Το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο δημοσίευσε μια ιδιαίτερα επικριτική έκθεση για την κατάσταση
στην Ελλάδα. [1] Η έκθεση αυτή
επιβεβαιώνει την επικράτηση των περιοριστικών πολιτικών που οδηγούν σε μια δημοσιονομική
προσαρμογή που επιτυγχάνεται κυρίως με ύφεση.
"Η Ελλάδα προσαρμόζει τη θέση της κυρίως μέσω της ύφεσης, όχι μέσω μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα."
Η έκθεση αυτή προκάλεσε την οργή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [2], και μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια κόντρα στο εσωτερικό της Τρόικας (που αποτελείται από ΔΝΤ, ΕΚΤ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή), η οποία ευθύνεται για τη διαχείριση των "μεταρρυθμίσεων" που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα. Αυτή είναι η ουσία.Οι επικρίσεις του ΔΝΤ στις πολιτικές που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα είναι αρκετά χλιαρές , αν και αρκετές φορές οι παρατηρήσεις τους είναι σωστές. Επομένως, το σημαντικό είναι μάλλον η διαρραγή του μετώπου μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, κάτι που το περιμέναμε από τις αρχές αυτής της χρονιάς, με την αντιπαράθεση σχετικά με τις επιπτώσεις των δημοσιονομικών πολιτικών προσαρμογής και τον προϋπολογισμό. Αυτό θα βοηθήσει να ανοίξουν τα μάτια τους κάποιοι. Οι εγκληματικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, με την πλήρη έννοια του όρου, γιατί οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί κατά ένα τέταρτο σε αυτή τη χώρα, βαρύνουν τους Ευρωπαίους ηγέτες και κυρίως τους γερμανούς κυβερνώντες, αλλά, δυστυχώς, και τους Γάλλους.
"Η Ελλάδα προσαρμόζει τη θέση της κυρίως μέσω της ύφεσης, όχι μέσω μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα."
Η έκθεση αυτή προκάλεσε την οργή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [2], και μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια κόντρα στο εσωτερικό της Τρόικας (που αποτελείται από ΔΝΤ, ΕΚΤ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή), η οποία ευθύνεται για τη διαχείριση των "μεταρρυθμίσεων" που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα. Αυτή είναι η ουσία.Οι επικρίσεις του ΔΝΤ στις πολιτικές που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα είναι αρκετά χλιαρές , αν και αρκετές φορές οι παρατηρήσεις τους είναι σωστές. Επομένως, το σημαντικό είναι μάλλον η διαρραγή του μετώπου μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, κάτι που το περιμέναμε από τις αρχές αυτής της χρονιάς, με την αντιπαράθεση σχετικά με τις επιπτώσεις των δημοσιονομικών πολιτικών προσαρμογής και τον προϋπολογισμό. Αυτό θα βοηθήσει να ανοίξουν τα μάτια τους κάποιοι. Οι εγκληματικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, με την πλήρη έννοια του όρου, γιατί οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί κατά ένα τέταρτο σε αυτή τη χώρα, βαρύνουν τους Ευρωπαίους ηγέτες και κυρίως τους γερμανούς κυβερνώντες, αλλά, δυστυχώς, και τους Γάλλους.
1. Οικονομική μεγέθυνση
και ύφεση.
Το ΔΝΤ αναγνωρίζει ότι η συρρίκνωση της οικονομίας ήταν χειρότερη από ό, τι αναμενόταν. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποτιμούσε κατά κανόνα τις συνέπειες των πολιτικών δημοσιονομικής προσαρμογής που υποστηρίζει. Αλλά αυτή η αναγνώριση, στην περίπτωση της Ελλάδα αποκτά ιδιαίτερη σημασία στα πλαίσια της ομολογίας από τον ίδιο οργανισμό των αρνητικών επιπτώσεων των συνιστώμενων δημοσιονομικών πολιτικών:
" Παρά το γεγονός ότι από την αρχή υποθέταμε ότι το ονομαστικό ΑΕΠ θα α συρρικνωθεί σημαντικά το 2011-12, οι πραγματικές επιδόσεις ήταν χειρότερες από τις προβλέψεις. Πολλοί αρνητικοί και αλληλοενισχυόμενοι παράγοντες υπονόμευσαν τα συναισθήματα των επενδυτών στη διάρκεια αυτής της περιόδου."
Ομοίως, το ΔΝΤ αναγνωρίζει την έλλειψη επενδύσεων λόγω της αβεβαιότητας που περιβάλλει (και εξακολουθούν να το κάνειν) τη βιωσιμότητα της στρατηγικής που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση και η Τρόικα".
Το ΔΝΤ αναγνωρίζει ότι η συρρίκνωση της οικονομίας ήταν χειρότερη από ό, τι αναμενόταν. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποτιμούσε κατά κανόνα τις συνέπειες των πολιτικών δημοσιονομικής προσαρμογής που υποστηρίζει. Αλλά αυτή η αναγνώριση, στην περίπτωση της Ελλάδα αποκτά ιδιαίτερη σημασία στα πλαίσια της ομολογίας από τον ίδιο οργανισμό των αρνητικών επιπτώσεων των συνιστώμενων δημοσιονομικών πολιτικών:
" Παρά το γεγονός ότι από την αρχή υποθέταμε ότι το ονομαστικό ΑΕΠ θα α συρρικνωθεί σημαντικά το 2011-12, οι πραγματικές επιδόσεις ήταν χειρότερες από τις προβλέψεις. Πολλοί αρνητικοί και αλληλοενισχυόμενοι παράγοντες υπονόμευσαν τα συναισθήματα των επενδυτών στη διάρκεια αυτής της περιόδου."
Ομοίως, το ΔΝΤ αναγνωρίζει την έλλειψη επενδύσεων λόγω της αβεβαιότητας που περιβάλλει (και εξακολουθούν να το κάνειν) τη βιωσιμότητα της στρατηγικής που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση και η Τρόικα".
Γράφημα 1
ΠΗΓΗ: FMI, Country Report No. 13/154, Juin 2013, Washington DC, données σελ. 38.
"…μια
μεγάλη εκροή καταθέσεων, ιδίως τη στιγμή που οι ολοένα και αυξανόμενες αμφιβολίες
στην πολιτική στήριξη του προγράμματος έβαζε σταδιακά το ζήτημα της εξόδου από
το ευρώ. Η εικαζόμενη ανάκαμψη των επενδύσεων δεν ήλθε. Αντί γι αυτή, η συνεχής
συρρίκνωση των επενδύσεων ενίσχυσε την αρνητική επίδραση στην μεγάλη
δημοσιονομική προσαρμογή και βάθυνε την ύφεση".
Αν και η ελληνική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί για την δημοσιονομική προσαρμογή, την οποία η έκθεση χαρακτηρίζει ως "άνευ προηγουμένου", τα αποτελέσματα στη ανταγωνιστικότητα συνολικά είναι πιο απογοητευτικά απ’ ό, τι αρχικά είχε προγραμματιστεί, λόγω της έλλειψης ευελιξίας στην προσαρμογή των τιμών:
Αν και η ελληνική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί για την δημοσιονομική προσαρμογή, την οποία η έκθεση χαρακτηρίζει ως "άνευ προηγουμένου", τα αποτελέσματα στη ανταγωνιστικότητα συνολικά είναι πιο απογοητευτικά απ’ ό, τι αρχικά είχε προγραμματιστεί, λόγω της έλλειψης ευελιξίας στην προσαρμογή των τιμών:
"Λιγότερο ενθαρρυντική ήταν η αδύναμη και
καθυστερημένη ανταπόκριση των τιμών στη μείωση των μισθών, η οποία ο σε μεγάλο
βαθμό οφείλεται στην έλλειψη ευελιξίας της αγοράς αγαθών. Αυτή η ασυμμετρία στην
προσαρμογή των τιμών έφερε σημαντική μείωση των πραγματικών εισοδημάτων και της
ζήτησης και φόρτωσε με ένα δυσανάλογο βάρος τους μισθωτούς σε σχέση με τους
ελεύθερους επαγγελματίες και τις επιχειρήσεις. "
Από την άποψη αυτή, δεν αποτελεί έκπληξη ότι το ΔΝΤ "ανακαλύπτει" σήμερα την ύπαρξη αυτών των δυσκαμψιών, οι οποίες όμως περιγράφονται, τόσο από εμπειρική πλευρά όσο και από θεωρητική, από ένα μεγάλο αριθμό συγγραφέων εδώ και χρόνια στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία [3]. Οι αγορές δεν είναι "αποτελεσματικές" με την έννοια της νεοκλασικής θεωρίας, αλλά προφανώς χρειάστηκε η ελληνική τραγωδία, για να το παραδεχτούν και οι οικονομολόγοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Που περιόρισαν την ανάλυσή τους στην αγορά αγαθών και δεν φαίνεται να την έχουν επεκτείνει στην αγορά εργασίας. Αλλά, έστω κι έτσι, είναι μια πρόοδος που πρέπει να τονιστεί. Από αυτή την άποψη, το πείσμα και η ισχυρογνωμοσύνη των συναδέλφων τους στην Επιτροπή στις Βρυξέλλες και την ΕΚΤ, που δεν αναγνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των δυσκαμψιών και την αποδίδουν σε εξωγενείς παράγοντες ενώ είναι το προϊόν της ίδιας της λειτουργίας των αγορών, φαίνεται να είναι πραγματικά εγκληματική .
2. Χρέος και αναδιάρθρωση του χρέους.
Μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, απορρέει άμεσα από την άρνηση των ευρωπαϊκών αρχών να παραδεχθούν την αναγκαιότητα και το αναπόφευκτο της αναδιάρθρωσης του χρέους. Στην πραγματικότητα, μια αναδιάρθρωση, αλλά μπορούμε να μιλάμε για ελεγχόμενη πτώχευση, έχει ήδη γίνει όσον αφορά το χρέος που βρισκόταν στα χέρια των ιδιωτών. Εάν η ύφεση συνεχιστεί, η Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να αποφύγει μια αναδιάρθρωση όχι μόνο του χρέους που κατέχει ο ιδιωτικός τομέας, όπως την άνοιξη του 2012, αλλά και του δημόσιου τομέα. Το ποσοστό του λόγου χρέους / ΑΕΠ συνεχίζει να αυξάνεται, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ που υπόκεινται σε αυτές τις πολιτικές της δολοφονικής λιτότητας .
Από την άποψη αυτή, δεν αποτελεί έκπληξη ότι το ΔΝΤ "ανακαλύπτει" σήμερα την ύπαρξη αυτών των δυσκαμψιών, οι οποίες όμως περιγράφονται, τόσο από εμπειρική πλευρά όσο και από θεωρητική, από ένα μεγάλο αριθμό συγγραφέων εδώ και χρόνια στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία [3]. Οι αγορές δεν είναι "αποτελεσματικές" με την έννοια της νεοκλασικής θεωρίας, αλλά προφανώς χρειάστηκε η ελληνική τραγωδία, για να το παραδεχτούν και οι οικονομολόγοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Που περιόρισαν την ανάλυσή τους στην αγορά αγαθών και δεν φαίνεται να την έχουν επεκτείνει στην αγορά εργασίας. Αλλά, έστω κι έτσι, είναι μια πρόοδος που πρέπει να τονιστεί. Από αυτή την άποψη, το πείσμα και η ισχυρογνωμοσύνη των συναδέλφων τους στην Επιτροπή στις Βρυξέλλες και την ΕΚΤ, που δεν αναγνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των δυσκαμψιών και την αποδίδουν σε εξωγενείς παράγοντες ενώ είναι το προϊόν της ίδιας της λειτουργίας των αγορών, φαίνεται να είναι πραγματικά εγκληματική .
2. Χρέος και αναδιάρθρωση του χρέους.
Μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, απορρέει άμεσα από την άρνηση των ευρωπαϊκών αρχών να παραδεχθούν την αναγκαιότητα και το αναπόφευκτο της αναδιάρθρωσης του χρέους. Στην πραγματικότητα, μια αναδιάρθρωση, αλλά μπορούμε να μιλάμε για ελεγχόμενη πτώχευση, έχει ήδη γίνει όσον αφορά το χρέος που βρισκόταν στα χέρια των ιδιωτών. Εάν η ύφεση συνεχιστεί, η Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να αποφύγει μια αναδιάρθρωση όχι μόνο του χρέους που κατέχει ο ιδιωτικός τομέας, όπως την άνοιξη του 2012, αλλά και του δημόσιου τομέα. Το ποσοστό του λόγου χρέους / ΑΕΠ συνεχίζει να αυξάνεται, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ που υπόκεινται σε αυτές τις πολιτικές της δολοφονικής λιτότητας .
Γράφημα 2
Πηγή: στοιχεία από IMF, World Economic Outlook, Απρίλιος 2013.
Η αναδιάρθρωση αυτή επομένως,θα επηρεάσει τα οικονομικά της ΕΚΤ και θα κάνει αναπόφευκτη την αύξηση του κεφαλαίου από τη μεριά των κρατών.
"Η αδυναμία να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη απαιτεί την αναδιάρθρωση του χρέους - τόσο μέσω της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα (PSI) όσο και την συμμετοχή του δημόσιου τομέα (OSI) -ώστε να κρατηθεί το δημόσιο χρέος σε βιώσιμα επίπεδα"
Τα προβλήματα αυτά θα επιδεινωθούν από το ρεύμα γενικευμένης ύφεση στη ζώνη του ευρώ που πλήττει σοβαρά την ικανότητα της Ελλάδα να ανακάμψει με ισχυρή ανάπτυξη. Η διατήρηση της ύφεσης, ή στην καλύτερη περίπτωση της στασιμότητας, καθιστά ανεξέλεγκτο το πρόβλημα του χρέους σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια αναδιάρθρωση - μια ελεγχόμενη χρεοκοπία - στην Ελλάδα σήμερα είναι σχεδόν μια βεβαιότητα.
Η αναδιάρθρωση αυτή επομένως,θα επηρεάσει τα οικονομικά της ΕΚΤ και θα κάνει αναπόφευκτη την αύξηση του κεφαλαίου από τη μεριά των κρατών.
"Η αδυναμία να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη απαιτεί την αναδιάρθρωση του χρέους - τόσο μέσω της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα (PSI) όσο και την συμμετοχή του δημόσιου τομέα (OSI) -ώστε να κρατηθεί το δημόσιο χρέος σε βιώσιμα επίπεδα"
Τα προβλήματα αυτά θα επιδεινωθούν από το ρεύμα γενικευμένης ύφεση στη ζώνη του ευρώ που πλήττει σοβαρά την ικανότητα της Ελλάδα να ανακάμψει με ισχυρή ανάπτυξη. Η διατήρηση της ύφεσης, ή στην καλύτερη περίπτωση της στασιμότητας, καθιστά ανεξέλεγκτο το πρόβλημα του χρέους σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια αναδιάρθρωση - μια ελεγχόμενη χρεοκοπία - στην Ελλάδα σήμερα είναι σχεδόν μια βεβαιότητα.
3. Προοπτικές.
Έχουμε ήδη τονίσει τα προβλήματα που προέκυψαν από την κατάρρευση των επενδύσεων και επηρεάζουν την πιθανή μελλοντική ανάπτυξη. Ακόμα και η ίδια η έκθεση καταλήγει με τα σημαντικά προβλήματα που θα προκύψουν από τη σταδιακή επιδείνωση της ελληνικής παραγωγικής βάσης:
Έχουμε ήδη τονίσει τα προβλήματα που προέκυψαν από την κατάρρευση των επενδύσεων και επηρεάζουν την πιθανή μελλοντική ανάπτυξη. Ακόμα και η ίδια η έκθεση καταλήγει με τα σημαντικά προβλήματα που θα προκύψουν από τη σταδιακή επιδείνωση της ελληνικής παραγωγικής βάσης:
"Η κυκλική ανάκαμψη
θα είναι αναιμική, καθώς μέρος του φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου έχει αχρηστευθεί
στη διάρκεια της κρίσης και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσει να επιδεινώνεται,
και η ανάγκη αναδόμησης του εμπορικού ισοζυγίου θα πλήξει τη ζήτηση".
Είναι σαφές ότι τόσο η κατάρρευση της επενδύσεων όσο και η αύξηση της ανεργίας, η οποία το Μάρτιο έφθασε το 26,8% του ενεργού πληθυσμού, δεν μπορεί παρά να προκαλέσει μια μεγάλη κρίση του παραγωγικού μηχανισμού.
Γράφημα 3
Πηγή: στοιχεία από IMF, World Economic Outlook, Απρίλιος 2013.
Αλλά το πρόβλημα, ειδικά αυτό της ανεργίας, δεν σταματά εκεί. Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, όπως μας δείχνουν οι πολύ ανησυχητικές ενδείξεις. Ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας πολιτικής ρήξης με την επακόλουθη έξοδο της Ελλάδα από τη ζώνη του ευρώ.
Γράφημα 4
Αλλά το πρόβλημα, ειδικά αυτό της ανεργίας, δεν σταματά εκεί. Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, όπως μας δείχνουν οι πολύ ανησυχητικές ενδείξεις. Ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας πολιτικής ρήξης με την επακόλουθη έξοδο της Ελλάδα από τη ζώνη του ευρώ.
Γράφημα 4
Πηγή:στοιχεία από IMF, World Economic Outlook, Απρίλιος 2013.
Οι συντάκτες της έκθεσης του ΔΝΤ αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά, αν θέλουμε να πιστέψουμε τη φράση:
"Ένας άλλος κίνδυνος σε ένα τέτοιο σενάριο - που εξαρτάται και από τις πολιτικές αντιδράσεις στην Ευρώπη - είναι μια έξοδος της Ελλάδας από τη νομισματική ένωση, η οποία θα έχει ακόμα πιο βαθιές αρνητικές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στην οικονομία και πιθανές επιπτώσεις σε άλλα μέλη της νομισματικής ένωσης".
Αν και από μια πλευρά δεν συμμεριζόμαστε την άποψη της έκθεσης σχετικά με τις συνέπειες μιας εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, και με την ευκαιρία να θυμίσουμε, ότι το ΔΝΤ έχει κάνει πολλά και σοβαρά λάθη ως προς τις συνέπειες των μεγάλων νομισματικών υποτιμήσεων τα τελευταία χρόνια (Ρωσία , Αργεντινή), οι οποίες ήταν πραγματικά πολύ επωφελείς για τις εν λόγω οικονομίες, ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να συμμεριστούμε το αίσθημα ότι η δυνατότητα αυτή έχει γίνει πολύ υπαρκτή. Στην πραγματικότητα, οι δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας είναι παρόμοιες με αυτές των λεγόμενων οικονομιών σε μετάβαση στη δεκαετία του ενενήντα, με τη διαφορά ότι αυτές μπορούσαν να υπολογίζουν σε μεγάλες υποτιμήσεις ώστε να προχωρήσουν σε ένα νέο ξεκίνημα:
"Οι δυναμικές της ελληνικής ανάκαμψης μοιάζουν με αυτές των οικονομιών σε μετάβαση το 1990, όταν έγιναν μεγάλες αλλαγές σε ένα ασταθές μακροοικονομικό περιβάλλον, αν και συνοδευόντουσαν από μια υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας".
Η ιστορία αυτή είναι γνωστή . Οι πολιτικές της δημοσιονομικής προσαρμογής οδηγούν σε συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα τη μείωση των φορολογικών εσόδων, είτε επειδή μειώθηκε η φορολογική βάση , είτε επειδή έχει μειωθεί το ποσοστό είσπραξης των φόρων λόγω της πτώχευσης ενός ολο και μεγαλύτερου αριθμού επιχειρήσεων. Ετσι, η συνεχής προσφυγή σε δανεισμό είναι απαραίτητη, μέχρι να κριθεί αναγκαία η στάση πληρωμών (εκτός αν προηγηθεί η αναδιάρθρωση) .Είναι ξεκάθαρο ότι το ΔΝΤ δεν έχει διδαχτεί τίποτα από την ιστορία της Ρωσίας στη δεκαετία του '90 και από την οικονομική κρίση του Αυγούστου του 1998. Υπάρχουν επομένως κενά σημεία και γκρίζες ζώνες σε αυτή την έκθεση, που όμως έχει το πλεονέκτημα ότι έγινε, και ότι ανάδειξε τις ευθύνες των ευρωπαίων ηγετών.
- FMI, Country Report No. 13/154, Juin 2013, Washington DC. [↩]
- L’Expansion, « Bruxelles et le FMI en désaccord ‘fondametal’ sur la Grèce », le 6 juin 2013. [↩]
- B.C. Greenwald et J.E. Stiglitz, “Toward a Theory of Rigidities” in American Economic Review, vol. 79, n°2, 1989, Papers and Proceedings, pp. 364-369. J.E. Stiglitz, “Toward a general Theory of Wage and Price Rigidities and Economic Fluctuations” in American Economic Review, vol. 79, n°2, 1989, Papers and Proceedings, pp. 75-8. [↩]
