Λονδίνο,8 Μαρτίου
1881
Αγαπητή πολίτης,
Μια νευρασθένεια που με ταλαιπωρεί κατά περιόδους τα τελευταία δέκα χρόνια με
εμπόδισε να απαντήσω έγκαιρα στην επιστολή σας της 18ης Φεβρουαρίου. Λυπάμαι που
δεν μπορώ να δώσω λεπτομερή ανάλυση, για δημοσίευση, του ερωτήματος που μου κάνατε
την τιμή να μου υποβάλλεται. Ήδη εδώ και μήνες, υποσχέθηκα ένα κείμενο για το
ίδιο θέμα στην Επιτροπή της Αγίας Πετρούπολης. Εντούτοις, ελπίζω, ότι λίγες αράδες
θα είναι αρκετές για να μη σας μείνει καμία αμφιβολία για το πως παρεξηγήθηκε η
λεγόμενη θεωρία μου.
Αναλύοντας τη γένεση της καπιταλιστικής παραγωγής, λέω, "Στη βάση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος υπάρχει λοιπόν ο ριζικός χωρισμός του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής (...). Βάση όλης αυτής της εξέλιξης είναι η απαλλοτρίωση των αγροτών. Επιτελέστηκε με τον πιο ριζικό τρόπο μέχρι τώρα μόνο στην Αγγλία (...) Αλλά όλες οι άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση "(σ. 315, στ. 1, γαλλική έκδοση Le Capital). Έχω λοιπόν περιορίσει ρητά τον "ιστορικά αναπόφευκτο" χαρακτήρα αυτής της κίνησης στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η θεμελίωση αυτού του περιορισμού εξηγείται στο κεφάλαιο XXXII: "Η ατομική ιδιοκτησία η οποία βασίζεται στην προσωπική εργασία ... θα αντικατασταθεί από την καπιταλιστική ατομική ιδιοκτησία η οποία βασίζεται στην εκμετάλλευση της εργασίας άλλων, στη μισθωτή εργασία"(ό.π.,σ. 341).
Σε αυτή την κίνηση της Δύσης, πρόκειται λοιπόν, για το μετασχηματισμό μιας μορφής της ατομικής ιδιοκτησίας σε μια άλλη μορφή της ατομικής ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, στους Ρώσους αγρότες,σε ατομική ιδιοκτησία θα έπρεπε να μετασχηματιστεί η κοινοτική ιδιοκτησία τους.
Επομένως, η ανάλυση που γίνεται στο Κεφάλαιο δεν δίνει κανένα επιχείρημα που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε υπέρ ούτε κατά της ικανότητας επιβίωσης της αγροτικής κοινότητας. Ομως οι ειδικές μελέτες πάνω σ’αυτήν, συμπεριλαμβανομένου και του υλικού στις πρωτότυπες πηγές, με έπεισαν ότι αυτή η κοινότητα μπορεί να είναι το στήριγμα της κοινωνικής αναγέννησης στη Ρωσία. Αλλά, για να μπορεί να λειτουργήσει ως τέτοιο, θα πρέπει πρώτα να εξαφανιστούν οι επιβλαβείς επιρροές που την πλήττουν από όλες τις πλευρές, και στη συνέχεια να της διασφαλιστούν οι συνθήκες για μια αυθόρμητη ανάπτυξη.
Ο αφοσιωμένος φίλος σας
Καρλ Μαρξ
Πρόκειται για την
απάντηση του Μαρξ, στο ερώτημα που του έθεσε η Βέρα Ζασούλιτς, για λογαριασμό και
των άλλων συντρόφων της, για "το πιθανό πεπρωμένο της αγροτικής κοινότητας
μας και για τη θεωρία της ιστορικής αναγκαιότητας για όλες τις χώρες του κόσμου
να διέλθουν από όλες τις φάσεις της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής." Μια
θεωρία που ορισμένοι απέδιδαν στον Μαρξ και που έβαζε τους Ρώσους επαναστάτες μπροστά
σε ένα δίλημμα :"Διότι υπάρχουν μόνο δύο πιθανότητες: Είτε η
αγροτική κοινότητα, απελευθερωμένη από τις δυσβάσταχτες φορολογικές απαιτήσεις,
τις πληρωμές στους αριστοκράτες και την αυθαίρετη διοίκηση, είναι ικανή να
αναπτυχθεί προς μια σοσιαλιστική κατεύθυνση (…) ή ,αντίθετα, η κοινότητα είναι
προορισμένη να εξαφανιστεί, και τότε αυτό που απομένει για τους σοσιαλιστές, ως
τέτοιους, είναι ορισμένοι λιγότερο ή περισσότερο κακοδιατυπωμένοι υπολογισμοί
για το πόσες δεκαετίες θα χρειαστεί η γη των Ρώσων αγροτών να περάσει στα χέρια
της αστικής τάξης, και πόσοι αιώνες θα χρειαστούν για να φτάσει η κεφαλαιοκρατία στη Ρωσία στο επίπεδο ανάπτυξης της Δυτικής Ευρώπης. Εν προκειμένω,
το καθήκον τους θα είναι να ασκούν προπαγάνδα αποκλειστικά στους εργάτες των πόλεων,
ενώ αυτοί οι εργάτες θα βυθίζονται διαρκώς στην αγροτική μάζα η οποία, ως
επακόλουθο της διάλυσης της κοινότητας, θα καταλήξει στους δρόμους των μεγάλων
πόλεων αναζητώντας ένα μισθό. "
Όμως, το ιστορικό της επιστολής είναι πολύ περίεργο. Πρώτον, πρέπει να τονιστεί ότι ο Μαρξ, που αντιμετώπιζε τότε σοβαρά προβλήματα
υγείας, γέμισε σελίδες επί σελίδων με προσχέδια απαντητικά της επιστολής, πριν καταλήξει στην τελική της μορφή, και την ταχυδρομήσει. Να προσθέσουμε,στη συνέχεια, ότι η τελική επιστολή δεν δημοσιεύθηκε ποτέ, και μάταια ο Ριαζάνοφ (ο οποίος το
1911 βρήκε ένα αντίγραφο της στα χαρτιά του Λαφάργκ) ζήτησε από την Ζασούλιτς
και τον Πλεχάνοφ να επιβεβαιώσουν αν η
επιστολή είχε φτάσει πράγματι στον προορισμό της. Μόνο το 1924, όταν βγήκε από το
αρχείο του Άξελροντ, τότε και μόνο επιβεβαιώθηκε ότι η "ξεχασμένη" επιστολή
είχε φτάσει στους αποδέκτες της.
* Χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Θανάση Γκιούρα, Περιοδικό Ουτοπία τ. 94,
[ΠΡΟΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ Ι. ZΑΣΟΥΛΙΤΣ
Karl Marx]
