Τουρκία: πλήρης κατάρρευση

Του Michael Roberts

Η τουρκική λίρα βρίσκεται σε φάση πλήρους κατάρρευσης. Τους τελευταίους έξι μήνες, έναντι του δολαρίου, έχει χάσει το 40% της αξίας της, και την τελευταία εβδομάδα άλλο ένα 20%  και αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε για την οικονομία της Τουρκίας και τη λανθασμένη οικονομική πολιτική του αυταρχικού ηγέτη (που επανεκλέχθηκε πρόσφατα), Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είναι: στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα.

 

Αυτό που πυροδότησε την κρίση ήταν το μπλοκάρισμα των λογαριασμών του Τούρκου υπουργού δικαιοσύνης Αμπντουλχαμίτ  Γκιουλ, , και  του Σουλεϊμάν Σοϊλού,υπουργού Εσωτερικών, από τις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω του υποτιθέμενου ρόλου τους στην κράτηση του Αντριου Μπάνσον, ενός Αμερικανού ιερωμένου. Ο κ Μπράνσον, ο οποίος διαχειριζόταν εδώ και είκοσι χρόνια μια μικρή εκκλησία στην Τουρκία, πριν από τη σύλληψή του τον Οκτώβριο του 2016 κατηγορήθηκε ότι συμμετείχε σε συνωμοσία για την ανατροπή Ερντογάν. Ο ιερέας χαρακτηρίζει "συκοφαντία", τις εις βάρος του κατηγορίες. Η κράτησή του αφορά μία μόνο από τις πολλές διαφορές μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Πολιτειών από τις διαφορετικές θέσεις για τη Συρία μέχρι την αγορά αμερικανικών όπλων.

Την Παρασκευή, ο Γουίλμπουρ Ρος, ο υπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ, δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα διπλασιάσουν κατα 50% τους δασμούς στις εισαγωγές τουρκικού χάλυβα, και αυτό γιατί το προηγούμενο επίπεδο του 25% δεν ήταν αρκετό για να μειώσει όσο έπρεπε τις εξαγωγές τουρκικού χάλυβα στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Ο διπλασιασμός των δασμών στις εισαγωγές χάλυβα από την Τουρκία θα μειώσει περαιτέρω τις εισαγωγές, κάτι που το υπουργείο Εμπορίου θεωρεί ότι αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια», δήλωσε ο Ρος.

Αυτό ήταν η σκανδάλη, αλλά όχι ακόμα το περίστροφο που σήμερα πλέον  είναι στραμμένο στο κεφάλι της τουρκικής οικονομίας και το οποίο συνετέλεσε στην ταχεία επιδείνωση της οικονομικής της θέσης. Μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα εναντίον του, το 2016, ο Ερντογάν έβαλε σε κίνηση μια έκρηξη δανεισμού για την τόνωση της οικονομίας, ενώ ταυτόχρονα συλλάμβανε χιλιάδες , και ακόμη περισσότερους απέλυε από τις ακαδημαϊκές και κυβερνητικές θέσεις τους. Μέσω της τουρκικής κεντρικής τράπεζας, επέμενε να κρατά χαμηλά τα επιτόκια και να περιορίζει τον πληθωρισμό που ανέβαινε με ταχύτατους ρυθμούς, χαρακτηρίζοντας τα επιτόκια ως «τη μητέρα και τον πατέρα όλων των δεινών». Η καπιταλιστική οικονομία της Τουρκίας δεν θα μπορούσε να τα καταφέρει, τη στιγμή ακριβώς που το δολάριο ενισχυόταν, αφού η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια.

Το πρόβλημα για την Τουρκία, μια χώρα χωρίς ενεργειακούς πόρους που το μόνο που μπορεί να πουλήσει είναι οι ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού της και η φθηνή εργατική της δύναμη, ήταν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επενδύσεων για τη βιομηχανική ανάπτυξη, τις κατασκευές και τα ακίνητα, έρχεται από το εξωτερικό: από Αμερικανούς και Ευρωπαίους επενδυτές. Οι Τούρκοι πολίτες και οι τουρκικές εταιρείες, δανείζονται μεγάλα ποσά, σε δολάρια και ευρώ .

Η φαινομενική ραγδαία οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία δύο χρόνια έχει στηθεί πάνω σε πήλινα πόδια ,ενώ η πλημμύρα των εισαγωγών στην οικονομία δεν αντισταθμίστηκε από τις εξαγωγές και την κερδοφορία των τούρκικων κεφαλαίων , η οποία μειώθηκε δραστικά. Η άνοδος του δολαρίου και των επιτοκίων παγκοσμίως έβαλαν ένα τέλος στη γιορτή και τον Ερνογάν μπροστά στην πραγματικότητα του παγκόσμιου καπιταλισμού.

 

Τώρα, οι τράπεζες της Τουρκίας και οι μεγάλες επιχειρήσεις της έχουν προβλήματα. Οι υποχρεώσεις των μη χρηματοοικονομικών τουρκικών εταιρειών σε ξένο νόμισμα υπερβαίνουν πλέον τα περιουσιακά στοιχεία τους σε ξένο νόμισμα πάνω από 200 δισ. δολάρια. Οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις της χώρας βρίσκονται χρεωμένες με δισεκατομμύρια δολάρια σε σκληρό νόμισμα, ληξιπρόθεσμου χρέους. 

