Αποχαιρετώντας τον Σαμίρ Αμίν

 

                                    Μεγάλη απώλεια ο θάνατός του

 Η πλήρης συνέντευξη του Σαμίρ Αμίν στο Contropiano.org το Μάη του 2011:

           

                       "Ήμουν και εξακολουθώ να είμαι κομμουνιστής!"

Ο Σαμίρ Αμίν γεννήθηκε στο Κάιρο, από πατέρα Αιγύπτιο και Γαλλίδα μητέρα. Πέρασε την παιδική του ηλικία και την εφηβεία στο Πορτ Σάιντ, όπου έβγαλε το γυμνάσιο. Από το 1947 έως το 1957 σπουδάζει στο Παρίσι, παίρνοντας ένα πρώτο πτυχίο στις πολιτικές επιστήμες (1952), στη συνέχεια στη στατιστική (1956) και στα οικονομικά (1957).

Στην αυτοβιογραφία του «Itinéraire intellectuel» (1990) γράφει ότι περνώντας τον περισσότερο χρόνο του στον αγώνα, δεν μπόρεσε να αφιερώσει παρά ένα ελάχιστο μέρος του χρόνου του στις πανεπιστημιακές εξετάσεις.

Ο Σαμίρ Αμίν  αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του έργου του στη μελέτη των σχέσεων μεταξύ ανεπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών, τη λειτουργία του κράτους σε αυτές τις χώρες αλλά κυρίως την πηγή αυτών των διαφορών, οι οποίες εντοπίζονται στα ίδια θεμέλια του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης. Για τον Αμίν, η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο τόσο παλιό όσο και η ανθρωπότητα, αλλά στις αρχαίες κοινωνίες το φαινόμενο αυτό επέτρεπε κυριολεκτικά στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου να φτάνουν τις πιο προηγμένες. Αντίθετα, η σημερινή παγκοσμιοποίηση, που συνδέεται με τον καπιταλισμό, είναι από τη φύση της πολωτική, δηλαδή η λογική της παγκόσμιας επέκτασης του καπιταλισμού  από μόνο της οξύνει τις ανισότητες.

Gabriela Roffinelli: Από τις πρώτες κι όλας θεωρητικές αναλύσεις σας ακούμε την ηχώ του πολιτικού πάθους. Από την αρχή της πολιτικής σας ένταξης ήσασταν κομμουνιστής;

Φυσικά! Ήμουν και είμαι ακόμα κομμουνιστής! Θεωρώ τον εαυτό μου κομμουνιστή, θεωρώ την κομμουνιστική προοπτική τη μόνη αποδεκτή από τον άνθρωπο. Ήμουν επίσης μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ένα κόμμα που έχει δράσει πολλά χρόνια στην παρανομία ...

Αναφέρεστε στην ένταξή σας  στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα;

Όχι, αναφέρομαι στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Αιγύπτου (του οποίου ήμουν μέλος από το 1951 μέχρι την εξαφάνιση του Κόμματος, το 1965). Το ΚΚ Γαλλίας δεν ήταν στην παρανομία ... (Γέλια). Αν και εγώ ήμουν μέλος του ΚΚ Γαλλίας κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στη Γαλλία (από το 1947 έως το 1957, όταν έφυγα από τη χώρα αυτή).

Σε πολλά βιβλία σας, στέκεστε κριτικά  απέναντι στη σοβιετική εμπειρία και κατά κάποιο τρόπο τρέφετε μια  εκτίμηση στην κινεζική εμπειρία.

Έχετε επηρεαστεί από το μαοϊσμό ;

Λοιπόν, εκείνη την εποχή, το ΚΚ Αιγύπτου επηρεαζόταν έντονα από το σοβιετικό τρόπο σκέψης. Με ορισμένα προβλήματα, με αντιφατικές εσωτερικές διεργασίες, αλλά η σύγκρουση θα πάρει πιο ξεκάθαρο χαρακτήρα αργότερα. Μπορούμε να πούμε ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμασταν τη σύγκρουση τότε, μου έγινε κατανοητός μόνο πολύ αργότερα. Οι αντιπαραθέσεις γεννήθηκαν μεταξύ ενός στρατηγικού οράματος ευθυγράμμισης με την ΕΣΣΔ και μιας ανεξάρτητης στρατηγικής αντίληψης. Η σύγκρουση Κίνας-ΕΣΣΔ εκδηλώθηκε το 1957, αλλά τυπικά ξέσπασε το 1960. Εκείνη την εποχή ήμουν πολύ επηρεασμένος από τις κινέζικες προτάσεις, από το όραμά τους για τη παγκόσμια τάξη, από την αντίληψη που είχαν για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό, δηλαδή, με λίγα λόγια από το μαοϊσμό.

