- από τον Michael Roberts -
Οι μεγάλες οικονομίες πλησιάζουν όλο και πιο κοντά στην ύφεση,
αν δεν έχουν ήδη φτάσει εκεί- ωστόσο τα ποσοστά του πληθωρισμού συνεχίζουν να
αυξάνονται (προς το παρόν). Τα τελευταία στοιχεία για την επιχειρηματική
δραστηριότητα του Δείκτη Υπευθύνων Προμηθειών (Purchasing Managers Index, PMI)
δείχνουν ότι τόσο η Ευρωζώνη όσο και οι ΗΠΑ βρίσκονται πλέον σε φάση
συρρίκνωσης (δηλαδή κάτω από το 50). Για τον Ιούλιο του 2021, οι σύνθετοι
δείκτες PMI (αυτοί που συγκεντρώνουν στοιχεία τόσο για τη μεταποίηση όσο και
τις υπηρεσίες) για τις μεγάλες οικονομίες δείχνουν:
ΗΠΑ 47,5 (συρρίκνωση)
Ευρωζώνη 49,4 (συρρίκνωση)
Ιαπωνία 50,6 (επιβράδυνση της επέκτασης)
Γερμανία 48,0 (συρρίκνωση)
Ηνωμένο Βασίλειο 52,8 (επιβράδυνση της επέκτασης)
Το αποτέλεσμα της Ευρωζώνης δεν θα πρέπει να εκπλήσσει πλέον
κανέναν, δεδομένου του αντίκτυπου που προκαλούν οι κυρώσεις στις εισαγωγές
ενέργειας από τη Ρωσία, οι οποίες αποδυναμώνουν αισθητά τη βιομηχανική παραγωγή
στην καρδιά της Ευρώπης. Η γερμανική βιομηχανική παραγωγή συρρικνώνεται για περισσότερο
από τρεις μήνες. Μεγάλο το σοκ και στην οικονομία των ΗΠΑ.
Ο σύνθετος δείκτης PMI των ΗΠΑ άρχισε να συρρικνώνεται και
διαμορφώθηκε στο 47,5 τον Ιούλιο του 2021, από 52,3 τον Ιούνιο, σημειώνοντας
σημαντική πτώση της παραγωγής του ιδιωτικού τομέα. Σε σύγκριση με τα αρχικά
στάδια της πανδημίας, τον Μάιο του 2020, ο ρυθμός συρρίκνωσης ήταν ο πιο
απότομος, καθώς τόσο οι παραγωγοί όσο και οι πάροχοι υπηρεσιών αντιμετώπισαν
μέτριες συνθήκες ζήτησης.
Έτσι, καθώς μπαίνουμε στο δεύτερο εξάμηνο του 2022, η
επιχειρηματική δραστηριότητα στις ΗΠΑ καταποντίζεται. Σύμφωνα με την πιο
πρόσφατη εκτίμηση της αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ – με το μοντέλο GDP NOW της
Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Ατλάντα - η αμερικανική οικονομία τους τρεις μήνες
έως τον Ιούνιο συρρικνώθηκε με ετήσιο ρυθμό -1,6%, ισοφαρίζοντας την αντίστοιχη
μείωση -1,6% που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο. Εάν η εκτίμηση αυτή επιβεβαιωθεί
την επόμενη εβδομάδα, οι ΗΠΑ θα εισέλθουν τεχνικά σε ύφεση. Η αντίδραση είναι,
«πώς μπορεί η αμερικανική οικονομία να βρίσκεται σε ύφεση ή κοντά σε ύφεση,
όταν το ποσοστό ανεργίας είναι κοντά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και οι μισθοί
συνεχίζουν να αυξάνονται;». Αλλά αυτή είναι μια μάλλον αμφίβολη απάντηση.
Πριν απ' όλα, υπάρχουν δύο τρόποι μέτρησης της απασχόλησης
στις ΗΠΑ: τα στοιχεία για τους μισθούς και η έρευνα για τα νοικοκυριά (έρευνα
για νοικοκυριά με έναν εργαζόμενο). Η τελευταία δείχνει σήμερα μια αντίθετη
κατάσταση από την πρώτη, δηλαδή μια μείωση του αριθμού των Αμερικανών που
εργάζονται.
Σύμφωνα με τον υπολογισμό των νοικοκυριών, το εργατικό
δυναμικό συρρικνώθηκε από 164,376 εκατομμύρια σε 164,023 εκατομμύρια και το
ποσοστό συμμετοχής (οι απασχολούμενοι ως προς το σύνολο του πληθυσμού σε ηλικία
εργασίας) μειώθηκε περισσότερο από το αναμενόμενο, στο 62,2%. Επιπλέον, οι
αρχικές αιτήσεις που σχετίζονται με την ανεργία (ο αριθμός των ατόμων που
ζητούν επιδόματα επειδή είναι άνεργοι) αυξάνονται πλέον σταθερά.
