Η ΕYΡΩΠΗ ΣΕ ΠΑΓΙΔΑ

 

- από τον Michael Roberts -

Οι μεγάλες οικονομίες πλησιάζουν όλο και πιο κοντά στην ύφεση, αν δεν έχουν ήδη φτάσει εκεί- ωστόσο τα ποσοστά του πληθωρισμού συνεχίζουν να αυξάνονται (προς το παρόν). Τα τελευταία στοιχεία για την επιχειρηματική δραστηριότητα του Δείκτη Υπευθύνων Προμηθειών (Purchasing Managers Index, PMI) δείχνουν ότι τόσο η Ευρωζώνη όσο και οι ΗΠΑ βρίσκονται πλέον σε φάση συρρίκνωσης (δηλαδή κάτω από το 50). Για τον Ιούλιο του 2021, οι σύνθετοι δείκτες PMI (αυτοί που συγκεντρώνουν στοιχεία τόσο για τη μεταποίηση όσο και τις υπηρεσίες) για τις μεγάλες οικονομίες δείχνουν:

ΗΠΑ 47,5 (συρρίκνωση)

Ευρωζώνη 49,4 (συρρίκνωση)

Ιαπωνία 50,6 (επιβράδυνση της επέκτασης)

Γερμανία 48,0 (συρρίκνωση)

Ηνωμένο Βασίλειο 52,8 (επιβράδυνση της επέκτασης)

Το αποτέλεσμα της Ευρωζώνης δεν θα πρέπει να εκπλήσσει πλέον κανέναν, δεδομένου του αντίκτυπου που προκαλούν οι κυρώσεις στις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία, οι οποίες αποδυναμώνουν αισθητά τη βιομηχανική παραγωγή στην καρδιά της Ευρώπης. Η γερμανική βιομηχανική παραγωγή συρρικνώνεται για περισσότερο από τρεις μήνες. Μεγάλο το σοκ και στην οικονομία των ΗΠΑ.

Ο σύνθετος δείκτης PMI των ΗΠΑ άρχισε να συρρικνώνεται και διαμορφώθηκε στο 47,5 τον Ιούλιο του 2021, από 52,3 τον Ιούνιο, σημειώνοντας σημαντική πτώση της παραγωγής του ιδιωτικού τομέα. Σε σύγκριση με τα αρχικά στάδια της πανδημίας, τον Μάιο του 2020, ο ρυθμός συρρίκνωσης ήταν ο πιο απότομος, καθώς τόσο οι παραγωγοί όσο και οι πάροχοι υπηρεσιών αντιμετώπισαν μέτριες συνθήκες ζήτησης.

Έτσι, καθώς μπαίνουμε στο δεύτερο εξάμηνο του 2022, η επιχειρηματική δραστηριότητα στις ΗΠΑ καταποντίζεται. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη εκτίμηση της αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ – με το μοντέλο GDP NOW της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Ατλάντα - η αμερικανική οικονομία τους τρεις μήνες έως τον Ιούνιο συρρικνώθηκε με ετήσιο ρυθμό -1,6%, ισοφαρίζοντας την αντίστοιχη μείωση -1,6% που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο. Εάν η εκτίμηση αυτή επιβεβαιωθεί την επόμενη εβδομάδα, οι ΗΠΑ θα εισέλθουν τεχνικά σε ύφεση. Η αντίδραση είναι, «πώς μπορεί η αμερικανική οικονομία να βρίσκεται σε ύφεση ή κοντά σε ύφεση, όταν το ποσοστό ανεργίας είναι κοντά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και οι μισθοί συνεχίζουν να αυξάνονται;». Αλλά αυτή είναι μια μάλλον αμφίβολη απάντηση.

Πριν απ' όλα, υπάρχουν δύο τρόποι μέτρησης της απασχόλησης στις ΗΠΑ: τα στοιχεία για τους μισθούς και η έρευνα για τα νοικοκυριά (έρευνα για νοικοκυριά με έναν εργαζόμενο). Η τελευταία δείχνει σήμερα μια αντίθετη κατάσταση από την πρώτη, δηλαδή μια μείωση του αριθμού των Αμερικανών που εργάζονται.

Σύμφωνα με τον υπολογισμό των νοικοκυριών, το εργατικό δυναμικό συρρικνώθηκε από 164,376 εκατομμύρια σε 164,023 εκατομμύρια και το ποσοστό συμμετοχής (οι απασχολούμενοι ως προς το σύνολο του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας) μειώθηκε περισσότερο από το αναμενόμενο, στο 62,2%. Επιπλέον, οι αρχικές αιτήσεις που σχετίζονται με την ανεργία (ο αριθμός των ατόμων που ζητούν επιδόματα επειδή είναι άνεργοι) αυξάνονται πλέον σταθερά.

Δεύτερον, και πιο σημαντικό, σε μια ύφεση, η ανεργία αποτελεί δείκτη υστέρησης. Ο πρόδρομος δείκτης, αντίθετα, είναι η κίνηση των εταιρικών κερδών και των επιχειρηματικών επενδύσεων ακολουθούμενα από την παραγωγή και στη συνέχεια από την ανεργία.

Η απασχόληση έρχεται τελευταία, καθώς αυξάνεται μόνο όταν οι επιχειρήσεις σταματήσουν να προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζόμενους και αρχίζουν να τη μειώνουν. Και αυτό το κάνουν μόνο όταν η κερδοφορία και η παραγωγή αρχίζουν να μειώνονται. Και τώρα, αφού έφτασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, τα περιθώρια κέρδους άρχισαν να μειώνονται.

Κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης της παραγωγής λόγω του COVID, τα κέρδη αυξήθηκαν απότομα σε σχέση με τους μισθούς και λειτούργησαν ως κινητήρια δύναμη και μοχλός αύξησης του πληθωρισμού. Τώρα η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει, καθώς τα κέρδη συμπιέζονται από την αύξηση του κόστους των υλικών και την εξασθένηση της ζήτησης.

Αλλά στην Ευρώπη τα στοιχεία για μια πραγματική κατάρρευση είναι πιο πειστικά. Και δεν είναι μόνο οι αριθμοί οικονομικής ανάπτυξης που το δείχνουν. Επιπλέον, η Ευρώπη αντιμετωπίζει τεράστιες πιέσεις στην παραγωγή και την εισαγωγή ενέργειας, επειδή οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου δεν θα αντισταθμιστούν επαρκώς από εισαγωγές από άλλες χώρες. Πολλές γερμανικές βιομηχανίες προειδοποιούν ότι θα πρέπει να διακόψουν εντελώς την παραγωγή τους εάν μειωθούν οι ενεργειακές εισροές. Ο Petr Cingr, διευθύνων σύμβουλος του μεγαλύτερου παραγωγού αμμωνίας της Γερμανίας και βασικού προμηθευτή λιπασμάτων και υγρών καυσαερίων για κινητήρες ντίζελ, προειδοποίησε για τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει το τέλος της προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου.

«Πρέπει να σταματήσουμε [την παραγωγή] αμέσως», είπε, «από το 100 στο μηδέν». Σύμφωνα με τους αναλυτές της UBS, η απουσία φυσικού αερίου το χειμώνα θα προκαλέσει «βαθιά ύφεση», οδηγώντας σε συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 6% μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Η γερμανική Bundesbank προειδοποίησε ότι οι επιπτώσεις στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού λόγω μιας πιθανής διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία θα αύξαναν το αρχικό σοκ κατά δυόμισι φορές. Η ThyssenKrupp, η μεγαλύτερη χαλυβουργία της Γερμανίας, δήλωσε ότι χωρίς φυσικό αέριο για τη λειτουργία των κλιβάνων της, «δεν μπορούν να αποκλειστούν διακοπές λειτουργίας και τεχνικές ζημιές στα εργοστάσιά μας».

