Αντί για Ευχέλαιο [*]

''Αυθεντική ισότητα δεν σημαίνει να αντιμετωπίζεις τους πάντες ως ίδιους, αλλά να καλύπτεις εξίσου τις διαφορετικές ανάγκες τους. Μια τέτοια κοινωνία οραματίστηκε ο Μαρξ. Οι ανθρώπινες ανάγκες δεν είναι σύμμετρες μεταξύ τους. Δεν μπορείς να τις μετρήσεις με το ίδιο μέτρο. Ο Μαρξ πίστευε ότι καθένας πρέπει να έχει ίσο δικαίωμα στην αυτοπραγμάτωση και την ενεργητική συμμετοχή στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής. Πρέπει λοιπόν να καταργηθούν οι ανισότητες στον βαθμό που εμποδίζουν την επίτευξη αυτού του σκοπού και δεν επ ιτρέπουν στο κάθε άτομο να ευημερήσει ως μοναδική ατομικότητα.Σε τελική ανάλυση, η ισότητα, σύμφωνα με τον Μαρξ,
υπάρχει προς χάριν της διαφορετικότητας. ''

Τέρι Ίγκλετον, Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο 

Από τo βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον,τα δύο πρώτα κεφάλαια :

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑ

Ο μαρξισμός έχει ξοφλήσει. Ίσως κάποτε να ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα ενός κόσμου εργοστασίων και συλλαλητηρίων πεινασμένων, ανθρακωρύχων και  καπνοδοχοκαθαριστών, γενικευμένης φτώχειας και μαζοποιημένων εργατικών τάξεων. 

Ασφαλώς όμως δεν έχει καμία σχέση με τις σημερινές ολοένα και πιο αταξικές μεταβιομηχανικές δυτικές κοινωνίες της υψηλής κοινωνικής κινητικότητας. Αποτελεί το πιστεύω όσων είναι υπερβολικά ισχυρογνώμονες, φοβισμένοι ή αυταπατώμενοι για ν ’ αποδεχτούν ότι ο κόσμος έχει αλλάξει για τα καλά, και με τις δύο έννοιες της λέξης.

Οι απανταχού μαρξιστές θα υποδέχονταν με αγαλλίαση την είδηση ότι ξόφλησε ο μαρξισμός. Θα μπορούσαν τότε να παρατήσουν τις πορείες κα ι τις διαδηλώσεις, να επιστρέφου ν στους κόλπους των πενθουσών οικογενειών τους και ν ’ απολαύσουν ένα βράδυ στη θαλπωρή του σπιτιού τους αντί να παρευρεθούν σε μία ακόμη ανιαρή συνεδρίαση κάποιας επιτροπής. 

Οι μαρξιστές δεν επιθυμούν τίποτα περισσότερο από το να πάψουν να είναι μαρξιστές. Από αυτή την άποψη, το να είναι κανείς μαρξιστής  διαφέρει παρασάγγα ς από το να είναι βουδιστής ή δισεκατομμυριούχος. Μοιάζει πιο πολύ με το να είναι γιατρός. Όπως οι ασκούντες την ιατρική, έτσι και οι πολιτικοί ριζοσπάστες επιδιώκουν, μέσω της επίτευξης των σκοπών τους, να πάψει το έργο τους να είναι αναγκαίο. Τότε θα μπορέσουν ν’ αποσυρθούν, να κάψουν τις αφίσες του Γκεβάρα, να ξαναπιάσουν εκείνο το από καιρό παραμελημένο τσέλο και να κουβεντιάσουν γ ια κάτι πιο γοητευτικό από τον ασιατικό τρόπο παραγωγής. 

Αν μετά από είκοσι χρόνια εξακολουθούν να υπάρχουν μαρξιστές ή φεμινιστές, θα πρόκειται για θλιβερή εξέλιξη. Ο μαρξισμός αποτελεί εξ ορισμού μια προσωρινή υπόθεση, κι όποιος επενδύει σ ’ αυτόν όλη την ταυτότητά του έχει χάσει το νόημα. 

Το όλο νόημα του μαρξισμού είναι η ζωή μετά τον μαρξισμό. Υπάρχει μόνο ένα πρόβλημα με αυτό το κατά τ ’άλλα δελεαστικό όραμα. Ο μαρξισμός αποτελεί κριτική του καπιταλισμού - μάλιστα την πιο διεισδυτική, αυστηρή και εμπεριστατωμένη .

Αποτελεί επίσης τη μοναδική τέτοια κριτική που έχει μεταμορφώσει μεγάλες περιοχές της υδρογείου. Έπεται λοιπόν ότι όσο υπάρχει καπιταλισμός, θα πρέπει να υπάρχει και μαρξισμός. 

Μόνο αν ο τελευταίος βγάλει στη σύνταξη τον αντίπαλό του, θα μπορέσει  να βγει κι ο ίδιος στη σύνταξη. 

Και ο καπιταλισμός φαίνεται προς το παρόν πιο σφριγηλός από ποτέ.Η πλειονότητα των σημερινών επικριτών του μαρξισμού δεν αμφισβητούν αυτή τη θέση. Το επιχείρημά τους είναι ότι το καπιταλιστικό σύστημα έχει μεταβληθεί τόσο πολύ σε σχέση με την εποχή του Μαρξ, ώστε οι μαρξικές ιδέες έχουν πάψει να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα . 

Προτού εξετάσουμε αυτή τη θέση πιο διεξοδικά, αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ίδιος ο Μαρξ είχε πλήρη συναίσθηση της διαρκώ ς μεταβαλλόμενης φύσης του συστήματος που αμφισβητούσε. Στον μαρξισμό οφείλουμε την έννοια των διαφορετικών μορφών του κεφαλαίου ιστορικά - εμπορικό, αγροτικό, βιομηχανικό, μονοπωλιακό,χρηματιστικό, αυτοκρατορικό κτλ. 

Γιατί λοιπόν το γεγονός ότι ο καπιταλισμός έχει μετασχηματιστεί τις τελευταίες δεκαετίες να καθιστά ανυπόληπτη μια θεωρία που βλέπει τη μεταβολή ως ουσιώδες χαρακτηριστικό του; 

Εξάλλου ο ίδιος ο Μαρξ προέβλεψε μια ελάττωση της εργατικής τάξης και μια κάθετη αύξηση της υπαλληλικής απασχόλησης. Θα επανέλθουμε σ ’ αυτό λίγο αργότερα . Προέβλεψε επίσης τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση - παράξενο για έναν άνθρωπο με, υποτίθεται, απηρχαιωμένη σκέψη. Αν και ίσως η επικαιρότητα της μαρξικής σκέψης σήμερα να οφείλεται ακριβώς στον «απηρχαιωμένο» χαρακτήρα της.

Ο Μαρξ κατηγορείται ως ξεπερασμένος από τους υπέρμαχους ενός καπιταλισμού που επανακάμπτει ραγδαία στα επίπεδα ανισότητας της βικτοριανής εποχής.Το 1976, πολλοί άνθρωποι στη Δύση πίστευαν ότι ο μαρξισμός είχε να π ει κάτι ουσιαστικό. 

Μόλις το 1986. μεγάλος αριθμός από αυτούς είχε πάψει να το πιστεύει. 

Τι ακριβώς μεσολάβησε; Έφταιγε άραγε απλά το ότι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονταν πλέον θαμμένοι κάτω από έναν σωρό κουτσούβελα; 

Μήπως η μαρξική θεωρία είχε καταρριφθεί ως ανυπόστατη από κάποια βαρυσήμαντη νέα έρευνα; 

Έτυχε μήπως να ξετρυπώσουμε κανένα άγνωστο χειρόγραφο του Μαρξ όπου ομολογούσε ότι όλα ήταν ένα αστείο; 

Δεν συνέβη πάντως ν ’ ανακαλύψουμε με απογοήτευση ότι ο Μαρξ ήταν στη δούλεψη του καπιταλισμού.

Αυτό το γνωρίζαμε ανέκαθεν. Χωρίς την υφαντουργία Έρμεν & Ένγκελς στο Σάλφορντ,η οποία ανήκε στον πατέρα του Φρίντριχ Ένγκελς, ο μόνιμα χειμαζόμενος από τη φτώχεια Μαρξ θα μπορούσε κάλλιστα να μην είχε επιζήσει γ ια να γράφει πολεμικές εναντίον των υφαντουργών βιομηχάνων. 

Αυτό που μεσολάβησε είναι ότι στην εν λόγω περίοδο το δυτικό σύστημα υπέστη κρίσιμες μεταβολές. 

Σημειώθηκε η  μετάβαση από την παραδοσιακή βιομηχανική παραγωγή στη «μεταβιομηχανική» κουλτούρα του καταναλωτισμού, των επικοινωνιών, της τεχνολογίας της πληροφορικής και της βιομηχανίας των υπηρεσιών.

 Ήρθαν στο προσκήνιο οι μικρής κλίμακας,αποκεντρωμένες, ευπροσάρμοστες, μη ιεραρχικές επιχειρήσεις. 

Οι αγορές απορρυθμίστηκαν και το κίνημα της εργατικής τάξης δέχτηκε άγρια νομική και πολιτική επίθεση. Αποδυναμώθηκαν οι παραδοσιακοί ταξικοί δεσμοί, ενώ απέκτησαν πιο επιτακτική σημασία οι ταυτότητες που διαμορφώνονται από την εντοπιότητα, το φύλο και την εθνική καταγωγή. 

Επίσης, σημείωσε συνεχή αύξηση η διαχείριση και η χειραγώγηση της πολιτικής.

Οι νέες τεχνολογίες της πληροφορικής έπαιξα ρόλο-κλειδί στην επέκταση και παγκοσμιοποίηση του καπιταλιστικού συστήματος, καθώς μια χούφτα υπερεθνικές εταιρείες κατένειμαν την παραγωγή και τις επενδύσεις τους σε όλα τα μήκη και πλάτη της υδρογείου προς αναζήτηση του πιο εύκολου και άμεσου κέρδους. 

Πολλές μονάδες παραγωγή ς μεταφέρθηκαν στον « υπανάπτυκτο » κόσμο, όπου υπήρχε φθηνό εργατικό δυναμικό, κάτι που οδήγησε ορισμένους στενόμυαλους Δυτικούς στο συμπέρασμα ότι είχε εξαφανιστεί ολωσδιόλου από τον πλανήτη η βαριά βιομηχανία. 

Αυτή η παγκόσμια κινητικότητα είχε ως επακόλουθο μαζικές οικονομικές μεταναστεύσεις διεθνώς και κ α τ ’ επέκταση την αναζωπύρωση του ρατσισμού και του φασισμού, καθώς φτωχοί μετανάστες συνέρρεαν στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες.

Την ώρα που οι « περιφερειακέ ς» χώρες υποβάλλονταν σε εξοντωτική εργασία , ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, περικοπή των προνοιακών δαπανώ ν και εξωφρενικά άνισους εμπορικούς όρους, τα ανώτερα στελέχη τω ν μητροπολιτικών χωρών έμεναν αξύριστα , π έ τ α γ α ν τις γραβάτες τους, χαλάρωναν τους γ ια κ ά δ ες το υ ς  και κόπτονταν για την ψυχική ευεξία των υπαλλήλων τους.

Τίποτε από αυτά δεν συνέβη επειδή το καπιταλιστικό σύστημα ήταν κεφάτο και χαρούμενο. Αντιθέτως, η εκ νέου επιθετική στάση του οφειλόταν, όπως οι περισσότερες μορφές επιθετικότητας, σε βαθύ άγχος.ο σύστημα περιέπεσε σε μανία εξαιτίας της λανθάνουσας κατάθλιψής του.

Το κύριο αίτιο αυτής της αναδιοργάνωσης ήταν το αιφνίδιο ξεφούσκωμα του μεταπολεμικού κύματος ευημερίας. 

Ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός συμπίεζε τα ποσοστά κέρδους, στέρευε τις πηγές άντλησης επενδυτικών κεφαλαίων και επιβράδυνε τους ρυθμούς ανάπτυξης. 

Ακόμη και η κοινωνική δημοκρατία αποτελούσε πλέον υπερβολικά ριζοσπαστική και ακριβή πολιτική επιλογή.Έτσι, στήθηκε το σκηνικό για τον Ρίγκαν και τη Θάτσερ, οι οποίοι βοήθησαν να διαλυθεί η παραδοσιακή βιομηχανία, να περιοριστεί το εργατικό κίνημα,να αφεθεί αχαλίνωτη η αγορά, να ισχυροποιηθεί το κα τα πιεστικό χέρι του κράτους και να προωθηθεί μια νέα κοινωνική φιλοσοφία, γνωστή ως αναίσχυντη απληστία. 

Η μετατόπιση των επενδύσεων από την εργοστασιακή βιομηχανία στις βιομηχανίες των υπηρεσιών, των χρηματιστικών προϊόντων και των επικοινωνιών συνιστούσε αντίδραση σε μια παρατεταμένη οικονομική κρίση, όχι άλμα απόδρασης από έναν ελαττωματικό παλιό κόσμο σ ’ έναν θαυμαστό νέο.

Ωστόσο είναι αμφίβολο αν η πλειονότητα των ριζοσπαστών που άλλαξαν γνώμη για το σύστημα από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 το έκαναν απλώς και μόνο επειδή μειώθηκε ο αριθμός των υφαντουργιών. 

Δεν τους οδήγησε αυτό να ξεφορτωθούν τον μαρξισμό μαζί με τις φαβορίτες και τις μπαντάνες τους, αλλά η ολοένα και πιο ισχυρή πεποίθηση ότι το καθεστώς με το οποίο βρίσκονταν αντιμέτωποι είχε τελικά αποδειχτεί πολύ σκληρό καρύδι. 

Την πλάστιγγα δεν την έγειραν οι ψευδαισθήσεις του νέου καπιταλισμού ,αλλά η απογοήτευση γύρω από τη δυνατότητα αλλαγής του. 

Υπήρξαν σίγουρα πλήθος πρώην σοσιαλιστών που διασκέδασαν τη θλίψη τους με τη σκέψη ότι αν η αλλαγή του συστήματος ήταν αδύνατη, τότε ήταν και αχρείαστη. Όμως η αποφασιστική παράμετρος της μεταστροφής τους ήταν η έλλειψη πίστης σε κάποια εναλλακτική προοπτική.

Λόγω του ότι το κίνημα της εργατικής τάξης είχε χτυπηθεί τόσο άγρια και η πολιτική αριστερά είχε εξαναγκαστεί σε σημαντική υποχώρηση, το μέλλον έμοιαζε να έχει ολότελα εξαφανιστεί. 

Η κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήρθε να επιδεινώσει την απογοήτευση κάποιων αριστερών.Δεν βοηθούσε την κατάσταση το γεγονός ότι ήδη τότε το πιο ριζοσπαστικό ρεύμα της νεότερης εποχής –ο επαναστατικός εθνικισμός- είχε σε μεγάλο βαθμό εξαντλήσει τη δυναμική του.

Η κουλτούρα του με-τανεωτερισμού, η οποία απέρριψε τις αποκαλούμενες μεγάλες αφηγήσεις και διακήρυξε θριαμβευτικά το «τέλος της ιστορίας», βασίστηκε πάνω α π ’ όλα στην πεποίθηση ότι το μέλλον θα αποτελούσε στο εξής αναπαραγωγή του παρόντος - ή, όπως το έθεσε ένας ενθουσιώδης μετανεωτεριστής, «το παρόν με περισσότερες επιλογές».

Η απαξίωση του μαρξισμού πήγασε κατά κύριο λόγο από μια υποβόσκουσα αίσθηση πολιτικής ανικανότητας. 

Δύσκολα δια τηρείς την πίστη σου στην αλλαγή όταν η αλλαγή φαίνεται να είναι εκτός θέματος,ακόμη κι αν ακριβώς τότε τη χρειάζεσαι περισσότερο.Σε τελική ανάλυση, αν δεν αντισταθείς στο φαινομενικά αναπόφευκτο, δεν θα μάθεις ποτέ πόσο αναπόφευκτο ήταν στην πραγματικότητα το αναπόφευκτο. 

Αν οι λιπόψυχοι είχαν καταφέρει να παραμείνουν πιστοί στις προηγούμενες απόψεις τους για δύο ακόμη δεκαετίες, το 2008 θα είχαν γίνει αυτόπτες μάρτυρες ενός καπιταλισμού που ήταν π ια τόσο θριαμβευτικός και ακαταμάχητος ώστε μόλις και μετά βίας κατόρθωνε να κρατήσει ανοιχτά τα μηχανήματα ανάληψης μετρητών στους μεγάλους εμπορικούς δρόμους.

Θα είχαν επίσης δει μια ολόκληρη ήπειρο νότια της Διώρυγας του Παναμά να κάνει αποφασιστική στροφή προς την πολιτική αριστερά.Το «τέλος της ιστορίας» είχε πλέον φτάσει στο τέλος του. Εν πάση περιπτώσει, οι μαρξιστές οφείλουν να είναι καλά εξοικειωμένοι με την ήττα.Είχαν γνωρίσει μεγαλύτερες αντιξοότητες α π ό τη συγκεκριμένη.

Οι πολιτικές πιθανότητες θα είναι πάντα με το μέρος του συστήματος που βρίσκεται στην εξουσία, αν μη τι άλλο επειδή διαθέτει περισσότερα τανκς α π ’ ό,τι εσύ. Αλλά τα μεθυστικά οράματα και οι ζωηρές προσδοκίες των τελών της δεκαετίας του 1960 κατέστησαν το ποτήρι της εν λόγω αρνητικής συγκυρίας ιδιαίτερα πικρό γ ια να το πιουν όσοι είχαν γαλουχηθεί με τις ιδέες εκείνης της εποχής.

Ο μαρξισμός λοιπόν δεν απώλεσε την πειστικότητά του επειδή ο καπιταλισμός άλλαξε τα ποικίλματα αυτού. Το σύστημα όχι μόνο συνέχισε να είναι αυτό που είναι, αλλά το έκανε και ακόμη πιο επιτακτικά. 

Κατά ειρωνικό τρόπο, λοιπόν, αυτό που συντέλεσε στην υποχώρηση του μαρξισμού ενίσχυσε, θα λέγαμε, την αξιοπιστία του. Σπρώχτηκε στο περιθώριο όχι γ ια τί η κοινωνική τάξη πραγμάτων με την οπ οία ήταν αντιμέτωπος έγινε πιο μετριοπαθής και καλοπροαίρετη, αλλά γ ια τί έγινε πιο πωρωμένη και αδιάλλακτη. Η εξέλιξη αυτή κατέστησε τη μαρξιστική κριτική ακόμη πιο επίκαιρη. 

Σε παγκόσμια κλίμακα, το μεν κεφάλαιο ήταν πλέον πιο συγκεντρωμένο και αρπακτικό από ποτέ, η δε εργατική τάξη είχε αυξηθεί σε μέγεθος. Είχε αρχίσει να διαφαίνεται το ενδεχόμενο ενός μέλλοντος στο οποίο οι μεγιστάνες του πλούτου θα έβρισκαν καταφύγιο σ τις οπλισμένες και οχυρωμένες κοινότητές τους,ενώ το ένα περίπου δισεκατομμύριο υπόλοιποι Δυτικοί θα κατοικούσα ν σε δυσώδεις παραγκουπόλεις, περικυκλωμένοι από ειδικούς φρουρούς και συρματοπλέγματα . 

Υπό εκείνες τις συνθήκες, το να ισχυρίζεται κανείς ότι ο μαρξισμός είχε ξοφλήσει ισοδυναμούσε με το να ισχυρίζεται ότι η  πυροσβεστική υπηρεσία  αποτελούσε ξεπερασμένη ιδέα επειδή οι εμπρηστές είχαν γίνει πιο πανούργοι και πιο πολυμήχανοι από ποτέ.

Οι ανισότητες πλούτου στη δική μας εποχή έχουν,όπως προέβλεψε ο Μαρξ, βαθύνει δραματικά . Σήμερα το εισόδημα ενός και μόνο Μεξικανού δισεκατομμυριούχου ισοδυναμεί με τις αποδοχές των φτωχότερων δ εκ α επτά εκατομμυρίων ν συμπατριωτών  του. Ο καπιταλισμός δημιούργησε ασύγκριτη ευμάρεια σε σχέση με οπ οιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο, όμως το κόστος -η καταδίκη δισεκατομμυρίων ανθρώπων στη σχεδόν απόλυτη φτώχεια – ήταν αστρονομικό. 

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα,το 2001 2,74 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν με λιγότερα από δύο δολάρια τη μέρα. Ενδέχεται να ζήσουμε σ ’ ένα μέλλον στο οποίο κράτη εξοπλισμένα με πυρηνικά θα πολεμούν διεκδικώντας ανεπαρκείς φυσικούς πόρους - κι αυτή η ανεπάρκεια οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον καπιταλισμό.

Για πρώτη φ ορά στην ιστορία, το κυρίαρχο μοντέλο ζωής μπορεί όχι απλώς να καλλιεργεί τον ρατσισμό και να διασπείρει τον πολιτισμικό κρετινισμό,να μας οδηγεί στον πόλεμο ή να μ ας μαντρώνει σε στρατόπεδα εργασίας, αλλά και να μας εξαφανίσει ως είδος.

Ο καπιταλισμός δεν διστάζει να συμπεριφερθεί αντικοινωνικά προκειμένου να αποκομίσει κέρδος, κάτι που πλέον μπορεί να αποβεί  αφάνταστα καταστρεπτικό γ ια την ανθρωπότητα.Ενδεχόμενα που κάποτε ανήκαν στη σφαίρα της πιο τρομακτικής φαντασίας σήμερα απλώς εκφράζουν τον νηφάλιο ρεαλισμό.

Το παραδοσιακό αριστερό σύνθημα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» δεν υπήρξε ποτέ περισσότερο απειλητικά επίκαιρο, ποτέ λιγότερο ρητορική φιοριτούρα. Υπό αυτές τις δραματικές συνθήκες, όπως γράφει ο Φρέντρικ Τζέιμσον,«επιβάλλεται ο μαρξισμός να ξαναγίνει αληθινός». 

Ο σημερινός κόσμος χαρακτηρίζεται από θεαματικές ανισότητες πλούτου και εξουσίας, από ιμπεριαλιστικούς πολέμους και ολοένα αυξανόμενη κρατική καταπίεση - δηλαδή από τα ζητήματα αναφορικά με τα οποία έχει δράσει και στοχαστεί ο μαρξισμός εδώ  και δύο περίπου αιώνες. Εύλογα λοιπόν θα μπορούσε κανείς να π ει ότι το εν λόγω κίνημα έχει κάποια διδάγματα να προσφέρει στο παρόν. 

Ο ίδιος ο Μαρξ είχε εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα με την εξαιρετικά βίαιη διεργασία μετατροπής των ξεριζωμένων χωρικών σε αστική εργατική τάξη στην υιοθετημένη πατρίδα του. την Αγγλία - διεργασία που βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη στη Βραζιλία, την Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία. 

Ο Τρίστραμ Χαντ επισημαίνει ότι το βιβλίο του Μάικ Ντέιβις Ο πλανήτη ς των παραγκουπόλεων [Planet of Slums], το οποίο καταγράφει τα «δυσώδη βουνά περιττωμάτων» που είναι γνωστά ως παραγκουπόλεις και που τα συναντάει κανείς σήμερα στο Λάγος ή στην Ντάκα, μοιάζει με εκσυγχρονισμένη εκδοχή του έργου του  Ένγκελς  Η κατάσταση  της  εργατικής τάξης. 

Καθώς η Κίνα μετατρέπεται στο εργοστάσιο του πλανήτη, σχολιάζει ο Χαντ. «οι ειδικές οικονομικές ζώνες της Γκουανγκντόνγκ και της Σαγκάης θυμίζουν αλλόκοτα το Μάντσεστερ και τη Γλασκόβη της δεκαετία ς του 1840».
Μήπως δεν έχει ξεπεραστεί ο μαρξισμός αλλά ο καπιταλισμός;

 Ήδη στη βικτοριανή Αγγλία, ο Μαρξ θεωρούσε ότι το σύστημα είχε χάσει την ορμή του.Στην ακμή του ο καπιταλισμός είχε προαγάγει την κοινωνική ανάπτυξη, αλλά πλέον λειτουργούσε ως τροχοπέδη της.
Ο Μαρξ πίστευε π ως η καπιταλιστική κοινωνία, όσο κι αν υπερηφανευόταν γ ια τα νεωτερικά στοιχεία της, ήταν βουτηγμένη στις φαντασιώσεις, τον φετιχισμό. τον μύθο και την ειδωλολατρία.Ο ίδιος ο Διαφωτισμός της -η αυτάρεσκη πίστη τη ς στην ανωτερότητα της δικής της ορθολογικότητα ς- αποτελούσε ένα είδος δεισιδαιμονίας.

 Ήταν μεν ικανός να επιτύχει εκπληκτική πρόοδο, αλλά υπό μία άλλη έννοια ήταν αναγκασμένος να πασχίζει γ ια να μην οπισθοδρομήσει. Το τελικό όριο του καπιταλισμού, σχολίασε κάποτε ο Μαρξ, είναι το ίδιο το κεφάλαιο, του οποίου η αδιάκοπη αναπαραγωγή αποτελεί απαραβίαστο σύνορο.

Το πιο δυναμικό κοινωνικό καθεστώς στην ιστορία χαρακτηρίζεται λοιπόν από μια στατικότητα και επανάληψη.Το γεγονός ότι η λογική που το διέπει παραμένει σε μεγάλο βαθμό απαράλλακτη αποτελεί έναν λόγο για τον οποίο η μαρξιστική κριτική που ασκείται σε αυτό παραμένει σε μεγάλο βαθμό βάσιμη. 

Αυτό θα έπαυε να ισχύει μόνο αν το σύστημα κατάφερνε να υπερβεί τους ίδιους τους περιορισμούς του και να εγκαινιάσει κάτι εντελώς νέο. 

Αλλά ο καπιταλισμός είναι ανίκανος να επινοήσει ένα μέλλον που δεν θα αναπαράγει τελετουργικά το παρόν του - με, περιττό να προσθέσουμε, περισσότερες επιλογές...

Ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει σπουδαίες υλικές προόδους. Ωστόσο, π α ρ ’ ότι ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης των υποθέσεών μας είχε στη διάθεσή του πολύ χρόνο γ ια να αποδείξει π ω ς είναι σε θέση να ικανοποιήσει ολικά τις ανθρώπινες απαιτήσεις, δεν έχει κάνει καμία ουσιαστική πρόοδο ως προς αυτό. 

Πόσο θα περιμένουμε; Γιατί εξακολουθούμε να πιστεύουμε τον μύθο ότι ο αμύθητος πλούτος που δημιουργείται μ ’ αυτόν τον τρόπο παραγωγής θα καταστεί όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου διαθέσιμος σε όλους; 

Άραγε θα έδειχνε ο κόσμος τέτοια μακρόθυμη και ξέγνοιαστη υπομονή απέναντι σε παρόμοιους ισχυρισμούς της άκρας αριστεράς; Οι δεξιοί που παραδέχονται ότι θα υπάρχουν πάντοτε κολοσσιαίες αδικίες στο σύστημα και ότι πρόκειται μεν για μια σκληρή πραγματικότητα αλλά οι εναλλακτικές δυνατότητες είναι ακόμη χειρότερες, είναι τουλάχιστον, παρά την αδιαντροπιά τους, πιο έντιμοι από εκείνους που κηρύττουν ότι εντέλει όλα θα διορθωθούν.

Αν απλά συνέβαινε να υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, όπως υπάρχουν μαύροι και λευκοί, τότε θα μπορούσε κάλλιστα τα πλεονεκτήματα των εύπορων να επεκταθούν εν καιρώ στους μη προνομιούχους. Αλλά το να επισημαίνει κανείς ότι απλά συμβαίνει κάποιοι άνθρωποι να στερούνται τα πάντα και  άλλοι να ευημερούν είναι σαν να επισημαίνει ότι ο κόσμος απλά περιλαμβάνει και αστυνομικούς και εγκληματίες.

 Όντως ισχύει το τελευταίο• έτσι όμως συσκοτίζεται η αλήθεια ότι αστυνομικοί υπάρχουν επειδή υπάρχουν εγκληματίες...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΥΟ

Μπορεί ο μαρξισμός να τα πηγαίνει πολύ καλά στη θεωρία. Ωστόσο, όπου εφαρμόστηκε. κατέληξε στον τρόμο, την τυραννία και τις μαζικές δολοφονίες σε ασύλληπτη κλίμακα. Μπορεί ο μαρξισμός va φαίνεται καλή ιδέα σε εύπορους Δυτικούς ακαδημαϊκούς που έχουν την πολυτέλεια να εκλαμβάνουν ως δεδομένες την ελευθερία και τη δημοκρατία.

 Σε εκατομμύρια απλών ανθρώπων έφερε πείνα, κακουχίες. βασανιστήρια. καταναγκαστική εργασία, διάλυση της οικονομίας κι ένα τερατωδώς καταπιεστικό κράτος.

 Όσοι εξακολουθούν, σε πείσμα όλων αυτών να υποστηρίζουν τη θεωρία είτε είναι βραδύνοες είτε ανήθικοι είτε αυταπατώνται. Σοσιαλισμός σημαίνει έλλειψη ελευθερίας- επίσης σημαίνει έλλειψη υλικών αγαθών. αφού σε αυτήν οδηγεί αναγκαστικά η κατάργηση των αγορών.

Πλήθος Δυτικών είναι ένθερμοι υποστηρικτές  αιματοβαμμένων καταστάσεων. Οι χριστιανοί, παραδείγματος χάριν. Συμβαίνει, επίσης, ηθικοί κι ευσπλαχνικοί άνθρωποι να υποστηρίζουν πολιτισμούς που είναι ολόκληροι βουτηγμένοι στο αίμα.

 Τα σύγχρονα καπιταλιστικά έθνη αποτελούν τον καρπό μιας ιστορικής διαδρομής που έχει σημαδευτεί από σκλαβιά, γενοκτονίες, βία κι εκμετάλλευση και είναι ακριβώς το ίδιο αποτρόπαιη με την Κίνα του Μάο ή τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. 

Kαι o καπιταλισμός σφυρηλατήθηκε μέσα στο αίμα και τα δάκρυα, μόνο που έχει επιβιώσει γι' αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. ώστε να λησμονήσει εν πολλοίς τη φρίκη του παρελθόντος του, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση του σταλινισμού και του μαοϊσμού.

 0 Μαρξ γλίτωσε από αυτή την αμνησία, εν μέρει επειδή έζησε κατά την εποχή δημιουργίας του συστήματος.

0 Μάικ Ντέιβις γράφει στο βιβλίο του Όψιμα βικτοριανά ολοκαυτώματα [Late Victorian Holocausts] για τα δεκάδες εκατομμύρια Ινδιάνων, Αφρικανών, Κινέζων, Βραζιλιάνων, Κορεατών, Ρώσων και άλλων που πέθαναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του δέκατου ένατου αιώνα εξαιτίας λιμών, ξηρασιών και ασθενειών που θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν προληφθεί. 

Πολλές από αυτές τις καταστροφές, όπως (παραδείγματος χάριν) η άνοδος των τιμών των σιτηρών πάνω από τις οικονομικές δυνατότητες των απλών ανθρώπων, οφείλονταν στο δόγμα της ελεύθερης αγοράς. 

Και δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε στους Βικτοριανούς για να ανακαλύψουμε τέτοιες τερατωδίες. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν με λιγότερα από δύο δολάρια τη μέρα έχει αυξηθεί παγκοσμίως κατά εκατό περίπου εκατομμύρια.

  

Σήμερα ένα στα τρία παιδιά στη Βρετανία ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, την ίδια στιγμή που οι τραπεζίτες κατσουφιάζουν αν τύχει και το ετήσιο μπόνους τους πέσει στο ένα ψωροεκατομμύριο λίρες.

Σίγουρα ο καπιταλισμός μάς έχει κληροδοτήσει, πέρα απ' αυτά τα εκτρώματα, και μερικά ανεκτίμητα αγαθά. 

Χωρίς τις μεσαίες τάξεις, τις οποίες ο Μαρξ θαύμαζε τόσο βαθιά, δεν θα είχαμε μεν μια ιστορία βιοτικής κι εργασιακής εξαθλίωσης, φασισμού, ιμπεριαλιστικών πολέμων και τον Μελ Γκίμπσον, αλλά ούτε και μια κληρονομιά ελευθερίας, δημοκρατίας, πολιτικών δικαιωμάτων, φεμινισμού, επιστημονικής προόδου και πολλών άλλων. Όμως και το λεγόμενο σοσιαλιστικό σύστημα είχε τα επιτεύγματά του.

Η Kivα και η Σοβιετική Ένωση έσυραν τους πολίτες τους από την οικονομική καθυστέρηση στον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο, όσο φρικτό κι αν ήταν το ανθρώπινο κόστος - κόστος που ήταν τόσο υψηλό εν μέρει εξαιτίας της εχθρικότητας της καπιταλιστικής Δύσης. 

Η εχθρικότητα αυτή ανάγκασε επίσης τη Σοβιετική Ένωση να επιδοθεί σε μια κούρσα εξοπλισμών που επιδείνωσε ακόμη πε-ρισσότερο την ήδη νοσούσα οικονομία της και τελικά την οδήγησε στην κατάρρευση.

Εντωμεταξύ όμως είχε καταφέρει μαζί με τους δορυφόρους της να επιτύχει χαμηλό κόστος στέγασης καυσίμων, μετακινήσεων και πολιτιστικών αγαθών, πλήρη απασχόληση και εντυπωσιακές κοινωνικές υπηρεσίες για τους μισούς πολίτες της Ευρώπης. καθώς κι έναν ασύγκριτα μεγαλύτερο βαθμό ισότητας και (εντέλει) υλικής ευημερίας οπό αυτόν που απολάμβαναν προηγουμένως οι συγκεκριμένες χώρες. 

Η κομουνιστική Ανατολική Γερμανία μπορούσε να καυχιέται ότι διέθετε ένα από τα καλύτερα συστήματα παιδικής φροντίδας στον κόσμο. Η Σοβιετική Ένωση διαδραμάτισε ηρωικό ρόλο στη μάχη κατά του φασισμού και συνέβαλε στην ανατροπή της αποικιοκρατίας. Καλλιέργησε επίσης στους πολίτες της μια αλληλεγγύη την οποία τα δυτικά έθνη φαίνεται να επιτυγχάνουν μόνο όταν σκοτώνουν τους αυτόχθονες άλλων χωρών. 

Σίγουρα όλα αυτά δεν υποκαθιστούν την ελευθερία. τη δημοκρατία και τα κηπευτικά είδη στα ράφια των καταστημάτων, αλλά δεν πρέπει να τα παραβλέπουμε. Η ελευθερία και η δημοκρατία κατέφθασαν τελικά να σώσουν το σοβιετικό μπλοκ με μια οικονομική θεραπεία σοκ, η οποία αποτελεί ληστεία που διαπράττεται μέρα μεσημέρι με το «σεις» και με το «σας», και μεταφράζεται στους τεχνικούς όρους: ιδιωτικοποίηση, ανεργία για δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων, αλματώδης αύξηση της φτώχειας και της ανισότητας, κλείσιμο των δωρεάν παιδικών σταθμών. απώλεια των δικαιωμάτων των γυναικών και σχεδόν πλήρης αποσάθρωση των δικτύων κοινωνικής πρόνοιας. τα οποία είχαν κα-λύψει τόσο ικανοποιητικά τις ανάγκες αυτών των χωρών.

Ωστόσο οι ζημιές του κομουνισμού σχεδόν ισοφαρίζουν τα οφέλη του. Μπορεί να ήταν σχεδόν αναπόφευκτο κάποιο είδος δικτατορικής διακυβέρνησης υπό τις άγριες συνθήκες της πρώιμης Σοβιετικής Ένωσης, δεν ήταν όμως ανάγκη αυτή να πάρει τη μορφή του σταλινισμού ή κάποιου ανάλογου καθεστώτος. 

Γενικά. ο μαοϊσμός και ο σταλινισμός αποτέλεσαν τσαπατσούλικα. αιματοβαμμένα πειράματα. τα οποία έκαναν την ίδια την ιδέα του σοσιαλισμού να βρομάει στα ρουθούνια πολλών από εκείνους που κατοικούσαν σε άλλα μέρη του κόσμου και θα μπορούσαν να ωφεληθούν τα μάλα από αυτόν. Τι γίνεται όμως με τον καπιταλισμό; 

Την ώρα που γράφω αυτό το βιβλίο, υπάρχουν εκατομμύρια άνεργοι στη Δύση, και ο αριθμός τους αυξάνεται σταθερά, οι δε καπιταλιστικές οικονομίες έχουν αποφύγει την κα-τάρρευση μόνο και μόνο επειδή σφετερίζονται τρισεκατομμύρια δολάρια από τους πολίτες τους.

Οι τραπεζίτες και οι μεγαλοεπενδυτές, οι οποίοι έχουν φέρει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στο χείλος της αβύσσου, συνωστίζονται στα ιατρεία των πλαστικών χειρουργών. από φόβο μήπως τίποτε αγανακτισμένοι πολίτες τους αναγνωρίσουν και τους λιντσάρουν.

Η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός φέρνει και καλά αποτελέσματα. υπό την έννοια ότι έχει δημιουργήσει ανείπωτη ευμάρεια σε ορισμένες περιοχές του κόσμου. Όμως το έχει επιτύχει, όπως και ο Στάλιν και ο Μάο, με τρομερό ανθρώπινο κόστος. Το θέμα δεν είναι μόνο οι γενοκτονίες. οι λιμοί, ο ιμπεριαλισμός και το δουλεμπόριο. 

