Eric Hobsbawm: Ο μαρξισμός σήμερα

Το blog πήρε συνέντευξη από τον Eric Hobsbawm, έναν από τους μεγαλύτερους ζώντες μαρξιστές ιστορικούς, την ημέρα των 94ων γενέθλιων του με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του τελευταίου βιβλίου του με τίτλο «Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Για ποιο λόγο πρέπει να ανακαλύψουμε και πάλι την κληρονομιά του μαρξισμού». Ο Hobsbawm βλέπει μια μετατόπιση της Ευρώπης προς τα δεξιά τα επόμενα χρόνια για λόγους που έχουν σχέση με την οικονομική ύφεση και την αναζήτηση ασφάλειας και την στασιμότητα της ΕΕ, η οποία επιβαρύνεται από τη σταθερή επέκτασή της προς Ανατολάς και την έλλειψη ενός κοινού πολιτικού οράματος. Τα λαικά κινήματα, θα αναπτυχθούν περισσότερο σε περιοχές με  μεγαλύτερο ποσοστό νέων, δηλαδή, στη Βόρεια Αφρική και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αλλά, πάνω απ 'όλα, ο Hobsbawm, ο οποίος επιμένει να υποστηρίζει ότι είναι ιστορικός και όχι μελλοντολόγος, μας λέει τι είναι σήμερα ο μαρξισμός και πως επηρεάζει τα πράγματα.

Eric Hobsbawm: Είμαι ο Eric Hobsbawm, ένας ιστορικός σε βαθειά γεράματα.Κατά σύμπτωση μου τηλεφωνήσατε την ημέρα των 94 γενεθλίων μου. Τελευταία ασχολούμαι περισσότερο με την συγγραφή της ιστορίας των κοινωνικών κινημάτων και τη γενική ιστορία της Ευρώπης και του κόσμου τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Νομίζω ότι όλα τα βιβλία μου είναι διαθέσιμα στα ιταλικά και ότι ορισμένα από αυτά γνώρισαν κάποια επιτυχία.

Blog: Ο μαρξισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φαινόμενο μετα-ιδεολογικό;

 Eric Hobsbawm: Δεν χρησιμοποιώ τον όρο "μετά ιδεολογικό φαινόμενο" για να περιγράψω το μαρξισμό, αλλά είναι αλήθεια ότι πλέον ο μαρξισμός δεν είναι ένα σύστημα ιδεολογικό που συνδέεται  με τα μεγάλα μαζικά πολιτικά κινήματα σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, αν και εξακολουθώ να πιστεύω ότι συνεχίζουν να υπάρχουν κάποια μικρά κινήματα αυτού του είδους. Έτσι,με αυτή την έννοια είχαμε μια σημαντική αλλαγή όσον αφορά τον πολιτικό ρόλο του μαρξισμού στην πολιτική ζωή της Ευρώπης. Υπάρχουν βέβαια ακόμα κάποια μέρη στον κόσμο, όπου αυτό ακόμη δεν έχει συμβεί, όπως για παράδειγμα, στη Λατινική Αμερική.
 

Όσο για τις συνέπειες αυτής της αλλαγής, θα λεγα ότι θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στα επιτεύγματα του μαρξισμού που έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Τα οποία κατά τη γνώμη μου είναι τα εξής: ο Μαρξ εισήγαγε πρώτος κάτι που θεωρείται καινοτομία, αλλά που δεν έχει ακόμη πραγματωθεί πλήρως, δηλαδή την αίσθηση ότι το σημερινό οικονομικό σύστημα δεν είναι αιώνιο ούτε και υπήρχε ποτέ περίπτωση να είναι, αλλά ότι πρόκειται απλά για μια φάση της ιστορικής εξέλιξης και μέλλει να εξαφανιστεί και να μετατραπεί σε κάτι άλλο με το πέρασμα του χρόνου, αυτό είναι το σημαντικό.
 

Δεύτερον, νομίζω ότι ο Μαρξ επικεντρώθηκε στην ανάλυση ενός συγκεκριμένου τρόπου λειτουργίας, δηλαδή στον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και στο πώς αυτό εξελίχθηκε. Ειδικότερα, εστίασε την προσοχή του στον περίεργο και ασυνεχή τρόπο εξέλιξης του συστήματος και την ανάπτυξη αντιφάσεων που τελικά παρήγαγαν μεγάλες κρίσεις.
 

Το βασικό προσόν του μαρξισμού, είναι ότι θεωρεί τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα που γεννά περιοδικά εντός του πραγματικές και αυθεντικές εσωτερικές αντιφάσεις που οδηγούν σε διαφόρων ειδών κρίσεις. Αυτές οι κρίσεις ξεπερνιούνται μέσω ενός ριζικού μετασχηματισμού  ή μικρότερες συστημικές αλλαγές. Και είναι ακριβώς λόγω αυτής της ασυνέχειας, και αυτής της προϋπόθεσης, που ο καπιταλισμός λειτουργεί όχι ως ένα σύστημα που τείνει στην αποσταθεροποίηση, αλλά αντίθετα, ως ένα σύστημα, μόνιμα ασταθές και που,άρα, χρειάζεται να μετασχηματιστεί ριζικά. Αυτό είναι το ουσιαστικότερο στοιχείο του μαρξισμού, που συνεχίζει να επιβιώνει μέχρι σήμερα.

Το τρίτο στοιχείο που πιστεύω ότι εξακολουθεί να ισχύει, από το λεγόμενο ιδεολογικό φαινόμενο είναι ότι, για τους περισσότερους μαρξιστές, ο μαρξισμός βασίζεται σε μια βαθιά αίσθηση της κοινωνικής αδικίας και της κοινωνικής ανισότητας και τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων και ισχυρών του κόσμου.
Τέλος, πιστεύω ότι θα πρεπε, ίσως, να προστεθεί και ένα άλλο στοιχείο που ίσως ο Μαρξ να μη μπορούσε να διακρίνει, αν και υπήρχε, δηλαδή το ουτοπικό στοιχείο. Μια πεποίθηση ότι κατά κάποιον τρόπο η νέα κοινωνία που θα γεννιόταν θα ήταν καλύτερη και πιο ανθρώπινη από αυτή που ζούμε.


Η Ευρώπη βαδίζει προς τα δεξιά;
Blog: Στη Βόρεια Αφρική και σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ιρλανδία, τα κινήματα των νέων που γεννήθηκαν από το διαδίκτυο  ζητούν μια ριζική αλλαγή των κοινωνικών επιλογών. Εν τω μεταξύ, η Ισπανία, η Ουγγαρία και η Φινλανδία βαδίζουν προς τα δεξιά, η Δανία έκλεισε τα σύνορα Σένγκεν και στη Γαλλία το ακροδεξιό εθνικιστικό κόμμα μπορεί να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές. Αυτό  δεν είναι μια αντίφαση;
 

Πέθανε ο Ερικ Χόμπσμπαουμ

                                        
Έφυγε από την ζωή σε ηλικία 95 ετών, ένας από τους 

κορυφαίους ιστορικούς του 20ου αιώνα,ο Έρικ Χόμπσμπάουμ, 
ο οποίος νοσηλευόταν με πνευμονία σε νοσοκομείο του Λονδίνου.

    

    
                     

                     

Ο Έρικ Χόμπσμπαουμ μιλά στον Βλόντεκ Γκόλντκορν

Χόμπσμπαουμ : "Ο κρατικός καπιταλισμός θα αντικαταστήσει την ελεύθερη αγορά"

Συνέντευξη του  Έρικ Χόμπσμπαουμ στον Βλόντεκ Γκόλντκορν του περιοδικού L'Espresso

«Με ρωτάτε αν είναι δυνατόν να υπάρξει καπιταλισμός χωρίς κρίσεις. Όχι δεν είναι. Από την εποχή του Μαρξ γνωρίζουμε  ότι ο καπιταλισμός ζει και εξελίσσεται με κρίσεις και αναδιαρθρώσεις. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τη σοβαρότητα της σημερινής, επειδή  βρισκόμαστε ακόμη στη μέση της».

Η σημερινή κρίση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες;
«Ναι, γιατί συνδέεται με μια μετατόπιση του κέντρου βάρους του πλανήτη: Από τις παλιές καπιταλιστικές χώρες προς αναδυόμενες χώρες. Από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό και τον Ειρηνικό. Αν τη δεκαετία του 1930 όλος ο κόσμος αντιμετώπιζε μια κρίση, εκτός της ΕΣΣΔ, σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Οι επιπτώσεις είναι διαφορετικές στην Ευρώπη σε σύγκριση με τις χώρες BRIC(Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Μια άλλη διαφορά, σε σχέση με το παρελθόν είναι ότι, παρά τη σοβαρότητα της κρίσης, η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται . Αλλά μόνο σε περιοχές εκτός της Δύσης».

Θα αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων, ακόμα και ο στρατιωτικός και ο πολιτικός;
«Εν τω μεταξύ, έχουν αρχίσει να αλλάζουν οι οικονομικοί συσχετισμοί. Οι τεράστιες ποσότητες κεφαλαίων προς επένδυση σήμερα προέρχονται από τον κρατικό τομέα  και τις δημόσιες επιχειρήσεις της Κίνας.  Και έτσι, ενώ στις χώρες του παλιού καπιταλισμού το ζήτημα είναι να διατηρηθούν τα υφιστάμενα πρότυπα ευημερίας - αλλά εγώ νομίζω ότι αυτές οι χώρες βρίσκονται σε παρακμή- για τις νέες χώρες, τις αναδυόμενες αγορές, το πρόβλημα είναι πώς θα διατηρήσουν το ρυθμό ανάπτυξης χωρίς αυτό να προκαλέσει τεράστια κοινωνικά προβλήματα. Είναι σαφές, για παράδειγμα, ότι η Κίνα οικοδομεί ένα είδος καπιταλισμού, όπου η προσήλωση σε ένα κράτος πρόνοιας δυτικού τύπου είναι εντελώς απούσα, αλλά αντίθετα το υποκαθιστά η ταχύτατη είσοδος αγροτικών μαζών στον κόσμο της μισθωτής εργασίας. Πρόκειται για ένα φαινόμενο με θετικές συνέπειες. Το ερώτημα όμως παραμένει, εάν αυτός είναι ένας μηχανισμός που μπορεί να λειτουργήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα»

