Επικίνδυνες ατραποί

 

Η εικόνα , είναι μια προπαγανδιστική αφίσα που κυκλοφόρησε το NSDAP (Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα) το 1932.  "Θάνατος στους ψεύτες", γράφει η επιγραφή με μεγάλα ξύλινα γράμματα, ένας χυδαίος αντικαπιταλισμός ο οποίος καταγγέλλει τους ψεύτες και τους διεφθαρμένους (τους πολιτικούς της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης), το μεγάλο κεφάλαιο (Hochfinanz), τους φόρους που βάζει το "αρπακτικό κεφαλαίο" ( το οποίο αντιτίθεται στο καλό κεφάλαιο, το κεφάλαιο που δημιουργεί  θέσεις εργασίας) και το μαρξισμό (την επιστήμη των εβραίων κατά των Ναζί). Από τον εικοστό στον εικοστό πρώτο αιώνα: από τον ναζισμό ... στην καταγγελία της "οικονομικής ολιγαρχίας" ή τον "καπιταλισμό καζίνο". 

Ένας εύκολος  αποδιοπομπαίος τράγος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια μεγάλη κριτική θεωρία στον μικρό εναλλακτικό καπιταλισμό της αριστεράς. Τη δεκαετία του ενενήντα, διακηρύχτηκε ο παγκόσμιος και οριστικός θρίαμβος της οικονομίας της αγοράς - σε σημείο που κάποιοι απολογητές του, πίστευαν ότι δεν ήταν καν απαραίτητο να χρησιμοποιούν ευφημισμούς, πήραν ως πρόκληση τη λέξη "καπιταλισμός", ο οποίος επί μεγάλο χρονικό διάστημα είχε διασυρθεί, για να του πλέξουν το εγκώμιο. Αλλά μετά από μια δεκαετία, όταν έσκαγαν οι φούσκες και έκανε την εμφάνιση του το παγκόσμιο εναλλακτικό κίνημα, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν.
 

Από την κρίση του 2008, η κριτική του "καπιταλισμού" κατέκτησε και πάλι τα μυαλά, και μερικές φορές και τους δρόμους.Οι "αγανακτισμένοι" και οι "Occupy Wall Street" έγιναν παράδειγμα προς μίμηση σε όλο τον κόσμο. Σε πολλές χώρες, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ισπανία, είχαμε τα πιο σημαντικά κοινωνικά κινήματα, μετά από δεκαετίες. Στη ριζοσπαστική αριστερά, μερικοί προχώρησαν ακόμα παραπέρα, βλέποντας στις εξεγέρσεις της "Αραβικής Άνοιξης" τα προειδοποιητικά σημάδια της επόμενης παγκόσμιας επανάστασης. Πέρα ​​όμως από τις οργανωμένες διαμαρτυρίες, στα καθεστωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και στις συζητήσεις συνεχίζει να τίθεται το ερώτημα: πρέπει να "τεθούν όρια" στον καπιταλισμό; Αυτό που περνάει λοιπόν ο καπιταλισμός -και είναι το λιγότερο που μπορούμε να πούμε – είναι μια "κρίση νομιμοποίησης";