Τι απολογισμό θα κάνατε σήμερα για τον μαοϊσμό;

Πιστεύω ότι ο μαοϊσμός ήταν ένα βήμα μπροστά σε σχέση με την  αντίληψη των σοβιετικών αναφορικά με τα προβλήματα μετάβασης. Ότι και να πιστεύουμε σήμερα για την Πολιτιστική Επανάσταση ή την αφέλεια να πιστεύουμε ότι η νεολαία, γιατί ήταν «Η  Νεολαία», θα μπορούσε να είναι η κινητήρια δύναμη του ποιοτικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, κλπ ... νομίζω ότι τα συνθήματα και οι στόχοι που πρότεινε η Πολιτιστική Επανάσταση , ήταν μια προσπάθεια να ξεπεραστούν τα αδιέξοδα του σοβιετικού κομμουνισμού. Όταν ο Μάο Τσε-Τουνγκ, το 1963, στην κάρτα 25 σημείων, έλεγε ότι ο εχθρός δεν ήταν έξω αλλά μέσα στο ΚΚόμμα...

Η γραφειοκρατία;

Η μπουρζουαζία! Όχι η γραφειοκρατία. Η μπουρζουαζία δεν είναι ένας εξωτερικός εχθρός. Ο Μάο είχε πει: «δημιουργούμε την αστική τάξη». Πιστεύω ότι αυτή ήταν μια πολύ πετυχημένη διαπίστωση . Αλλά, μήπως,οι μαοϊκοί του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, κατάφεραν να καταλήξουν σε συμπεράσματα και να εφαρμόσουν αποτελεσματικές στρατηγικές; Η ιστορία μας λέει όχι. Αλλά εγώ δεν κάνω αυτοκριτική, δεν λέω «κάναμε λάθος». Λέω ότι ήταν ένα βήμα μπροστά και ότι με την απόσταση βλέπουμε τις αδυναμίες αυτού του βήματος προς τα εμπρός. Και βλέπουμε επίσης τις αντιφάσεις που κρύβονται στις αναλύσεις εκείνης της περιόδου.

Εκείνη την εποχή, ο μαοϊσμός επηρέαζε πολύ τους διανοουμένους της Δύσης ...

Ναι. Πράγματι! Ένα φαινόμενο, όπως ο Μάης του 1968 στην Ευρώπη, και ίσως ακόμα και εδώ στη Λατινική Αμερική, αλλά καλύτερα να μιλήσουμε μόνο για την Ευρώπη, ένα τέτοιο φαινόμενο θα ήταν αδιανόητο χωρίς την επιρροή της κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης. Ήταν η Πολιτιστική Επανάσταση του 1966 αυτή που έδωσε χώρο στην ελπίδα, με τις δικές της αυταπάτες ... η ελπίδα για αλλαγή του κόσμου από την επαναστατική νεολαία, με όλα τα προβλήματα που θα προκύψουν αργότερα.

Προέρχεστε από μια οικογένεια πολιτικών αγωνιστών;

Όχι, η οικογένειά μου δεν ήταν κομμουνιστές. Αλλά ας πούμε ότι τόσο ο πατέρας μου όσο και η  μητέρα μου, ήταν άνθρωποι προοδευτικοί, σε σχέση με την κοινωνική τους θέση.