Κι ακόμα χειρότερα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες, ο πληθωρισμός εξακολουθεί να αυξάνεται. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αποφάσισε να παρέμβει και να αυξήσει δραστικά τα επιτόκια. Την περασμένη εβδομάδα αύξησε το επιτόκιο αναφοράς κατά 50 μονάδες βάσης, περισσότερο από το αναμενόμενο, οδηγώντας το επιτόκιο σε θετικό έδαφος για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία.. Οι ημέρες της «ποσοτικής χαλάρωσης» έχουν αντικατασταθεί από την «ποσοτική σύσφιξη». [* Η ποσοτική σύσφιξη είναι ένα περιοριστικό εργαλείο νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζεται από τις κεντρικές τράπεζες για τη μείωση της ποσότητας ρευστότητας ή της προσφοράς χρήματος στην οικονομία. από: Wikipedia (Αγγλικά)*]

Αλλά για χώρες όπως η Ιταλία, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη ρωσική ενέργεια, η κίνηση αυτή έρχεται στη χειρότερη δυνατή στιγμή. Την περασμένη εβδομάδα, ο τεχνοκράτης πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι, αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν πολλά κόμματα του κυβερνητικού του συνασπισμού απέσυραν την υποστήριξή τους- ορισμένα επειδή αντιτάχθηκαν στην υποστήριξή του για στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, άλλα επειδή είδαν μια ευκαιρία να κερδίσουν εκλογές. Η Ιταλία έχει ένα πολύ υψηλό δείκτη χρέους προς ΑΕΠ.

Μέχρι στιγμής το κόστος των τόκων για την εξυπηρέτηση του χρέους ήταν χαμηλό, επειδή τα επιτόκια διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα από την ΕΚΤ, η οποία έχει επίσης χορηγήσει πιστώσεις δισεκατομμυρίων στις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης. Αλλά τώρα τα επιτόκια αυξάνονται και οι επενδυτές σε ιταλικά κρατικά ομόλογα ανησυχούν ότι η Ιταλία (μια χώρα χωρίς σταθερή διακυβέρνηση) μπορεί να δυσκολευτεί να εξυπηρετήσει το χρέος της. Ως εκ τούτου, η απόδοση των ιταλικών ομολόγων δεκαετίας αυξήθηκε πάνω από το 3,5%.  Η πτώση της ιταλικής κυβέρνησης απειλεί επίσης τη διανομή δισεκατομμυρίων ευρώ από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ, τα οποία υποτίθεται ότι θα πάνε στην Ιταλία το επόμενο έτος για την τόνωση της οικονομικής της ανάπτυξης.

Ετσι, η ευρωπαϊκή οικονομία παίρνει την κατηφόρα την ώρα που η ΕΚΤ αυξάνει τα επιτόκια για να ελέγξει τον πληθωρισμό.  Όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενες αναρτήσεις μου, η αύξηση των επιτοκίων για τον έλεγχο του αυξανόμενου πληθωρισμού που προκαλείται από την αδύναμη προσφορά και παραγωγικότητα και τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν θα λειτουργήσει, αλλά θα προκαλέσει ύφεση. Τώρα, η ΕΚΤ κατέφυγε σε ένα απελπισμένο μέτρο, εισάγοντας ένα μέσο προστασίας της κυκλοφορίας (transmission protection instrument, TPI), μια νέα μορφή πίστωσης που θα παρέχεται σε κυβερνήσεις όπως η Ιταλία σε περίπτωση κατάρρευσης των τιμών των ομολόγων τους. Ωστόσο, το μέσο αυτό μπορεί να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι η ΕΚΤ χρηματοδοτεί επ' αόριστον τις δημοσιονομικές δαπάνες της Ιταλίας, κάτι που είναι πιθανώς αντίθετο με όλους τους κανόνες του Μάαστριχτ για την Ευρωζώνη.

Η ΕΚΤ βρίσκεται μπροστά σε αυτό που ένας αναλυτής χαρακτήρισε «εφιαλτικό σενάριο».  Η αναπληρώτρια διευθύντρια του Ινστιτούτου Bruegel. με έδρα τις Βρυξέλλες, Μαρία Δεμερτζή, δήλωσε: «Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε είναι ότι, λόγω της ενεργειακής κρίσης, η ευρωζώνη μπορεί να καταλήξει σε ύφεση, ενώ ταυτόχρονα η ΕΚΤ θα πρέπει να συνεχίσει να αυξάνει τα επιτόκια σε περίπτωση που δεν μειωθεί ο πληθωρισμός».  Ο Krishna Guha, επικεφαλής πολιτικής και κεντρικής τραπεζικής στρατηγικής της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας Evercore, δήλωσε: «Για την ΕΚΤ, ο συνδυασμός ενός γιγαντιαίου στασιμοπληθωριστικού σοκ λόγω της μετατροπής του ρωσικού φυσικού αερίου σε όπλο, σε συνδυασμό με μια πολιτική κρίση στην Ιταλία είναι όσο πιο κοντά στην τέλεια καταιγίδα μπορεί κανείς να φανταστεί.

- Michael Roberts - Δημοσιεύθηκε στις 24/7/2022 στο blog του Michael Roberts. Blogging από έναν μαρξιστή οικονομολόγο

Europe: caught in a trap

COVID-19 και αντιμετώπισή του

 του Michael Roberts

Σ'αυτό το πρώιμο στάδιο της πανδημίας είναι επικίνδυνο να αρχίζεις να αναλύεις τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον COVID και να καταλήγεις σε κάποια συμπεράσματα. Είναι ακόμη πιο επικίνδυνο για έναν οικονομολόγο να διερευνά τομείς που είναι πέρα ​​από την υποτιθέμενη εμπειρία του. Αλλά αφού διάβασα μυριάδες άρθρα, σωρούς από στοιχεία και πολλές παρουσιάσεις από ανθρώπους που υποτίθεται ότι  γνωρίζουν για ποιο πράγμα μιλάνε, δεν μπορώ να αντισταθώ και θα εκθέσω και εγώ τις απόψεις μου .

Το πρώτο που θέλω να τονίσω είναι η σοβαρότητα του ιού COVID-19. Με οποιαδήποτε λογική εκτίμηση του ποσοστού θνησιμότητας, αν υποθέσουμε ότι δεν θα ληφθούν περιοριστικά μέτρα , τότε θα μπορούσαμε να αναμένουμε ότι θα μολυνθεί έως και το 60% του πληθυσμού κατά μέσο όρο πριν ο ιός εξαφανιστεί λόγω της λεγόμενης «ανοσίας της αγέλης». Το ποσοστό θνησιμότητας το οποίο είναι πολύ δύσκολο να αποσαφηνιστεί, θα κυμαίνεται από 3-4% όπως  υπολογίζει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) με βάση τα υφιστάμενα κρούσματα, ενώ σύμφωνα με ορισμένες τοπικού χαρακτήρα μελέτες το ποσοστό θα είναι 0,3-0,4% με τη συναγωγή του αριθμού των κρουσμάτων από τα μαζικά τεστ. Αλλά, ακόμα και αυτό το ποσοστό είναι τρεις έως τέσσερις φορές το μέσο ετήσιο ποσοστό θνησιμότητας της γρίπης.

Σε κάθε περίπτωση, με ένα δικό μου αυθαίρετο υπολογισμό θα ανέρχεται στο 1% του πληθυσμού - μια εκτίμηση με την οποία φαίνεται να συμφωνούν πολλοί επιδημιολόγοι, τότε σε έναν παγκόσμιο πληθυσμό 7,8 δισεκατομμυρίων , και με δεδομένο ένα ποσοστό  60%  ανοσίας του πληθυσμού λόγω «ανοσίας της αγέλης» αυτό θα σημαίνει περί τα 45 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Δεδομένου ότι κατά μέσο όρο έχουμε περίπου 57 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, ένας ανεξέλεγκτος ιός θα εκτίνασσε το ποσοστό θνησιμότητας του 2020 κατά 80%. Για κάθε μία χώρα ξεχωριστά, η αύξηση αυτή θα κυμαινόταν μεταξύ 65% μέχρι και το διπλάσιο. Ακόμα κι αν το (ανεξέλεγκτο) ποσοστό θνησιμότητας τελικά αποδειχθεί ότι είναι το μισό , τότε πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν ή περίπου το 40% , κάτι εντελώς ασυνήθιστο.

