Fabrizio Poggi
Βλέποντας τις διαμαρτυρίες των Πολωνών αγροτών (αλλά και των Ούγγρων και των Σλοβάκων κ.α. τους τελευταίους μήνες) που είναι αντίθετοι με την εξαγωγή του ουκρανικού σιταριού, όπως αυτές των τελευταίων ημερών π.χ. στον πολωνικό εμπορευματικό σταθμό της Medyka, όπου οι διαδηλωτές έχυσαν το σιτάρι από δύο https://vk.com/video-70204174_456295582 από τα 40 ουκρανικά εμπορευματικά βαγόνια που ήταν σταθμευμένα στις γραμμές, αξίζει να θυμίσουμε μια άλλη πτυχή του θέματος.
Το θέμα δεν είναι καινούργιο, αλλά αξίζει να επανέρχεται κανείς ανά διαστήματα, για να μην αφήσει στη σκιά τα ίδια τα υλικά συμφέροντα που δεν μπορούν να κρύβονται πίσω από αποστομωτικά σλόγκαν περί "υπεράσπισης της δημοκρατίας ενάντια στη δικτατορία", "διαφύλαξης των ευρωπαϊκών αξιών" ή "αγώνα του πολιτισμού ενάντια στη βαρβαρότητα".
Στο ουκρανικό μέτωπο, διεξάγεται ένας πόλεμος ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ για τη στρατηγική αποδυνάμωση (ή τον αφανισμό) ενός επικίνδυνου αντιπάλου στην παγκόσμια σκακιέρα, ως ένα πρώτο βήμα της επίθεσης στον κύριο πλανητικό ανταγωνιστή του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού. Αυτό, σε γενικές γραμμές. Αλλά, στο ουκρανικό έδαφος, ο πόλεμος γίνεται και για την υπεράσπιση της ιερής (ουσιαστικά ξένης) ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε ό,τι έχει απομείνει από τις άλλοτε αιχμές του δόρατος της σοβιετικής οικονομικής ανάπτυξης, τόσο στη βιομηχανία όσο και στη γεωργία, στην ίδια την Ουκρανία.
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΙΑ
Οι περίφημες ουκρανικές "μαύρες γαίες" https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%8D%CF%81%CE%B7_%CE%B3%CE%B7 που αποτελούν το 1/3 περίπου όλων των μαύρων γαιών στον κόσμο, η ιδιωτικοποίησή τους, η αρπαγή τους από μεγαλοϊδιοκτήτες (όχι μόνο Ουκρανούς) και κυρίως από τους παγκόσμιους γίγαντες της αγροδιατροφικής βιομηχανίας, αποτελούν ένα όχι αμελητέο κομμάτι του αγώνα για τον έλεγχο της Ουκρανίας.
Ανιχνεύοντας ορισμένα από τα αποτελέσματα της δεκαετίας από το Μαντάν του 2013-2014 μέχρι σήμερα, ο Ουκρανός πολιτικός επιστήμονας Rostislav Ishchenko μας θυμίζει ότι το 2013, την παραμονή του πραξικοπήματος, το εξωτερικό χρέος της Ουκρανίας ήταν 73 δισεκατομμύρια δολάρια, σχεδόν το μισό από το χρέος των 140 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο σήμερα αποτελεί το 85% του ΑΕΠ της.
Από την άλλη πλευρά, οι εξαγωγές έχουν μειωθεί στο μισό, εν μέρει επειδή το "όνειρο" της αντικατάστασης του εμπορίου με τη Ρωσία με το εμπόριο με την πολυπόθητη "Ευρώπη" έχει γίνει πρακτικά καπνός. Ταυτόχρονα, η "εξαγωγή" ανθρώπων, που φεύγουν λόγω των καταστροφικών κοινωνικών συνθηκών, έχει δεκαπλασιαστεί- και εκατομμύρια άλλοι θα εγκαταλείψουν τη χώρα με το τέλος του πολέμου.
Αυτή είναι η συνολική εικόνα- αλλά αυτό που ξεχωρίζει είναι ότι πάνω από τη μισή καλλιεργήσιμη γη της Ουκρανίας έχει καταλήξει στα χέρια των αμερικανικών αγροτικών κολοσσών, οι οποίοι από καιρό είχαν απλώσει τα χέρια τους πάνω στις πλούσιες μαύρες εκτάσεις, αλλά δεν βιαζόντουσαν (ο νόμος δεν το επέτρεπε ακόμα) να τις αγοράσουν και απλώς τις νοίκιαζαν για ευτελή ποσά.
Έτσι, μετά την άρση του μορατόριουμ για αγορά και πώληση γης το 2016, το 2021 τέθηκε σε ισχύ ο νόμος που επέτρεπε την πώληση αγροτικών εκτάσεων, αν και με αναστολή μέχρι το 2024 ενώ κάθε φορά, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ είχαν τον ρόλο τους στο να "πείσουν" το Κίεβο- μάλιστα, σύμφωνα με τη ρωσική Kommersant, η τομή το 2020, με το σχετικό νομοσχέδιο στην Ουκρανική Βουλή , ήταν " η βασική,περίπου, προϋπόθεση για ένα ακόμη δάνειο από το ΔΝΤ".
Έτσι, 17 εκατομμύρια εκτάρια (σήμερα πιθανώς πολύ περισσότερα, αν και τα στοιχεία είναι λιγοστά) γόνιμης ουκρανικής μαύρης γης κατέληξαν στα χέρια των Cargill, Dupont, Monsanto, κολοσσών στις παγκόσμιες αγορές σιτηρών, σπόρων και αγροχημικών. Οπότε, οι φιλανθρωπικές αυτές "εκστρατείες" (είτε είναι πραγματικές είτε ψεύτικες) για την "υποστήριξη δήθεν των μικροκαλλιεργητών στην Ουκρανία" δεν γίνονται καθόλου πιστευτές
Σε κάθε περίπτωση, αυτοί οι παγκόσμιοι γίγαντες, χωρίς να περιμένουν τις αποφάσεις του ουκρανικού κοινοβουλίου, είχαν από καιρό βάλει πορεία προς την Ουκρανία. Από το 2015 κι όλας, η ουκρανική ιστοσελίδα Ekologija pravo ljudina έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για τις πολυεθνικές εταιρείες, κυρίως τη Monsanto (παραγωγός του διαβόητου "πορτοκαλί παράγοντα" στον πόλεμο του Βιετνάμ και των φυτοφαρμάκων που σε πολλές περιπτώσεις προκάλεσαν τον θάνατο των μελισσών.
Σήμερα η Monsanto ανήκει στην Bayer) στην Ουκρανία παράγουν ΓΤΟ και για την κυβέρνηση που το επέτρεψε "πρωτότυπη αποζημίωση σε διεθνείς πιστωτικούς οργανισμούς για τη "φιλανθρωπία τους". Η Monsanto καυχιόταν ότι ήταν "η πρώτη ξένη εταιρεία που είχε υπογράψει συμφωνία για προμήθεια λιπασμάτων" με την Ουκρανία, από τις παραμονές κι όλας του τέλους της ΕΣΣΔ.
Κάποιος αφελής θα μπορούσε να ρωτήσει, για ποιο λόγο η Ουκρανία, η οποία κατέχει μαύρη γη, εύφορη από μόνη της, χρειαζόταν μια τέτοια παρέμβαση; Σύμφωνα με μια μελέτη του Πανεπιστημίου Όκλαντ της Καλιφόρνιας - "Walking on the West Side. The World Bank and the IMF in the Ukraine Conflict' - σχετικά με την οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας, η άφιξη στη χώρα πολυεθνικών εταιρειών που θα παρήγαγαν ΓΤΟ ήταν ένας από τους όρους που έθεσαν η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ για το δάνειο των 17 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Κίεβο.
Τώρα, μιλώντας για το Μαϊντάν και το πραξικόπημα κατά του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, αξίζει να υπενθυμίσουμε την υπαναχώρησή του από τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΕ, στους όρους της οποίας περιλαμβανόταν το άρθρο 404, με μια παράγραφο που ανέφερε ότι οι δύο πλευρές θα συνεργάζονταν για τη χρήση της βιοτεχνολογίας στη γεωργία- ενώ, εκείνη την εποχή, η Ουκρανία εξακολουθούσε να απαγορεύει τους ΓΤΟ.
Οι ερευνητές του Όκλαντ επικαλέστηκαν μελέτη της επενδυτικής τράπεζας "Piper Jeffrey", η οποία, μεταξύ άλλων, ανέφερε: "Η Ουκρανία, και γενικότερα η Ανατολική Ευρώπη, είναι από τις πιο ελπιδοφόρες αγορές ανάπτυξης τόσο για τον γίγαντα των γεωργικών μηχανημάτων Deere όσο και για τους παραγωγούς σπόρων Monsanto και Dupont".
Με το Μαϊντάν λοιπόν σε πλήρη εξέλιξη, έξι από τις μεγαλύτερες γεωργικές ενώσεις της Ουκρανίας καλούσαν τν ουκρανική βουλή να νομιμοποιήσει τη χρήση γενετικά τροποποιημένων σπόρων. Ο τότε υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης, Aivaras Abromavicius (ένας από τους τρεις "Αμερικανούς" υπουργούς της κυβέρνησης Jatsenjuk), δήλωνε:
"Υπάρχουν εταιρείες που βλέπουν ότι υπάρχουν προοπτικές στην Ουκρανία. Ένα καλό παράδειγμα είναι η αμερικανική εταιρεία Monsanto, ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς σπόρων καλαμποκιού στον κόσμο. Μόλις άρχισαν να κατασκευάζουν ένα εργοστάσιο αξίας 250 εκατομμυρίων δολαρίων στο Ζιτομίρ". Και τα δολάρια, ως γνωστόν, έχουν την ιδιότητα να κολλάνε και στα χέρια όσων τα αγγίζουν.
Αυτά,το 2014, όταν γινόταν λόγος και για το εργοστάσιο της Monsanto στη Βίνιτσα και τις συμφωνίες με τις τοπικές αρχές για παραχώρηση γης: τότε, "μόνο" για ενοικίαση, καθώς τα λόμπι επεξεργαζόντουσαν ακόμη τους νόμους για την αγορά και την πώληση. Δέκα χρόνια πριν, επομένως, η Monsanto ήταν ακόμα προσηλωμένη στο να πείσει τους Ουκρανούς αγρότες να της μισθώσουν την πιο γόνιμη γη.
Οι εκτιμήσεις το 2013 έδειχναν ότι η Monsanto κατείχε ήδη περίπου το 20% της ουκρανικής αγοράς σπόρων καλαμποκιού, το οποίο θα αυξανόταν στο 30% με την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου της Βίνιτσα. Εκείνη τη χρονιά, παρά την σχετική απουσία στοιχείων σχετικά με το πόση γη καλλιεργούσε ήδη η Monsanto στη χώρα, η Ουκρανική Ένωση Καλαμποκιού έκανε λόγο για 6.500 εκτάρια υβριδικών σε 11 περιφέρειες. Ελάχιστα, θα έλεγε κανείς.
Αλλά έρχεται και πάλι το Πανεπιστήμιο του Όκλαντ να επισημάνει ότι "Το υψηλό διακύβευμα αφορά τον έλεγχο του τεράστιου γεωργικού τομέα της Ουκρανίας, του τρίτου μεγαλύτερου εξαγωγέα σιτηρών στον κόσμο και του πέμπτου μεγαλύτερου εξαγωγέα σιταριού... Τα τελευταία χρόνια, ξένες εταιρείες έχουν αποκτήσει περισσότερα από 1,6 εκατομμύρια εκτάρια ουκρανικής γης". Και ήταν ακόμη η αρχή.
Τον Αύγουστο του 2022, όταν οι ευρωατλαντικές κραυγές για τις εξαγωγές ουκρανικού σιταριού είχαν αρχίσει να δυναμώνουν, το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων Regnum έγραφε ότι, αν θέλει κάποιος να φτάσει στην ουσία του θέματος, πρέπει να ξεκινήσει από τον θάνατο, τον Ιούλιο του ίδιου έτους, του ολιγάρχη Aleksej Vadaturskij, ενός από τους ισχυρότερους Ουκρανούς γαιοκτήμονες και ιδιοκτήτη της μεγαλύτερης εταιρείας προμήθειας σιτηρών της Ουκρανίας, της Nibulon, της οποίας το συμβόλαιο για την πώληση στην Αίγυπτο 240. 000 τόνων σιταριού ακυρώθηκε από τη Αίγυπτο την τελευταία στιγμή. Ποιος ξέρει γιατί και ποιος ξέρει κάτω από τις πιέσεις ποιου.
Οι φήμες ότι πίσω από τον Vadatursky βρίσκονταν ξένοι επενδυτές εντάθηκαν όταν, το 2012, η Nibulon ήταν η μόνη ουκρανική εταιρεία που έλαβε μέρος εκείνης της πίστωσης ύψους 125 εκατομμυρίων δολαρίων που χορηγήθηκε εν μέρει από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και εν μέρει από τις τράπεζες UniCredit Bank, BNP Paribas, Societe Generale, ING Bank, Hambros Bank.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με το νόμο του 2021, μέχρι το 2024 μόνο Ουκρανοί πολίτες και νομικά πρόσωπα μπορούσαν να αγοράσουν γη, αλλά όχι αλλοδαποί- ωστόσο, τίποτα δεν εμπόδιζε τις ξένες εταιρείες να κατέχουν εκτάσεις γης (έως 100 εκτάρια) μέσω σκιωδών εταιρειών.
Επιπλέον υπήρχε μια ρήτρα σύμφωνα με την οποία αγορά γης μπορούσε να γίνει και από αλλοδαπούς πολίτες ή εταιρείες που την είχαν νοικιάσει για τουλάχιστον τρία χρόνια: από αυτούς στην Ουκρανία υπήρχαν πολλοί, οι οποίοι παρεμπιπτόντως, νοίκιαζαν γη όχι τρία χρόνια, αλλά εδώ και μερικές δεκαετίες. Πρόκειται και για εταιρείες οι οποίες ήταν εγγεγραμμένες ως ουκρανικά νομικά πρόσωπα, αλλά "πλούσιες" σε ευρωατλαντικά κεφάλαια, των οποίων στην πραγματικότητα είναι θυγατρικές.
Και οι μικροί και μεσαίοι αγρότες νοίκιαζαν ευχαρίστως τα οικόπεδά τους για ευτελή ποσά σε σχέση με τις τσέπες κολοσσών όπως η Monsanto, η Dupont, σαουδαραβικές εταιρείες ή η γαλλική AgroGénéretion κ.λπ. Αλλά όχι μόνο αυτοί. Επίσης, στο αποκορύφωμα του Μαϊντάν, όταν ακόμα πρόεδρος ήταν ο Βίκτορ Γιανούκοβιτς, σε πέντε περιοχές της Ουκρανίας, είχαν μισθωθεί χωράφια για 50 χρόνια, με δικαίωμα παράτασης, από την αγγλο-ολλανδική Shell και την αμερικανική Chevron, που ενδιαφέρονται όχι για τη γεωργία, αλλά για την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου.
Στα τέλη του 2019, οι "μπολσεβίκοι" του BBC Ukraina ισχυρίστηκαν ότι από τα περισσότερα από 60 εκατομμύρια στρέμματα γης σε όλη τη χώρα, πάνω από το 70% (42,7 εκατ.) είχαν γεωργική χρήση, εκ των οποίων ένα 40% ήταν μαύρη γη. Δέκα εκατομμύρια εκτάρια ήταν κρατικά, 31 εκατομμύρια εκτάρια ήταν ιδιωτικά https://contropiano.org/news/internazionale-news/2024/02/23/il-boicottaggio-ucraino-grano-ucraino-e-le-terre-in-cui-e-messo-a-coltura-0169628 , από τα οποία τα 28 περίπου εκατομμύρια εκτάρια ήταν μοιρασμένα σε 7 εκατομμύρια ιδιωτικές μετοχές, σε σύγκριση με πάνω από 25 εκατομμύρια εκτάρια μεταξύ των ιδιοκτητών γης και των άμεσων καλλιεργητών https://contropiano.org/news/internazionale-news/2024/02/23/il-boicottaggio-ucraino-grano-ucraino-e-le-terre-in-cui-e-messo-a-coltura-0169628 . Έτσι, σύμφωνα με τα επίσημα ουκρανικά στοιχεία, μεταξύ 2015 και 2017, παρά την ισχύ του μορατόριουμ, 9 συναλλαγές στις 10 αφορούσαν στην πραγματικότητα καλλιεργήσιμη γη: τα ¾ από αυτές ήταν μισθώσεις και το 1/5 ήταν μεταβιβάσεις με κληρονομιά.
Πιο κοντά στο σήμερα, τον Μάιο του 2022, η αυστραλιανή National Review επανήλθε στο θέμα, επανήλθε στο θέμα γράφοντας ότι οι Cargill, Dupont και Monsanto, (παρεμπιπτόντως: όλες τους πολύ δραστήριες και στη Ρωσία για κάποιο χρονικό διάστημα) είχαν αγοράσει, σε κοινοπραξία, 17 εκατομμύρια εκτάρια (από τα 42 εκατομμύρια που αναφέρθηκαν παραπάνω) καλλιεργήσιμης γης στην Ουκρανία, ίσα με τα εδάφη της Ελλάδας και της Ολλανδίας μαζί και περισσότερα από την ιταλική καλλιεργήσιμη γη (16,7 εκατομμύρια εκτάρια).
Ένα άλλο 5% από τα 42 εκατ. εκτάρια το αγόρασαν νομικά πρόσωπα από την Κίνα: σύμφωνα με την Wall Street Journal, ήταν 10%. Στους βασικούς μετόχους των τριών κοινοπραξιών περιλαμβάνονται εταιρείες χρηματοπιστωτικών συμμετοχών όπως η Vanguard, η Blackstone και η Blackrock, καθεμία από τις οποίες διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως.
Από την άλλη πλευρά, ακόμη και πριν τη δημιουργία της προαναφερθείσας κοινοπραξίας Cargill-Dupont-Monsanto, αρκετές άλλες αγροτοβιομηχανικές επιχειρήσεις είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Ουκρανία: η αμερικανική NCH Capital, η γερμανική ADM Germany, η KWS, η Bayer και η BASF, καθώς και η Saudi Arabian Agricultural and Livestock Investment Company (SALIC). Αλλά, τουλάχιστον μέχρι το 2022, τις ηγετικές θέσεις εξακολουθούσε να κατέχει η τριανδρία των Αμερικανών.
Και αυτό γινόταν και γίνεται μέσω περισσότερο ή λιγότερο προσωρινών συμφωνιών με Ουκρανούς ολιγάρχες-λατιφουντιστές - μερικοί από αυτούς: Jurij Kosjuk (PrJSC MHP), Andrej Verevskij (Kernel), Oleg Bakhmatjuk(UkrLandFarming) ο προαναφερθείς Aleksej Vadaturskij, και φυσικά ο πανταχού παρών Rinat Akhmetov, οι δραστηριότητες του οποίου εκτείνονται σε κάθε τομέα - περιμένοντας να μεταφερθούν οι ουκρανικές επιχειρήσεις σε μικτές επιχειρήσεις και, αργότερα, σε 100% ξένες .
Σύμφωνα με τον Ουκρανό συντονιστή του προγράμματος Land Matrix, Mikhail Amosov, το 2020 περισσότεροι από 50 ξένοι επενδυτές έλεγχαν την ουκρανική γη: οι αγροτοβιομηχανικές επιχειρήσεις αγόραζαν ολόκληρες επιχειρήσεις ή νοίκιαζαν γη σε τιμές ευκαιρίας.
Το σύστημα είναι απλό: τη γη δεν την αγοράζουν οι μη Ουκρανοί, αλλά οι ουκρανικές αγροτικές επιχειρήσεις, οι οποίες την είχαν αρπάξει από τη δεκαετία του 1990. Και, σύμφωνα με παρατηρητές, η διαδικασία επιταχύνθηκε σημαντικά μετά το 2022, εν μέρει χάρη στην κατακόρυφη πτώση των τιμών της γης λόγω του πολέμου: ένα εκτάριο καλλιεργήσιμης γης δεν ξεπερνά τα 2.500 δολάρια και, κοντά σε εμπόλεμες ζώνες, πέφτει τα 1.000 δολάρια. Στην Ιταλία, ας πούμε, ανάλογα με την περιοχή, κυμαίνεται από 15.000 έως πάνω από 40.000 ευρώ το εκτάριο.
Πριν από περίπου ένα χρόνο, το Ukraina.ru έγραψε ότι όλη η ουκρανική μαύρη γη αποτιμάται σε περίπου 500 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Τι πήρε η Ουκρανία ως αντάλλαγμα από την πώληση ενός μεγάλου μέρους της; Ακόμα και αν πήρε το 1/10 αυτού του ποσού, ήταν πιστώσεις που θα πρέπει να αποπληρωθούν αδρά από τις επόμενες γενιές.
Αν ανατρέξει κανείς, λοιπόν,για λίγο σε όλη αυτή τη φασαρία που την προκάλεσε η εξαγωγή 20 εκατομμυρίων τόνων ουκρανικού σιταριού, θα μπορέσει να το δει από μια άλλη οπτική γωνία. Θεωρητικά, ήταν και είναι ουκρανικό σιτάρι- στην πραγματικότητα όμως είναι αμερικανικό, ή τουλάχιστον ξένο.
Κλείνοντας,λοιπόν, όταν σήμερα ακούμε να γίνεται λόγος για τον αγώνα των Ευρωπαίων υπεράσπισης της ελεύθερης ουκρανικής γης, καλό θα είναι να θυμόμαστε σε ποιον ανήκει αυτή η γη.