Ποια η γνώμη σας και η θέση σας για το Νάσερ και το κίνημά του;

Το 1960 έγραψα το δεύτερο βιβλίο μου (το πρώτο, που δημοσιεύτηκε στην Αίγυπτο, γράφτηκε στα αραβικά το 1958). Δημοσίευσα το δεύτερο το 1963, μετά την εσπευσμένη αναχώρησή μου από την Αίγυπτο το 1960. Δημοσιεύθηκε με ψευδώνυμο: τη στιγμή εκείνη το υπέγραψα με το όνομά που είχα στην παρανομία στην Αίγυπτο. Το βιβλίο αυτό στέκεται πολύ επικριτικά απέναντι στον νασερισμό. Ήμουν αγωνιστής, δεν θα έλεγα, «ηλίθια πειθαρχημένος» αλλά ήμουν αγωνιστής όπως πολλοί άλλοι.

 Το Κομουνιστικό Κόμμα της Αιγύπτου στο οποίο ανήκα, ήταν ιδιαίτερα επικριτικό στο νασερισμό από το πραξικόπημα του 1952 έως το 1955. Κατά τη διάρκεια αυτών των τριών ετών, ο υπολογιστής ήταν πολύ επικριτικός νασερισμός και αυτό που ειπώθηκε εκείνη την εποχή για το  νασερισμό - αν και υπήρξαν υπερβολές - δεν ήταν ψέματα. Έμφαση δόθηκε στον αντιδημοκρατικό, αντι-κομμουνιστικό και μη σοσιαλιστικό χαρακτήρα του νασερισμού. Τονίστηκε η αντιδραστική εθνική προοπτική της αστικής τάξης. Στη συνέχεια, το 1955, πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη του Μπαντούνγκ, η οποία σήμαινε μια αλλαγή πορείας στην ιστορία της Ασίας και της Αφρικής. 

Η διάσκεψη επέτρεψε να συγκροτηθείί ένα νέο αντιμπεριαλιστικό μέτωπο, των Αδέσμευτων χωρών, με την Κίνα του Μάο, την Ινδία του Νεχρού, Νάσερ την Αίγυπτο του Νάσερ, την Ινδονησία του Σοεκάρνο, τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο και τα κινήματα απελευθέρωσης της Αφρικής, με επικεφαλής τον Nκρούμα της Γκάνα. Όλο αυτό έδωσε τη δυνατότητα να ανοίξει ένα ιστορικό κεφάλαιο πραγματικών συγκρούσεων με τον ιμπεριαλισμό.

 Σε αυτή τη σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό οι Σοβιετικοί παρουσιάστηκαν ως σύμμαχοι των νέων Αδέσμευτων δυνάμεων, δίνοντας την υποστήριξή τους ... η οποία υποστήριξη δεν ήταν διόλου ευκαταφρόνητη. Παρείχαν στρατιωτική υποστήριξη!

Οι εξοπλισμοί και η διπλωματία επέτρεψαν να εξουδετερωθούν  οι επιθέσεις του ιμπεριαλισμού. Αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν θα μπορούσε να συμβεί εκείνη την εποχή. Ωστόσο, αποτελούσε μια πραγματική πρόκληση για τους κομμουνιστές των χωρών αυτών: ποια στάση θα έπρεπε να κρατήσουν απέναντι στα καθεστώτα αυτών των χωρών;

 

Και μετά πηγαίνουμε από το ένα άκρο στο άλλο. Στην περίπτωση της Αιγύπτου προχωρήσαμε σε  συμφωνία με την Μπαντούνγκ τον Απρίλιο του 1955. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, το 1955, ένα έγγραφο του ΚΚ Αιγύπτου κατήγγειλε και πάλι  το νασερισμό... και στη συνέχεια φτάνουμε στην εθνικοποίηση του 1956.

Μπροστά στον κίνδυνο μιας γαλλοαγγλο-ισραηλινής επίθεσης τον Οκτώβριο του '56. Μετά την εθνικοποίηση του καναλιού του Σουέζ, στις 26 Ιουλίου 1956, εμφανίζεται το πρώτο έγγραφο του ΚΚ Αιγύπτου που κάνει μια αυτοκριτική, την οποίο αν την διαβάσει κανείς σήμερα μοιάζει αφελής, αλλά είναι πλήρης. Από εκείνη τη στιγμή, είχαμε μια προσέγγιση που κράτησε ένα έτος μεταξύ του ΚΚ Αιγύπτου και της κυβέρνησης Νάσερ. Μιλάμε για το 1957. Δεν κράτησε όμως πολύ. 