Σ'αυτό όμως το σημείο ας δούμε το επιχείρημα των Μαλθουσιανών. Αφού το 70-80% αυτών των θανάτων θα αφορά άτομα ηλικίας 70 χρονών και πάνω και ελάχιστους  κάτω των  40 , ο αντίκτυπος του ιού δεν θα έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις.

Πράγματι, ορισμένοι από τους οικονομικούς κύκλους υποστηρίζουν ότι ο ιός «βγάζει από τη μέση» τους ηλικιωμένους και τους ασθενής που είναι ως επί το πλείστον αντιπαραγωγικοί στη δημιουργία αξίας και κέρδους. Οταν τελειώσει η πανδημία ο κόσμος θα «επανέλθει δριμύτερος»  και ικανός για μεγαλύτερη παραγωγικότητα.

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς καταδίκασαν έντονα  τη θεωρία του Μάλθους περί «επιβίωσης του πιο ισχυρού». Ο Ένγκελς την αποκαλεί «άθλια, διαβόητη θεωρία, χυδαία βλασφημία κατά της φύσης και της ανθρωπότητας». Αλλά, δεν την καταδίκασαν μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά και για το ότι ο Μάλθους έκανε λάθος από οικονομική σκοπιά. Η αύξηση της παραγωγικότητας δεν εξαρτάται από τη μείωση του πληθυσμού αλλά από την αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων και την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Δεν πρόκειται λοιπόν για ζήτημα υπερπληθυσμού, αλλά για ανισότητα και φτώχεια που οφείλεται στην καπιταλιστική συσσώρευση και την οικειοποίηση της αξίας που δημιουργεί η εργατική δύναμη.

Αυτός είναι ο βασικός λόγος για την προσπάθεια  περιορισμού του COVID-19. Για να σωθούν οι ζωές που μπορούν να σωθούν. Ο άλλος λόγος είναι ότι εάν η πανδημία αφηνόταν να εξαπλωθεί ανεξέλεγκτα, τα συστήματα υγείας θα κατέρρεαν, αφού δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το πλήθος των ασθενών από κορονοϊό και τα άτομα από άλλες ασθένειες και πιθανότατα θα γινόταν η αιτία για αύξηση αυτών των δευτερογενών ποσοστών θνησιμότητας (και αυτή τη φορά και σε νεότερους ανθρώπους με καλύτερη φυσική κατάσταση). Οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν θα μπορούν να επιλέξουν τον Μάλθους και να αγνοήσουν τις πιέσεις του κόσμου αν έβλεπαν να συσσωρεύονται τα νεκρά σώματα των αγαπημένων τους προσώπων, των ηλικιωμένων ή των αρρώστων. Αν το έκαναν, δεν θα επιβίωναν

Επομένως, ο περιορισμός της εξάπλωσης του ιού ήταν απαραίτητος. Αλλά  περιορισμός μπορεί να σημαίνει πολλά . Μπορεί να σημαίνει από τον πλήρη αποκλεισμό όλων των οικονομικών και κοινωνικών μετακινήσεων και δραστηριοτήτων μέχρι πιο χαλαρά μέτρα, μέχρι πολύ απλά να γίνουν σε όλους τεστ για τον ιό, απομονώνοντας και βάζοντας σε καραντίνα όσους έχουν μολυνθεί και προστατεύοντας τους ηλικιωμένους, ενώ οι πιο σοβαρές περιπτώσεις θα νοσηλεύονται. Αν μια χώρα διέθετε πλήρεις εγκαταστάσεις για τεστ και προσωπικό για να κάνει «ανίχνευση και ταυτοποίηση  των επαφών» και απομόνωση, με επαρκή προστατευτικό εξοπλισμό, νοσοκομειακές κλίνες και ΜΕΘ), τότε ο περιορισμός της πανδημίας σ’αυτό το πλαίσιο θα λειτουργούσε - χωρίς περιοριστικά μέτρα στην οικονομία.

Όμως, όλες σχεδόν οι χώρες δεν ήταν προετοιμασμένες ούτε και διέθεταν τις ανάλογες εγκαταστάσεις και πόρους. Η Γερμανία πλησίασε στο στόχο και πιο κάτω θα δείξω το  πόσο. Ίσως και η Νότια Κορέα. Αλλά και οι δύο χώρες, πήραν σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά περιοριστικά μέτρα. Ολες οι άλλες χώρες με μεγάλο αριθμό λοιμώξεων αναγκάστηκε να επιβάλλει αυστηρότερα περιοριστικά μέτρα στις μετακινήσεις του πληθυσμού και απομόνωσης για εβδομάδες προκειμένου να συγκρατήσει την πανδημία. Η Κίνα αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοριστικών μέτρων υψηλού επιπέδου σε μια μεγάλη επαρχία. Η Νέα Ζηλανδία εφάρμοσε υψηλό επίπεδο περιοριστικών μέτρων από την πρώτη ημέρα και μείωσε τους θανάτους στο ελάχιστο.

Ακολουθεί μια εκτίμηση του διαφορετικού επίπεδου περιοριστικών μέτρων που υιοθετούν οι διάφορες χώρες.

Αν κοιτάξετε τις μέσες τιμές, θα δείτε ότι στην τάση κινητικότητας της Google (Google mobility trend ) , η Ισπανία μείωσε την οικονομική και κοινωνική της δραστηριότητα κατά 66% , ενώ η Σουηδία μόλις 6%

Ηταν  πετυχημένη, λοιπόν, η αντιμετώπιση της πανδημίας;  Ασφαλώς και ήταν. Και εδώ μπαίνω στο επικίνδυνο μονοπάτι να επιχειρήσω να υπολογίσω το βαθμό επιτυχίας. Όπως έλεγα και πιο πάνω, εκτιμώ ότι αν δεν είχαν ληφθεί καθόλου περιοριστικά μέτρα, το 2020 θα είχαμε γύρω στα 45 εκατομμύρια θανάτους από τον COVID-19 . Αλλά με τα περιοριστικά μέτρα και χρησιμοποιώντας εν μέρει τις προβλέψεις του Ινστιτούτου Mέτρησης και Αξιολόγησης Υγείας (IHME), εκτιμώ ότι ο φόρος αίματος θα μειωθεί τελικά σε «μόλις» 250-300.000 θανάτους.

Ακολουθούν οι εκτιμήσεις μου για διάφορες χώρες που συγκρίνουν τους θανάτους αν δεν είχαν ληφθεί περιοριστικά μέτρα κατά της πανδημίας με τους προβλεπόμενους συσσωρευμένους θανάτους μετά τον περιορισμό της

Deaths (‘000s)

	US	UK	Spa	Ita	Bel	Fra	Ger	Swe	Kor	Jap	Chi	Ind	Russ	Bra	World
No contain	1974	402	282	360	69	402	498	61	312	756	8400	7872	882	1260	43200
Contain	60	37	24	26	8	23	5	6	0.4	0.4	7	0.8	0.6	4	248

Όπως μπορείτε να δείτε, ο περιορισμός της θα επιτρέψει στις χώρες να μειώσουν το πιθανό ποσοστό ανεξέλεγκτης (στμ. χωρίς μέτρα) θνησιμότητας κατά 90-99%! Οπότε, εάν συνεχίσει να περιορίζεται η πανδημία και δεν αφεθεί ανεξέλεγκτη, θα περιοριστεί η επιπλέον θνησιμότητα πάνω από τον κανονικό ετήσιο μέσο όρο σε λιγότερο από 1%.

Λειτουργεί λοιπόν ο περιορισμός της πανδημίας. Αλλά, επειδή έγινε κυρίως με δραστικά μέτρα περιορισμού, αυτό γίνεται με κόστος την ώθηση της παγκόσμιας οικονομίας από ένα γκρεμό σε μια βαθιά ύφεση στην παραγωγή, τις θέσεις εργασίας, τις επενδύσεις - και θα ακολουθήσει μια πολύ αργή ανάκαμψη με την πάροδο των ετών, αν πρέπει να συνεχίσει ο περιορισμός της πανδημίας, σε ακραία επίπεδα ώστε να περιοριστεί η επανεμφάνιση της πανδημίας και /ή έως ότου παραχθεί ένα αποτελεσματικό εμβόλιο παράλληλα με μαζικά τεστ και μεθόδους απομόνωσης.

Θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί τα περιοριστικά μέτρα; Λοιπόν, όπως είπα, νομίζω ότι αν υπήρχαν εγκαταστάσεις και προσωπικό για μαζικά τεστ, τον εντοπισμό των ύποπτων περιστατικών και την ιχνηλάτηση των επαφών του κάθε επιβεβαιωμένου κρούσματος (contact tracing), επαρκείς πόροι για νοσοκομεία και ένα εμβόλιο, δεν θα χρειαζόντουσαν τα περιοριστικά μέτρα. Ακόμη και οι φτωχές χώρες έχουν σημειώσει επιτυχία με αυτές τις μεθόδους - δείτε την «Κομμουνιστική» Κεράλα.

Είναι τα ακραία περιοριστικά μέτρα που επέβαλε η Κίνα και ορισμένες άλλες χώρες μη αναγκαία; Οι σουηδικές αρχές επέλεξαν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «lockdown-lite», με περιορισμούς μόνο στις μαζικές συγκεντρώσεις και βασισμένοι στην εθελοντική κοινωνική απομόνωση. Είναι λειτουργικό αυτό όσο και τα δρακόντεια περιοριστικά μέτρα σε άλλες χώρες;

Από τα στοιχεία των δυνητικά συσσωρευμένων θανάτων, όπως προέβλεπε ο IHME για διάφορες χώρες, φαίνεται πως όχι.

Η Σουηδία οδεύει προς ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου στον κόσμο, το οποίο μάλλον θα έλθει δεύτερο μετά το Βέλγιο από τις μεγαλύτερες χώρες. Και σε σύγκριση με τους Σκανδιναβούς γείτονές της (όπου οι περιορισμοί είναι σχεδόν διπλάσιοι από της Σουηδίας - δείτε το γράφημα κινητικότητας παραπάνω), το ποσοστό θνησιμότητας στη Σουηδία θα είναι περίπου δύο ή τρεις φορές μεγαλύτερο. Φαίνεται πως οι σουηδικές αρχές δεν κατάφεραν να προστατεύσουν τους ηλικιωμένους, καθώς οι ιδιωτικοποιημένες δομές υγείας κατακλίστηκαν από ασθενείς με τον ιό, όπως και σε άλλα μέρη.

Ωστόσο, το Βέλγιο έχει επιβάλλει περιοριστικά μέτρα και θα έχει μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας από τη Σουηδία, ενώ η Γερμανία θα τα πάει πολύ καλύτερα από χώρες όπως η Ισπανία και η Ιταλία όπου υπάρχουν πολύ πιο αυστηρά περιοριστικά μέτρα. Αυτό που υποδηλώνεται είναι ότι ο περιορισμός της πανδημίας δεν εξαρτάται απλώς από το επίπεδο των περιοριστικών μέτρων και τις καραντίνες, αλλά και από το επίπεδο του εξοπλισμού των νοσοκομείων και τα τεστ.

Ο αριθμός των νοσοκομειακών κλινών στη Γερμανία είναι πολύ μεγαλύτερος από ό, τι στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Και ο αριθμός των τεστ πολύ μεγαλύτερος, αν και εξακολουθεί να είναι χαμηλός

Η Σουηδία και το Βέλγιο διαθέτουν λιγότερα κρεβάτια και πραγματοποιούν λιγότερα τεστ.

Τα σουηδικά περιοριστικά μέτρα ελαφρού τύπου ( «lockdown lite») σημαίνουν περισσότερους κατά κεφαλήν θανάτους. Ωστόσο, το επιχείρημα των Σουηδών είναι ότι τελικά ο πληθυσμός της χώρας θα επιτύχει «ανοσία αγέλης» και ότι η οικονομία δεν θα διακόψει τη λειτουργία της. Το πρώτο  επιχείρημα είναι πολύ αβέβαιο: πώς θα γνωρίζουν οι αρχές ότι έχουν επιτύχει ένα τόσο μεγάλο βαθμό ανοσίας; Το δεύτερο, είναι καταφανέστατα λαθεμένο. Καμία οικονομία δεν είναι απομονωμένη από τις άλλες. Ακόμα κι αν η σουηδική οικονομία συνεχίσει να λειτουργεί, πού θα πηγαίνουν οι εξαγωγές της όταν μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου ζει σε καθεστώς περιοριστικών μέτρων;

Οπότε, τα δικά μου προσωρινά συμπεράσματα είναι ότι:

• Ο COVID-19 εμφανίζει ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από τη ν εποχιακή γρίπη

• Αν δεν είχε περιοριστεί η πανδημία, τα ετήσια ποσοστά θνησιμότητας των περισσότερων χωρών θα αυξάνονταν πάνω από 80%

• Ο περιορισμός της πανδημίας συνεισέφερε στη μείωση των πιθανών θανάτων από εκατομμύρια σε χιλιάδες

• Επειδή οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν ήταν προετοιμασμένες και δεν διέθεταν επαρκείς εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν διάφορους βαθμούς περιοριστικών μέτρων, οδηγώντας την παγκόσμια οικονομία σε στασιμότητα

• Όσο πιο αυστηρά είναι τα περιοριστικά μέτρα και όσο περισσότερες οι διαθέσιμες μονάδες υγείας, τόσο λιγότεροι θάνατοι.

• Με την λογική των περιοριστικών μέτρων ελαφρού τύπου διακινδυνεύονται περισσότεροι θάνατοι χωρίς αυτά να αντισταθμίζονται από μια ισχυρότερη οικονομία.

 [----->]

Η Ελλάδα πρωταγωνιστής στον αριθμό των τεστ όπως μπορείτε να δείτε !😅

Ζωή ή τα προς το ζην;

του  Michael Roberts

Σήμερα δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κυκλοφορούν υπό καθεστώς μιας κάποιας μορφής απαγόρευσης της κυκλοφορίας λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Μιλάμε για το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Για την παγκόσμια οικονομία  αυτό είναι πρωτοφανές. Ολες σχεδόν οι οικονομικές προβλέψεις για το παγκόσμιο ΑΕΠ του 2020 μιλούν για συρρίκνωση της οικονομίας της τάξης του 3-5%, το ίδιο άσχημα, αν όχι χειρότερα, από τη Μεγάλη ύφεση του 2008-9.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η παραγωγή στις περισσότερες οικονομίες θα μειωθεί κατά μέσο όρο 25% (ΟΟΣΑ), ενώ, όσο διαρκούν τα περιοριστικά μέτρα αυτά θα επηρεάσει άμεσα τομείς που αντιστοιχούν έως και το ένα τρίτο του ΑΕΠ των μεγαλύτερων οικονομιών. Για κάθε μήνα περιορισμού, θα υπάρξει απώλεια 2 ποσοστιαίων μονάδων στον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ.

Αυτός είναι ένας τερατώδης τρόπος να αποδειχθεί η Εργασιακή Θεωρία της αξίας του Μαρξ :  «Ότι κάθε έθνος θα έσβηνε αν σταματούσε τη δουλειά, δε λέω για ένα χρόνο, αλλά για λίγες βδομάδες, αυτό το ξέρει κι ένα παιδί».

(Μαρξ στον Κούγκελμαν, Λονδίνο, 11 του Ιούλη 1868)

Τα περιοριστικά μέτρα σε αρκετές μεγάλες οικονομίες επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την παραγωγή, τις επενδύσεις και κυρίως την απασχόληση. Τα τελευταία στοιχεία για την απασχόληση τον μήνα Μάρτιο εκτός των ΗΠΑ ήταν πραγματικά συγκλονιστικά, με μηνιαία απώλεια 700.000 θέσεων εργασίας και άνοδο της ανεργίας στο 4,4%.

Σε δύο μόλις εβδομάδες, σχεδόν 10 εκατομμύρια Αμερικανοί κατέθεσαν αίτηση για επίδομα ανεργίας (στμ. 16,5 εκατ. άνεργοι σε τρεις εβδομάδες). 

Οι αριθμοί  αυτοί ξεπερνούν κατά πολύ τη Μεγάλη Ύφεση του 2008-9 ακόμη και στη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930.