Το νέο αντικαπιταλιστικό πνεύμα
Αλλά τι ακριβώς προσάπτεται στον καπιταλισμό; Όπως όλοι γνωρίζουν, αυτό το νέο "αντι-καπιταλιστικό πνεύμα" έχει δύο κύρια στόχους: τη χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας και την απληστία μιας "ελίτ" οικονομικής και πολιτικής εντελώς ξεκομμένη από την τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού. Σε γενικότερο επίπεδο, υπογραμμίζονται και οι ολοένα και αυξανόμενες ανισότητες στο εισόδημα και η επιδείνωση των συνθηκών εργασίας – που τις αποδίδουν, όπως και όλα τα άλλα κοινωνικά δεινά, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στη διαφθορά.
Εύκολα μπορεί να υποστηριχτεί ότι αυτό δεν είναι μια κριτική του καπιταλισμού, αλλά μόνο της πιο ακραίας μορφή του: του νεοφιλελευθερισμού. Στην πραγματικότητα, ο σημερινός αντικαπιταλισμός (με την ευρύτερη έννοια) απαιτεί βασικά να ενισχυθεί ο ρόλος του δημοσίου, να υιοθετηθούν κεϋνσιανές  οικονομικές πολιτικές (προγράμματα για την ανάκαμψη της οικονομίας, αντί για τη διάσωση των τραπεζών) και να διατηρηθεί το κράτος πρόνοιας. Οι παραδοσιακοί μαρξιστές όλα αυτά θα τα ονόμαζαν κριτική της "σφαίρας της κυκλοφορίας". Υπογραμμίζοντας ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα και το εμπόριο, καθώς και η παρέμβαση του κράτους, δεν παράγουν αξία αλλά περιορίζονται στη διανομή του και στην κυκλοφορία του.

Πέρα από την κριτική της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής: η κριτική των
κατηγοριών.

 Πρέπει να αναφερόμαστε - λένε - στη σφαίρα της παραγωγής, όπου το κέρδος βγαίνει από την εκμετάλλευση των εργαζομένων, κάτι που γίνεται δυνατό από την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Βέβαια, οι "αγανακτισμένοι" και τα διάφορα "occupy" σπάνια αναφέρονται σ' αυτό. Πάντως, ακόμα κι αν το έκαναν, θα συνέχιζε να μην είναι αρκετό: ο Μαρξ έχει αποδείξει - παρόλο που οι μαρξιστές αυτό το ξέχασαν γρήγορα - ότι η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής είναι, αυτή η ίδια, η συνέπεια του γεγονότος ότι, στον καπιταλισμό - και μόνο στο καπιταλισμό - η κοινωνική δραστηριότητα παίρνει τη μορφή του εμπορεύματος και της αξίας, του χρήματος και της αφηρημένης εργασίας. Μια πραγματική υπέρβαση του καπιταλισμού δεν νοείται,λοιπόν, χωρίς την απελευθέρωση από αυτές τις κατηγορίες.
 

Τα κοινωνικά κινήματα στα οποία αναφερόμαστε δεν συμπαθούν ιδιαίτερα τις θεωρητικές συζητήσεις. Κατά τη γνώμη τους, αυτές υπονομεύσουν την ενότητα και την τόσο επιθυμητή αρμονία. Αυτό που έχει σημασία είναι το "όλοι μαζί". Στις συνελεύσεις, χάρη της δημοκρατίας, κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για περισσότερο από δύο λεπτά. Ένα κίνημα όπως το "Occupy Wall Street", το οποίο είχε τη στήριξη, ή την "κατανόηση" του Μπαράκ Ομπάμα και του Ιρανού Χαμενεΐ, της πρόεδρου της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ, του πρώην βρετανού πρωθυπουργού Γκόρντον Μπράουν και του πρόεδρου της Βενεζουέλας Τσάβες, για να μην αναφέρουμε μερικούς τραπεζίτες όπως ο George Soros, διάφορα βραβεία Νόμπελ για την οικονομία και πολιτικούς του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ένα τέτοιο κίνημα δεν μπορεί να χάνεται πίσω από δογματικές λεπτές αποχρώσεις. Και οι θεωρητικοί της αριστεράς να τρέχουν να τους δώσουν δίκιο: η επίθεση στα χρηματιστήρια και τις τράπεζες - λένε - είναι ήδη μια καλή αρχή.