Επειδή ο νασερισμός και ο Νάσερ δεν μπορούσαν να ανεχτούν τον κίνδυνο να ξεπεραστούν  από τα αριστερά από τους Αιγύπτιους κομμουνιστές. Τότε ξεκίνησε  μια βίαιη καταστολή. Μια καταστολή, η οποία τότε δεν έγινε «και τόσο κατανοητή». Και για τους ίδιους τους κομουνιστές δεν ήταν κατανοητό.

Αυτό το γράφω στο βιβλίο μου εκείνης της περιόδου ...

Είστε ένας αυστηρός κριτικός της ευρωκεντρικής ιδεολογίας και του ευρωπαϊσμού. Εχετε γράψει και βιβλία  για αυτό ("Ευρωκεντρισμός: Κριτική μιας Ιδεολογίας", 21ος αιώνας, 1989). Έχετε επηρεαστεί από τον Φραντς Φανόν;

Όχι, καθόλου. Ανεξάρτητα από τη συμπάθεια που μπορώ να έχω - και εγώ – για τον Φανόν και την πολιτική του. Ο Φανόν επηρεάστηκε πολύ από τον τόπο καταγωγής του, την Καραϊβική και τα ειδικά πολιτισμικά προβλήματα της περιοχής. Ο τίτλος του πρώτου του βιβλίου, «Μαύρο δέρμα, λευκή μάσκα» (1952), δείχνει σαφώς αυτό. Ο Φανόν προβλημάτιζε το θέμα της ταυτότητας - το οποίο, σήμερα είναι πολύ της μόδας. Για μένα, δεν το λέω μόνο ως άτομο, αλλά για εμάς, τους  κομμουνιστές και τους εθνικιστές της Ασίας και της Αφρικής,  το πρόβλημα αυτό δεν υπάρχει.

Δεν υπάρχει πρόβλημα ταυτότητας. Ένας Κινέζος είναι Κινέζος, ένας Ινδός είναι Ινδός, ένας Αιγύπτιος είναι Αιγύπτιος. Ποτέ δεν αναρωτήθηκαν «ποιος ήμουν εγώ»; ή «ποιος είμαι; ».  Δεν είναι πρόβλημα ταυτότητας. Το πρόβλημά μας δεν ήταν αυτό.

Η κριτική μου στον ευρωκεντρισμό γίνεται σε άλλο επίπεδο. Βασίζεται σε ένα άλλο επίπεδο, στο επίπεδο της ιστορίας του σχηματισμού της καπιταλιστικής ιδεολογίας. Μιλώ για καπιταλισμό, ποτέ δεν μιλώ για «Δύση», δεν μιλώ για «Δυτικό κόσμο», μιλώ για το καπιταλιστικό κέντρο. Και δίνω έμφαση στην καπιταλιστική ιδεολογία σε σχέση με τις ευρωπαϊκές ρίζες, με τον Ευρωπαϊκό κουλτουραλισμό να προσδίδει στους Ευρωπαίους, για λόγους μυστηριώδεις, μια «ιδιαιτερότητα» του χριστιανισμού, η οποία διατυπώνεται με όρους όχι και τόσο διαφορετικούς από ό, τι κάνουν οι ισλαμιστές, ο  Ιουδαϊσμός, κ.λπ.

Επομένως, η κριτική σας στην Ευρωκεντρική ιδεολογία διαφέρει και από τις εργασίες του Έντουαρντ Σαίντ ;

Ναι, η δικιά μου θέση είναι πολύ διαφορετική, τόσο από του Φανόν όσο και από  του Σαΐντ. Αν και το βιβλίο του «Οριενταλισμός» (1978) έχει πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες, είναι πολύ καλογραμμένο και η κριτική που κάνει στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι πολύ σωστή.

Η διαφορά μεταξύ της κριτικής σας στον ιμπεριαλισμό και τον Ευρωκεντρισμό και αυτή του Σαΐντ έχει να κάνει με  το ότι ο Σαΐντ συμπαθούσε περισσότερο το μεταμοντέρνο ;

Είναι αλήθεια ότι ο Σαΐντ είναι μεταμοντέρνος, αλλά με την καλή έννοια. Βασικά είναι κουλτουραλιστής. Ο Σαΐντ έχει πρόβλημα ταυτότητας, το λέει και ο ίδιος στα βιβλία του.

Ποιες ήταν οι σχέσεις σας με τον Πωλ Μπάραν, τον Πωλ Σουήζυ και τον Λέο Χούμπερμαν, τους διανοούμενους του περιοδικού της αριστεράς της βορείου Αμερικής ,το Monthly Review; Πότε άρχισες να γράφεις για αυτό το περιοδικό;

Δεν θυμάμαι ακριβώς, αλλά νομίζω ότι ήταν μετά το 1968. Δεν έχω πολύ μεγάλες διαφορές με αυτούς, το αντίθετο μάλιστα! Μια από τις πρώτες αναγνώσεις μου το 1957 είναι η ανάγνωση ενός βιβλίου του Πωλ Σουήζυ, το οποίο δεν ήταν και τόσο σύγχρονο. Ήταν η «Θεωρία της Καπιταλιστικής Ανάπτυξης» (1942). Ο Μπάραν ,αργότερα, ανάπτυξε αυτή τη θεωρία με τη θέση του 1958 σχετικά με την αύξηση του πλεονάσματος και της αναπαραγωγής ανά τομέα, στο «Κεφάλαιο» του Μαρξ. Η θεωρία αυτή με εντυπωσίασε πολύ. Με έπεισε και εξακολουθώ να συμμερίζομαι αυτή τη θέση. Πιστεύω ότι πρόκειται για μια ποιοτική βελτίωση στη μαρξιστική ανάλυση του μετασχηματισμού του σύγχρονου καπιταλισμού. Σε σχέση με την κλασσική θεωρία, δηλαδή με την πρώτη φάση της ανάλυσης του ιμπεριαλισμού του Λένιν, η ανάλυση του Σουήζυ του 1942 είναι ένα ποιοτικό βήμα προς τα εμπρός. Αυτός είναι ο λόγος που έδειξα αμέσως συμπάθεια στον Σουήζυ, τον Μπάραν και το περιοδικό τους «Monthly Review» .

Στις αρχές της δεκαετίας του '70 συμμετείχατε στο Ντακάρ σε μία από τις πρώτες διεθνείς συναντήσεις που έφερε σε επαφή κοινωνικούς επιστήμονες και ακτιβιστές από τη Λατινική Αμερική και την Αφρική . Ποιος ήταν ο λόγος που αποφασίσατε αυτή τη συνάντηση και σε ποιο πλαίσιο οργανώθηκε; 

Πράγματι, είχα την ευκαιρία να είμαι ο διευθυντής του Αφρικανικού Ινστιτούτου Οικονομικής Ανάπτυξης από το 1971. Ενας από τους πρώτους στόχους μου ήταν να σπάσει το καθεστώς  σχετικής απομόνωσης που είχε επιβάλλει η αποικιοκρατία στην Αφρική, την Λατινική Αμερική και την Ασία. Έτσι διοργάνωσα δύο συναντήσεις. Η μία ήταν μεταξύ Αφρικανών και Λατινοαμερικανών και πραγματοποιήθηκε στο Ντακάρ της Σενεγάλης το '71 -'72. 