Φυσικά, όλοι ελπίζουν ότι αυτή η τραγωδία θα είναι βραχύβια, αφού τα περιοριστικά μέτρα θα λήξουν σε ένα περίπου ένα μήνα στην Ιταλία, την Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Εξάλλου, ο αποκλεισμός του Γιουχάν τελείωσε αυτή την εβδομάδα μετά από 50 ημέρες, και η Κίνα επιστρέφει σταδιακά στη δουλειά - αν και μόνο σταδιακά. Σε άλλες χώρες (Ισπανία και Ιταλία), υπάρχουν ενδείξεις ότι η πανδημία έχει κορυφωθεί και τα περιοριστικά μέτρα λειτουργούν. Σε άλλες (Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ), η κορύφωση της πανδημίας δεν έχει φτάσει ακόμα.

Έτσι, μόλις ολοκληρωθούν τα περιοριστικά μέτρα, τότε οι οικονομίες θα μπορέσουν να επιστρέψουν γρήγορα στην δουλειά, ως συνήθως. Να τι υποστηρίζει ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Μνούχιν: «Αυτό δεν θα αργήσει να γίνει. Μπορεί να χρειαστούν μερικοί μήνες, αλλά θα τα καταφέρουμε, και η οικονομία θα βγει πιο δυνατή. Ο γκουρού των κευνσιανιστών  ΛόρενςΣάμερς συμφωνεί με αυτήν την άποψη: «Εικάζω - αλλά αυτή είναι μόνο μια αισιόδοξη υπόθεση - ότι η ανάκαμψη της οικονομίας μπορεί να έλθει πιο γλήγορα από ό, τι πολλοί άνθρωποι αναμένουν επειδή έχει τον χαρακτήρα μιας ανάκαμψης μετά από πλήρη ύφεση».

Κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, διάφορες κυβερνήσεις ανακοίνωσαν έκτακτα επιδόματα και αύξησαν τα επιδόματα ανεργίας για όσους απολύθηκαν ή όσους απολυθούν μέχρι την ανάκαμψη της οικονομίας. Και οι μικρές επιχειρήσεις υποτίθεται ότι θα ανακουφιστούν με φοροελαφρύνσεις και φθηνά δάνεια προκειμένου να ξεπεράσουν τις δυσκολίες. Αυτό θα βοηθήσει τη  διαβίωση των ανθρώπων στις συνθήκες περιοριστικών μέτρων.

Το πρόβλημα με αυτή την άποψη είναι ότι, την τελευταία δεκαετία με τις περικοπές που έχουν γίνει στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν υπάρχει επαρκές προσωπικό για να διεκπεραιώσει τις αιτήσεις και να καταβάλει τα μετρητά. Στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι είναι πολλοί αυτοί που δεν θα πάρουν τίποτα μέχρι τον Ιούνιο, οπότε και μπορεί να έχει λήξει η απαγόρευση της  κυκλοφορίας! Επιπλέον, είναι σαφές ότι πολλά άτομα και πολλές μικρές επιχειρήσεις δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, για διάφορους λόγους, οπότε δεν θα ωφεληθούν από αυτό το δίκτυο ασφαλείας.

Για παράδειγμα, το 58% των Αμερικανών εργαζόμενων υποστηρίζει ότι δεν θα μπορεί να πληρώσει το νοίκι του, να αγοράσει είδη πρώτης ανάγκης ή να πληρώσει τους λογαριασμούς του αν μείνει σε καραντίνα για 30 ημέρες ή και λιγότερο, σύμφωνα με νέα έρευνα της Εταιρείας Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (SHRM). Ένας στους πέντε εργαζόμενους δήλωσε ότι δεν θα μπορέσει να καλύψει αυτές τις βασικές οικονομικές ανάγκες σε καθεστώς καραντίνας λιγότερο από μία εβδομάδα. Οι μισές μικρές επιχειρήσεις στις Η.Π.Α. δεν μπορούν να πληρώσουν τους μισθωτούς αν το καθεστώς καραντίνας κρατήσει ένα ολόκληρο μήνα . Περισσότερες από τις μισές μικρές επιχειρήσεις αναμένουν απώλειες των εσόδων τους της τάξης του 10-30%.

Και η αλήθεια είναι ότι, πολλοί αναγκάζονται να δουλεύουν, βάζοντας την υγεία τους σε κίνδυνο επειδή δεν μπορούν να εργαστούν στο σπίτι, όπως οι πιο καλοπληρωμένοι εργαζόμενοι γραφείου.

Πολλές μικρές επιχειρήσεις του ταξιδιωτικού τομέα , στο λιανεμπόριο και στις υπηρεσίες δεν θα ανακάμψουν ποτέ μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων. Ακόμη και μεγάλες επιχειρήσεις λιανικής, ταξιδιωτικές επιχειρήσεις και επιχειρήσεις στο χώρο της ενέργειας είναι δυνατό να χρεοκοπήσουν, προκαλώντας ένα ντόμινο χρεοκοπιών σε τομείς της οικονομίας. Για παράδειγμα, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ απαιτεί από τις τράπεζες να διεξάγουν τεστ αντοχής που προϋποθέτουν συγκεκριμένα αρνητικά σενάρια προκειμένου να σιγουρευτούν ότι οι τράπεζες θα μπορούν να αντιμετωπίσουν την ύφεση. Το χειρότερο σενάριο είναι να μειωθεί το ΑΕΠ κατά 9,9% το 2ο τρίμηνο του 2020 με την ανεργία να αυξάνεται στο 10% το 3ο τρίμηνο του 2021. Βάσει πρόσφατων εκτιμήσεων της Goldman Sachs, η μείωση του ΑΕΠ ίσως ξεπεράσει το 30% και η ανεργία θα μπορούσε να φτάσει σε παρόμοιο επίπεδο μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Επιπλέον, υπάρχουν τεράστιες ποσότητες εταιρικού χρέους από εταιρείες στα όρια της χρεωκοπίας οι οποίες ούτως ή άλλως δεν είχαν πολλά έσοδα και κέρδη και πριν την πανδημία. Και όπως έχω πει σε προηγούμενα ποστ, πριν ακόμη ο ιός πλήξει την παγκόσμια οικονομία, πολλές χώρες έμπαιναν ήδη σε ύφεση. Το Μεξικό, η Νότια Αφρική και η Αργεντινή από τις χώρες των G20 και της Ιαπωνίας των G7 βρισκόντουσαν ήδη σε ύφεση. Η Ευρωζώνη και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν κοντά και ακόμη και οι ΗΠΑ με καλύτερες επιδόσεις, επιβράδυναν γρήγορα. Τώρα όλο αυτό το εταιρικό χρέος που δημιουργήθηκε μετά το τέλος της Μεγάλης ύφεσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε πτωχεύσεις.

Αυτή είναι η κατάσταση ειδικά στις φτωχές οικονομίες του «Παγκόσμιου Νότου», οι οποίες έχουν βιώσει μια άνευ προηγουμένου εκροή 90 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ οι ξένοι επενδυτές εγκαταλείπουν το πλοίο που βυθίζεται. Και έχουμε μόνο ένα ελάχιστο ή και καθόλου δίχτυ ασφαλείας από οργανισμούς όπως το  ΔΝΤ ή η Παγκόσμια Τράπεζα. Τα πράγματα θα επιδεινωθούν το επόμενο τρίμηνο και η ανάκαμψη μπορεί να μην είναι σε καμία περίπτωση ορατή  κατά την άποψη των αισιόδοξων, στο δεύτερο εξάμηνο του 2020.

Είναι σαφές ότι τα περιοριστικά μέτρα δεν μπορούν να συνεχιστούν για πάντα, διαφορετικά δισεκατομμύρια άνθρωποι θα φτωχοποιηθούν και οι κυβερνήσεις θα δαπανούν όλο και περισσότερα, χρηματοδοτούμενες από ένα όλο και μεγαλύτερο χρέος ή / και την εκτύπωση χρημάτων για επιδόματα και για να αγοράσουν ακόμα περισσότερα χρέη. Αλλά αυτό δεν μπορείτε να το κάνετε αν δεν υπάρχει παραγωγή ή επενδύσεις. Οι θέσεις εργασίας θα χαθούν για πάντα και ο πληθωρισμός τελικά θα εκτοξευθεί στα ύψη. Τότε, θα εισέλθουμε σε έναν κόσμο μόνιμης ύφεσης και υπερπληθωρισμού.

