Robert Skidelsky από skidelskyr.com
Η περίοδος που αρχίζει από το 2008 έχει καλλιεργήσει ένα πλήθος ανακυκλούμενων οικονομικών πλανών , οι οποίες ως επί το πλείστον εκστομίζονται από χείλη πολιτικών αρχηγών. Να τέσσερις από τις αγαπημένες μου.
1 ) Η νοικοκυρά της Σουηβίας . " Θα πρέπει να ρωτήσετε απλά τη νοικοκυρά της Σουηβίας , " δήλωνε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ , μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 ". Τότε,αυτή θα σας έλεγε ότι δεν μπορούμε να ζούμε πάνω από τις δυνατότητές μας ".
Αυτή η λογική, που φαίνεται να έχει νόημα αποτελεί το θεμέλιο της λιτότητας . Το πρόβλημα όμως, είναι ότι αγνοεί τις συνέπειες που έχει η λιτότητα της νοικοκυράς στη συνολική ζήτηση . Αν όλα τα νοικοκυριά μείωναν τις δαπάνες τους , η συνολική κατανάλωση θα έπεφτε και το ίδιο θα γινόταν με τη ζήτηση εργατικού δυναμικού [ από τις επιχειρήσεις , στμ. ]. Εάν ο σύζυγός της νοικοκυράς χάσει τη δουλειά του , η οικογένεια θα περνάει χειρότερα από ό, τι πρώτα .
Η γενική περίπτωση αυτής της λογικής πλάνης είναι η "πλάνη της σύνθεσης" : αυτό που είναι λογικό για κάθε νοικοκυριό ή επιχείρηση ξεχωριστά, δεν είναι απαραίτητα καλό για το σύνολό τους . Η ειδική περίπτωση που ο John Maynard Keynes διακρίνει είναι το "παράδοξο της λιτότητας" : αν ο καθένας προσπαθεί να εξοικονομήσει περισσότερο σε δύσκολες εποχές , η συνολική ζήτηση θα μειωθεί , μειώνοντας τη συνολική εξοικονόμηση πόρων λόγω της μείωσης της κατανάλωσης και τη μείωση της οικονομικής ανάπτυξης .
Αν η κυβέρνηση επιχειρήσει να μειώσει το έλλειμμα ,τότε τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να μειώσουν τις δαπάνες τους , με αποτέλεσμα να μειωθούν οι συνολικές δαπάνες .Ετσι, παρότι θα περικόπτονται οι δημόσιες δαπάνες , το έλλειμμα θα μειώνεται μόλις και μετά βίας . Και αν όλες οι χώρες εφαρμόσουν ταυτόχρονα πολιτικές λιτότητας ,τότε η μείωση της ζήτησης για τα προϊόντα της κάθε χώρας θα οδηγήσει στη μείωση της κατανάλωσης εγχώριων και ξένων προϊόντων, και τα πράγματα θα χειροτερέψουν .
2 ) Το κράτος δεν μπορεί να ξοδεύει χρήματα που δεν έχει .Κάνοντας αυτό το σφάλμα πιστεύουν ότι τα κράτη , έχουν τους ίδιους περιορισμούς στους προϋπολογισμούς τους όπως τα νοικοκυριά ή οι επιχειρήσεις . Τα κράτη,όμως, δεν είναι όπως τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις . Μπορούν να πάρουν τα χρήματα που χρειάζονται , εκδίδοντας ομόλογα .
Αλλά μήπως τα υπερχρεωμένα κράτη δεν θα πρέπει να πληρώνουν και ψηλότερα επιτόκια , οπότε όλα τα έσοδα τους δεν θα καταλήγουν, τελικά, στην εξυπηρέτηση του χρέους ; Η απάντηση είναι όχι : η κεντρική τράπεζα μπορεί να εκτυπώσει αρκετά χρήματα για να μειώσει το κόστος του δημοσίου χρέους . Αυτό ακριβώς γίνεται με τη λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing). Με τα επιτόκια κοντά στο μηδέν , τα περισσότερα δυτικά κράτη, δεν έχουν την πολυτέλεια να μην δανείζονται χρήματα .
Το επιχείρημα αυτό δεν ισχύει για ένα κράτος που δεν έχει τη δική του κεντρική τράπεζα , οπότε αυτό το κράτος αντιμετωπίζει ακριβώς τους ίδιους περιορισμούς στον προϋπολογισμό του όσο και η νοικοκυρά της Σουηβίας για την οποία και γίνεται συχνά αναφορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα κράτη μέλη της ευρωζώνης αντιμετώπιζαν τόσο μεγάλα προβλήματα μέχρι τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έτρεξε να τα καλύψει.
3 ) Το δημόσιο χρέος είναι φορολόγηση που αναβάλλεται . Σύμφωνα με αυτή την συχνά επαναλαμβανόμενη πλάνη , τα κράτη μπορούν να αντλήσουν κεφάλαια μέσω της έκδοσης ομολόγων , επειδή όμως τα ομόλογα είναι δάνεια που θα πρέπει τελικά να επιστραφούν , αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αυξηθούν οι φόροι. Και , επειδή οι φορολογούμενοι αυτό το περιμένουν, θα κάνουν οικονομίες σήμερα για να πληρώσουν αύριο τις φορολογικές τους υποχρεώσεις . Όσο περισσότερο η κυβέρνηση δανείζεται για να πληρώνει τις δαπάνες σήμερα ,τόσο περισσότερο ο κόσμος θα αποταμιεύει για να πληρώσει τους φόρους στο μέλλον , ακυρώνοντας την όποια θετική επίδραση της πρόσθετης χρηματοδότησης .
Το πρόβλημα με ένα τέτοιο το επιχείρημα είναι ότι τα κράτη σπάνια αναγκάζονται να "πληρώσουν" τα χρέη τους . Μπορεί αν θέλουν να το κάνουν , αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις τα ανανεώνουν στη λήξη τους εκδίδοντας νέα ομόλογα . Όσο πιο αργά λήγουν τα ομόλογα ,τόσες λιγότερες φορές τα κράτη θα πρέπει να βγουν στην αγορά για νέα δάνεια .
Ακόμη πιο σημαντικό , όταν υπάρχουν αδρανείς πόροι (για παράδειγμα , όταν η ανεργία είναι πολύ υψηλότερη από το κανονικό), τότε η δαπάνη που προκύπτει από το δανεισμό της κυβέρνησης τους πόρους αυτούς θα τους δραστηριοποιήσει. Με την αύξηση των κρατικών εσόδων , που δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο ( συν τη μείωση των δαπανών για τους ανέργους ) το επιπλέον δάνειο θα πληρωθεί , χωρίς να χρειαστεί να αυξηθούν οι φόροι.
4 ) Το δημόσιο χρέος είναι ένα βάρος για τις μελλοντικές γενιές . Αυτό το σφάλμα επαναλαμβάνεται τόσο συχνά ώστε έχει περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο . Το επιχείρημα είναι ότι, αν η σημερινή γενιά ξοδεύει περισσότερα από όσα κερδίζει ,τότε η επόμενη γενιά θα αναγκαστεί να κερδίζει περισσότερα από όσα δαπανά για να αποπληρώνει το χρέος .
Αλλά αυτό το επιχείρημα δεν παίρνει υπόψη το γεγονός ότι οι κάτοχοι αυτού του χρέους θα είναι τα μέλη των υποτιθέμενων επιβαρυμένων μελλοντικών γενιών . Ας υποθέσουμε ότι τα παιδιά μου πρέπει να πληρώσουν το χρέος που εγώ συνήψα μαζί σας θα είναι χειρότερα . Εσείς όμως θα είστε καλύτερα . Αυτό μπορεί να είναι κακό για την κατανομή του πλούτου και του εισοδήματος , επειδή ο δανειστής θα πλουτίσει σε βάρος του οφειλέτη , αλλά δεν θα υπάρξει καθαρή επιβάρυνση των μελλοντικών γενεών .
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει , όταν οι κάτοχοι του δημόσιου χρέους είναι αλλοδαποί ( όπως στην περίπτωση της Ελλάδας ) , αν και η πολιτική αντίθεση για την αποπληρωμή θα είναι πολύ μεγαλύτερη
Η περίοδος που αρχίζει από το 2008 έχει καλλιεργήσει ένα πλήθος ανακυκλούμενων οικονομικών πλανών , οι οποίες ως επί το πλείστον εκστομίζονται από χείλη πολιτικών αρχηγών. Να τέσσερις από τις αγαπημένες μου.
1 ) Η νοικοκυρά της Σουηβίας . " Θα πρέπει να ρωτήσετε απλά τη νοικοκυρά της Σουηβίας , " δήλωνε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ , μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 ". Τότε,αυτή θα σας έλεγε ότι δεν μπορούμε να ζούμε πάνω από τις δυνατότητές μας ".
Αυτή η λογική, που φαίνεται να έχει νόημα αποτελεί το θεμέλιο της λιτότητας . Το πρόβλημα όμως, είναι ότι αγνοεί τις συνέπειες που έχει η λιτότητα της νοικοκυράς στη συνολική ζήτηση . Αν όλα τα νοικοκυριά μείωναν τις δαπάνες τους , η συνολική κατανάλωση θα έπεφτε και το ίδιο θα γινόταν με τη ζήτηση εργατικού δυναμικού [ από τις επιχειρήσεις , στμ. ]. Εάν ο σύζυγός της νοικοκυράς χάσει τη δουλειά του , η οικογένεια θα περνάει χειρότερα από ό, τι πρώτα .
Η γενική περίπτωση αυτής της λογικής πλάνης είναι η "πλάνη της σύνθεσης" : αυτό που είναι λογικό για κάθε νοικοκυριό ή επιχείρηση ξεχωριστά, δεν είναι απαραίτητα καλό για το σύνολό τους . Η ειδική περίπτωση που ο John Maynard Keynes διακρίνει είναι το "παράδοξο της λιτότητας" : αν ο καθένας προσπαθεί να εξοικονομήσει περισσότερο σε δύσκολες εποχές , η συνολική ζήτηση θα μειωθεί , μειώνοντας τη συνολική εξοικονόμηση πόρων λόγω της μείωσης της κατανάλωσης και τη μείωση της οικονομικής ανάπτυξης .
Αν η κυβέρνηση επιχειρήσει να μειώσει το έλλειμμα ,τότε τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να μειώσουν τις δαπάνες τους , με αποτέλεσμα να μειωθούν οι συνολικές δαπάνες .Ετσι, παρότι θα περικόπτονται οι δημόσιες δαπάνες , το έλλειμμα θα μειώνεται μόλις και μετά βίας . Και αν όλες οι χώρες εφαρμόσουν ταυτόχρονα πολιτικές λιτότητας ,τότε η μείωση της ζήτησης για τα προϊόντα της κάθε χώρας θα οδηγήσει στη μείωση της κατανάλωσης εγχώριων και ξένων προϊόντων, και τα πράγματα θα χειροτερέψουν .
2 ) Το κράτος δεν μπορεί να ξοδεύει χρήματα που δεν έχει .Κάνοντας αυτό το σφάλμα πιστεύουν ότι τα κράτη , έχουν τους ίδιους περιορισμούς στους προϋπολογισμούς τους όπως τα νοικοκυριά ή οι επιχειρήσεις . Τα κράτη,όμως, δεν είναι όπως τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις . Μπορούν να πάρουν τα χρήματα που χρειάζονται , εκδίδοντας ομόλογα .
Αλλά μήπως τα υπερχρεωμένα κράτη δεν θα πρέπει να πληρώνουν και ψηλότερα επιτόκια , οπότε όλα τα έσοδα τους δεν θα καταλήγουν, τελικά, στην εξυπηρέτηση του χρέους ; Η απάντηση είναι όχι : η κεντρική τράπεζα μπορεί να εκτυπώσει αρκετά χρήματα για να μειώσει το κόστος του δημοσίου χρέους . Αυτό ακριβώς γίνεται με τη λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing). Με τα επιτόκια κοντά στο μηδέν , τα περισσότερα δυτικά κράτη, δεν έχουν την πολυτέλεια να μην δανείζονται χρήματα .
Το επιχείρημα αυτό δεν ισχύει για ένα κράτος που δεν έχει τη δική του κεντρική τράπεζα , οπότε αυτό το κράτος αντιμετωπίζει ακριβώς τους ίδιους περιορισμούς στον προϋπολογισμό του όσο και η νοικοκυρά της Σουηβίας για την οποία και γίνεται συχνά αναφορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα κράτη μέλη της ευρωζώνης αντιμετώπιζαν τόσο μεγάλα προβλήματα μέχρι τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έτρεξε να τα καλύψει.
3 ) Το δημόσιο χρέος είναι φορολόγηση που αναβάλλεται . Σύμφωνα με αυτή την συχνά επαναλαμβανόμενη πλάνη , τα κράτη μπορούν να αντλήσουν κεφάλαια μέσω της έκδοσης ομολόγων , επειδή όμως τα ομόλογα είναι δάνεια που θα πρέπει τελικά να επιστραφούν , αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αυξηθούν οι φόροι. Και , επειδή οι φορολογούμενοι αυτό το περιμένουν, θα κάνουν οικονομίες σήμερα για να πληρώσουν αύριο τις φορολογικές τους υποχρεώσεις . Όσο περισσότερο η κυβέρνηση δανείζεται για να πληρώνει τις δαπάνες σήμερα ,τόσο περισσότερο ο κόσμος θα αποταμιεύει για να πληρώσει τους φόρους στο μέλλον , ακυρώνοντας την όποια θετική επίδραση της πρόσθετης χρηματοδότησης .
Το πρόβλημα με ένα τέτοιο το επιχείρημα είναι ότι τα κράτη σπάνια αναγκάζονται να "πληρώσουν" τα χρέη τους . Μπορεί αν θέλουν να το κάνουν , αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις τα ανανεώνουν στη λήξη τους εκδίδοντας νέα ομόλογα . Όσο πιο αργά λήγουν τα ομόλογα ,τόσες λιγότερες φορές τα κράτη θα πρέπει να βγουν στην αγορά για νέα δάνεια .
Ακόμη πιο σημαντικό , όταν υπάρχουν αδρανείς πόροι (για παράδειγμα , όταν η ανεργία είναι πολύ υψηλότερη από το κανονικό), τότε η δαπάνη που προκύπτει από το δανεισμό της κυβέρνησης τους πόρους αυτούς θα τους δραστηριοποιήσει. Με την αύξηση των κρατικών εσόδων , που δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο ( συν τη μείωση των δαπανών για τους ανέργους ) το επιπλέον δάνειο θα πληρωθεί , χωρίς να χρειαστεί να αυξηθούν οι φόροι.
4 ) Το δημόσιο χρέος είναι ένα βάρος για τις μελλοντικές γενιές . Αυτό το σφάλμα επαναλαμβάνεται τόσο συχνά ώστε έχει περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο . Το επιχείρημα είναι ότι, αν η σημερινή γενιά ξοδεύει περισσότερα από όσα κερδίζει ,τότε η επόμενη γενιά θα αναγκαστεί να κερδίζει περισσότερα από όσα δαπανά για να αποπληρώνει το χρέος .
Αλλά αυτό το επιχείρημα δεν παίρνει υπόψη το γεγονός ότι οι κάτοχοι αυτού του χρέους θα είναι τα μέλη των υποτιθέμενων επιβαρυμένων μελλοντικών γενιών . Ας υποθέσουμε ότι τα παιδιά μου πρέπει να πληρώσουν το χρέος που εγώ συνήψα μαζί σας θα είναι χειρότερα . Εσείς όμως θα είστε καλύτερα . Αυτό μπορεί να είναι κακό για την κατανομή του πλούτου και του εισοδήματος , επειδή ο δανειστής θα πλουτίσει σε βάρος του οφειλέτη , αλλά δεν θα υπάρξει καθαρή επιβάρυνση των μελλοντικών γενεών .
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει , όταν οι κάτοχοι του δημόσιου χρέους είναι αλλοδαποί ( όπως στην περίπτωση της Ελλάδας ) , αν και η πολιτική αντίθεση για την αποπληρωμή θα είναι πολύ μεγαλύτερη
Οι πλάνες ευδοκιμούν στην οικονομία , διότι η οικονομία δεν είναι μια φυσική επιστήμη όπως
η φυσική ή η χημεία . Οι προτάσεις στα οικονομικά σπάνια είναι απόλυτα αληθείς
ή ψευδείς . Αυτό που αληθεύει σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μην ισχύει σε
άλλες. Αλλά το κυριότερο, η αλήθεια πολλών προτάσεων εξαρτάται από τις
προσδοκίες του λαού .
Σκεφτείτε την κοινή πεποίθηση ότι όσο περισσότερο δανείζεται μια κυβέρνηση , τόσο μεγαλύτερη θα είναι η μελλοντική φορολογική επιβάρυνση . Αν οι άνθρωποι κινούνται με αυτή την πεποίθηση εξοικονομώντας κάθε λίρα , δολάριο ή παραπανίσιο ευρώ που η κυβέρνηση τους βάζει στην τσέπη , τότε μια αύξηση των δαπανών του δημοσίου δεν θα έχει καμία επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα , ανεξάρτητα από το πόσοι πόροι είναι σε αδράνεια . Η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει τους φόρους, στη συνέχεια - και τότε η πλάνη γίνεται μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία .
Οπότε, πώς μπορούμε να πούμε ότι μια πρόταση στα οικονομικά αληθεύει ή δεν αληθεύει ; Ίσως η διαχωριστική γραμμή θα πρέπει να χαράσσεται μεταξύ των προτάσεων που αληθεύουν μόνο όταν οι άνθρωποι αναμένουν να βγουν αληθινές και εκείνες που αληθεύουν , ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις. Ο ισχυρισμός : "Αν όλοι κάνουμε μεγαλύτερη οικονομία σε μια κρίση όλοι θα είμαστε καλύτερα , " είναι απόλυτα ψευδής . Θα είμαστε όλοι χειρότερα. Ομως, ο ισχυρισμός : " Όσο περισσότερο δανείζεται το κράτος ,τόσο περισσότερο πρέπει να πληρώσει για το δάνειο του ", άλλες φορές αληθεύει και άλλες όχι .
Ίσως όμως, η διαχωριστική γραμμή να βρίσκεται μεταξύ των προτάσεων που εξαρτώνται από υποθέσεις συμπεριφοριακά λογικές και εκείνες που εξαρτώνται από αστείες . Αν οι άνθρωποι αποταμίευαν την κάθε παραπανίσια δεκάρα από τα δανεικά που δαπάνησε η κυβέρνηση ,τότε οι δαπάνες δεν θα τόνωναν την οικονομία . Αυτό είναι αλήθεια, αλλά τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν μόνο στα μοντέλα των οικονομολόγων .
Σκεφτείτε την κοινή πεποίθηση ότι όσο περισσότερο δανείζεται μια κυβέρνηση , τόσο μεγαλύτερη θα είναι η μελλοντική φορολογική επιβάρυνση . Αν οι άνθρωποι κινούνται με αυτή την πεποίθηση εξοικονομώντας κάθε λίρα , δολάριο ή παραπανίσιο ευρώ που η κυβέρνηση τους βάζει στην τσέπη , τότε μια αύξηση των δαπανών του δημοσίου δεν θα έχει καμία επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα , ανεξάρτητα από το πόσοι πόροι είναι σε αδράνεια . Η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει τους φόρους, στη συνέχεια - και τότε η πλάνη γίνεται μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία .
Οπότε, πώς μπορούμε να πούμε ότι μια πρόταση στα οικονομικά αληθεύει ή δεν αληθεύει ; Ίσως η διαχωριστική γραμμή θα πρέπει να χαράσσεται μεταξύ των προτάσεων που αληθεύουν μόνο όταν οι άνθρωποι αναμένουν να βγουν αληθινές και εκείνες που αληθεύουν , ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις. Ο ισχυρισμός : "Αν όλοι κάνουμε μεγαλύτερη οικονομία σε μια κρίση όλοι θα είμαστε καλύτερα , " είναι απόλυτα ψευδής . Θα είμαστε όλοι χειρότερα. Ομως, ο ισχυρισμός : " Όσο περισσότερο δανείζεται το κράτος ,τόσο περισσότερο πρέπει να πληρώσει για το δάνειο του ", άλλες φορές αληθεύει και άλλες όχι .
Ίσως όμως, η διαχωριστική γραμμή να βρίσκεται μεταξύ των προτάσεων που εξαρτώνται από υποθέσεις συμπεριφοριακά λογικές και εκείνες που εξαρτώνται από αστείες . Αν οι άνθρωποι αποταμίευαν την κάθε παραπανίσια δεκάρα από τα δανεικά που δαπάνησε η κυβέρνηση ,τότε οι δαπάνες δεν θα τόνωναν την οικονομία . Αυτό είναι αλήθεια, αλλά τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν μόνο στα μοντέλα των οικονομολόγων .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου