Ο Γιούργκεν Χάμπερμας (Jürgen Habermas), με άλλους δύο πολιτικούς επιστήμονες και έναν νομικό, όλοι Γερμανοί, σε επιστολή τους θεωρούν την αντίδραση του Ισραήλ στη δράση της Χαμάς "δικαιολογημένη από θέση αρχής". Μετά από αυτό μπορούν να συζητηθούν "οι αρχές της αναλογικότητας, της αποφυγής απωλειών μεταξύ των αμάχων και η διεξαγωγή ενός πολέμου υπό την προοπτική μιας μελλοντικής ειρήνης", που "πρέπει να αποτελούν κατευθυντήριες αρχές".
Σύμφωνα με τους τέσσερις, οι κριτικές για γενοκτονία από το Ισραήλ ενάντια στον πληθυσμό της Γάζας είναι εντελώς αδικαιολόγητες .
Στη συνέχεια προσθέτουν με ιδιαίτερο σθένος ότι "οι ενέργειες του Ισραήλ
δεν δικαιολογούν σε καμία περίπτωση τις αντισημιτικές αντιδράσεις, ιδίως στη
Γερμανία". Ο χώρος που αφιερώνεται σε αυτό το τελευταίο σημείο, δηλαδή στο
ευαίσθητο γερμανοεβραϊκό ζήτημα, το οποίο στη συνέχεια καταλήγει σε μία κρίση
που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής ότι δηλαδή "η εβραϊκή ζωή και το δικαίωμα
του Ισραήλ να υπάρχει είναι κεντρικά στοιχεία που χρήζουν ιδιαίτερης
προστασίας" με δεδομένο το ναζιστικό παρελθόν, είναι ίσως και ο λόγος
ύπαρξης αυτής της σύντομης επιστολής. Ποιο είναι το πρόβλημα με αυτή την
επιστολή κρίσης και μας κάνει να την επικρίνουμε ;
Κατά τη γνώμη μου, το αντικείμενο της αξιολόγησής τους είναι
ελλιπές, άρα περισσότερο και από λαθεμένη, η κρίση τους θα πρέπει να κρίνεται
ως μερική, άρα γνοσιολογικά λαθεμένη.
Οι τέσσερις φαίνεται να
μοιράζονται, να συμφωνούν και, δεδομένου του πνευματικού τους επιπέδου, να
δικαιολογούν αυτή την επικριτική στάση.
Απέναντι στη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, καθώς και στην
ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση στη Γάζα και αλλού, η απογοήτευσή μου ξεκινά
από τη στάση κάποιου που ένα πρωί ξυπνάει, εντυπωσιάζεται από ένα γεγονός, το
κρίνει και δεν κρίνει τον εαυτό του. Εγώ θα αναρωτιόμουν: "αλλά πού ήμουν
εγώ πριν συμβεί το γεγονός;". Τα γεγονότα έχουν τις αιτίες τους, πού ήμουν
εγώ όταν διαμορφώθηκε και ξετυλίχθηκε η αλληλουχία των αιτίων που οδηγούν στο
γεγονός; Γνωρίζω τις αιτίες; Ποια η σχέση των γεγονότων με τις αιτίες τους,
αυτό δεν πρέπει να εκτιμήσω;
Αυτά συμβαίνουν στον κόσμο που ζούμε από κοινού με τους
πρωταγωνιστές των γεγονότων, δεν βρισκόμαστε μπροστά σε γεγονότα ξένα προς εμάς
όπως μια ταινία στην τηλεόραση. Δικαιολογείται λοιπόν να θεωρούμε ότι αυτά τα
γεγονότα δεν έχουν καμία σχέση με εμάς, ξένα τόσο ως προς τον ιστορικό
χρόνο όσο και ως προς την εμφάνιση των
γεγονότων;
Ή μήπως μια κρίσιμη και επείγουσα εκτίμηση θα ήταν να
αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ότι ορισμένα γεγονότα δεν πρέπει να συμβαίνουν, όταν
συμβαίνουν είναι πολύ αργά και ότι τα γεγονότα είναι συμπτώματα της αποτυχίας
μας να διευθετήσουμε πολύπλοκες καταστάσεις;
Το οποίο, δεδομένου ότι ο κόσμος μας οδεύει προς αυξανόμενα
επίπεδα πολυπλοκότητας, θα ήταν ένα πρόβλημα πρώτου βαθμού και όπως λένε σε
αυτές τις περιπτώσεις "θεμελιώδες".
Φυσικά, αν σκοτωθούν 1400 βασικά πολιτισμένοι άνθρωποι, θα
πάρω ένα όπλο και θα πάω με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας να ανταποδώσω. Αλλά
είναι πραγματικά αυτή η φύση του ζητήματος; Θέλω να πω, αν αποκόψω το γεγονός
ότι δήθεν γεννήθηκε από το πουθενά,
προκύπτει αυτό που έγραψαν οι τέσσερις τους, αλλά επιτρέπεται να πιστεύουμε ότι
τα γεγονότα προκύπτουν από το τίποτα; Μόλις χθες ξαναδιάβαζα κάποια πράγματα
του Μαξ Βέμπερ σχετικά με τη διάκριση που πρότεινε μεταξύ πραγματικών και
αξιακών κρίσεων. Εδώ γίνονται αξιακές κρίσεις, με τις οποίες μπορεί να
συμφωνήσει κάποιος σε μεγάλο βαθμό, οι οποίες όμως ξεκινούν από μια πραγματικά λανθασμένη εκτίμηση.
Είναι δυνατόν να πιστέψει κανείς ότι ολόκληρη η Δύση (και όλοι
οι Γερμανοί) έμαθαν τι συνέβαινε σε έξι εκατομμύρια Εβραίους στη Γερμανία μόνο
όταν το πρώτο ρωσικό τανκ μπήκε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης; Έχουμε
συζητήσει ποτέ αυτό το ζήτημα;
Μέσα σε έξι με επτά δεκαετίες, στην αντιπαράθεση
Ισραήλ-Παλαιστίνη, έχουμε μια μακρά αλυσίδα συγκρουσιακών γεγονότων που έγραψαν
ιστορία, μια ακόμη μακρύτερη αλυσίδα καταχρήσεων και ασυντόνιστων αντιδράσεων,
μια αλληλουχία αποτυχημένων προσπαθειών διευθέτησης του ζητήματος, μια πολύ
λιγότερο γνωστή αλληλουχία χρήσης του όλου ζητήματος για γεωπολιτικά παιχνίδια
μεταξύ διαφόρων εξωτερικών παραγόντων, δύο γραμμές δημογραφικής αύξησης που
φέρνουν σήμερα τις δύο εθνοτικές ομάδες σε έναν θεωρητικό αριθμό 18
εκατομμυρίων ανθρώπων που ανταγωνίζονται για έναν χώρο ίσο με τη Σικελία, αν
και πολύ λιγότερο φιλόξενο και το ερώτημα που τίθεται είναι: Πού ήμασταν εμείς
όταν διαδραματίζονταν αυτά τα γεγονότα;
Το "γεγονός" που πρέπει να κρίνουμε είναι αυτό που
έχουμε μπροστά μας στις 7 Οκτωβρίου 2024 ή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του
2022 ή το γεγονός μαζί με την αλυσίδα των αιτίων του;
Αλλά τι σπουδάζουν αν συμπεριφέρονται σαν ανίδεα δικαστήρια
του ενός εναντίον του άλλου που έχει κατακλύσει το διαδίκτυο, και κυρίως τι
σπουδάζουν αν υποθέτουν γεγονότα ξεκομμένα από τις αιτίε που τα προκαλούν;
Και πώς θα κρίνουμε αυτή τη θέση έξω από τα γεγονότα σαν να
μην έχουμε εμείς και η ιστορία μας καμία σχέση με τις εναλλασσόμενες και συχνά
προβληματικές σχέσεις με τους Εβραίους, ειδικά στην περίπτωση της Γερμανίας, τη
γέννηση του Ισραήλ και όλα όσα συνέβησαν μέχρι και μετά την 7η Οκτωβρίου;
Ποιες μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες της αδικίας
κληροδοτούμε από το παρελθόν που είναι πίσω από τα γεγονότα της 7ης
Οκτωβρίου;
Εγώ πιστεύω ότι οι τέσσερις αισθάνθηκαν την υποχρέωση να
καθοδηγήσουν την επιτροπή ηθικής κρίσης σε κανονιστική βάση, για να ρυθμίσουν
τις εσωτερικές αντιδράσεις στη Γερμανία, όπου, όταν αναφέρονται οι Εβραίοι, αναδύονται,
όπως είναι λογικό, τρομακτικά φαντάσματα από το παρελθόν.
Οι εσωτερικές αντιδράσεις, ωστόσο, μπορούν να δώσουν μια κακή εικόνα της Γερμανίας προς
τα έξω. Αλλά αυτό θα πρέπει να είναι το επίπεδο της τοποθέτησης σοβαρών
επιστημόνων και αυτού που ορισμένοι θεωρούν αν όχι τον μεγαλύτερο, τουλάχιστον
έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή φιλοσόφους;
Διάβαζα μόλις τις προάλλες ένα ακόμη άρθρο που κρίνει τα
"λάθη" της Μέρκελ στην αντιμετώπιση της Ρωσίας, διάβασα και ένα πολύ
ενδιαφέρον άρθρο του Σρέντερ για τα ίδια περίπου θέματα διεθνούς πολιτικής.
Επομένως έχουμε επτά χρόνια διακυβέρνησης του δεύτερου και δεκαέξι της πρώτης ή
είκοσι τρία χρόνια γερμανικής εξωτερικής πολιτικής που σήμερα θεωρούνται
απορριπτέα; Αλλά δεν υπάρχει κανείς στη Γερμανία που να αναρωτιέται ποιος
εξέλεξε και έδωσε συμπαγείς κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες σε αυτούς τους δύο
υποτιθέμενους τσαρλατάνους, τους οποίους οι ίδιοι οι Γερμανοί -και όχι μόνο αυτοί-
θεωρούσαν κορυφαίους πολιτικούς ηγέτες εκείνη την εποχή;
Και πάλι, οι σημερινοί Γερμανοί είναι θεατές των γεγονότων που
οι ίδιοι επέτρεψαν να συμβούν ξανά και ξανά, χωρίς κανείς να αναρωτηθεί
"πού και γιατί κάναμε λάθος"; Ή μήπως είναι πιο πιθανό οι Γερμανοί να
μην έκαναν λάθος στην εξωτερική πολιτική επί είκοσι τρία χρόνια, αλλά να κάνουν
λάθος σήμερα; Ή μήπως είναι πιο πιθανό ότι αντί να κάνουν λάθος χθες ή σήμερα,
να υπάρχει κάτι που δεν έχει γίνει κατανοητό σε επίπεδο γεγονότων, με την έννοια ότι η σκέψη ότι το
πρόβλημα έχει να κάνει με τις επιλογές δύο καγκελαρίων, μεταξύ άλλων, δύο
ιστορικά ανταγωνιστικών κομμάτων,με το να κόβει κάθε αιτιώδη σχέση, υπονομεύει
την ίδια τη φύση του "γεγονότος" που πρέπει να κριθεί ;
Ένας φιλόσοφος, επίσης Γερμανός, ο Χανς Γιόνας, ο οποίος είναι
επίσης εβραϊκής καταγωγής, έδωσε τη δική
του εκδοχή της κατηγορηματικής προσταγής "Να ενεργείς με τέτοιο τρόπο ώστε
οι συνέπειες της πράξης σου να είναι συμβατές με την επιβίωση της ανθρώπινης
ζωής στη γη", κατηγοριοποιώντας την ως "αρχή της ευθύνης". Η
αρχή της ευθύνης μας λεει ότι είμαστε υπεύθυνοι για τα γεγονότα επειδή είμαστε
υπεύθυνοι για τις αιτίες, και επομένως, αν δεν θέλουμε να συμβούν ορισμένα
γεγονότα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε εγκαίρως τις αιτίες, να κανονίσουμε τη
συμπεριφορά μας έτσι ώστε να μην υπάρξουν άσχημες συνέπειες. Αυτό που συμβαίνει
στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη τους τελευταίους δύο μήνες είναι το αποτέλεσμα
κάποιων αιτίων και το γεγονός που πρέπει να κριθεί είναι η όλη αλληλουχία
αιτίου και αιτιατού. Αρα το γεγονός δεν "γίνεται μπροστά μας" αλλά
"μαζί με εμάς".
https://www.facebook.com/pierluigi.fagan