Φαίνεται ότι αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, πήραν θάρρος από την κορύφωση του αριθμού των κρουσμάτων και ετοιμάζονται να άρουν τα περιοριστικά μέτρα μέχρι το τέλος αυτού του μήνα. Αλλά ακόμα κι αν το κάνουν, η επιστροφή στην κανονικότητα θα πάρει μήνες, αφού θα εξαρτηθεί από τα μαζικά τεστ προκειμένου να εκτιμηθεί αν ο ιός επανέλθει, όπως είναι σίγουρο ότι θα γίνει, και αν θα μπορούσε τότε να περιοριστεί παράλληλα με τη σταδιακή αποκατάσταση της παραγωγής. Επομένως, οποιαδήποτε παγκόσμια ανάκαμψη δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να έλθει γλήγορα. Σε έρευνά της η γερμανική Ifo προβλέπει ότι η γερμανική οικονομία θα μπορούσε να συρρικνωθεί έως και 20% φέτος αν η αναστολή λειτουργίας της κρατήσει τρεις μήνες και ακολουθήσει μια σταδιακή ανάκαμψη της.

Και οι πρόσφατες προβλέψεις της  Goldman Sachs για την αμερικανική οικονομία δείχνουν ότι το χαμηλότερο σημείο της αμερικανικής ύφεσης θα σημειωθεί το δεύτερο τρίμηνο του 2020, με το ΑΕΠ να είναι 11-12%  κάτω από την πριν τον ιό περίοδο. Αυτό θα συνεπάγεται μια δραματική πτώση με ετήσιο ρυθμό 34% αυτό το τρίμηνο. Το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί πολύ σταδιακά, χωρίς να φτάσει στα προ του ιού επίπεδα πριν από  τα τέλη του 2021. Το μοντέλο αυτό, το οποίο υποδηλώνει τουλάχιστον δύο «χαμένα» χρόνια  για τις ΗΠΑ, συνηθιζόταν  στις οικονομικές προβλέψεις. Παρόμοια εικόνα αναμένεται και στην Ευρωζώνη, η οποία αντιμετωπίζει κατάρρευση της βιομηχανικής της παραγωγής πιο δραματική και από την κρίση του ευρώ το 2012.

Αλλά το σχέδιο σταδιακής χαλάρωσης των μέτρων είναι η μόνη εναλλακτική λύση, όπως υποστηρίζει ένας μεγάλος αριθμός οικονομολόγων: «το επίπεδο των περιοριστικών μέτρων, η διάρκειά τους και το οικονομικό και υγειονομικό κόστος τους σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τα μέτρα βελτίωσης του συστήματος υγείας για την αντιμετώπιση της επιδημίας (τεστ, απομόνωση των ευάλωτων ομάδων κλπ.) και την ικανότητα του οικονομικού συστήματος να περάσει μια περίοδο αναστολής των οικονομικών δραστηριοτήτων χωρίς να διακυβεύεται η δομή του».

Θα μπορούσε να είχαν αποφευχθεί τα περιοριστικά μέτρα;  Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει. Όταν ο COVID-19 έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του, οι κυβερνήσεις και τα συστήματα υγείας θα έπρεπε ήδη να ήταν  έτοιμα. Οι επιδημιολόγοι εδώ και χρόνια μας είχαν προειδοποιήσει. Όπως έλεγα , ο COVID-19 δεν ήταν ένας «άγνωστος κίνδυνος». Στις αρχές του 2018, σε συνάντηση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας στη Γενεύη, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων (R & DBlueprint) χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «Ασθένεια X» : Η ομάδα αυτή προέβλεπε ότι η επόμενη πανδημία θα προκληθεί από άγνωστο νέο παθογόνο παράγοντα, ο οποίος ακόμα δεν είχε περάσει στον ανθρώπινο πληθυσμό. Η ασθένεια Χ πιθανόν θα προέρχεται από ιό με προέλευση τα ζώα και θα εμφανιστεί κάπου στον πλανήτη εκεί όπου η οικονομική ανάπτυξη φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους με την άγρια ​​πανίδα.

Πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο ο ΟΗΕ δημοσίευσε μια έκθεση όπου προειδοποιεί ότι υπάρχει ο κίνδυνος μιας «ιδιαίτερα υπαρκτής απειλής» μιας πανδημίας που θα σαρώσει τον πλανήτη, σκοτώνοντας μέχρι και 80 εκατομμύρια ανθρώπους. Ένας θανατηφόρος παθογόνος μικροοργανισμός, που θα διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με την έκθεση, θα μπορούσε να καταστρέψει σχεδόν το 5% της παγκόσμιας οικονομίας. «Η ετοιμότητα υπονομεύεται από την έλλειψη σταθερής πολιτικής βούλησης σε όλα τα επίπεδα», γράφει η έκθεση.

«Αν και οι εθνικοί ηγέτες ανταποκρίνονται στις κρίσεις στον τομέα της υγείας, όταν ο φόβος και ο πανικός κορυφώνονται,ωστόσο, οι περισσότερες χώρες δεν αφιερώνουν την απαιτούμενη ενέργεια και πόρους προκειμένου ο αριθμός των κρουσμάτων να μην πάρει εκρηκτικές διαστάσεις». Η έκθεση περιγράφει ένα ιστορικό σκόπιμης παραβίασης των προειδοποιήσεων των επιστημόνων τα τελευταία 30 χρόνια.

Οι κυβερνήσεις αυτές τις προειδοποιήσεις τις αγνόησαν επειδή θεώρησαν ότι ο κίνδυνος δεν ήταν μεγάλος και συνεπώς δεν άξιζε να δαπανηθούν κάποια ποσά για την πρόληψη και τον περιορισμό των πανδημιών. Ετσι, μειώθηκαν οι δαπάνες  για την έρευνα και την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αυτό μου θυμίζει την απόφαση του αεροδρομίου Χήθροου στο Ηνωμένο Βασίλειο να αγοράσει μόνο δύο εκχιονιστικά μηχανήματα επειδή στο Λονδίνο δεν χιονίζει σχεδόν ποτέ και το χιόνι δεν παγώνει, οπότε η δαπάνη δεν ήταν δικαιολογημένη. Το αεροδρόμιο χτυπήθηκε άσχημα από χιονοθύελλα μια χειμωνιάτικη μέρα και τότε όλες οι δραστηριότητες σταμάτησαν.

Με ποιο τρόπο θα μπορούσε να αποφευχθεί η επιβολή περιοριστικών μέτρων; Μόνο αν η κυβέρνηση ήταν σε θέση να κάνει τεστ σε όλο τον πληθυσμό , να παράσχει προστατευτικό εξοπλισμό και ένα τεράστιο στρατό εργαζομένων στον τομέα της υγείας για να ελέγχει και να ιχνηλατεί τις επαφές και στη συνέχεια να βάζει σε καραντίνα και να απομονώνει τους μολυσμένους. Οι ηλικιωμένοι και οι άρρωστοι θα έπρεπε να μένουν προστατευμένοι στο σπίτι και να υποστηρίζονται από την κοινωνική πρόνοια. Τότε όλοι οι άλλοι θα μπορούσαν να πάνε για δουλειά, ακριβώς όπως κάνουν σήμερα οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις που λειτουργούν κατά παρέκκλιση των περιοριστικών μέτρων λειτουργίας. Μικρές χώρες όπως η Ισλανδία (και η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα) με υψηλής ποιότητας συστήματα υγείας αυτό το έχουν καταφέρει. Οι περισσότερες χώρες με ιδιωτικοποιημένα ή αποδεκατισμένα συστήματα υγείας δεν το έχουν. Οπότε, τα περιοριστικά μέτρα ήταν η μόνη επιλογή προκειμένου να σωθούν ζωές.