Δεύτερον, και πιο σημαντικό, σε μια ύφεση, η ανεργία αποτελεί
δείκτη υστέρησης. Ο πρόδρομος δείκτης, αντίθετα, είναι η κίνηση των εταιρικών
κερδών και των επιχειρηματικών επενδύσεων ακολουθούμενα από την παραγωγή και
στη συνέχεια από την ανεργία.
Η απασχόληση έρχεται τελευταία, καθώς αυξάνεται μόνο όταν οι
επιχειρήσεις σταματήσουν να προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζόμενους και
αρχίζουν να τη μειώνουν. Και αυτό το κάνουν μόνο όταν η κερδοφορία και η
παραγωγή αρχίζουν να μειώνονται. Και τώρα, αφού έφτασαν σε ιστορικά υψηλά
επίπεδα, τα περιθώρια κέρδους άρχισαν να μειώνονται.
Κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης της παραγωγής λόγω του COVID,
τα κέρδη αυξήθηκαν απότομα σε σχέση με τους μισθούς και λειτούργησαν ως
κινητήρια δύναμη και μοχλός αύξησης του πληθωρισμού. Τώρα η κατάσταση αρχίζει
να αλλάζει, καθώς τα κέρδη συμπιέζονται από την αύξηση του κόστους των υλικών
και την εξασθένηση της ζήτησης.
Αλλά στην Ευρώπη τα στοιχεία για μια πραγματική κατάρρευση
είναι πιο πειστικά. Και δεν είναι μόνο οι αριθμοί οικονομικής ανάπτυξης που το
δείχνουν. Επιπλέον, η Ευρώπη αντιμετωπίζει τεράστιες πιέσεις στην παραγωγή και
την εισαγωγή ενέργειας, επειδή οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στις εισαγωγές
ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου δεν θα αντισταθμιστούν επαρκώς από
εισαγωγές από άλλες χώρες. Πολλές γερμανικές βιομηχανίες προειδοποιούν ότι θα
πρέπει να διακόψουν εντελώς την παραγωγή τους εάν μειωθούν οι ενεργειακές
εισροές. Ο Petr Cingr, διευθύνων σύμβουλος του μεγαλύτερου παραγωγού αμμωνίας
της Γερμανίας και βασικού προμηθευτή λιπασμάτων και υγρών καυσαερίων για
κινητήρες ντίζελ, προειδοποίησε για τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει το
τέλος της προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου.
«Πρέπει να σταματήσουμε [την παραγωγή] αμέσως», είπε, «από το
100 στο μηδέν». Σύμφωνα με τους αναλυτές της UBS, η απουσία φυσικού αερίου το
χειμώνα θα προκαλέσει «βαθιά ύφεση», οδηγώντας σε συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 6%
μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Η γερμανική Bundesbank προειδοποίησε ότι οι
επιπτώσεις στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού λόγω μιας πιθανής διακοπής του
εφοδιασμού από τη Ρωσία θα αύξαναν το αρχικό σοκ κατά δυόμισι φορές. Η
ThyssenKrupp, η μεγαλύτερη χαλυβουργία της Γερμανίας, δήλωσε ότι χωρίς φυσικό
αέριο για τη λειτουργία των κλιβάνων της, «δεν μπορούν να αποκλειστούν διακοπές
λειτουργίας και τεχνικές ζημιές στα εργοστάσιά μας».
Κι ακόμα χειρότερα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες, ο
πληθωρισμός εξακολουθεί να αυξάνεται. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική
Τράπεζα (ΕΚΤ) αποφάσισε να παρέμβει και να αυξήσει δραστικά τα επιτόκια. Την
περασμένη εβδομάδα αύξησε το επιτόκιο αναφοράς κατά 50 μονάδες βάσης,
περισσότερο από το αναμενόμενο, οδηγώντας το επιτόκιο σε θετικό έδαφος για
πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία.. Οι ημέρες της «ποσοτικής χαλάρωσης» έχουν
αντικατασταθεί από την «ποσοτική σύσφιξη». [* Η ποσοτική σύσφιξη είναι ένα
περιοριστικό εργαλείο νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζεται από τις κεντρικές
τράπεζες για τη μείωση της ποσότητας ρευστότητας ή της προσφοράς χρήματος στην
οικονομία. από: Wikipedia (Αγγλικά)*]
Αλλά για χώρες όπως η Ιταλία, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό
από τη ρωσική ενέργεια, η κίνηση αυτή έρχεται στη χειρότερη δυνατή στιγμή. Την
περασμένη εβδομάδα, ο τεχνοκράτης πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, ο Ιταλός πρωθυπουργός
Μάριο Ντράγκι, αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν πολλά κόμματα του κυβερνητικού
του συνασπισμού απέσυραν την υποστήριξή τους- ορισμένα επειδή αντιτάχθηκαν στην
υποστήριξή του για στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, άλλα επειδή είδαν μια
ευκαιρία να κερδίσουν εκλογές. Η Ιταλία έχει ένα πολύ υψηλό δείκτη χρέους προς
ΑΕΠ.
Μέχρι στιγμής το κόστος των τόκων για την εξυπηρέτηση του
χρέους ήταν χαμηλό, επειδή τα επιτόκια διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα από την
ΕΚΤ, η οποία έχει επίσης χορηγήσει πιστώσεις δισεκατομμυρίων στις κυβερνήσεις
της Ευρωζώνης. Αλλά τώρα τα επιτόκια αυξάνονται και οι επενδυτές σε ιταλικά
κρατικά ομόλογα ανησυχούν ότι η Ιταλία (μια χώρα χωρίς σταθερή διακυβέρνηση)
μπορεί να δυσκολευτεί να εξυπηρετήσει το χρέος της. Ως εκ τούτου, η απόδοση των
ιταλικών ομολόγων δεκαετίας αυξήθηκε πάνω από το 3,5%. Η πτώση της ιταλικής κυβέρνησης απειλεί
επίσης τη διανομή δισεκατομμυρίων ευρώ από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης
της ΕΕ, τα οποία υποτίθεται ότι θα πάνε στην Ιταλία το επόμενο έτος για την
τόνωση της οικονομικής της ανάπτυξης.
Ετσι, η ευρωπαϊκή οικονομία παίρνει την κατηφόρα την ώρα που η
ΕΚΤ αυξάνει τα επιτόκια για να ελέγξει τον πληθωρισμό. Όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενες αναρτήσεις
μου, η αύξηση των επιτοκίων για τον έλεγχο του αυξανόμενου πληθωρισμού που
προκαλείται από την αδύναμη προσφορά και παραγωγικότητα και τον πόλεμο στην
Ουκρανία δεν θα λειτουργήσει, αλλά θα προκαλέσει ύφεση. Τώρα, η ΕΚΤ κατέφυγε σε
ένα απελπισμένο μέτρο, εισάγοντας ένα μέσο προστασίας της κυκλοφορίας
(transmission protection instrument, TPI), μια νέα μορφή πίστωσης που θα
παρέχεται σε κυβερνήσεις όπως η Ιταλία σε περίπτωση κατάρρευσης των τιμών των
ομολόγων τους. Ωστόσο, το μέσο αυτό μπορεί να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ, καθώς
κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι η ΕΚΤ χρηματοδοτεί επ' αόριστον τις δημοσιονομικές
δαπάνες της Ιταλίας, κάτι που είναι πιθανώς αντίθετο με όλους τους κανόνες του
Μάαστριχτ για την Ευρωζώνη.
Η ΕΚΤ βρίσκεται μπροστά σε αυτό που ένας αναλυτής χαρακτήρισε
«εφιαλτικό σενάριο». Η αναπληρώτρια
διευθύντρια του Ινστιτούτου Bruegel. με έδρα τις Βρυξέλλες, Μαρία Δεμερτζή,
δήλωσε: «Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε είναι ότι, λόγω της ενεργειακής κρίσης,
η ευρωζώνη μπορεί να καταλήξει σε ύφεση, ενώ ταυτόχρονα η ΕΚΤ θα πρέπει να
συνεχίσει να αυξάνει τα επιτόκια σε περίπτωση που δεν μειωθεί ο
πληθωρισμός». Ο Krishna Guha, επικεφαλής
πολιτικής και κεντρικής τραπεζικής στρατηγικής της αμερικανικής επενδυτικής
τράπεζας Evercore, δήλωσε: «Για την ΕΚΤ, ο συνδυασμός ενός γιγαντιαίου
στασιμοπληθωριστικού σοκ λόγω της μετατροπής του ρωσικού φυσικού αερίου σε
όπλο, σε συνδυασμό με μια πολιτική κρίση στην Ιταλία είναι όσο πιο κοντά στην
τέλεια καταιγίδα μπορεί κανείς να φανταστεί.
- Michael Roberts - Δημοσιεύθηκε στις 24/7/2022 στο blog του
Michael Roberts. Blogging από έναν μαρξιστή οικονομολόγο
Europe: caught in a trap