Ένας αντικαπιταλισμός λαϊκίστικης δεξιάς
Αλήθεια; Η οποιαδήποτε κριτική του καπιταλισμού είναι αναγκαστικά αριστερή και ασκείται στο όνομα της κοινωνικής απελευθέρωσης; Μήπως δεν υπάρχει ένας αντικαπιταλισμός λαϊκίστικος και δεξιός; Είναι λάθος, να ταυτίζεται η "δεξιά" αποκλειστικά με τη φιλελεύθερη δεξιά, αυτή που υποστηρίζει όλη η εξουσία στις αγορές και τον αχαλίνωτο ατομικισμό στο χώρο της οικονομίας. 

Από τότε που υπάρχει αριστερά και δεξιά - δηλαδή, από τη Γαλλική Επανάσταση - πάντοτε υπήρχαν εκπρόσωποι της δεξιάς που κατάγγελλαν πτυχές του καπιταλισμού. Αλλά πάντα με τρόπο αποσπασματικό, και πάνω απ 'όλα με στόχο να  διοχετευθεί η οργή των θυμάτων του καπιταλισμού κατά συγκεκριμένων προσώπων και κοινωνικών ομάδων, στις οποίες απόδιδαν την ευθύνη για τη δυστυχία.
 

Με τον τρόπο αυτό, αυτοί οι άνθρωποι της δεξιάς βάζουν τις βάσεις προστασίας του συστήματος από οποιαδήποτε διαμαρτυρία. Αυτό συνέβη με τα αντικαπιταλιστικά συνθήματα, που έφεραν τον Χίτλερ στην εξουσία, εν μέσω της πιο σοβαρής κρίσης του καπιταλισμού, στον εικοστό αιώνα. Πολύ συχνά ξεχνάμε ότι τα αρχικά NSDAP σημαίνουν " Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα " και ότι στους φασίστες αρέσει οι μεγαλόστομες δηλώσεις κατά της "πλουτοκρατίας της Δύσης" κατά  "του μεγάλου κεφαλαίου" και κατά της "Wall Street".
 

Τα επιχειρήματα της ακροδεξιάς τραβάνε με το μέρος της κάποια από τα θύματα της κρίσης, επειδή τους φαίνονται προφανή. Περιστρέφονται σχεδόν πάντα  γύρω από το ρόλο που παίζει το χρήμα. Χθες ήταν η τάξη των "τοκογλύφων" αυτή που έφταιγε , σήμερα, οι "κερδοσκόποι". "Σπάστε τα δεσμά των επιτοκίων" να ένα σύνθημα που θα μπορούσε να ανήκει στο "κίνημα occupy".Στην πραγματικότητα, ήταν ένα από τα βασικά σημεία του προγράμματος του Ναζιστικού Κόμματος, στο ξεκίνημά του.

Η αγιοποίηση
Ο Μαρξ απέδειξε ότι το χρήμα αντιπροσωπεύει το "αφηρημένο" και ποσοτικό κομμάτι της εργασίας, ότι το χρήμα είναι ένα εμπόρευμα και ότι είναι φυσιολογικό, στον καπιταλισμό, να καταβάλλεται, όπως συμβαίνει με όλα τα αγαθά, μια τιμή για τη χρήση του (τόκος). Τώρα, στην αντικαπιταλιστική ρητορεία της δεξιάς (πάντα υποκριτική και που ποτέ δεν εφαρμόστηκε, όταν η δεξιά ανέβηκε στην εξουσία), η εργασία και οι εργαζόμενοι αγιοποιούνται (παρεμπιπτόντως, η δεξιά σαν εργαζομένους θεωρεί και τους "δημιουργικούς καπιταλιστές," εκείνους δηλαδή που επενδύουν τα κεφάλαιά τους στην πραγματική παραγωγή "στην υπηρεσία της κοινότητας" και δημιουργούν θέσεις εργασίας). Το χρηματικό κεφάλαιο, όμως, είναι ένας χώρος που κυριαρχείται από "παράσιτα" εγωιστές που εκμεταλλεύονται τους τίμιους εργάτες και τους ειλικρινείς καπιταλιστές, δανείζοντας τους χρήματα - οι Ναζί το ονόμαζαν "αρπακτικό κεφάλαιο". 

Αυτή η ταύτιση όλων των δεινών του καπιταλισμού, με τα χρήματα και τις τράπεζες έχει μια μακρά ιστορία πίσω της και αναπόφευκτα επηρέασε τον αντισημιτισμό. Και μέχρι και σήμερα, στην περιγραφή των κερδοσκόπων χρησιμοποιούνται εμμέσως, ή και ρητά, αντισημιτικά στερεότυπα. Το μίσος κατά των "διεφθαρμένων πολιτικών" δεν είναι αβάσιμο - αλλά όταν απολυτοποιεί, καταλήγει να μετατρέπει το σύμπτωμα σε αιτία και να αποδίδει στην κακή υποκειμενική θέληση κάποιων παραγόντων, αυτό που οφείλεται σε λόγους συστημικούς  που αγνοούνται πλήρως. Η μονομερής ταύτιση του καπιταλισμού με τον "αμερικανικό ιμπεριαλισμό" κινείται προς την ίδια κατεύθυνση και συχνά συσπειρώνει ακτιβιστές από την αριστερά και την άκρα δεξιά. 

Μια αριστερά που αγωνίζεται να ξεχωρίσει.
Στα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του '60 και του '70 του περασμένου αιώνα, αυτή η σύγχυση μεταξύ του τι σημαίνει αριστερά και τι δεξιά θα ήταν αδιανόητη. Σήμερα, συμβαίνει να παίρνεις φυλλάδια, που διανέμονται κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων, όπου μόνο από τα αρχικά των οργανώσεων που υπογράφουν μπορείς να καταλάβεις αν μια ομάδα είναι αριστερή ή ακροδεξιά. Στην πραγματικότητα, η αριστερά δυσκολεύεται πολύ να ξεχωρίσει από τη δεξιά, όσον αφορά την κριτική στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η δεξιά έχει αφομοιώσει άσχημα τον Μαρξ, όταν αυτός απέδειξε ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι μια απλή συνέπεια της λογικής της αγοράς και της αφηρημένης εργασίας.

Ακολούθησε, μάλλον, συχνά χωρίς να το ομολογεί, την κριτική του χρήματος που προτείνεται από τον Προυντόν. Η αριστερά έχει επιλέξει, όπως έκανε ο Λένιν, τον "χρηματιστικό καπιταλισμό" ως ένα εύκολος στόχο για την κριτική της, αντί να επικρίνει το έργο αυτό καθεαυτό. Αν σήμερα την ικανοποιεί να επιτίθεται στις τράπεζες και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, κινδυνεύει όχι μόνο να μην κάνει ούτε καν το "πρώτο βήμα" προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά ούτε καν να  προσδιορίσει τους "ένοχους" και έτσι να βοηθήσει να διατηρηθεί μια κοινωνικοοικονομική τάξη που λίγοι σήμερα έχουν το θάρρος να την αμφισβητήσουν πραγματικά.
 

Ο αριθμός των ακροδεξιών ομάδων που υποστηρίζουν ότι είναι αντικαπιταλιστές εξακολουθεί να είναι μικρός, στη Γαλλία. Ωστόσο, η Ελλάδα έχει δείξει ότι, σε περιόδους κρίσης, οι ομάδες αυτές μπορεί να αυξήσουν κατά πολύ την προσχώρηση στο πρόγραμμα τους  σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι ότι τα επιχειρήματά τους έχουν αρχίσει να διαδίδονται και μεταξύ των διαδηλωτών, που σίγουρα έχουν τις καλύτερες προθέσεις, αλλά δεν φαίνεται ότι μπορούν να δουν πού οδηγεί η σύγχυση μεταξύ κριτικής χρηματοπιστωτικού συστήματος και κριτικής του καπιταλισμού.

- Anselm Jappe -

[--->]