Η πολιτική της επιβολής περιοριστικών μέτρων μόνο εν μέρει γίνεται για να σωθούν ζωές. Γίνεται και για να μην υπερφορτωθούν και καταρρεύσουν τα συστήματα υγείας χωρών με μεγάλο αριθμό κρουσμάτων, αφήνοντας στους ιατρούς την επιλογή του Hobson, να επιλέξουν ποιος θα πεθάνει ή ποιος θα ζήσει. Στόχος, είναι η «επιπεδοποίηση της καμπύλης» αύξησης κρουσμάτων και θανάτων από τον ιό, έτσι ώστε να αντέξει το σύστημα υγείας. Το πρόβλημα είναι ότι η επιπεδοποίηση της καμπύλης στην πανδημία, με τα περιοριστικά μέτρα, αυξάνει την καθοδική καμπύλη των θέσεων εργασίας και τα εισοδήματα εκατοντάδων εκατομμυρίων.

Αλλά παρόλα αυτά, εάν η πανδημία γίνει η αιτία να ξεσπάσουν ταραχές, υπάρχουν ιστορικές μελέτες που δείχνουν ότι τελικά αυτό θα καταστρέψει και την οικονομία. Σε πρόσφατη μελέτη της, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, εξετάζοντας τις επιπτώσεις της επιδημίας ισπανικής γρίπης στις ΗΠΑ, διαπιστώνει ότι τότε η ανεξέλεγκτη πανδημία μείωσε την παραγωγή κατά 18%.Οπότε, τα περιοριστικά μέτρα, τελικά, μπορεί να είναι λιγότερο επιζήμια. Φαίνεται,λοιπόν, ότι δεν μπορούμε να κερδίσουμε και με τους δύο τρόπους αντιμετώπισης.

Ζωές ή τα προς το ζην; Κάποιοι δεξιοί «νεοφιλελεύθεροι» ειδικοί, εκτιμούν ότι η καπιταλιστική οικονομία είναι πιο σημαντική από τη ζωή. Εξ άλλου, αυτοί που πεθαίνουν είναι κυρίως  οι ηλικιωμένοι και οι άρρωστοι. Αυτοί δεν συμβάλλουν και τόσο στην καπιταλιστική παραγωγή και είναι ένα βάρος για την παραγωγικότητα και τη φορολογία. Με πραγματικό μαλθουσιανό πνεύμα, στις υπερπολυτελείς σουίτες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, η κυρίαρχη άποψη είναι ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αφήσουν τον ιό να μας διαλύσει και κάποια στιγμή όταν όλοι οι νέοι και υγιείς αποκτήσουν ανοσία, τότε πρόβλημα θα λυθεί.

Η άποψη αυτή συνδέεται και με μελέτες ειδικών του τομέα υγείας που επισημαίνουν ότι κάθε μέρα οι νοσοκομειακοί γιατροί πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το τι είναι πιο «αποδοτικό οικονομικά» για την υγεία. Να σώσουν ένα πολύ ηλικιωμένο άτομο με COVID-19, αν αυτό τέτοιο σημαίνει ότι θα καθυστερήσει κάποια θεραπεία για τον καρκίνο ενός νεαρού ατόμου επειδή τα κρεβάτια και το προσωπικό έχουν μεταφερθεί στον τομέα νοσηλείας για τους ασθενείς από κορονοϊό;

Η θέση τους συνοπτικά: «Αν τα κεφάλαια δεν είναι απεριόριστα - τότε θα πρέπει να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας για  να κάνουμε τα πράγματα όσο το δυνατό καλύτερα (να σώσουμε τις περισσότερες ζωές) με το μικρότερο κατά το δυνατόν χρηματικό κόστος. Ή να χρησιμοποιήσουμε τα χρήματα που έχουμε στη διάθεσή μας, σώζοντας όσο το δυνατό περισσότερες ζωές». 

Στα οικονομικά της υγείας υπολογίζεται η σχέση κόστους προς QALY. Το QALY σημαίνει ποιοτικά σταθμισμένα έτη επιβίωσης (QALY s= quality adjusted life years). Ένα επιπλέον έτος ζωής πολύ υψηλής ποιότητας, είναι ένα QALY. «Πόσο είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε για ένα QALY; 

Η απάντηση που δίνεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, σήμερα, είναι ότι, το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (NHS) θα συστήνει τη χρηματοδότηση ιατρικών παρεμβάσεων μόνο αν κοστίζουν λιγότερο από £ 30,000 / QALY. Οτιδήποτε υπερβαίνει αυτό το ποσό θεωρείται υπερβολικό. Αλλά σήμερα,το πακέτο για τον κορονοϊό στο Ηνωμένου Βασιλείου είναι  της τάξης των £ 350 δις, σχεδόν τρεις φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό του συνόλου του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας. Αξίζει να πληρώσετε αυτό το τίμημα ;».  Ο ειδικός αυτός, υπολογίζει ότι «το κόστος διάσωσης ενός θύματος COVID υπερβαίνει περισσότερο από έντεκα φορές το μέγιστο κόστος που θα εγκρίνει το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας». Την ίδια στιγμή, οι ασθενείς με καρκίνο δεν υποβάλλονται σε θεραπεία, ενώ οι αντικαταστάσεις ισχίου αναβάλλονται, και οι πάσχοντες από καρδιά και από διαβήτη δεν αντιμετωπίζονται.

Ο Tim Harford στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς  έχει μια διαφορετική άποψη. Επισημαίνει ότι η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των Η.Π.Α αποτιμά μια στατιστική ζωή στα 10 εκατομμύρια δολάρια,  με τη σημερινή τους αξία, ή 10 δολάρια ανά micromort (Στμ. micro + mortality =μονάδα μέτρησης του ρίσκου που ορίζει τον κίνδυνο ως μία πιθανότητα θανάτου στο ένα εκατομμύριο)  που αποτράπηκε. «Αν υποθέσουμε ότι το 1% των μολύνσεων είναι θανατηφόρο, τότε μιλάμε για 10.000 micromort. Από αυτή την άποψη, το να έχει κάποιος μολυνθεί είναι 100 φορές πιο επικίνδυνο από ένα τοκετό ή το ίδιο επικίνδυνο όσο όταν κάνει δυόμισι φορές το γύρο του κόσμου με μοτοσικλέτα. Για έναν ηλικιωμένο ή για κάποιον με υποκείμενο νόσημα, είναι πολύ πιο επικίνδυνο. Ανάλογα με τα $ 10 της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ  ανά micromort, αξίζει τον κόπο να ξοδέψετε $ 100.000 προκειμένου να αντιμετωπίσετε ένα και μόνο περιστατικό μόλυνσης από Covid-19.Δεν χρειαζόμαστε ένα περίπλοκο επιδημιολογικό μοντέλο για να προβλέψουμε ότι αν δεν πάρουμε σοβαρά μέτρα για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού, ενδέχεται να μολυνθούν περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους στον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι θα πεθάνουν 2 εκατομμύρια Αμερικανοί και 500.000 Βρετανοί – αν υποθέσουμε, και πάλι,το  ποσοστό θνητότητας στο 1%. Αν με τα περιοριστικά μέτρα στις ΗΠΑ σώζεται το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ανθρώπων και αυτό κοστίζει λιγότερο από 20 δισεκατομμύρια δολάρια, τότε μιλάμε για σχέση κόστους-οφέλους».
Το βασικό κατά τη γνώμη μου είναι ότι το δίλημμα της «κοστολόγησης» μιας ζωής θα μετρούσε λιγότερο αν υπήρχε σωστή χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας, που να μπορεί να παρέχει «υπερβάλλουσα ικανότητα» σε περιπτώσεις κρίσεων.

Ακούγεται το επιχείρημα ότι τα περιοριστικά μέτρα και όλες οι δαπάνες για την υγεία εκκινούν από έναν υπερβολικό πανικό που θα κάνει τη θεραπεία πιο προβληματική από την ασθένεια. Και επιπλέον,ότι δήθεν ο COVID-19 δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος από τη γρίπη, ως προς το ποσοστό θνησιμότητάς του και οι επιπτώσεις του θα είναι μικρότερες από πολλές άλλες ασθένειες όπως η ελονοσία, ο ιός HIV ή ο καρκίνος, που σκοτώνουν περισσότερους κάθε χρόνο. Σταματήστε λοιπόν όλες αυτά τα υπερβολικά μέτρα περιορισμού και  προστατέψετε, απλά,τους ηλικιωμένους, πλένετε τα χέρια σας και σύντομα θα δούμε ότι ο COVID δεν είναι Αρμαγεδδών.

