Χόμπσμπαουμ : "Ο
κρατικός καπιταλισμός θα αντικαταστήσει την ελεύθερη αγορά"
Συνέντευξη του Έρικ Χόμπσμπαουμ στον Βλόντεκ Γκόλντκορν του περιοδικού L'Espresso
«Με ρωτάτε αν είναι δυνατόν να υπάρξει καπιταλισμός χωρίς κρίσεις. Όχι δεν είναι. Από την
εποχή του Μαρξ γνωρίζουμε ότι ο
καπιταλισμός ζει και εξελίσσεται με κρίσεις και αναδιαρθρώσεις. Το
πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τη σοβαρότητα της σημερινής, επειδή
βρισκόμαστε ακόμη στη μέση της».
Η σημερινή κρίση είναι διαφορετική από τις
προηγούμενες;
«Ναι, γιατί συνδέεται με μια μετατόπιση του κέντρου βάρους του πλανήτη: Από τις
παλιές καπιταλιστικές χώρες προς αναδυόμενες χώρες. Από τον Ατλαντικό μέχρι τον
Ινδικό Ωκεανό και τον Ειρηνικό. Αν τη δεκαετία του 1930 όλος ο κόσμος αντιμετώπιζε
μια κρίση, εκτός της ΕΣΣΔ, σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Οι
επιπτώσεις είναι διαφορετικές στην Ευρώπη σε σύγκριση με τις χώρες BRIC(Βραζιλία,
Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Μια άλλη διαφορά, σε σχέση με το παρελθόν είναι ότι, παρά
τη σοβαρότητα της κρίσης, η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται .
Αλλά μόνο σε περιοχές εκτός της Δύσης».
Θα αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων, ακόμα και ο στρατιωτικός και ο πολιτικός;
«Εν τω μεταξύ, έχουν αρχίσει να αλλάζουν οι οικονομικοί συσχετισμοί. Οι τεράστιες ποσότητες
κεφαλαίων προς επένδυση σήμερα προέρχονται από τον κρατικό τομέα και τις δημόσιες επιχειρήσεις της Κίνας. Και έτσι, ενώ στις χώρες του παλιού καπιταλισμού το ζήτημα είναι να διατηρηθούν τα
υφιστάμενα πρότυπα ευημερίας - αλλά εγώ νομίζω ότι αυτές οι χώρες βρίσκονται σε
παρακμή- για τις νέες χώρες, τις αναδυόμενες αγορές, το πρόβλημα είναι πώς θα
διατηρήσουν το ρυθμό ανάπτυξης χωρίς αυτό να προκαλέσει τεράστια κοινωνικά
προβλήματα. Είναι σαφές, για παράδειγμα, ότι η Κίνα οικοδομεί ένα είδος
καπιταλισμού, όπου η προσήλωση σε ένα κράτος πρόνοιας δυτικού τύπου είναι
εντελώς απούσα, αλλά αντίθετα το υποκαθιστά η ταχύτατη είσοδος αγροτικών μαζών
στον κόσμο της μισθωτής εργασίας. Πρόκειται για ένα φαινόμενο με θετικές
συνέπειες. Το ερώτημα όμως παραμένει, εάν αυτός είναι ένας μηχανισμός που
μπορεί να λειτουργήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα»
Όλα αυτά οδηγούν στο ερώτημα του κρατικού καπιταλισμού.
Ο καπιταλισμός, όπως τον γνωρίσαμε σήμαινε προσωπικό στοίχημα, δημιουργικότητα,
ατομικότητα, εφευρετικότητα από τη μεριά
των αστών. Μπορεί το κράτος να είναι το ίδιο δημιουργικό;
Ο Economist πριν μερικές εβδομάδες ασχολήθηκε με το
ζήτημα του κρατικού καπιταλισμού. Το επιχείρημά τους είναι ότι θα μπορούσε να παίξει
σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία υποδομών και σε μεγάλες επενδύσεις, αλλά λιγότερο σημαντικό
στον τομέα της δημιουργικότητας. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο: δεν είναι βέβαιο
ότι ο καπιταλισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς θεσμούς όπως το κράτος Πρόνοιας.
Και το κράτος Πρόνοιας κατά κανόνα το διαχειρίζεται το κράτος. Πιστεύω λοιπόν
ότι ο κρατικός καπιταλισμός έχει λαμπρό μέλλον».
Και η καινοτομία;
«Η καινοτομία είναι προσανατολισμένη προς τον καταναλωτή Αλλά ο καπιταλισμός
στον εικοστό πρώτο αιώνα δεν θα πρέπει αναγκαστικά να παίρνει υπόψη του τον
καταναλωτή. Αφήστε που το κράτος λειτουργεί καλά όταν πρόκειται για καινοτομίες
στην τεχνολογία όπλων. Και τέλος ο κρατικός καπιταλισμός δεν συνδέεται με την
υποχρέωση της αειφόρου ανάπτυξης, και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα. Ετσι λοιπόν, ο κρατικός καπιταλισμός σηματοδοτεί το τέλος της φιλελεύθερης
οικονομίας, όπως τον ζήσαμε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Αλλά είναι και η
κατάληξη της ιστορικής ήττας αυτό που εγώ ονομάζω «θεολογία της ελεύθερης
αγοράς», η πίστη, πραγματικά θρησκευτική, ότι η αγορά αυτορυθμίζεται, και ότι δεν χρειάζεται καμία εξωτερική παρέμβαση».
Για γενιές ολόκληρες η λέξη καπιταλισμός,
έκανε ρίμα με τις λέξεις ελευθερία, δημοκρατία, με την ιδέα ότι οι άνθρωποι δημιουργούν
το δικό τους πεπρωμένο.
«Είναι σίγουρο αυτό; Κατά τη γνώμη μου δεν είναι καθόλου προφανές ότι οι αξίες που αναφέρατε συνδέονται με συγκεκριμένες
πολιτικές. Ο καθαρός καπιταλισμός της
αγοράς δεν συνδέεται αναγκαστικά με τη δημοκρατία, η αγορά δεν λειτουργεί με
τον τρόπο που οι φιλελεύθεροι θεωρητικοποιούσαν: Από τον Χάγιεκ ως τον Φρήντμαν. Τα βλέπαμε
πολύ απλουστευτικά».
Αυτό τι σημαίνει ;
«Πριν από χρόνια έγραφα πριν ότι ζούσαμε με την ιδέα των δύο εναλλακτικών δρόμων :
από την μία ο καπιταλισμός, από την άλλη ο σοσιαλισμός, αυτό όμως ήταν μια
ιδέα τρελή που ο Μαρξ δεν την είχε ποτέ. Εξηγούσε, ωστόσο, ότι αυτό το σύστημα,
ο καπιταλισμός, κάποτε θα ξεπεραστεί. Αν δούμε την πραγματικότητα οι
ΗΠΑ, η Ολλανδία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ελβετία,η Ιαπωνία, θα αντιληφθούμε ότι αυτές δεν αποτελούν ένα ενιαίο και συνεκτικό σύστημα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές
του καπιταλισμού».
Εν τω
μεταξύ, το χρηματιστικό κεφάλαιο κυριαρχεί. Μερικοί λένε ότι ο καπιταλισμός θα
μπορούσε να κάνει και χωρίς την αστική τάξη.Νομίζετε ότι πρόκειται για μια υπόθεση βάσιμη ;
«Αναδείχθηκε μια παγκόσμια ελίτ από ανθρώπους που
αποφασίζουν τα πάντα στην οικονομία, που γνωρίζει ο ένας τον άλλον και εργάζονται
όλοι μαζί, όμως, η αστική τάξη δεν έχει εξαφανιστεί. Υπάρχει στη Γερμανία, ίσως στην
Ιταλία λιγότερο στις ΗΠΑ και στη Μεγάλη Βρετανία. Εχει αλλάξει βέβαια ο τρόπος με
τον οποίο μπορεί κανείς να γίνει μέλος της».
Δηλαδή;
«Η πληροφορία είναι πλέον ένας παράγοντας της παραγωγής».
