Τι πρόκειται να συμβεί

του Fabrizio Tringali

Μετά από ένα ταραγμένο 2012, η νέα χρονιά ξεκίνησε σε ένα οικονομικό κλίμα σχετικής ηρεμίας. Τα spreads είναι χαμηλά και η κρίση φαίνεται να έχει κάνει ανακωχή. Αλλά τι μας περιμένει στο εγγύς μέλλον; Οι δύσκολες μέρες έχουν πράγματι περάσει ή αναμένεται να επιστρέψουν; Επειδή υπάρχουν δύο αντίθετες ερμηνείες της κρίσης, για να απαντήσει κανείς σε αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να καταλάβει τι είναι αυτή η κρίση.

Ας τα δούμε.

Πρώτο κλειδί ανάγνωσης: Κρίση δημόσιου χρέους
Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έζησαν πάνω από τις δυνατότητές τους. Ετσι, το δημόσιο χρέος τους αυξήθηκε χωρίς να βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα τους, ρισκάροντας την πτώχευση. Η αύξηση των spreads δείχνει ότι οι αγορές δεν δείχνουν πρόθυμες να επενδύσουν σε τίτλους χωρών σπάταλων και υπερχρεωμένων.

Η λύση στην κρίση θα έπρεπε να είναι η ενίσχυση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, επιβάλλοντας ανώτατο όριο στη σχέση χρέους / ΑΕΠ και εφαρμόζοντας δραστικά μέτρα λιτότητας και δραστική μείωση των δαπανών. Για την αποθάρρυνση της κερδοσκοπίας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα πρέπει επίσης να εφαρμοστούν μορφές αμοιβαιότητας του δημόσιου χρέους (αγορά χρεογράφων από την ΕΚΤ, έκδοση ευρωομολόγων), ώστε όλες οι χώρες να αναλάβουν να διασφαλίσουν, από κοινού, την καταβολή των τόκων και την αποπληρωμή των τίτλων σε ωρίμανση που εκδίδουν τα  μεμονωμένα κράτη.

Ωστόσο, για να αποφευχθούν οι όποιες ηθικές βλάβες, οι εθνικές κυβερνήσεις θα έπρεπε να δεσμευτούν να υλοποιήσουν τις πολιτικές που αποφασίζουν οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί, ανεξάρτητα από τη θέληση των πολιτών τους.

Δεύτερο κλειδί ανάγνωσης: Κρίση του ευρώ.
Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, ωστόσο, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες επωφελήθηκαν από τη συμμετοχή τους στο ενιαίο νόμισμα για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους σε βάρος άλλων. Περιορίζοντας  μισθούς και εγχώρια ζήτηση συγκράτησαν συστηματικά τον πληθωρισμό τους σε χαμηλότερα επίπεδα από τους εταίρους τους. Οι οποίοι, επειδή το νόμισμα ήταν κοινό, δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε υποτίμηση νομίσματος αμυντικού χαρακτήρα για να καθορίσουν μια νέα ισορροπία. Ετσι,ενώ οι πρώτοι συγκέντρωναν εμπορικά πλεονάσματα, οι άλλοι έβλεπαν να  χειροτερεύει το ισοζύγιο πληρωμών τους, μέχρι που μπήκαν σε κρίση.

Η αύξηση των spreads δείχνει ότι οι αγορές γνωρίζουν ότι στο μέλλον η αξία των τίτλων των χωρών που περνούν κρίση μπορεί να μειωθεί: οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να βγουν από το ευρώ,να υποτιμήσουν, να επαναδιαπραγματευθούν το χρέος ή να το ξεπληρώνουν με το νέο νόμισμα.

Για την έξοδο από την κρίση θα έπρεπε λοιπόν να υπάρξει ένας μηχανισμός αυτόματης εξισορρόπησης των χωρών με διαρθρωτικό πλεόνασμα και τις  ελλειμματικές. Επιπλέον, με δεδομένη την τρέχουσα οικονομική ύφεση, οι πολιτικές λιτότητας θα πρέπει να εγκαταλειφτούν και να αντικατασταθούν από παρεμβάσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση, για τη στήριξη της  ζήτησης και της απασχόλησης. Στις δε πλεονασματικές χώρες, θα έπρεπε να αυξηθούν σημαντικά οι μισθοί.
Ωστόσο, επειδή ο δρόμος αυτός μοιάζει αδιάβατος, αφού  προϋποθέτει ότι όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες θα αλλάξουν τις οικονομικές πολιτικές που υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα, και οι ισχυρότερες θα  δεχτούν την αυτόματη μεταφορά πόρων προς τις λιγότερο ανταγωνιστικές, η μόνη λύση φαίνεται πως είναι η έξοδος από το ευρώ και η ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας στον τομέα των οικονομικών και νομισματικών πολιτικών.

