεν θα εγγυόταν τους τίτλους του ελληνικού δημοσίου, η γερμανική κυβέρνηση και η ΕΚΤ, και φαινομενικά όχι το ΔΝΤ, φάνηκαν να εκπλήσσονται με τη μετάδοση της κρίσης στην Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία (το ακρωνύμιο "PIGS" ). Μακριά από μια επανεξέταση αυτών των πολιτικών, η λεγόμενη μετάδοση οδήγησε στην υιοθέτηση μιας ολοένα και πιο σκληρής γραμμή το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες (που υποστηρίζονται από οπαδούς ήσσονος σημασίας και με δευτερεύοντα ρόλο, όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Φινλανδία)
Όταν η δημοκρατικά εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε να εφαρμόσει με επιτυχία το αδύνατο, αντικαταστάθηκε από μία μη εκλεγμένη, γεγονός που δεν έχει το προηγούμενο του στη Δυτική Ευρώπη από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το βραβείο στην ελληνική κυβέρνηση για τα δύο χρόνια επιμελούς προσπάθειας να εφαρμόσει μέτρα λιτότητας που ήταν αδύνατο να εφαρμοστούν, ήταν η οικονομική κατάρρευση και ένα δημόσιο χρέος χωρίς καμία δυνατότητα διαχείρισης (Σχήμα 7).
Ένα δημόσιο χρέος που την περίοδο 2000-08 ήταν κατά μέσο
όρο το 115% του ΑΕΠ θα ανέλθει στο 133% το 2009, σε 150% το 2010, και σε 165% στο
τέλος του 2011.
Σχ.5. Εμπορικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών,Γερμανία και άλλες ευρωπαικές χώρες 2000-2011 (σε δις δολάρια ΗΠΑ)
Σχ.6. Εμπόρικό ισοζύγιο των PIGS,2000-2011 (σε δις δολάρια ΗΠΑ)
Σχ.7. Αύξηση ΑΕΠ και δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ,Ελλάδα,1996-2011
Το τελικό
στοιχείο για την ολοκλήρωση της καταστροφής ήρθε σε μια συνάντηση της Ομάδας
των 8 και στη συνέχεια των ευρωπαϊκών χωρών, την περασμένη εβδομάδα. Η
Γερμανίδα καγκελάριος επανέλαβε την άρνησή της να επανεξετάσει τη μοναδική δυνατότητα για να
αποφευχθεί η στάση πληρωμών της Ελλάδας, την άμεση μείωση του χρέους μέσω "διαγραφής"
του ή τη ριζική επαναδιαπραγμάτευση των προθεσμιών πληρωμής του. Οι μεγαλύτερες
ευρωπαϊκές τράπεζες έχοντας προεξοφλήσει εδώ και πολύ καιρό αυτή την απόρριψη,
ειδικά οι γερμανικές ήταν έτοιμες, αυξάνοντας, βασικά, τη βάση των στοιχείων
ενεργητικού τους με φθηνή ρευστότητα από την ΕΚΤ. Το αστείο με τη μελλοντική
στάση πληρωμών της Ελλάδας είναι ότι η δημιουργία πίστωσης από την ΕΚΤ, για να
αποσοβηθεί υποτίθεται η στάση πληρωμών της
χώρας, στην ουσία τη διευκολύνει .
Στις 17 Ιουνίου θα διεξαχθούν οι εκλογές στην Ελλάδα. Η επόμενη κυβέρνηση, αν σχηματιστεί, θα κηρύξει στάση πληρωμών (εάν οι πιστωτές δεν την υποχρεώσουν να το κάνει πριν τις εκλογές). Αν η αριστερά σχηματίσει κυβέρνηση θα προσπαθήσει να διαχειριστεί τη στάση πληρωμών με ορθολογικό τρόπο. Είναι πιθανό ξένοι ηγέτες, όπως ο Ντέιβιντ Κάμερον μαζί με τον οικονομικό τύπο να τρομοκρατήσουν το εκλογικό σώμα για να επανέλθουν και πάλι οι συνήθεις ύποπτοι. Αν αυτό συμβεί, τότε η στάση πληρωμών θα είναι χαοτική αφού η ίδια συμμορία θα συνεχίσει τη φάρσα της μείωσης του δημόσιου χρέους κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Βερολίνου και των Βρυξελλών.
Αν τον Μάιο του 2010 δινόταν μια ευαίσθητη απάντηση στο ζήτημα της πτώχευσης, η Ελλάδα θα ήταν σε θέση να αποφύγει τη στάση πληρωμών. Η εισαγωγή ενός ευρωομόλογου στα μέσα του 20011 θα έβαζε ένα τέλος στην κρίση του ευρώ και θα απλοποιούσε το πρόβλημα της προσαρμογής του ισοζυγίου πληρωμών της Ελλάδας (αν και θα εξακολουθούσαν να χρειάζονται μικρές αλλαγές). Την περασμένη εβδομάδα, η Αγκελα Μέρκελ θα μπορούσε να ανοίξει τη συνάντηση των G8 με τρόπο δραματικό ανακοινώνοντας ότι η κυβέρνησή της θα εγγυόταν αμέσως το ελληνικό χρέος, ότι συμφωνεί με την έκδοση ενός κοινού ευρωομολόγου, και θα συγκαλούσε σύσκεψη των αρχηγών των ευρωπαϊκών χωρών για να ακολουθήσει μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική.
Τίποτα από όλα αυτά δεν συνέβη. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να περιμένουμε ότι θα πέρναγε κάποιο από αυτά τα ορθολογικά μέτρα. Η στάση πληρωμών της Ελλάδας και η έξοδό της από το ευρώ έχουν προαναγγελθεί, και τι θα συμβεί στη συνέχεια μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν.
Στις 17 Ιουνίου θα διεξαχθούν οι εκλογές στην Ελλάδα. Η επόμενη κυβέρνηση, αν σχηματιστεί, θα κηρύξει στάση πληρωμών (εάν οι πιστωτές δεν την υποχρεώσουν να το κάνει πριν τις εκλογές). Αν η αριστερά σχηματίσει κυβέρνηση θα προσπαθήσει να διαχειριστεί τη στάση πληρωμών με ορθολογικό τρόπο. Είναι πιθανό ξένοι ηγέτες, όπως ο Ντέιβιντ Κάμερον μαζί με τον οικονομικό τύπο να τρομοκρατήσουν το εκλογικό σώμα για να επανέλθουν και πάλι οι συνήθεις ύποπτοι. Αν αυτό συμβεί, τότε η στάση πληρωμών θα είναι χαοτική αφού η ίδια συμμορία θα συνεχίσει τη φάρσα της μείωσης του δημόσιου χρέους κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Βερολίνου και των Βρυξελλών.
Αν τον Μάιο του 2010 δινόταν μια ευαίσθητη απάντηση στο ζήτημα της πτώχευσης, η Ελλάδα θα ήταν σε θέση να αποφύγει τη στάση πληρωμών. Η εισαγωγή ενός ευρωομόλογου στα μέσα του 20011 θα έβαζε ένα τέλος στην κρίση του ευρώ και θα απλοποιούσε το πρόβλημα της προσαρμογής του ισοζυγίου πληρωμών της Ελλάδας (αν και θα εξακολουθούσαν να χρειάζονται μικρές αλλαγές). Την περασμένη εβδομάδα, η Αγκελα Μέρκελ θα μπορούσε να ανοίξει τη συνάντηση των G8 με τρόπο δραματικό ανακοινώνοντας ότι η κυβέρνησή της θα εγγυόταν αμέσως το ελληνικό χρέος, ότι συμφωνεί με την έκδοση ενός κοινού ευρωομολόγου, και θα συγκαλούσε σύσκεψη των αρχηγών των ευρωπαϊκών χωρών για να ακολουθήσει μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική.
Τίποτα από όλα αυτά δεν συνέβη. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να περιμένουμε ότι θα πέρναγε κάποιο από αυτά τα ορθολογικά μέτρα. Η στάση πληρωμών της Ελλάδας και η έξοδό της από το ευρώ έχουν προαναγγελθεί, και τι θα συμβεί στη συνέχεια μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου