Η «ανάπτυξη» τους είναι μια απάτη.

Για κάμποσα χρόνια ο τόπος αυτός στηρίζει την επιβίωση του στον τουρισμό και τον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Μέσα σ’ αυτή την περίοδο, οι τοπικές κοινωνίες δελεάστηκαν και πείστηκαν να αποτελέσουν α’ ύλη στην δημιουργία ανάλογων υποδομών, στο βωμό της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ευμάρειας. Τα δολώματα-εργαλεία εξάρτησης, λίγο-πολύ γνωστά: ανεξέλεγκτες παροχές επιδοτήσεων, ασύδοτη χορήγηση κεφαλαίων μέσω τραπεζικού δανεισμού, ελπιδοφόρα επιδοτούμενα προγράμματα μέσω κρατικού δανεισμού, έργα «πράσινης» ανάπτυξης. Ώστε φτάνοντας στο σήμερα, η Κρήτη αποτελεί ένα απεριόριστο τουριστικό θέρετρο, ένα αχανή ελαιώνα, την πολεμική έδρα ενός διεθνούς νταβατζή, την προοπτική μιας τεράστιας ενεργειακής πηγής για κάθε επίδοξο αγοραστή.

Αυτή η λογική του «όλα στο σφυρί» όμως ποιον ωφελεί?

Σίγουρα όχι τις αυτόχθονες κοινωνίες και για να πειστεί κανείς γι’αυτό αρκεί να κοιτάξει την κατάντια των αγροτικών, και όχι μόνο, συνεταιρισμών του νησιού ή τη ραγδαία φτωχοποίηση και μείωση του αγροτικού πληθυσμού. Ας ρίξει μια ματιά στην εξαθλίωση των εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία και στα εκατομμύρια κυβικά μπετόν που χύνονται στις παραλίες και τις κορφές του τόπου για να δημιουργηθούν υπερλουσάτα ξενοδοχεία ή υποσχόμενες εγκαταστάσεις-εκτρώματα παραγωγής πράσινης ενέργειας. Μας είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η λογική έχει πλάνο και δεν είναι άλλο παρά να συνεχίζουν οι οικονομικοί και πολιτικοί άρχοντες, διεθνείς και εγχώριοι, παρέα με τους κατά τόπους ακόλουθους τους, να διατηρούν και να διογκώνουν τα οφέλη και τα κέρδη τους. Ότι ακριβώς συμβαίνει λοιπόν και σε ευρύτερο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο, οι φτωχοί να φτωχαίνουν ακόμα και να εξαλείφονται αρκεί οι πλούσιοι να συνεχίζουν να πλουτίζουν.

Αφού μας είναι ξεκάθαρο που ανήκουμε στην ταξική σκακιέρα, μας είναι και μονόδρομος να αναγνωρίσουμε και να αντισταθούμε στα σύγχρονα καθρεφτάκια. Η «ανάπτυξη» τους καταστρέφει εκτάσεις φυσικού πλούτου ακόμη και κατοικημένες περιοχές, με μοναδικό στόχο τη δημιουργία κερδών για τις κατασκευαστικές εταιρίες και τους τοπικούς ακολούθους τους. Η ίδια αυτή «ανάπτυξη» χωρίζει το τουριστικό κοινό σε καλό και κακό, ανάλογα την οικονομική του διαθεσιμότητα, πάλι για να γεμίζουν οι τσέπες των ξενοδοχειακών ομίλων ντόπιων και ξένων συμφερόντων . Για χατίρι αυτής ξεπουλιέται κάθε ίχνος τοπικού πολιτισμού και ιστορίας σε πολυεθνική αναψυκτικών ώστε να αυξηθούν τα κέρδη της από τις τοπικές αγορές. Μας αφαιρεί το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης σε δημόσιους (αστικούς και φυσικούς) χώρους, ενώ το δίνει απλόχερα σε κάθε ιδιωτική πρωτοβουλία. Αυτή είναι η «ανάπτυξη» τους, ιδιωτικοποίηση παντού.

Η περιβαλλοντική καταστροφή που επιχειρείται στα βουνά, στις πλαγιές, στα νερά της Κρήτης θα είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία της Ελλάδας. Η μετατροπή της Κρήτης σε ενεργειακό-πολύμπριζο της Ευρώπης θα σημάνει την πλήρη υποδούλωση των κατοίκων, αφού πρώτα θα μας έχουν ρημάξει το τόπο.
Χιλιάδες στρέμματα πολύτιμης βλάστησης, αποψιλώνονται για να καλυφθούν με εκατομμύρια κυβικά μπετόν και σίδερα γιγάντιων αιολικών, υβριδικών, φωτοβολταϊκών και ηλιοθερμικών σταθμών.

 Σε μέρη όπου υπάρχουν επιφανειακά και υπόγεια νερά θα κατασκευασθούν τεράστιες εγκαταστάσεις με αντλησιοταμιευτήρες για να εκμεταλλευτούν και να ελέγχουν και τα νερά!!
Μήπως είμαστε πρωτόγονοι? Οι άνθρωποι κατασκεύασαν ανεμόμυλους από τον 1ο αιώνα μ.Χ. για να κάνουν πιο εύκολη την εργασία τους, η αξιοποίηση των φυσικών πόρων θα ήταν κάτι θεμιτό αν προερχόταν απ’ τις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτές οι φαραωνικές κατασκευές έχουν ύψος που φτάνει τα 150 μέτρα η καθεμία ανεμογεννήτρια, εμβαδόν μπετού όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου (για να μη πέσει στο κεφάλι μας) και ετοιμάζονται να μας φέρουν εκατοντάδες από δαύτες οι πολυεθνικές και τα ντόπια τσιράκια τους. Δεν τις θέλουμε δεν τις χρειαζόμαστε!

Ήδη πήραμε μια γεύση τι μας περιμένει απ’ τους λογαριασμούς ΔΕΗ, που έρχονται 3πλάσιοι απ΄ τη κατανάλωση, γιατί λέει στηρίζουμε τη “πράσινη” ενέργεια.

Σ’αυτή τη λύσης της ασύδοτης ιδιωτικοποίησης τών πάντων, αντιτάσσουμε την ελεύθερη κοινωνικά χρήση τους. Στηρίζουμε τη συλλογική διευθέτηση και οργάνωση των ζωών μας, από μας τους ίδιους/ες. Με φάρους τις αρχές της αυτοοργάνωσης, της ισότητας και της αλληλεγγύης στηρίζουμε με κάθε μέσο καθέναν και κάθε μια που αγωνίζεται για την ελευθερία των βουνών και των παραλιών μας, των ποταμιών και των χωριών μας, των υπάρξεων μας των ίδιων.
Ο αγώνας ενάντια στις Βαπε αποτελεί κομμάτι του ευρύτερου αγώνα ενάντια στη λεηλασία της φύσης και της ζωής μας.
[--->]

Οι μισθοί και το άλυτο πρόβλημα του ευρώ

του Alberto Bagnai

Το ευρώ ήταν  ένα μεγάλο επίτευγμα της οικονομικής επιστήμης, αλλά κατέληξε η πιο ταπεινωτική ήττα για το επάγγελμα του  επιστήμονα των οικονομικών. Ευχαριστώ την  εφημερίδα Sole 24 Ore, που μου επιτρέπει, με μεγάλη  ευρύτητα πνεύματος, να αναπτύξω  και να θέσω σε συζήτηση στα πλαίσια  ενός επίσημου διαλόγου ένα παράδοξο που αφορά όλους, οικονομολόγους και μη.

Το ευρώ υπήρξε ένα μεγάλο επίτευγμα της οικονομικής επιστήμης: Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση που θα μπορούσε να προβλέψει με τέτοια ανησυχητική ακρίβεια τις συνέπειες μιας πολιτικής απόφασης. Θα δώσω τρία παραδείγματα. 

Αρχίζουμε από το τελευταίο Οικονομικό Δελτίο της ΕΚΤ, το οποίο σχολιάζει αρνητικά ότι η αύξηση των μισθών στην ευρωζώνη είναι πολύ περιορισμένη, γεγονός που υποδηλώνει ενδεχόμενη υποτίμηση των επίσημων στοιχείων για την ανεργία. 

Έχουμε να κάνουμε, συνεπώς, με αυτό που πρόβλεπε το 1996 ο  Rudiger Dornbusch, όταν προειδοποιούσε ότι η νομισματική ένωση θα «μετέφερε στην αγορά εργασίας τo καθήκον της  ρύθμισης της ανταγωνιστικότητας», με κυριαρχία της  ανεργίας.

 Είναι αυτό που ονομάζουμε «εσωτερική υποτίμηση», ένας μηχανισμός πάνω στον οποίο μια νομισματική ένωση πρέπει να στηριχτεί, αν θέλει να επιβιώσει (το απέδειξε ο Mundell  το 1961). Κατά δεύτερον, σε όλη την Ευρώπη τα κόμματα του ευρωσκεπτικισμού (παρά τις ήττες)αυξάνουν την επιρροή τους, και θέτουν υπό αμφισβήτηση το ευρωπαϊκό μοντέλο πολιτικής ολοκλήρωσης.

 Είναι αυτό ακριβώς που ο Nicholas Kaldor είχε προβλέψει το 1971, όταν προειδοποιούσε ότι «αν η δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης και ο έλεγχος της Κοινότητας στους  εθνικούς  προϋπολογισμούς ασκούν μια τέτοια πίεση που να οδηγούν στην κατάρρευση του συστήματος, αυτό απέτρεπε τη δημιουργία  μιας πολιτικής ένωσης αντί  να την ευνοήσει». Τέλος δεν πρόλαβε καλά καλά ο Μακρόν να εγκατασταθεί στην προεδρία και η γερμανική απόρριψη της γαλλικής πρότασης για το ευρωομόλογο  ξεκαθάριζε ότι ηγεμονική δύναμη δεν προτίθεται να αποκλίνει από την αδιαλλαξία της. 

Εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που υποστήριζε ο  Martin Feldstein, το 1997: «Η γαλλική φιλοδοξία για ισότητα και οι επιδιώξεις της γερμανικής ηγεμονίας δεν συμβαδίζουν».

Όλα εξελίσσονται όπως οι καλύτεροι από εμάς είχαμε προβλέψει, και έτσι η τοποθέτηση για το ευρώ ενός  πνευματικά έντιμου οικονομολόγου θα συμπυκνωνόταν σε τέσσερις μόνο λέξεις: «Σας το είχαμε πει !» Θα ήταν, βέβαια, μια στείρα στάση, αλλά πάντως καλύτερη από αυτό που βλέπουμε από το 2008 και μετά.

 Αντί να προτείνει τρόπους εξόδου από μία παγίδα που είχε περιγράψει τόσο καλά, το  επάγγελμα του επιστήμονα οικονομικών δυσφημίζεται, υπερασπίζοντας με αμφίβολα επιχειρήματα το ίδιο σχέδιο του οποίου είχε προέβλεπε την αποτυχία (σχετικά με την ποιότητα των επιχειρημάτων συμφωνώ με ό, τι είχε γράψει ο Perotti στην lavoce.info  στις 12 Μαΐου του προηγούμενου έτους).

Το σχέδιο αυτό  είναι ασυνάρτητο, για έναν πολύ απλό λόγο, που αναλύεται από τον Alberto Alesina το 1997 (όταν επέκρινε τη νομισματική ένωση): μια κοινή αγορά έχει νόημα μόνο με την προϋπόθεση ότι θα  στηρίζει την ανάπτυξη, όταν από τον υπόλοιπο κόσμο μεταδίδονται συστημικά σοκ όπως η αμερικανική κρίση του 2008 . 

Δυστυχώς, επειδή σε μια νομισματική ένωση η μακροοικονομική προσαρμογή περνάει υποχρεωτικά μέσα από την εσωτερική υποτίμηση (μειώσεις μισθών), το ενιαίο νόμισμα ακυρώνει τα όποια θετικά της ενιαίας αγοράς, γιατί με την περικοπή των μισθών καταστέλλεται  η εγχώρια ζήτηση, όταν ακριβώς την έχει περισσότερο ανάγκη προκειμένου να αντικαταστήσει την εξωτερική προσωρινά ανεπαρκή ζήτηση.
Φυσικά, είναι δύσκολο να υπερασπίζεσαι ένα ασυνάρτητο σχέδιο, και να συμφωνείς  ταυτόχρονα με τα στοιχεία, τη θεωρία, ή πολύ απλά με τον εαυτό σου. Ετσι, το ευρώ ,καταλήγει να είναι, η πιο συντριπτική ήττα του επαγγέλματος του επιστήμονα των οικονομικών, το οποίο με ασυνάρτητα  επιχειρήματα προκαλεί  σύγχυση στον κόσμο. Θα μεταφέρω και εδώ τρία παραδείγματα από αυτή τη συζήτηση.

Η άποψη  του Paul De Grauwe, ότι  η Ελλάδα και η Ισπανία «έχουν ξεκινήσει μια διαδικασία εσωτερικής υποτίμησης με θετικά αποτελέσματα» ελάχιστα συμφωνεί  με τα δεδομένα: η ανεργία το 2016 ήταν στο 23,7% στην Ελλάδα και 19,6% στην Ισπανία. Δεν χρειάζεται να έχεις  και ιδιαίτερη ικανότητα  για να μειώσεις  τους μισθούς, όταν ένας στους πέντε ανθρώπους  είναι άνεργος.

 Με τα υπάρχοντα στοιχεία, πιο πολύ  και από  επιτυχία αυτών των χωρών η ανάλυση των De Grauwe δείχνει απώλεια επαφής με την καθημερινή πραγματικότητα, η οποία σίγουρα δεν βοηθά να γίνει συμπαθές το επάγγελμά μας.

Η άποψη του John Cochrane ότι τα χρήματα είναι άνευ σημασίας για την ανάπτυξη (οι οικονομολόγοι μιλούν για «ουδετερότητα» του χρήματος) συγκρούεται όχι μόνο με σημαντικά επιστημονικά συμπεράσματα, όπως η ανάλυση του  Dani Rodrik σχετικά με το ρόλο μιας υπερβολικά ισχυρής συναλλαγματικής  ισοτιμίας στον περιορισμό της ανάπτυξης μιας χώρας, αλλά και με αυτό που σήμερα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα παραδέχονται μέσα από τα δόντια: οι μεταρρυθμίσεις προκαλούν αποπληθωρισμό, χωρίς να είναι σε θέση να αυξήσουν σε ικανοποιητικά επίπεδα  την απασχόληση (σημείωση 23 του προαναφερθέντος οικονομικού Δελτίου της  ΕΚΤ).

Και σ’ αυτό οι καλύτεροι οικονομολόγοι  είχαν εκφράσει  την άποψή τους: οι αρνητικές συνέπειες των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην παραγωγικότητα της εργασίας είχαν ήδη περιγραφεί από τον Robert Gordon το 2008. Για τον Cochrane το νόμισμα είναι όπως το λάδι για τη  μηχανή του αυτοκινήτου. Η μεταφορά είναι (άθελα  του) σωστή. Μια κακή διαχείριση  του λαδιού μακροπρόθεσμα έχει τις ίδιες συνέπειες με μια κακή διαχείριση του νομίσματος: στην πρώτη περίπτωση καίγεται η κυλινδροκεφαλή, και η μηχανή παύει να λειτουργεί. Στη δεύτερη, μια ήπειρος (και η παγκόσμια οικονομία σταματάει να κινείται). 

Εάν ο De Grauwe δεν σέβεται τα στοιχεία, και ο Cochrane τις θεωρίες, ο Feldstein είναι ασυνεπής με τον ίδιο του τον εαυτό. Η άποψη του , ότι οι σχέσεις χρέους και πίστωσης  δεν μπορούν να μετατραπούν σε νέες λογιστικές μονάδες (δηλαδή οι Ιταλοί, που  θα πληρώνονται σε νέες λίρες [1] , θα συνεχίσουν να αποπληρώνουν σε ευρώ τα στεγαστικά τους δάνεια), έρχεται σε αντίθεση με αυτό που ο ίδιος ο  ο Feldstein  υποστήριζε το 2012, όταν, μιλώντας για την Ελλάδα στο Foreign Affairs , παραδεχόταν  ότι μόνο οι συμβάσεις που διέπονται από αλλοδαπό δίκαιο δεν είναι μετατρέψιμες (αλλά τα δάνεια που συνάπτονται στην Ιταλία με ιταλικές τράπεζες διέπονται  από το ιταλικό δίκαιο) .

Όλες  αυτές οι ασυνέπειες είναι μονόδρομος: τροφοδοτούν ένα σχέδιο δημιουργίας ενός παράλογου φόβου, και επειδή δεν είναι αξιόπιστες  με όρους επικοινωνίας, μετά την καταστροφολογία που προηγήθηκε (αλλά δεν επιβεβαιώθηκε),στην περίπτωση του Brexit την εκλογική νίκη του Trump, τη νίκη του «όχι» στο ιταλικό δημοψήφισμα. Και είναι λυπηρό να βλέπουμε τον  Barry Eichengreen, ένα από τους  πιο λαμπρούς  μελετητές του  τέλους του κανόνα του χρυσού, να λέει ότι «η ιστορία δεν έχει όπισθεν».

 Αυτή η «ευθύγραμμη»  αντίληψη  περί προόδου θα προκαλούσε τα γέλια σε ένα οποιοδήποτε μαθητή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μας, αλλά, πάνω απ 'όλα, για άλλη μια φορά, δυσφημεί το επάγγελμά μας. Το καθήκον μας, ως διανοούμενοι και οικονομολόγοι, είναι να προτείνουμε και να διερευνούμε εναλλακτικές λύσεις και να μην τις  περιορίζουμε, οχυρωμένοι πίσω από το σλόγκαν there is no alternative (δεν υπάρχει εναλλακτική λύση).

[--->]

[1] ''π '' : νέες λίρες.Σε περίπτωση εξόδου της Ιταλίας από την ευρωζώνη και την εισαγωγή της ιταλικής λίρας ως εγχώριου νομίσματος

Κώστας Λαπαβίτσας: «Ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε. Πρέπει να πολεμήσουμε την ΕΕ και την εξουσία της Γερμανίας»

Συνέντευξη του Κώστα Λαπαβίτσα στον Steven Forti

Φαίνεται ότι η κρίση έχει τελειώσει. Είναι έτσι;

Θα έλεγα ότι έχει υποχωρήσει,. Αλλά περισσότερο  και από την κρίση, αυτό που είναι πιο σωστό τώρα είναι να αναφερόμαστε σ’ αυτή τη νέα Ευρώπη που δημιουργείται. Και δεν πρόκειται για μια  Ευρώπη ιδιαίτερα  ευχάριστη.

Ti είναι αυτή  η «νέα» Ευρώπη;

Η Γερμανία αντιμετώπισε  επιτυχώς την κρίση στην Ευρωζώνη. Στην Ευρώπη διαμορφώθηκε  ένα κέντρο, εκπροσωπούμενο από τη Γερμανία, και ειδικότερα τη γερμανική βιομηχανία. Ειδικά τον  τομέα του  αυτοκινητου και τη χημική βιομηχανία, που είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένος στις  εξαγωγές. Γύρω από αυτό το κέντρο διαμορφώνονται μια σειρά από περιφέρειες. Στην αρχή της κρίσης στην Ευρωζώνη μιλούσαμε για μια ενιαία περιφέρεια. Και αυτό ήταν σωστό. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλές περιφέρειες. Και σε αυτό η  Ιταλία παίζει σημαντικό ρόλο  επειδή βρίσκεται στα μισά μεταξύ αυτού του  νέου κέντρου και  τις περιφέρειες. Η Ιταλία εξακολουθεί να πλήττεται από την κρίση, αλλά είναι και η μόνη χώρα στην Ευρώπη που διαθέτει μια βιομηχανία  που μπορεί να ανταγωνιστεί  τη Γερμανία. Πολύ περισσότερο από τη  Γαλλία που έχει διαλύσει τη βιομηχανική της βάση  και η οικονομία της  τις τελευταίες δεκαετίες υποφέρει από  μια διαδικασία βαθιάς  χρηματιστικοποίησης.

Κάνετε λόγο σε διαφορετικές περιφέρειες. Ποιες είναι αυτές; Και σε τι διαφέρουν;

Μπορούμε να διακρίνουμε σαφώς δύο τύπους  περιφερειών. Ο ένας  αποτελείται από τους  δορυφόρους της Γερμανίας. Αυτές είναι χώρες που μπορεί να είναι στην ευρωζώνη  είτε όχι, όπως η Πολωνία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβακία, η Σλοβενία ​​και μέρος της Αυστρίας. Χώρες που συνδέονται άμεσα με τη γερμανική βιομηχανική παραγωγή. Αυτό είναι το ευρωπαϊκό βιομηχανικό κέντρο. Αυτό που προσελκύει πλέον άλλες χώρες: Ρουμανία, Ουγγαρία ... Η οικονομία των χωρών αυτών εξαρτάται όλο και περισσότερο από το πώς λειτουργεί η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία. Οι άλλες περιφέρειες είναι του Νότου: η Ελλάδα, η  Ισπανία, η Πορτογαλία, μέρος της Ιταλίας. Πρόκειται για χώρες με ισχυρό δημόσιο τομέα, με υψηλά επίπεδα ανεργίας, οικονομικά μη ανταγωνιστικές με  βιομηχανική δομή νη ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο. Και, αυτό που είναι  εξίσου σημαντικό, είναι μέλη του ευρώ. Αυτός είναι ο λόγος που δεν είναι ανταγωνιστικές. Ο ρόλος τους είναι να δουλεύουν για τις γερμανικές βιομηχανίες.

Ποιος είναι ο ρόλος της Γαλλίας σε αυτή τη «νέα» Ευρώπη;

Η Γαλλία είναι μια χώρα στο κέντρο [της Ευρώπης], αλλά η βιομηχανία της δεν μπορεί να ανταγωνιστεί  τη Γερμανική. Εχει χάσει το παιχνίδι  με τους Γερμανούς  εντός της ευρωζώνης. Μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα θα υποταγεί  στη Γερμανία.

Η άνοδος του Μακρόν στην εξουσία μπορεί να αλλάξει τα πράγματα;

Η Γαλλία παραμένει μια ισχυρή χώρα, αλλά τι μπορεί να κάνει ο Μακρόν για να ανταγωνιστεί οικονομικά με τη Γερμανία; Μπορεί να συνάψει  καλύτερες σχέσεις με την Μέρκελ από τον  Ολάντ ή να ενισχύσει  τη γαλλική στρατιωτική παρουσία στον κόσμο, αλλά τίποτα δεν θα αλλάξει. Επιπλέον το  οικονομικού του πρόγραμμα  περιέχει ακριβώς αυτό που θέλουν οι Γερμανοί: μείωση των μισθών, μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, ιδιωτικοποιήσεις ... η μόνη ελπίδα για τη Γαλλία στο πλαίσιο αυτό είναι η ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της. Εκεί έχει σημαντικά πλεονεκτήματα.

Σύμφωνα με ορισμένους οικονομολόγους, το ευρώ αποτέλεσε μια  «προστατευτική ασπίδα» κατά τη διάρκεια της κρίσης. Πώς απαντάτε σε αυτή την ερμηνεία;

Όποιος  εξακολουθεί να πιστεύει ότι το ευρώ ήταν κατά κάποιο τρόπο ένας παράγοντας προστασίας της Ευρώπης ή δεν έχει καταλάβει  τίποτα από ό, τι έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια ή έχει μια απόλυτη εμμονή με το ευρώ. Το ευρώ ήταν καταστροφικό  για την ικανότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας να αντιμετωπίσει το σοκ της Μεγάλης Ύφεσης του 2007-2009. Όξυνε τις συνέπειες της, πρόσθεσε άλλα προβλήματα και κατέστρεψε όλους τους τομείς της οικονομίας. Το ευρώ ήταν μια συνολική αποτυχία από την άποψη αυτή. Νομίζω ότι έχει  πιο ενδιαφέρον να αναλογιστούμε το γεγονός ότι το ευρώ έχει επιτρέψει στη Γερμανία να κυριαρχήσει στην Ευρώπη. Αυτή είναι η πραγματική σημασία του ευρώ. Το ενιαίο νόμισμα επέτρεψε στο Βερολίνο να κυριαρχήσει στην ευρωπαϊκή αγορά και να γίνει μια χώρα εξαγωγών παγκόσμιας εμβέλειας  ικανή να διεισδύσει στην κινέζικη  ή στην αμερικάνικη αγορά. Και να μετατραπεί σε ιδιοκτήτη  χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Οι επιπτώσεις από το  ευρώ ήταν  ακριβώς το αντίθετα από αυτό που αναμενόταν.

Έχει αλλάξει  κάτι  με το Brexit;

Το Brexit ήταν κατά μία έννοια μια αντίδραση στη μετατροπή της ΕΕ σε θεσμό προστασίας και κάλυψης της γερμανική δύναμη. Μία αντίδραση που προκάλεσε η  απώλεια  κυριαρχίας. Είναι σημαντικό επειδή σηματοδοτεί μια απάντηση από τα κάτω στη νέα δύναμη που αναδύεται στην Ευρώπη. Την επιθυμία διαχωρισμού από αυτή τη νέα αυτοκρατορία. Οι δυσκολίες που το Ηνωμένο Βασίλειο βιώνει τον τελευταίο χρόνο δείχνει πόσο δύσκολο είναι αυτό. Αλλά δεν θα υποτιμούσα τη δύναμη του βρετανικού καπιταλισμού. Στην Ευρώπη υπάρχουν μόνο τρεις πρωτεύουσες που μετράνε: η Μόσχα, το Βερολίνο και το Λονδίνο. Και το Λονδίνο αυτό το γνωρίζει.

Βλέπετε ομοιότητες μεταξύ του Brexit και τη νίκη του Τραμπ;

Ο Τραμπ είναι κάτι διαφορετικό. Είναι μια απάντηση στο αδιέξοδο του νεοφιλελευθερισμού. Ο Τραμπ επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την αίσθηση απώλειας της λαϊκής κυριαρχίας και την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων λέγοντας  ψέματα. Δεν έχω δει μια  πολιτική απόφαση του Τραμπ  που να σέβεται τις προεκλογικές του υποσχέσεις. Μοιάζει σαν ένας  τυπικός  Ρεπουμπλικάνος  πρόεδρος  που εφαρμόζει ένα πρόγραμμα απελευθέρωσης  της οικονομίας. Ένας κλασικός λαϊκιστής δημαγωγός

Ο  Γιάνης  Βαρουφάκης υποστηρίζει ότι η Ευρώπη μπορεί ακόμα να εκδημοκρατιστεί. Εσείς είστε κατηγορηματικά αντίθετος με αυτή την υπόθεση. Για ποιο λόγο;

Χάσαμε την τελευταία δεκαετία συζητώντας  πώς μπορεί να αλλάξει η Ευρωπαϊκή Ένωση από μέσα. Ο ΣΥΡΙΖΑ πίστευε αφελώς ότι κερδίζοντας τις εκλογές, και κυβερνώντας την Ελλάδα, θα μπορούσε να αλλάξει την ΕΕ από μέσα. ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε. Και όχι επειδή η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα. Το ίδιο θα συνέβαινε και με οποιαδήποτε αριστερή κυβέρνηση στην Ισπανία ή την Ιταλία. Ωστόσο, σε σύγκριση με πριν από λίγα χρόνια, τώρα ξέρουμε γιατί τα πράγματα πήγαν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτό οφείλεται  στη γέννηση μιας νέας δομής κέντρου-περιφέρειας στην Ευρώπη, με ένα κέντρο που κυριαρχεί και δεν επιτρέπει καμία διαφωνία. Όποιος  θέλει πραγματικά να αλλάξει τα πράγματα πρέπει να αρχίσει να καταπολεμά τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και να δημιουργεί νέα.

Μπορούμε να βγάλουμε κάποιο δίδαγμα  από την εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ;

Μπορούμε να διδαχτούμε τι δεν πρέπει να κάνουμε. Δεν υπάρχει τίποτα θετικό σε αυτή την εμπειρία. Ο ΣΥΡΙΖΑ υποσχέθηκε πολλά, κέρδισε τις εκλογές και ανέβηκε στην κυβέρνηση, έγινε ένα μαζικό κόμμα. Λένε ότι ήταν μια νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης της αριστεράς. Αλλά ήδη από το 2012, όταν έγινε αξιωματική της αντιπολίτευση, και ακόμα περισσότερο το 2015, όταν ανέβηκε στην κυβέρνηση, δεν υπήρχε εσωτερική δημοκρατία. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μια μηχανή  που απορροφήθηκε από το κράτος που περιστρέφεται γύρω από έναν ηγέτη. 

Απέτυχε να δημιουργήσει μια νέα,  πραγματικά δημοκρατική πολιτική οργάνωση. Αλλά, απέτυχε να αλλάξει την οικονομία και την πολιτική. Δεν είχε την  ικανότητα να αποκτήσει ρίζες στον κόσμο. Αλλά εάν θέλετε πραγματικά να αλλάξετε τον κόσμο, αυτό είναι ένα θεμελιώδες ζήτημα. Ο ΣΥΡΙΖΑ αυτό δεν το έκανε. Εγκατέλειψε τον στόχο και μετατράπηκε σε κόμμα εξουσίας. ΣΥΡΙΖΑ μας δείχνει τι δεν πρέπει να κάνουμε και τι είδους οργάνωση δεν πρέπει να οικοδομήσουμε.

Ποια είναι  η κατάσταση στην Ελλάδα δύο χρόνια μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου;

Νομίζω ότι δεν υπήρξε κυβέρνηση πιο υποταγμένη από αυτή του Τσίπρα στα χρόνια της κρίσης. Έχουν παραδοθεί πλήρως. Έχουν αποδεχθεί το στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% του ΑΕΠ για τα επόμενα πέντε χρόνια. Αυτό είναι απίστευτο. Κανείς δεν μιλά  πλέον για αναδιάρθρωση του χρέους. Απλά ελπίζουν ότι οι  απελευθερώσεις  και οι  ιδιωτικοποιήσεις  θα καταφέρουν να επανεκινήση της οικονομίας. Με αυτές τις πολιτικές η ελληνική οικονομία ίσως αναπτυχθεί ή  συρρικνωθεί λίγο, αλλά στην πραγματικότητα θα παραμείνει στάσιμη. Η ανεργία δεν θα μειωθεί σημαντικά και η Ελλάδα θα γίνει μια φτωχή και ασήμαντη χώρα στα σύνορα  της Ευρώπης. Οι ανισότητες θα αυξηθούν  πολύ, οι νέοι θα συνεχίζουν να μεταναστεύσουν, η οικονομία θα  στηρίζεται στον τουρισμό. Πρόκειται για μια καταστροφή.

Γίνεται  πολύς λόγος για την εμπειρία της Πορτογαλίας και την σοσιαλιστική κυβέρνηση του António Costa που υποστηρίζεται  από την αριστερά. Ποια είναι η γνώμη σας;

Αν αυτό είναι το καλύτερο που μπορεί να κάνει η αριστερά, τότε δεν χρειαζόμαστε την αριστερά στην Ευρώπη. Η αριστερά είναι ένα πολιτικό ρεύμα που πάντα αγωνιζόταν εναντίον των ισχυρών για την οικοδόμηση ενός νέου  κόσμου. Αλλά τι γίνεται  στην Πορτογαλία; Τι έκαναν; Συμμετέχουν στην  κυβέρνηση. Ίσως  καταφέρουν  να περιορίσουν την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας. Αλλά τι νομίζουν ότι θα γίνει;  Κάποιο  θαύμα; Η οικονομία της Πορτογαλίας  δεν θα αναπτυχθεί ιδιαίτερα. Θα συνεχίσουν να μπαίνουν εμπόδια στην ανάπτυξή της. Όπως η Ελλάδα. Δεν έχουν άλλες φιλοδοξίες; Θα πληρώσουν  ένα τίμημα για αυτό.

Τι πρέπει να κάνει λοιπόν η αριστερά;

Το βασικό ζήτημα είναι  ο επαναπροσδιορισμός της  κυριαρχίας. Τι σημαίνει σήμερα λαϊκή κυριαρχία; Αλλά θα πρέπει και να επαναπροσδιοριστεί η εθνική κυριαρχία. Οι διεθνικοί φορείς της  Ευρωπαϊκής Ένωσης εργάζονται ενάντια στα συμφέροντα των εργαζομένων και των κυβερνήσεων της αριστεράς και συντηρούν την υπάρχουσα ιεραρχία στην Ευρώπη. Αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα γιατί  πηγαίνουν στην καρδιά του τι μπορεί να είναι ο σοσιαλισμός. 

Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί ένα αντι-νεοφιλελεύθερο και αντι-καπιταλιστικό οικονομικό πρόγραμμα: εθνικοποίηση  των τραπεζών, αύξηση των δημοσίων επενδύσεων,  ενίσχυση του κράτους πρόνοιας ... Αν νομίζετε ότι μπορούμε να πετύχουμε αυτούς τους στόχους αλλάζοντας την  ΕΕ, σημαίνει ότι δεν έχετε καταλάβει τίποτα απ’ ότι έγινε την τελευταία δεκαετία. Είναι αδύνατο. Θα πρέπει να πολεμήσουμε τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την εξουσία της Γερμανίας. Αυτό που λέω δεν είναι αντιευρωπαϊκό. Αυτό δεν είναι εθνικισμός. Εμείς δεν συγχέουμε το διεθνισμό του μεγάλου κεφαλαίου, που έχει επικρατήσει στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες με το διεθνισμό της αριστεράς και  των εργαζομένων.

Είστε υπέρ μιας μελλοντικής ευρωπαϊκής ομοσπονδίας; 

Ασφαλώς. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό έθνος, εγώ δεν το θεωρώ  αδυναμία . Είμαστε αυτό που είμαστε: ιταλοί, γάλλοι, έλληνες ... είναι αυτό που κάνει την Ευρώπη να είναι αυτό που είναι. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι ένας ευρωπαϊκός δήμος, αλλά ένας αυθεντικός διεθνισμός.

Ετσι, λοιπόν, είναι προφανές ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να μοιραστούμε. Και μπορούν  να οικοδομηθούν  και τα ανάλογα θεσμικά όργανα .

Είστε αισιόδοξος;

Παίρνω στα σοβαρά τον Γκράμσι. [Γέλια] Είμαι πολύ αισιόδοξος όταν βλέπω την ευρωπαϊκή νεολαία. Όταν  σκέφτομαι την Ελλάδα, συνειδητοποιώ ότι οι νέοι έχουν διανύσει μεγαλύτερη απόσταση  και είναι πιο μορφωμένοι και ενημερωμένοι  από όλες  τις  προηγούμενες γενιές. Είναι  καλύτεροι, από εμάς. Θα δούμε τι θα κάνει η νεολαία της Ευρώπης στο μέλλον. Σε αυτό είμαι σίγουρος.

(21 Ιουλίου 2017) 

[--->]