Το σύστημα έχει επίσης αποδειχτεί ανίκανο να παράγει υλικό πλούτο χωρίς να δημιουργεί παράλληλα τεράστιους θύλακες ανέχειας και στερήσεων. Ενδέχεται βέβαια αυτό  να μην έχει και μεγάλη σημασία μακροπρόθεσμα, αφού ο καπιταλιστικός τρόπος ζωής απειλεί πλέον να καταστρέψει ολοσχερώς τον πλανήτη. Ένας διακεκριμένος Δυτικός οικονομολόγος περιέγραψε την κλιματική αλλαγή ως «τη μεγαλύτερη αποτυχία της αγοράς στην ιστορία».

Ο ίδιος ο Μαρξ δεν θεώρησε ποτέ ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε θα πραγματωθεί υπό συνθήκες φτώχειας. Κάτι τέτοιο θα ήταν το ίδιο αλλόκοτο με το να αναπτυχθεί το διαδίκτυο τον Μεσαίωνα. Ούτε κανένας μαρξιστής πριν από τον Στάλιν θεώρησε εφικτό κάτι τέτοιο, συμπεριλαμβανομένου του Λένιν, του Τρότσκι και των υπόλοιπων ηγετών των μπολσεβίκων. Δεν μπορείς να αναδιοργανώσεις τον πλούτο προς όφελος όλων αν υπάρχει εξαιρετικά λίγος πλούτος προς αναδιοργάνωση. 

Δεν μπορείς να καταργήσεις τις κοινωνικές τάξεις υπό καθεστώς βιοτικών στερήσεων, αφού οι συγκρούσεις για ένα υλικό πλεόνασμα υπερβολικά ισχνό για να καλύψει τις ανάγκες όλων απλά θα τις αναβιώσουν.

 Όπως σχολιάζει ο Μαρξ στη Γερμανική ιδεολογία, μια επανάσταση υπό τέτοιες συνθήκες έχει ως αποτέλεσμα να επανακάμψουν οι «παλιές βρομοδουλειές» (ή, σε λιγότερο κομψή μετάφραση, οι «ίδιες παρωχημένες μπούρδες»). 

Το μόνο που θα καταφέρεις είναι ένα σοσιαλιστικοποιημένο καθεστώς βιοτικών στερήσεων. Αν πρέπει να συσσωρεύσεις κεφάλαιο λίγο πολύ από το μηδέν, τότε ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να το κάνεις, όσο βάναυσος κι αν είναι αυτός, είναι η εκμετάλλευση του κινήτρου του κέρδους. Το άπληστο ιδιοτελές συμφέρον συνήθως συσσωρεύει πλούτο εξαιρετικά γρήγορα, αν και συνήθως επισωρεύει ταυτόχρονα και εξαιρετικά εκτεταμένη φτώχεια.

Ούτε θεώρησαν ποτέ οι μαρξιστές ότι θα ήταν δυνατόν να πραγματωθεί ο σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα. Το κίνημα ή θα ήταν διεθνές ή δεν θα ήταν τίποτα. Επρόκειτο για μια πραγματιστική υλιστική αξίωση, όχι για συναισθηματικά ιδεαλιστική. 

Αν μια σοσιαλιστική χώρα αποτύγχανε να εξασφαλίσει διεθνή υποστήριξη σ' έναν κόσμο όπου η παραγωγή ήταν εξειδικευμένη και καταμερισμένη σε διάφορες χώρες, δεν θα είχε τη δυνατότητα πρόσβασης στους παγκόσμιους βιοτικούς πόρους έτσι ώστε να καλύψει τις ζωτικές ανάγκες της. Ήταν απίθανο να επαρκεί ο παραγωγικός πλούτος μίας μόνο χώρας. 

Η αλλόκοτη έννοια του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα επινοήθηκε τη δεκαετία του 1920 από τον Στάλιν, εν μέρει ως μια κυνικά εκλογικευτική αντίδραση στο γεγονός ότι δεν είχαν σταθεί ικανές άλλες χώρες να συντρέξουν τη Σοβιετική Ένωση. Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζει κάτι τέτοιο ο ίδιος ο Μαρξ. Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις, βέβαια, πρέπει από κάπου να ξεκινήσουν. Αλλά δεν μπορούν να ολοκληρωθούν εντός εθνικών συνόρων. 

Το να κρίνει κανείς τον σοσιαλισμό βάσει των αποτελεσμάτων του εντός των ορίων μιας απελπιστικά απομονωμένης χώρας ισοδυναμεί με το να βγάζει κανείς συμπεράσματα για την ανθρώπινη φυλή βάσει κάποιας μελέτης επάνω σε ψυχοπαθείς στο Καλαμοιζού.

Η οικοδόμηση μιας οικονομίας από πολύ χαμηλό επίπεδο αποτελεί εξουθενωτικό και αποκαρδιωτικό έργο. Είναι απίθανο οι πολίτες να υποστούν οικειοθελώς τις κακουχίες ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ένα τέτοιο σχέδιο ή θα εκτελεστεί σταδιακά, υπό δημοκρατικό έλεγχο και σύμφωνα με σοσιαλιστικές αξίες, ή από ένα αυταρχικό κράτος, που θα εξαναγκάσει τους πολίτες του να κάνουν ό,τι είναι απρόθυμοι να αναλάβουν εθελοντικά. 

Τέτοια περίπτωση αποτελεί η στρατιωτικοποίηση της εργασίας στην μπολσεβικική Ρωσία. Το τρομακτικά ειρωνικό αποτέλεσμα είναι η υπονόμευση του πολιτικού εποικοδομήματος του σοσιαλισμού (λαϊκή δημοκρατία, γνήσια αυτοκυβέρνηση) ακριβώς με την προσπάθεια δημιουργίας της οικονομικής βάσης του. 

Κάτι ανάλογο με το να πας ως προσκεκλημένος σ' ένα πάρτι και ν' ανακαλύψεις ότι πρέπει όχι μόνο να ψήσεις το κέικ και να παρασκευάσεις την μπίρα, αλλά και να σκάψεις τα θεμέλια του σπιτιού και να στρώσεις τις σανίδες του πατώματος. Δεν θα σου έμενε και πολύς χρόνος να διασκεδάσεις.

Οι ιδεώδεις προδιαγραφές του σοσιαλισμού είναι: ειδικευμένος, μορφωμένος, πολιτικά καλλιεργημένος πληθυσμός, ακμαίοι δημόσιοι θεσμοί. εξελιγμένη τεχνολογία, διαφωτισμένες φιλελεύθερες παραδόσεις και η έξη της δημοκρατίας. 

Είναι απίθανο να έχεις οτιδήποτε από αυτά αν δεν είσαι σε θέση να επισκευάσεις τους μελαγχολικά λιγοστούς αυτοκινητοδρόμους σου ή δεν διαθέτεις καμία άλλη πρόνοια για την αρρώστια ή τη λιμοκτονία πέρα από ένα κατοικίδιο γουρούνι.

 Ειδικά οι χώρες που έχουν υποστεί αποικιοκρατικά καθεστώτα είναι εξαιρετικά πιθανό να στερούνται τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα, αφού οι αποικιοκρατικές δυνάμεις δεν έχουν μείνει ακριβώς στην ιστορία για τον ιδιαίτερο ζήλο τους να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη πολιτικών ελευθεριών ή δημοκρατικών θεσμών μεταξύ των υποτακτικών τους.

Όπως επιμένει ο Μαρξ, ο σοσιαλισμός απαιτεί επίσης μια μείωση των ωρών εργασίας - εν μέρει για να παράσχει στους πολίτες ελεύθερο χρόνο για προσωπική ολοκλήρωση, εν μέρει για να δημιουργήσει χρόνο για την ευόδωση της πολιτικής και οικονομικής αυτοκυβέρνησης. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό αν οι άνθρωποι δεν έχουν παπούτσια να φορέσουν και η διανομή παπουτσιών σ' εκατομμύρια πολίτες θ' απαιτήσει πιθανότατα ένα συγκεντρωτικό γραφειοκρατικό κράτος. 

Αν η χώρα σου δεχτεί εισβολή από μια ομάδα εχθρικών καπιταλιστικών δυνάμεων, όπως συνέβη με τη Ρωσία στο ξεκίνημα της επανάστασης των μπολσεβίκων. θα προβάλει ως ακόμη πιο επιτακτικά αναπόφευκτη η εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού κράτους. Η Βρετανία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να ονομαστεί απολυταρχία, όμως δεν ήταν επ' ουδενί ελεύθερη χώρα, και δεν θα περίμενε κανείς να είναι.

Για ν' ακολουθήσεις λοιπόν σοσιαλιστικό δρόμο. πρέπει να έχεις παπούτσια να φορέσεις, και μάλιστα καλά. Κανένας μαρξιστής, από τον Μαρξ και τον Ένγκελς μέχρι τον Λένιν και τον Τρότσκι. δεν ονειρεύτηκε ποτέ οτιδήποτε άλλο. 

'Η, αν δεν έχεις ο ίδιος καλά παπούτσια να φορέσεις. πρέπει να σπεύσει να σε βοηθήσει κάποιος αρκετά εύπορος γείτονας που συμμερίζεται τις ιδέες σου.

 Στην περίπτωση των μπολσεβίκων, οι γείτονες (ιδίως η Γερμανία) έπρεπε να κάνουν κι αυτοί τις δικές τους επαναστάσεις. 

Αν οι εργατικές τάξεις αυτών των χωρών κατάφερναν, παράλληλα με την επανάσταση των μπολσεβίκων, να ανατρέψουν τους δικούς τους καπιταλιστές αφέντες και να αποκτήσουν τον έλεγχο των μέσων παραγωγής τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πλουτοπαραγωγικές δυνάμεις για να σώσουν από το ναυάγιο το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία. 