 

Ποια είναι η σωστή λύση;
Προφανώς, αυτές οι θέσεις είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους . Αν δεχθεί κανείς ότι οι  χώρες που εμφάνιζαν ένα υψηλό λόγο  χρέους / ΑΕΠ ήταν αυτές που έπληξε η κρίση τότε η πρώτη εξήγηση φαίνεται πως είναι η σωστή. Αν όμως πιστεύει ότι η κρίση έπληξε όσους είχαν υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού, τότε θα πρέπει να συμφωνήσει με τη δεύτερη.

Ιδού ένας σύντομος περιληπτικός πίνακας:

	Δημόσιο χρέος/ΑΕΠ  (%)			Εξωτερικές ανισσοροπίες και διαφορικά κόστη στην ευρωζώνη
Χώρα	1999	2007	2011	Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών	Μοναδιαίο κόστος εργασίας διακυμ.% 1999-2010	Δείκτης τιμών καταναλωτή 1999-2012
Γερμανία	61	65	83	52.0	1.4	21.8
Πορτογαλία	50	68	106	-132.2	11.1	35.1
Ιταλία	114	104	121	-24.4	28.5	30.9
Ελλάδα	103	105	166	-123.2	54.9	43.1
Ισπανία	62	36	67	-75.5	24.8	38.4

[Τα στοιχεία από Ευρώπη: κρίση χρέους ή ισοζυγίου πληρωμών; A.F. Presbitero, Università Politecnica delle Marche, δημοσιεύτηκε στο linkiesta.it ]

Οι πρώτες στήλες δείχνουν ότι το πρώτο ερμηνευτικό σχήμα δεν στηρίζεται πουθενά: δύο από τις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την κρίση, η Πορτογαλία και η Ισπανία, μέχρι το 2007 εμφάνιζαν ένα λόγο χρέους / ΑΕΠ παρόμοιο ή ακόμα και καλύτερο από της "ενάρετης" Γερμανίας. Το δεξιό τμήμα του πίνακα επιβεβαιώνει αυτό που είχαμε ήδη υποστηρίξει: το πρόβλημα δεν είναι το δημόσιο χρέος. Η Γερμανία επωφελήθηκε από τον χαμηλότερο πληθωρισμό (τελευταία στήλη) χάρη στη συγκράτηση του κόστους εργασίας (προτελευταία στήλη) και σήμερα μπορεί να υπερηφανεύεται  ότι κατέχει το "ρεκόρ" του μεγαλύτερου ποσοστού κακοπληρωμένων εργαζομένων σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη (22,2%, σύμφωνα με την Eurostat). Ετσι αύξησε την ανταγωνιστικότητά της σε βάρος των ευρωπαίων εταίρων της (τρίτη στήλη από το τέλος) σπρώχνοντας τους  σε κρίση.

Οπότε, τα στοιχεία δείχνουν ότι η σωστή θέση είναι η δεύτερη, μία θέση που υποστηρίζεται από πολλούς ντόπιους  και ξένους ειδικούς. Ωστόσο, το σύνολο σχεδόν των μμε ασπάζεται την πρώτη ερμηνεία, τη μόνη επίσημα αποδεκτή από όλες τις κυβερνήσεις  της Ευρώπης, αριστερές και δεξιές. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας ξενίζει: τόσο οι κυβερνήτες των ισχυρότερων χωρών όσο και αυτών που περνούν κρίση έχουν συμφέρον να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι το πρόβλημα βρίσκεται στις κρατικές δαπάνες και στο δημόσιο χρέος.

 

Μ'αυτό τον τρόπο,οι πρώτοι μπορούν να συνεχίσουν την περιστολή της εγχώριας ζήτησης, κερδίζοντας από τις εξαγωγές και εξασφαλίζοντας πλεονάσματα που θα τους επιτρέψουν να αγοράζουν γνωστές  επιχειρήσεις των χωρών που βρίσκονται σε κρίση (όπως δείχνει, για παράδειγμα, η πρόσφατη εξαγορά της Ducati από την Audi-Volkswagen ). Ενώ οι δεύτεροι (των χωρών που βρίσκονται σε κρίση), με τη δικαιολογία του "εξωτερικού καταναγκασμού" επιβάλλουν στους πολίτες τους πράγματα που σε άλλη περίπτωση  θα ήταν αδύνατο να τους ζητήσουν: περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες και στις συντάξεις, μείωση της προστασίας των εργαζομένων, ιδιωτικοποιήσεις, λιτότητα διαρκείας.

Έτσι, ενώ διαλύουν  το κοινωνικό κράτος, οι κυβερνήσεις της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας αναλώνονται σε ένα ανόητο παιχνίδι ρόλων: όταν ο Monti και ο Hollande πιέζουν να εισαχτούν μορφές κατανομής του δημόσιου χρέους, η Μέρκελ απαιτεί  παραχωρήσεις κυριαρχίας στα θεσμικά όργανα της ΕΕ . Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, που σχετίζονται με το κλειδί ανάγνωσης 1. Τη λάθος ερμηνεία.

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει ήδη υπογραφεί μια συμφωνία που θα δίνει τη δυνατότητα στον κάθε ηγέτη να κραυγάζει “νικήσαμε” στην πατρίδα του: από τον Ιούνιο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί να υποβάλλει σε κάθε χώρα την υπογραφή μιας, κυριολεκτικά, σύμβασης, με τις “μεταρρυθμίσεις” που θα πρέπει να κάνει και τον τρόπο που θα τις εφαρμόσει. Ενδεχόμενοι  ”μηχανισμοί αλληλεγγύης" θα ισχύουν αποκλειστικά για τις χώρες που έχουν υπογράψει αυτές τις συμφωνίες.

Να λοιπόν το κυρίαρχο σύνθημα που θα ακούμε  το 2013: "αλληλεγγύη" με αντάλλαγμα την εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Herman Van Rompuy, ο οποίος όμως ξεχνάει να διευκρινίσει ότι θα πρόκειται για δήθεν αλληλεγγύη: ενδεχόμενες μορφές αμοιβαιότητας των οφειλών θα είναι μερικές και προσωρινές, όπως ήδη έχει διευκρινίσει η Άνγκελα Μέρκελ, μιλώντας στην Bundestag. Και σε κάθε περίπτωση αυτές, δεν μπορούν ποτέ να δώσουν λύση στις διαρθρωτικές ανισορροπίες μεταξύ των οικονομιών.

Ως εκ τούτου, αναμένεται μια νέα έκρηξη της κρίσης. Και για το λόγο ότι από την 1 Ιανουαρίου του 2013 τέθηκε σε ισχύ το Σύμφωνο Δημοσιονομικής Σταθερότητας (Fiscal Compact) , το οποίο αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι ο λόγος χρέους / ΑΕΠ θα πρέπει να μειωθεί στο 60%. Η Ιταλία, για να επιτευχθεί ο στόχος, θα πρέπει κάθε χρόνο να παίρνει μέτρα δεκάδων δισεκατομμυρίων. Σε περίπτωση μη βιώσιμης ανάπτυξης, οι συνέπειες θα είναι απίστευτες, όπως προκύπτει από την ανάλυση του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του ISPI. Η Ιταλία οι άλλες PIGS θα παραμένουν παγιδευμένες σε ένα φαύλο κύκλο, χωρίς καμία διέξοδο. Αλλά οι σημαιοφόροι της λάθος ερμηνείας δεν θα σταματήσουν εδώ. Αλλά αντίθετα, θα αυξήσουν τη δόση. Οι Ιταλοί έχουν βάλει ήδη στο μάτι την ιδιωτικοποίηση του τομέα υγείας, κάτι που ήδη γίνεται στην Ισπανία.

Η μία μετά την άλλη οι χώρες της ευρωζώνης θα πρέπει να προστρέχουν στη "βοήθεια" του Ευρωπαϊκού Μηχανισμός Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM) και, σε αντάλλαγμα, θα πρέπει να παραχωρήσουν τυχόν υπολείμματα της εθνικής κυριαρχίας τους. Έτσι, οι αποφάσεις θα λαμβάνονται απευθείας από τις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη, και ούτε οι πολίτες, ούτε τα εθνικά κοινοβούλια θα μπορούν να προβάλουν καμία αντίσταση. Αλλά το πιο συγκλονιστικό θα είναι ότι στην πλειοψηφία της κοινής γνώμης, όλα αυτά θα παρουσιάζονται ως αναγκαία, σύμφωνα με τη θεωρία της κρίσης του δημόσιου χρέους, που προπαγανδίζει η συντριπτική πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης.

Για αυτό λοιπόν, το πρώτο μέτωπο στο οποίο θα πρέπει να παραταχθούν οι δυνάμεις που αντιστέκονται στη καταστροφή είναι το μέτωπο της ενημέρωσης. Ενημέρωση, για τα  πραγματικά αίτια της κρίσης.
 

[--->]