Οι τουρκικές τράπεζες σκόπευαν να αποπληρώσουν 51 δισεκατομμύρια δολάρια το επόμενο έτος, ενώ τα υπόλοιπα 18,5 δισεκατομμύρια δολάρια αφορούν ισολογισμούς μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών. Τα χρέη αυτά πρόκειται να λήξουν, ενώ την ίδια στιγμή τα χρέη των επιχειρήσεων αποτελούν το 62% του ΑΕΠ, το μισό των οποίων σε ξένα νομίσματα (κυρίως δολάρια και ευρώ). Τώρα οι ξένοι επενδυτές ανησυχούν ότι η Τουρκία μπορεί να μην είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει αυτό το χρέος. Σε σύγκριση με το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό της χρέος, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας έχουν πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.

 

Γιαυτό και το κεφάλαιο τόσκασε  από τη χώρα, και η τουρκική λίρα κατάρρευσε! 

Τώρα, μια επιπλέον ανησυχία για το παγκόσμιο κεφάλαιο είναι αν οι τουρκικές τράπεζες και οι εταιρίες αρχίσουν να μη μπορούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους, σε μια τέτοια περίπτωση οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα μπορούσαν να υποστούν σημαντικές ζημίες στους ισολογισμούς τους. Πρόκειται γιαυτό που οι αγορές ονομάζουν «μόλυνση», η εξάπλωση των ζημιών και η διεθνής αθέτησης υποχρεώσεων. Ορισμένες τουρκικές τράπεζες ανήκουν σε ξένους ενώ οι μεγαλύτεροι χρηματοδότες της Τουρκίας είναι η Ισπανική BBVA, η ιταλική UniCredit και η γαλλική BNP-Paribas.

Οι τουρκικές τράπεζες φαίνεται να έχουν αρκετά αποθεματικά και τα δάνεια προς την Τουρκία δεν είναι παρά ένα μικρό μόνο μέρος των συνολικών δανείων αυτών των ξένων τραπεζών. Αλλά ορισμένες φορές, όταν τα κέρδη καταρρέουν, ακόμη και «οριακές απώλειες μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις . Και τα επισφαλή χρέη για τις τράπεζες έχουν ήδη αυξηθεί (βλ. κάτω το γράφημα με το ποσοστό του «κακού» χρέους).

 

Πώς θα μπορούσε ο Ερντογάν να βγει από την κατάρρευση της τουρκικής λίρας;

Η καπιταλιστική λύση είναι να αυξηθούν τα επιτόκια σε τέτοιο ύψος ώστε να σταματήσουν να δίνονται άλλα δάνεια.

Σε αυτό το σημείο, η κυβέρνηση θα πρέπει να μειώσει δραστικά τις δημόσιες δαπάνες και να αυξήσει τους φόρους (δηλαδή, δημοσιονομική λιτότητα) και να χρησιμοποιήσει τις «αποταμιεύσεις» για να στηρίξει τις τράπεζες και να αντιμετωπιστεί η αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους.

Η Τουρκία θα μπορούσε επίσης να απευθυνθεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) για δανεισμό - σε ελληνικό στιλ. Σύμφωνα με τους κανόνες του ΔΝΤ, θα μπορούσε να δανειστεί μέχρι 28 δισεκατομμύρια δολάρια, για να χρηματοδοτήσει τις μελλοντικές  αποπληρωμές του χρέους της, αλλά στη συνέχεια θα πρέπει να εφαρμόσει τα μέτρα λιτότητας του ΔΝΤ. Αυτή η καπιταλιστική λύση θα σημάνει την πραγματική κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας, η οποία θα πλήξει σκληρά τους πολίτες και θα βλάψει σοβαρά τη συναίνεση που έχει ο Ερντογάν στη χώρα.

 

Η κυβέρνηση θα μπορούσε να εισαγάγει κεφαλαιακούς ελέγχους και να απαγορεύσει τη φυγή κεφαλαίων που επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Αλλά αυτό θα σήμαινε ότι οι ξένοι πιστωτές θα σταματούσαν να δανείζουν χρήματα, οδηγώντας την οικονομία στη καταρρεύση. Ή, ο Ερντογάν θα μπορούσε να δανειστεί από τη Ρωσία, την Κίνα ή τη Σαουδική Αραβία (όπως έκανε ,μόλις ,το Πακιστάν!). Δυστυχώς, έχει κακές σχέσεις με όλες αυτές τις χώρες. Ο Ερντογάν έχει αντισταθεί μέχρι στιγμής σε όλες αυτές τις επιλογές, λέγοντας στους υποστηρικτές του ότι «έχει πίστη στον Θεό» και μόνο σε αυτόν.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η αυξανόμενη κρίση χρέους στις αναδυόμενες αγορές.

 

Μετά τις γενικές εκλογές στην Τουρκία είχα πει : «Η άνοδος των επιτοκίων παγκοσμίως και ο εμπορικός πόλεμος που κήρυξε ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ, πρόκειται να χτυπήσει τις λεγόμενες αναδυόμενες καπιταλιστικές οικονομίες όπως η Τουρκία. Το κόστος δανεισμού σε ξένο νόμισμα θα αυξηθεί δραματικά και οι ξένες επενδύσεις πιθανώς θα υποχωρήσουν ... Η Τουρκία βρίσκεται πλέον σχεδόν στην κορυφή του καταλόγου των υποψηφίων για κρίση χρέους, μαζί με την Αργεντινή (η οποία έχει ήδη φθάσει), την Ουκρανία και τη Νότια Αφρική».

Και έπονται και άλλοι!

[---->]