Στη συνάντηση αυτή συμμετείχαν οι λατινοαμερικάνοι Fernando Cardoso, Octavio Ianni , Enrique Oteiza, Pablo Gonzalez Casanova, Theotonio Dos Santos, Ruy Mauro Marini, Maria Concepcion Tavares ,μεταξύ πολλών άλλων. Υπήρξε μια αποκαλυπτική στιγμή και για τις δύο αντιπροσωπείες! Μεταξύ των λατινοαμερικανών και των Αφρικανών δεν υπήρχαν ανταλλαγές απόψεων, ούτε και γνώριζε ο ένας τον άλλο. Στη συνέχεια, το επόμενο έτος, διοργάνωσα την πρώτη αφρο-ασιατική συνάντηση στη Μαδαγασκάρη με πρότυπο τη συνάντηση με τους Λατινοαμερικανούς. Εκεί δημιουργήσαμε - λέω «εμείς» στον πληθυντικό , επειδή δεν δούλευα μόνος μου, αλλά με ένα σύνολο θεσμών για την παγίωση αυτού του κινήματος - ένας άλλος θεσμός που εξακολουθεί να υπάρχει στην Αφρική. Την ίδια περίοδο, στις 15 Απριλίου 1973, την εποχή του Αλιέντε, δημιουργήσαμε στο Σαντιάγο της Χιλής το Φόρουμ για τον Τρίτο Κόσμο, που  μόλις γιορτάσαμε φέτος την επέτειο του.

Η συγκυρία ήταν αυτή: η εποχή του Μπαντούνγκ, το Κίνημα των Αδεσμεύτων Χωρών, της Τριεθνούς (Tricontinental )... Συμμετείχατε στο Συνέδριο της Tricontinental στην Αβάνα;

 Όχι, δεν συμμετείχα στην Tricontinental στην Αβάνα  (*) Αλλά παρακολουθήσαμε από κοντά  τη διαδικασία, του κινήματος της Tricontinental ! 

Το πρόβλημα ήταν ότι ενώ στην Ασία και την Αφρική το Κίνημα των Αδεσμεύτων αποτελούταν από μεγάλα κόμματα, στη Λατινική Αμερική δεν ήταν έτσι. Στην Ασία και την Αφρική υπήρχαν κόμματα-κράτη: το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το Κόμμα του Κογκρέσου στην Ινδία, στην Αίγυπτο το Κόμμα του , το Κόμμα τουΒ. Βιετνάμ.Α λλά στη Λατινική Αμερική δεν συνέβαινε το ίδιο. Για παράδειγμα, το Κίνημα των Αδεσμεύτων τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους αποτελούνταν από την Ασία, την Αφρική και την Κούβα ... όχι πια από τη Λατινική Αμερική. Μόνο η Κούβα, ως κράτος, συμμετέχει σε αυτό το Κίνημα. Στη συνέχεια, η Tricontinental και το OSPAAL για τη Λατινική Αμερική προσπάθησαν να ενώσουν τα επαναστατικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής, χωρίς τα κράτη. Αυτό υπήρξε μια σημαντική πολιτική διαφορά μεταξύ αυτών των τριών ηπείρων εκείνη την εποχή.

Σημειώσεις: * Tricontinental είναι το όνομα που συνήθως χρησιμοποιούμε όταν αναφερόμαστε στην πρώτη διάσκεψη Αλληλεγγύη των Λαών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στην Αβάνα,της Κούβας, τον Ιανουάριο του 1966. Συμμετείχαν οι εκπρόσωποι των 82 χωρών και των λαών, μεταξύ των οποίων τα κυβερνητικά Κόμματα  (όπως το ΚΚ  Κούβας, της ΕΣΣΔ, της Κίνας και του Βόρειου Βιετνάμ, μεταξύ άλλων) και επαναστατικές οργανώσεις που αγωνιζόντουσαν κατά των κυβερνήσεών τους (οι περισσότεροι λατινοαμερικανοί εκπρόσωποι).

Πολιτικά, η Tricontinental κατάφερε να συγκεντρώσει τα μαρξιστικά κόμματα και οργανώσεις και τα διάφορα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου.

Σε αυτή την τεράστια ομάδα, υπήρχαν τρεις κύριοι πόλοι επιρροής: ο πρώτος στον οποίο επικεφαλής ήταν η ΕΣΣΔ, ο δεύτερος, με επικεφαλής την Κίνα και ο τρίτος, ίσως ο πιο πολυάριθμος, με επικεφαλής την Κούβα και το Βιετνάμ. Σε αυτούς τους τρεις να προσθέσουμε και το Αραβικό μπλοκ, όπου συνέκλιναν οι εκπρόσωποι των Παλαιστινίων και της Ενωμένης Αραβικής Δημοκρατίας και, με μια σχετικά ανεξάρτητη θέση, η Ινδία.

[--->]