Δεν πρόκειται για τόσο απίθανο σενάριο όσο ακούγεται. 

Εκείνη την εποχή, η Ευρώπη βρισκόταν σε επαναστατικό αναβρασμό, καθώς συμβούλια αντιπροσώπων εργατών και στρατιωτών (ή σοβιέτ) ξεφύτρωναν σε διάφορες πόλεις, όπως στο Βερολίνο. τη Βαρσοβία, τη Βιέννη, το Μόναχο και τη Ρίγα.

 Όταν καταπνίγηκαν αυτές οι εξεγέρσεις, ο Λένιν και ο Τρότσκι ήξεραν ότι και η δική τους επανάσταση βρισκόταν σε δεινή θέση.

Δεν ισχυρίζομαι ότι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι ανέφικτη υπό υλικά μειονεκτικές συνθήκες. αλλά ότι χωρίς επαρκείς υλικούς πόρους έχει την τάση να ακολουθεί στρεβλή πορεία και να καταλήγει στην τερατώδη καρικατούρα του σοσιαλισμού ως σταλινισμού. 

Η επανάσταση των μπολσεβίκων βρέθηκε σύντομα πολιορκημένη από ιμπεριαλιστικούς δυτικούς στρατούς κι επίσης υπό την απειλή της αντεπανάστασης, της σοβαρής έλλειψης τροφίμων στις πόλεις και ενός πολυαίμακτου εμφυλίου πολέμου.

 Ήταν εγκαταλειμμένη σ' έναν ωκεανό εχθρικών κατά κανόνα χωρικών, που δεν εννοούσαν να παραδώσουν υπό την απειλή των όπλων στις λιμοκτονούσες πόλεις το επίμοχθο πλεόνασμά τους.

 Η ανεπαρκής καπιταλιστική βάση, το ολέθρια χαμηλό επίπεδο υλικής παραγωγής, η ανεπάρκεια πολιτικών και διοικητικών θεσμών, μια εξαντλημένη εργατική τάξη, οι εξεγέρσεις των χωρικών και μια διογκωμένη γραφειοκρατία, αντάξια της τσαρικής, έριξαν ευθύς εξαρχής την επανάσταση σε βαθιά νερά. 

Τελικά οι μπολσεβίκοι υποχρεώθηκαν να εξαναγκάσουν τον λιμοκτονούντα, απελπισμένο, καταβεβλημένο από την πολεμική προσπάθεια λαό τους να βαδίσει στη σύγχρονη εποχή υπό την απειλή των όπλων. 

Μεγάλη μερίδα των πλέον πολιτικοποιημένων εργατών τους είχε χαθεί στον υποδαυλιζόμενο από τη Δύση εμφύλιο πόλεμο, κι έτσι η κοινωνική βάση του μπολσεβικικού κόμματος είχε συρρικνωθεί. Το κόμμα δεν άργησε να σφετεριστεί τα σοβιέτ των εργατών και να καταργήσει την ανεξαρτησία του τύπου και της δικαιοσύνης. 

Απαγόρευσε την πολιτική διαφωνία και τα αντιπολιτευτικά κόμματα, μεθόδευσε την εκλογική νοθεία και στρατιωτικοποίησε την εργασία. Αυτό το αδίστακτα αντισοσιαλιστικό πρόγραμμα είχε ως υπόβαθρο τον εμφύλιο πόλεμο, τον εκτεταμένο λιμό και την ξένη εισβολή. 

Η οικονομία της Ρωσίας ήταν ερειπωμένη και ο κοινωνικός ιστός της σε αποσύνθεση. Κατά τραγική ειρωνεία, η οποία έμελλε να σημαδέψει συνολικά τον εικοστό αιώνα, ο σοσιαλισμός αποδείχτηκε λιγότερο εφικτός εκεί όπου ήταν περισσότερο αναγκαίος.

Ο ιστορικός Ισαάκ Ντόιτσερ περιγράφει τις εν λόγω περιστάσεις με τη συνήθη απαράμιλλη ευφράδειά του. Οι τότε περιστάσεις στη Ρωσία «σήμαιναν ότι η πρώτη και μέχρι στιγμής μοναδική προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού έπρεπε να αναληφθεί υπό τις χειρότερες δυνατές συνθήκες, χωρίς τα πλεονεκτήματα ενός εντατικού διεθνούς καταμερισμού εργασίας, χωρίς τη γονιμοποιό επιρροή παλιών και πολυσύνθετων πολιτισμικών παραδόσεων, σ' ένα περιβάλλον σαρωτικής υλικής και πολιτισμικής ένδειας, το οποίο ήταν τόσο τραχύ και πρωτόγονο ώστε υπονόμευε και παραμόρφωνε τον ίδιο τον αγώνα για τον σοσιαλισμό».

Mόνo ένας άκρως ξετσίπωτος επικριτής του μαρξισμού θα ισχυριζόταν ότι όλα αυτά δεν έχουν σημασία γιατί ο μαρξισμός αποτελεί ούτως ή άλλως απολυταρχικό δόγμα. Σύμφωνα μ' αυτή τη λογική, αν αύριο ο μαρξισμός εγκαθιδρυόταν στις Χόουμ Κάουντις, μέσα στην εβδομάδα θα υπήρχαν στο Ντόρκινγκ  στρατόπεδα εργασίας.

Ο ίδιος ο Μαρξ κατέκρινε, όπως θα δούμε, τον άκαμπτο δογματισμό, τη στρατιωτική τρομοκρατία, την πολιτική καταπίεση και την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Πίστευε στη λογοδοσία των πολιτικών αντιπροσώπων απέναντι στους εκλογείς τους και επέκρινε τους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες της εποχής του για τον κρατισμό τους. 

Επέμενε στην ελευθερία του λόγου και τις πολιτικές ελευθερίες, αποστρεφόταν με φρίκη την καταναγκαστική δημιουργία ενός αστικού προλεταριάτου (εν προκειμένω, στην Αγγλία) και υποστήριζε ότι η κοινοκτημοσύνη στην ύπαιθρο θα έπρεπε να προκύψει μέσα από μια διεργασία εθελοντικού και όχι καταναγκαστικού χαρακτήρα. Όντας ωστόσο ένας άνθρωπος που αντιλαμβανόταν ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να ευδοκιμήσει υπό συνθήκες φτώχειας, θα κατανοούσε απόλυτα την αποτυχία της ρωσικής επανάστασης.

Μάλιστα, υπό μία παράδοξη έννοια, ο σταλινισμός, αντί να δυσφημεί το έργο του Μαρξ, μαρτυρεί την εγκυρότητά του. Αν θέλεις μια πειστική περιγραφή του πώς προκύπτει ο σταλινισμός. πρέπει να ανατρέξεις στον μαρξισμό. 

Oι απλές ηθικές καταδίκες του θηρίου δεν αρκούν. Πρέπει να γνωρίζουμε υπό ποιες υλικές συνθήκες γεννιέται. πώς συμπεριφέρεται και πώς μπορεί να εκλείψει, και αυτή η γνώση έχει κατακτηθεί στην εντέλειά της από ορισμένα κύρια ρεύματα του μαρξισμού. 

Τέτοιοι μαρξιστές, οπαδοί συνήθως του Λέον Τρότσκι ή κάποιου «ελευθεριακού» σοσιαλισμού, διαφέρουν από τους Δυτικούς φιλελεύθερους στο εξής βασικό σημείο: η κριτική τους κατά των αποκαλούμενων κομουνιστικών κοινωνιών είναι πολύ πιο βαθιά. 

Δεν αρκέστηκαν σε μελαγχολικές εκκλήσεις για περισσότερη δημοκρατία και πολιτικά δικαιώματα. 

Αντ' αυτού επισήμαιναν, ως κατεξοχήν σοσιαλιστές, την ανάγκη ολικής ανατροπής του καταπιεστικού συστήματος. Επιπλέον, ξεκίνησαν την κριτική τους σχεδόν από την πρώτη μέρα εξουσίας του Στάλιν και δεν έπαψαν ποτέ να την επαναλαμβάνουν. Παράλληλα. προειδοποιούσαν ότι ενδεχόμενη κατάρρευση του κομουνιστικού συστήματος θα γινόταν προς όφελος ενός αρπακτικού καπιταλισμού που καραδοκούσε πεινασμένος για να επιδοθεί σε πλιάτσικο ανάμεσα στα χαλάσματα. Ο Λεον Τρότσκι προέβλεψε ακριβώς ένα τέτοιο τέλος για τη Σοβιετική Ένωση, και επιβεβαιώθηκε πριν από περίπου είκοσι χρόνια.

Φανταστείτε μια ελαφρώς παρανοϊκή ομάδα καπιταλιστών με την ειδική αποστολή να μετατρέψει. μέσα σ' ένα εξωπραγματικά σύντομο χρονικό διάστημα, μια μεσαιωνική συντεχνία σ' ένα σύνολο αδίστακτα αρπακτικών και τεχνολογικά υπερσύγχρονων επιχειρηματιών που θα μιλούν τη διάλεκτο των δημοσίων σχέσεων και των οικονομικών της ελεύθερης αγοράς.

 Άραγε το γεγονός ότι το πείραμα θα αποδειχτεί κατά πάσα πιθανότητα κάτι λιγότερο από εντυπωσιακά επιτυχές συνιστά δίκαιη καταδίκη του καπιταλισμού; Σίγουρα όχι. 

Το να ισχυριστεί κανείς κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με το να υποστηρίξει ότι πρέπει να διαλυθούν οι Προσκοπίνες επειδή δεν μπορούν να λύσουν ορισμένα περίπλοκα προβλήματα της κβαντικής φυσικής. 

Οι μαρξιστές δεν πιστεύουν ότι η σπουδαία φιλελεύθερη παράδοση από τον Τόμας Τζέφερσον μέχρι τον Τζον Στιούαρτ Μιλ ακυρώνεται από την ύπαρξη μυστικών φυλακών της CIA για τον βασανισμό μουσουλμάνων, ακόμη κι αν τέτοιες φυλακές αποτελούν κομμάτι της πολιτικής των σημερινών φιλελεύθερων κοινωνιών.

 Όμως οι επικριτές του μαρξισμού σπανίως είναι πρόθυμοι να παραδεχτούν ότι οι δίκες παρωδία και η μαζική τρομοκρατία δεν τον αφορούν.

Υπάρχει ωστόσο και μία άλλη έννοια υπό την οποία κάποιοι θεωρούν τον σοσιαλισμό ανεφάρμοστο. Ακόμη κι αν τον οικοδομούσες υπό συνθήκες ευμάρειας, πώς θα μπορούσες ποτέ να έχεις μια πολυσύνθετη σύγχρονη οικονομία χωρίς αγορές; 

Η απάντηση που δίνουν ολοένα και περισσότεροι μαρξιστές είναι ότι δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο. Κατά την άποψή τους, οι αγορές θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν σε μια σοσιαλιστική οικονομία, ως οργανικό κομμάτι της. 

Ο λεγόμενος σοσιαλισμός της αγοράς οραματίζεται ένα μέλλον στο οποίο τα μέσα παραγωγής θα ανήκουν μεν στην κοινωνία, αλλά αυτοδιοικούμενοι συνεταιρισμοί θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους στις αγορές. 

Κατ' αυτόν τον τρόπο. θα μπορούσαμε να διατηρήσουμε κάποια πλεονεκτήματα της αγοράς και να απαλλαγούμε από κάποια ελαττώματά της. Στο επίπεδο των μεμονωμένων επιχειρήσεων, ο συνεργατισμός θα εξασφάλιζε αυξημένη αποτελεσματικότητα, αφού τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι σχεδόν πάντοτε το ίδιο ή και περισσότερο αποδοτικός από την καπιταλιστική επιχειρηματική δραστηριοποίηση. 

Στο επίπεδο της οικονομίας ως όλου, ο ανταγωνισμός διασφαλίζει ότι δεν θα ανακύψουν τα προβλήματα πληροφόρησης, κατανομής των κρατικών πιστώσεων και προσφοράς κινήτρων που σχετίζονται με το παραδοσιακό σταλινικό μοντέλο κεντρικού σχεδιασμού.

Μερικοί μαρξιστές θεωρούν ότι και ο ίδιος ο Μαρξ ήταν σοσιαλιστής της αγοράς, τουλάχιστον υπό την έννοια ότι πίστευε πως η αγορά θα εξακολουθούσε να υφίσταται κατά τη μεταβατική περίοδο μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση. 

Θεωρούσε επίσης ότι η αγορά δεν ήταν μόνο θεσμός εκμετάλλευσης, αλλά και χειραφέτησης, καθώς είχε συντελέσει στην απελευθέρωση των ανθρώπων από την προηγούμενη εξάρτησή τους από αφέντες και άρχοντες. 

Η αγορά ξεγυμνώνει τις κοινωνικές σχέσεις από την αύρα μυστηρίου που τις περιβάλλει και φανερώνει την ωμή πραγματικότητά τους. 0 Μαρξ έδωσε τόση σημασία σ' αυτό το σημείο, ώστε η φιλόσοφος Χάννα Αρεντ περιέγραψε κάποτε τις εναρκτήριες σελίδες του Κομουνιστικού Μανιφέστου ως «το κορυφαίο εγκώμιο του καπιταλισμού ».Η Οι σοσιαλιστές της αγοράς τονίζουν επίσης πως οι αγορές δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση αποκλειστική ιδιαιτερότητα του καπιταλισμού. Ακόμη και ο Τρότσκι. γεγονός που ίσως να ξαφνιάσει κάποιους οπαδούς του, πήρε θέση υπέρ της αγοράς. αν και μόνο όσον αφορά τη μεταβατική προς τον σοσιαλισμό περίοδο και σε συνδυασμό με οικονομικό σχεδιασμό. Προέβαλε το επιχείρημα ότι η αγορά ήταν αναγκαία ως εργαλείο ελέγχου της καταλληλότητας και της ορθολογικότητας του σχεδιασμού. αφού «ο οικονομικός απολογισμός είναι αδιανόητος χωρίς τις σχέσεις της αγοράς».

 0 Τρότσκι υπήρξε. μαζί με τη σοβιετική «Αριστερή Αντιπολίτευση», σφοδρός επικριτής της λεγόμενης κατευθυνόμενης οικονομίας.0 σοσιαλισμός της αγοράς καταργεί την ιδιωτική ιδιοκτησία. τις κοινωνικές τάξεις και την εκμετάλλευση. Επίσης, μεταφέρει την οικονομική δύναμη στα χέρια των ίδιων των παραγωγών.
 Χάρη σε όλα αυτά, συνιστά ευπρόσδεκτη πρόοδο έναντι της καπιταλιστικής οικονομίας. Ωστόσο ορισμένοι μαρξιστές αντιτείνουν ότι διατηρεί υπερβολικά πολλά καπιταλιστικά στοιχεία. Στον σοσιαλισμό της αγοράς, θα εξακολουθούσε να υπάρχει εμπορευματική παραγωγή, ανισότητα. ανεργία και η δράση των δυνάμεων της αγοράς πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο.

 Πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί η μετατροπή της εργατικής τάξης σε φυτώριο συνεργατικών καπιταλιστών που μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, υποβαθμίζουν την ποιότητα των προϊόντων, παραβλέπουν τις κοινωνικές ανάγκες και ενθαρρύνουν τον καταναλωτισμό με σκοπό την αέναη συσσώρευση πλούτου ; 
Πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί η πάγια τακτική των αγορών να κινούνται με γνώμονα βραχυπρόθεσμες σκοπιμότητες. η συνήθειά τους να αγνοούν τη συνολική κοινωνική εικόνα και τα μακροπρόθεσμα αντικοινωνικά αποτελέσματα της μερικής προοπτικής που χαρακτηρίζει τις δικές τους αποφάσεις ; 
Η παιδεία και η κρατική εποπτεία θα μπορούσαν να μειώσουν αυτούς τους κινδύνους, ωστόσο ορισμένοι μαρξιστές προσβλέπουν σε μια οικονομία που δεν θα είναι ούτε κεντρικά σχεδιασμένη ούτε υπό το κράτος της αγοράς." Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο. οι πόροι θα κατανέμονται με διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε παραγωγούς, καταναλωτές. περιβαλλοντιστές και άλλες σχετικές κοινωνικές ομάδες. μέσα από δίκτυα συμβουλίων που θα σχηματίζονται με κριτήριο τον χώρο εργασίας. τον τόπο κατοικίας και το καταναλωτικό ενδιαφέρον. Οι γενικές παράμετροι της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων για τη συνολική κατανομή των πόρων. τους αναπτυξιακούς κι επενδυτικούς ρυθμούς, την ενέργεια, τις συγκοινωνιακές και οικολογικές πολιτικές κτλ,, θα καθορίζονται από αντιπροσωπευτικές συνελεύσεις σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Αυτές οι γενικές αποφάσεις, φερ' ειπείν όσον αφορά την κατανομή, θα μεταφέρονται εν συνεχεία σε χαμηλότερα περιφερειακά και τοπικά επίπεδα, όπου θα γίνεται προοδευτικά ο πιο λεπτομερής σχεδιασμός. Σε κάθε στάδιο, θα παίζει ουσιαστικό ρόλο η δημόσια συζήτηση γύρω από εναλλακτικά οικονομικά σχέδια και πολιτικές. Κατ' αυτόν τον τρόπο. το τι και πώς παράγουμε θα καθορίζεται από τις κοινωνικές ανάγκες και όχι από το ιδιωτικό κέρδος. Στο πλαίσιο του καπιταλισμού. δεν διαθέτουμε την εξουσία να αποφασίσουμε αν θέλουμε να παραγάγουμε, παραδείγματος χάριν, περισσότερα νοσοκομεία ή περισσότερα δημητριακά για το πρωινό. Στο πλαίσιο του σοσιαλισμού, θα ασκούσαμε ελεύθερα μια τέτοια εξουσία.

Οι εν λόγω συνελεύσεις θα εκλέγονται δημοκρατικά από τους πολίτες. Δημοκρατικά εκλεγμένα σώματα που θα αντιπροσωπεύουν τον κάθε κλάδο του εμπορίου ή της παραγωγής θα διαπραγματεύονται με μια εθνική οικονομική επιτροπή, προκειμένου να λαμβάνονται οι επενδυτικές αποφάσεις.
 
Οι τιμές δεν θα καθορίζονται κεντρικά, αλλά από τις παραγωγικές μονάδες σε συνεννόηση με τους καταναλωτές, τους χρήστες, τις ομάδες συμφερόντων κτλ. Κάποιοι υπέρμαχοι τέτοιων συμμετοχικών οικονομιών, όπως λέγονται, πρεσβεύουν μια μεικτή σοσιαλιστική οικονομία: τα αγαθά ζωτικής σημασίας για την κοινότητα (τρόφιμα, υγεία, φαρμακευτικά προϊόντα, παιδεία, συγκοινωνίες, ενέργεια, είδη πρώτης ανάγκης, οικονομικοί θεσμοί, ΜΜΕ κτλ.) πρέπει να τεθούν υπό δημόσιο δημοκρατικό έλεγχο, γιατί αυτοί που τα διαχειρίζονται τείνουν να παίρνουν αντικοινωνικές αποφάσεις όταν οσφραίνονται. αυξημένα κέρδη. Λιγότερο απαραίτητα (καταναλωτικά και πολυτελή) κοινωνικά αγαθά μπορούν να διέπονται αποκλειστικά από τους νόμους της αγοράς. Ορισμένοι σοσιαλιστές της αγοράς θεωρούν όλο αυτό το σύστημα υπερβολικά πολύπλοκο για να εφαρμοστεί.

Όπως παρατήρησε κάποτε ο Όσκαρ Ουάιλντ, το πρόβλημα με τον σοσιαλισμό είναι ότι σου τρώει πάρα πολλά βράδια. Ωστόσο οφείλει κανείς να παραδεχτεί ότι η σύγχρονη τεχνολογία της πληροφορικής μπορεί να αναβαθμίσει τη λειτουργικότητα ενός τέτοιου συστήματος. Ακόμη και ο πρώην αντιπρόεδρος της Procter & Gamble έχει αναγνωρίσει ότι η πληροφορική καθιστά εφικτή την αυτοδιοίκηση των εργαζομένων .

Εξάλλου, ο Πατ Ντιβάιν μας υπενθυμίζει πόσο πολύς χρόνος αφιερώνεται σήμερα στην καπιταλιστική διοίκηση και οργάνωση.

 Δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος μια σοσιαλιστική διοίκηση και οργάνωση να απαιτεί περισσότερο χρόνο.

Ορισμένοι θιασώτες του συμμετοχικού μοντέλου υποστηρίζουν ότι θα πρέπει όλοι να αμείβονται το ίδιο για την ίδια ποσότητα εργασίας, ανεξαρτήτως διαφορών ως προς το ταλέντο, την εκπαίδευση και το είδος απασχόλησης. 

Όπως το θέτει ο Μάικ Άλμπερτ, «ο γιατρός που δουλεύει σ' ένα πολυτελές περιβάλλον με άνετες και προσωπικά ικανοποιητικές συνθήκες κερδίζει περισσότερα από τον εργάτη συναρμολογητή εν σειρά που δουλεύει μέσα σε έναν φοβερό θόρυβο, διακινδυνεύοντας τη ζωή του και τα μέλη του, και υπομένοντας την πλήξη και κακομεταχείριση, ανεξάρτητα από το πόσο πολύ χρόνο και πόσο σκληρά δουλεύει ο καθένας από αυτούς».

Είναι πράγματι βάσιμη η άποψη ότι όσοι ασκούν ανιαρά, βαριά, βρόμικα ή επικίνδυνα επαγγέλματα πρέπει να πληρώνονται περισσότερο απ' ό,τι. ας πούμε. οι γιατροί ή οι ακαδημαϊκοί. η εργασία των οποίων συνεπάγεται σημαντικά μεγαλύτερες επιβραβεύσεις. Μεγάλο μέρος αυτής της βρόμικης και επικίνδυνης εργασίας θα μπορούσε να επιτελείται από πρώην μέλη της βασιλικής οικογένειας. Πρέπει να αντιστρέψουμε τις προτεραιότητές μας.

Μιας και μόλις ανέφερα ότι τα ΜΜΕ προσφέρονται για ν' αποτελέσουν δημόσια ιδιοκτησία, ας τα εξετάσουμε ως παραδειγματική περίπτωση. Πριν από μισό αιώνα. ο Ρέυμοντ Γουίλλιαμς, στο βιβλίο του Επικοινωνίες [Communications]. σκιαγράφησε ένα σοσιαλιστικό σχέδιο αναφορικά με τις καλές τέχνες και τα ΜΜΕ το οποίο απέρριπτε τόσο τον κρατικό έλεγχο του περιεχομένου τους όσο και την υποταγή τους στο κίνητρο του κέρδους. 

Το εν λόγω σχέδιο προέβλεπε όσοι παράγουν έργο σε αυτούς τους τομείς να έχουν οι ίδιοι τον έλεγχο των εκφραστικών και επικοινωνιακών μέσων τους. Πρότεινε οι παραγωγικές εγκαταστάσεις των καλών τεχνών και των ΜΜΕ -ραδιοφωνικοί σταθμοί, συναυλιακές αίθουσες, τηλεοπτικά δίκτυα, θέατρα, γραφεία εφημερίδων κτλ.- να περάσουν σε καθεστώς δημόσιας ιδιοκτησίας (το οποίο μπορεί να λάβει διάφορες μορφές) και η διαχείρισή τους να τεθεί στη δικαιοδοσία δημοκρατικά εκλεγμένων σωμάτων. 

Αυτά θα συγκροτούνται τόσο από μέλη του κοινού. όσο και  από αντιπροσώπους όσων δραστηριοποιούνται σ' αυτούς τους δύο τομείς.

Αυτές οι επιτροπές, οι οποίες θα είναι απόλυτα ανεξάρτητες από το κράτος. θα αναλαμβάνουν την κατανομή των δημοσίων πόρων και την «ενοικίαση» των κατάλληλων μέσων και εγκαταστάσεων είτε σε μεμονωμένους επαγγελματίες είτε σε ανεξάρτητες. δημοκρατικά αυτοδιοικούμενες εταιρείες ηθοποιών, δημοσιογράφων. μουσικών κτλ.

 Έτσι. οι εργαζόμενοι στους τομείς των καλών τεχνών και των ΜΜΕ θα είναι σε θέση να παράγουν το έργο τους απαλλαγμένοι τόσο από τον κρατικό έλεγχο όσο και από τις παραμορφωτικές πιέσεις της αγοράς.

 Κατ' αυτόν τον τρόπο, θα ξεφεύγαμε, εκτός των άλλων, και από τη γνωστή κατάσταση στην οποία ένα μάτσο εξουσιομανείς, φιλάργυροι νταήδες υπαγορεύουν μέσω των ιδιωτικών μιντιακών πρατηρίων τους τι οφείλει να πιστεύει το κοινό - δηλαδή τις δικές τους ιδιοτελείς απόψεις και τα όσα επιτάσσει το σύστημα που υποστηρίζουν,

 Θα είμαστε βέβαιοι ότι ο σοσιαλισμός έχει εδραιωθεί όταν θα έχουμε φτάσει στο σημείο να μας φαίνεται τελείως ακατανόητη η ιδέα ότι κάποτε μια χούφτα τραμπούκοι του εμπορίου είχαν το ελεύθερο να διαφθείρουν τα μυαλά των ανθρώπων με νεαντερτάλιες πολιτικές απόψεις που δεν είχαν καμία άλλη ιδιαίτερη χρησιμότητα πέρα από το να φουσκώνουν τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους.

Στο πλαίσιο του καπιταλισμού, μεγάλη μερίδα των ΜΜΕ αποφεύγει το δύσκολο, επίμονο ή καινοτόμο έργο, επειδή βλάπτει την κερδοφορία της. 

Προτιμά να συμβιβάζεται με την κοινοτοπία, τον κιτρινισμό και τη βαθιά προκατάληψη. Τουναντίον τα σοσιαλιστικά ΜΜΕ δεν θα απαγόρευαν τα πάντα εκτός από τον Σένμπεργκ, τον Ρακίνα και ατέλειωτες δραματοποιημένες εκδοχές του Κεφαλαίου του Μαρξ. 

Θα υπήρχε εμπορικό θέατρο, τηλεόραση κι εφημερίδες με τη σέσουλα. «Εμπορικό» δεν σημαίνει κατ' ανάγκη «κατώτερο». 0 Νέλσον Μαντέλα είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, αλλά όχι άνθρωπος χαμηλού επιπέδου. 

Πάρα πολλοί συνηθισμένοι άνθρωποι διαβάζουν άκρως εξειδικευμένα έντυπα που βρίθουν από ακατάληπτη για τους αμύητους ορολογία. Απλώς αυτά τα έντυπα αφορούν συνήθως το ψάρεμα, τον αγροτικό εξοπλισμό ή την ανατροφή των σκύλων και όχι την αισθητική φιλοσοφία ή την ενδοκρινολογία. 

Το εμπορικό γίνεται σκουπίδι και κιτς όταν τα ΜΜΕ αισθάνονται την ανάγκη να υφαρπάξουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και εύκολα την προτίμηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης μερίδας του κοινού. Πρόκειται για μια ανάγκη που έχει ως επί το πλείστον εμπορικά ελατήρια.

Αναμφίβολα οι σοσιαλιστές θα συνεχίσουν να διαφωνούν μεταξύ τους γύρω από τις λεπτομέρειες μιας μετακαπιταλιστικής οικονομίας. Δεν διατίθεται κανένα άψογο μοντέλο αυτού του είδους στη σημερινή αγορά.

 Σ' αυτή την ατελή θεωρία μπορεί κανείς να αντιπαραθέσει την καπιταλιστική οικονομία, η οποία βρίσκεται σε άψογη κατάσταση λειτουργίας και ουδέποτε έχει φταίξει για το παραμικρό κρούσμα φτώχειας, σπατάλης ή οικονομικής κρίσης. Έχει φταίξει, βέβαια, για κάποια δυσθεώρητα ύψη ανεργίας, όμως το πιο καπιταλιστικό έθνος του κόσμου έχει βρει ένα μαγικό φάρμακο γι' αυτό το χουσούρι. Σήμερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι θα έψαχναν κι. αυτοί δουλειά, αν δεν βρίσκονταν στη φυλακή.

[*]  http://www.pemptousia.gr/2015/04/to-mistirio-tou-efcheleou/