Η λέσχη του φεγγαριού

Ο πίνακας αυτός, θεωρείται από τα αριστουργήματα του Joseph Whright of Derby, στη δεκαετία του 1760. Την ίδια περίοδο ο Καντ αναλάμβανε την έδρα της μεταφυσικής, αλλά βασικά ήταν η εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία. Ο πίνακας παρουσιάζει την εκτέλεση ενός πειράματος, με ένα πουλί μέσα σε ένα είδος δοχείου που συνδέεται με μία αντλία κενού αέρος του Robert Boyle. Ένα πείραμα που σκοπός ήταν η ανάλυση της συμπεριφοράς του πουλιού, όσο αφαιρείται ο αέρας από το εσωτερικό του δοχείου.Τη σκηνή θα τη σχολιάσει ο Φλωμπέρ, έναν αιώνα αργότερα και θα την χαρακτηρίσει ελκυστική για  την αφέλεια και το βάθος της. Το βάθος είναι αναμφισβήτητο, όσο για την αφέλεια...

 Στον πίνακα βλέπουμε μία σειρά ανθρώπους, ο καθένας  βυθισμένος στον κόσμο του:  οι εραστές, στα αριστερά, μιλάνε μεταξύ τους αδιαφορώντας πλήρως για όσα συμβαίνουν γύρω τους. Λίγο πιο κάτω, ένας άνθρωπος απαθής έτοιμος να αρχίσει να μετρά τη χρονική διάρκεια του πειράματος. 

Στο κέντρο, ο πατέρας που δείχνει στις δύο μικρές κόρες του το πουλί , ίσως τους εξηγεί τι πρόκειται να συμβεί : η μία καλύπτει τα μάτια της , η άλλη κοιτάζει με ανησυχία ανάμικτη με περιέργεια. 

Στα δεξιά, μια φιγούρα επιστήμονα που ο Wright θα την αναπαράγει έξι χρόνια αργότερα, σε έναν άλλο πίνακα.

 

Ο άνθρωπος αυτός, μοιάζει με τον Ισαάκ Νεύτωνα, μια μορφή πατρική , φιλική, του προηγούμενου αιώνα. Ένας επιστήμονας, του οποίου η θεωρία της βαρύτητας έκανε μεγάλη αίσθηση στην Ευρώπη του Διαφωτισμού και  ήταν η αιτία να ξεσπάσει, στην κυριολεξία, μια "Nευτω - μανία" και ο κόσμος με αυτή τη θεωρία  προσπαθούσε να  εξηγήσει τα πάντα, από την ερωτική συμπεριφορά του μέχρι την πολιτική. 

Στον πίνακα, η φιγούρα αυτή, στα δεξιά, έχει στραμένο το βλέμμα της στο γυάλινο δοχείο στο κάτω μέρος, πίσω από το οποίο υπάρχει ένα κερί, το οποίο, ίσως, να περιέχει μια χημική ουσία που κάνει το φως ακόμα πιο φωτεινό. 

Μέσα στο δοχείο υπάρχει μια νεκροκεφαλή – το λεγόμενο "Memento mori" – σα να προβλέπει η φιγούρα στα δεξιά, την ανθρώπινη μοίρα. Μετά, το παιδί στην άκρη δεξιά, ψηλά, με κάτι σαν βέργα για να κλείνει το κλουβί. Δεν γνωρίζουμε, αν ανοίγει το κλουβί για να βγάλει το πουλί ζωντανό μετά το πείραμα , ή το κλείνει, δεδομένου ότι το πουλί είναι ετοιμοθάνατο .
 

Αξίζει να γίνει μια αναφορά στο πείραμα της αντλίας αέρα ,από την εφεύρεση της οποίας είχε περάσει κιόλας ένας αιώνας  και που εδώ χρησιμοποιείθηκε για να δείξει, σε μια περιοδεύουσα έκθεση, την πρόοδο και τα θαύματα της επιστήμης .
 

Το κεντρικό πρόσωπο, ωστόσο, είναι ένας εκλαϊκευτής. Κάποιοι τύποι που γύριζαν όλη τη χώρα, επί πληρωμή και παρουσίαζαν σε θέατρα, ή σε σπίτια πλουσίων - όπως στην προκειμένη περίπτωση, τις επιπτώσεις του αέρα στη διαδικασία της αναπνοής. Εκείνη την εποχή, ήταν γύρω στους 250 σε ολη την Αγγλία  και ζούσαν αξιοπρεπώς, σύμφωνα πάντα με τα κριτήρια της εποχής ,με τη δουλειά τους. 
 

Αλλά πώς και ο ζωγράφος ενδιαφέρθηκε για  το θέμα αυτό; Ο Wright ζούσε στην κεντρική Αγγλία, σε μια βιομηχανική περιοχή όπου είχε την έδρα της μία λέσχη, η Lunar Society, με μέλη  όπως  ο Erasmus Darwin , ο James Watt ,ο Josiah Wedgwood  και άλλοι. Σε γενικές γραμμές, όλοι αυτοί είχαν συμβάλλει στη βιομηχανική επανάσταση σ'αυτή τη περιοχή της Αγγλίας.Ενα  ενδιαφέρον ανάμεικτο για τις μηχανές,την επιστήμη και  τη συνεισφορά της  Η Lunar Society συνεδρίαζε μία φορά το μήνα , λίγες μέρες πριν την πανσέληνο, για να μπορούν τα μέλη της λέσχης, μετά το τέλος της συνάντησης, να επιστρέφουν στα σπίτια τους, υπό το φως της πανσέληνου, και να διακρίνουν τα  εμπόδια. Παρατηρώντας  τον πίνακα με μεγαλύτερη προσοχή, μπορούμε να δούμε ένα σημάδι που αποτίει φόρο τιμής στη λέσχη: η μία από τις δυο πηγές φωτός είναι το  φεγγάρι , στην πάνω δεξιά γωνία του πίνακα - η άλλη,το memento mori («θυμήσου το θάνατο») .

[--->]