Όλα αυτά  οδηγούν στο ερώτημα του κρατικού καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός, όπως τον γνωρίσαμε σήμαινε προσωπικό στοίχημα, δημιουργικότητα, ατομικότητα, εφευρετικότητα  από τη μεριά των αστών. Μπορεί το κράτος να είναι το ίδιο δημιουργικό;

Ο Economist  πριν μερικές εβδομάδες ασχολήθηκε με το ζήτημα του κρατικού καπιταλισμού. Το επιχείρημά τους είναι ότι θα μπορούσε να παίξει σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία υποδομών και σε μεγάλες επενδύσεις, αλλά λιγότερο σημαντικό στον τομέα της δημιουργικότητας. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο: δεν είναι βέβαιο ότι ο καπιταλισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς θεσμούς όπως το κράτος Πρόνοιας. Και το κράτος Πρόνοιας κατά κανόνα το διαχειρίζεται το κράτος. Πιστεύω λοιπόν ότι ο κρατικός καπιταλισμός έχει λαμπρό μέλλον».

Και η καινοτομία;
«Η καινοτομία είναι προσανατολισμένη προς τον καταναλωτή Αλλά ο καπιταλισμός στον εικοστό πρώτο αιώνα δεν θα πρέπει αναγκαστικά να παίρνει υπόψη του τον καταναλωτή. Αφήστε που το κράτος λειτουργεί καλά όταν πρόκειται για καινοτομίες στην τεχνολογία όπλων. Και τέλος ο κρατικός καπιταλισμός δεν συνδέεται με την υποχρέωση της αειφόρου ανάπτυξης, και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα. Ετσι λοιπόν, ο κρατικός καπιταλισμός σηματοδοτεί το τέλος της φιλελεύθερης οικονομίας, όπως τον ζήσαμε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Αλλά είναι και η κατάληξη της ιστορικής ήττας αυτό που εγώ ονομάζω «θεολογία της ελεύθερης αγοράς», η πίστη, πραγματικά θρησκευτική, ότι η αγορά αυτορυθμίζεται, και ότι δεν χρειάζεται καμία εξωτερική παρέμβαση».

Για γενιές ολόκληρες η λέξη καπιταλισμός, έκανε ρίμα με τις λέξεις ελευθερία, δημοκρατία, με την ιδέα ότι οι άνθρωποι δημιουργούν το δικό τους πεπρωμένο.
«Είναι σίγουρο αυτό; Κατά τη γνώμη μου δεν είναι καθόλου προφανές  ότι οι αξίες που αναφέρατε συνδέονται με συγκεκριμένες πολιτικές. Ο καθαρός καπιταλισμός  της αγοράς δεν συνδέεται αναγκαστικά με τη δημοκρατία, η αγορά δεν λειτουργεί με τον τρόπο που οι φιλελεύθεροι θεωρητικοποιούσαν:  Από τον Χάγιεκ ως τον Φρήντμαν. Τα βλέπαμε πολύ απλουστευτικά».

Αυτό τι σημαίνει ;
«Πριν από χρόνια έγραφα πριν ότι ζούσαμε με την ιδέα των δύο εναλλακτικών δρόμων : από την μία ο καπιταλισμός, από την άλλη ο σοσιαλισμός, αυτό όμως ήταν μια ιδέα τρελή  που ο Μαρξ δεν την είχε ποτέ. Εξηγούσε, ωστόσο, ότι αυτό το σύστημα, ο καπιταλισμός, κάποτε θα ξεπεραστεί. Αν δούμε την πραγματικότητα οι ΗΠΑ, η Ολλανδία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ελβετία,η Ιαπωνία, θα αντιληφθούμε ότι αυτές δεν αποτελούν ένα ενιαίο και συνεκτικό σύστημα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του καπιταλισμού».

 Εν τω μεταξύ, το χρηματιστικό κεφάλαιο κυριαρχεί. Μερικοί λένε ότι ο καπιταλισμός θα μπορούσε να κάνει και χωρίς την αστική τάξη.Νομίζετε ότι πρόκειται για μια υπόθεση βάσιμη ;
«Αναδείχθηκε  μια παγκόσμια ελίτ από ανθρώπους που αποφασίζουν τα πάντα στην οικονομία, που γνωρίζει ο ένας τον άλλον και εργάζονται όλοι μαζί, όμως, η αστική τάξη δεν έχει εξαφανιστεί. Υπάρχει στη Γερμανία, ίσως στην Ιταλία λιγότερο στις ΗΠΑ και στη Μεγάλη Βρετανία. Εχει αλλάξει βέβαια ο τρόπος με τον οποίο μπορεί κανείς να γίνει μέλος της».

Δηλαδή;
«Η πληροφορία είναι πλέον ένας παράγοντας της παραγωγής».