Το πρόβλημα με αυτό το επιχείρημα είναι ότι τα ίδια τα στοιχεία διαψεύδουν την άποψη ότι ο COVID είναι λιγότερο επικίνδυνος από την εποχική γρίπη. Είναι αλήθεια ότι, μέχρι στιγμής, οι θάνατοι τον Απρίλιο έχουν φτάσει μόλις τις 70.000, γύρω στους 40.000 λιγότεροι από την εποχική γρίπη τη φετεινή χρονιά και μόνο το ένα τέταρτο των θανάτων από ελονοσία. Αλλά ο ιός δεν έχει ακόμα κλείσει τον κύκλο του. 

Μέχρι στιγμής, όλα δείχνουν ότι το ποσοστό θνησιμότητας είναι τουλάχιστον 1%, δέκα φορές πιο θανατηφόρος από την εποχική γρίπη  και πολύ πιο μεταδοτικός. Επομένως, αν δεν είχε περιοριστεί ο COVID-19, ίσως επηρέαζε τελικά ακόμα και το 70% του πληθυσμού πριν η «ανοσία της αγέλης» καταφέρει  να εξαλείψει τον ιό. Αυτό σημαίνει τουλάχιστον 50 εκατομμύρια νεκρούς ! Τότε,τα ετήσια ποσοστά θνησιμότητας θα ήταν διπλάσια στις περισσότερες χώρες (βλ. Γράφημα).

Επιπλέον, πρόκειται για ένα νέο ιό, διαφορετικό από τους ιούς της γρίπης και δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο. Ο ιός είναι πολύ πιθανό να επιστρέψει και να μεταλλαχθεί και έτσι να απαιτηθεί ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπιστεί.

Κάποιες κυβερνήσεις ρισκάρουν τις ζωές των ανθρώπων προσπαθώντας να αποφύγουν την πλήρη ή και μερική εφαρμογή περιοριστικών μέτρων προκειμένου να στηρίξουν τις θέσεις εργασίας και την οικονομία. Άλλες, εφαρμόζουν επαρκή μέτρα ελέγχου (τεστ) και ιχνηλάτηση των επαφών των κρουσμάτων παράλληλα με το μέτρο της αυτοαπομόνωσης ώστε να μπορέσουν να κρατήσουν τις οικονομίες στα πόδια τους κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δυστυχώς γι 'αυτές, ακόμη και αν αυτό λειτουργήσει, τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζονται στις άλλες χώρες έχουν βυθίσει τόσο το εμπόριο και τις επενδύσεις παγκοσμίως, οπότε ακόμη και αυτές δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν την ύφεση με τα παγκόσμια δίκτυα  τροφοδοσίας να έχουν παραλύσει.

Υπάρχει κι ένα άλλο επιχείρημα κατά των περιοριστικών μέτρων και τη διάσωση ζωών. Μελέτη ειδικών σε θέματα ασφάλειας του πανεπιστημίου του Μπρίστολ εκτιμά ότι μια πολιτική «υπεράνω όλων το κέρδος»  θα μετέφερε τον χρόνο λήξης της επιδημίας ως το Σεπτέμβριο του 2020, αν και μια τέτοια προσέγγιση  για το Ηνωμένο Βασίλειο θα σήμαινε απώλεια ζωών ίσες σχεδόν με αυτές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου. Από την άλλη όμως, τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να μειώσουν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, και ο πληθυσμός λόγω των αντιμέτρων να χάσει περισσότερες ζωές από όσες μπορεί να σώσει.

Αλλά η μελέτη του Μπρίστολ κάνει απλώς μια εκτίμηση του κινδύνου. Οι σωστές μελέτες για την υγεία δείχνουν ότι η ύφεση δεν αυξάνει καθόλου τη θνησιμότητα. Μια ύφεση - μια βραχυπρόθεσμη, προσωρινή πτώση του ΑΕΠ - δεν είναι υποχρεωτικό και, φυσικά, δεν μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Πράγματι, αν και αυτό φαίνεται αντιφατικό, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι στις υφέσεις οι άνθρωποι ζουν περισσότερο. Μπορεί να αυξάνονται οι αυτοκτονίες, αλλά άλλες αιτίες θανάτου, όπως τα οδικά ατυχήματα και ασθένειες που σχετίζονται με το οινόπνευμα, μειώνονται.

Ο Μαρξιστής οικονομολόγος υγείας Dr Jose Tapia, συντάκτης αρκετών μελετών σχετικά με τον αντίκτυπο της ύφεσης στην υγεία, διαπιστώνει ότι τα ποσοστά θνησιμότητας στις βιομηχανικές χώρες έχουν την τάση να αυξάνονται στις περιόδους επέκτασης της οικονομίας και να υποχωρούν στις οικονομικές υφέσεις. 

Οι θάνατοι από παθήσεις της καρδιάς, πνευμονία, ατυχήματα, ασθένειες του ήπατος και γεροντική άνοια- που αποτελούν το 41% ​​περίπου, της συνολικής θνησιμότητας – έχουν την τάση να αυξομειώνονται προκυκλικά, και να αυξάνονται στις περιόδους επέκτασης της οικονομίας. 

Οι αυτοκτονίες, όπως και οι θάνατοι από διαβήτη και  υπέρταση, που αποτελούν το 4% περίπου της συνολικής θνησιμότητας –έχουν την τάση να αυξομειώνονται αντικυκλικά και να αυξάνονται στις περιόδους ύφεσης. 

Οι θάνατοι από άλλες αιτίες που αποτελούν περίπου το μισό των συνολικών θανάτων, δεν συνδέονται ξεκάθαρα με τις διακυμάνσεις της οικονομίας. «Όλες αυτές οι επιπτώσεις των οικονομικών επεκτάσεων ή των υφέσεων στη θνησιμότητα που παρατηρήθηκε, π.χ. κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 2008-9 ή της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930 , είναι ελάχιστες αν συγκριθούν με τις επιπτώσεις θνησιμότητας μιας πανδημίας», υποστηρίζει ο Tapia σε συνέντευξή του.

Εν ολίγοις, τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν οι κυβερνήσεις συνειδητοποιούσαν τον αυξανόμενο κίνδυνο πανδημιών από νέους  παθογόνους μικροοργανισμούς. Τις προειδοποιήσεις ,όμως, αυτές τις αγνόησαν για να «εξοικονομήσουν χρήματα». Τα περιοριστικά μέτρα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν τα συστήματα υγείας είχαν χρηματοδοτηθεί, εξοπλιστεί και στελεχωθεί κατάλληλα, αντί να υποβαθμίζονται και να ιδιωτικοποιούνται επί δεκαετίες για να μειωθεί το κόστος και να αυξηθεί η κερδοφορία του κεφαλαίου. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.

Και υπάρχει και η μεγαλύτερη εικόνα. Εάν έχετε αρκετούς πυροσβέστες και εξοπλισμό, μπορείτε να σβήσετε μια φωτιά σε δασική περιοχή αφού πρώτα έχει προξενήσει μεγάλες ζημιές, αν όμως η κλιματική αλλαγή αυξάνει συνεχώς τη θερμοκρασία,τότε, ένας άλλος γύρος πυρκαγιών θα ακολουθήσει αναπόφευκτα. Αυτοί οι νέοι θανατηφόροι παθογόνοι μικροοργανισμοί εισχωρούν στο ανθρώπινο σώμα, επειδή η ακόρεστη προσπάθεια του κέρδους στη γεωργία και τη βιομηχανία έχει οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση της φύσης, καταστρέφοντας τα είδη και φέρνοντας τους κινδύνους της φύσης πιο κοντά στην ανθρωπότητα. Ακόμη και αν μετά το τέλος αυτής της πανδημίας (τουλάχιστον φέτος) και ακόμα και αν οι κυβερνήσεις δαπανήσουν περισσότερα για την πρόληψη και τον περιορισμό των επιδημιών στο μέλλον, μόνο το τέλος του καπιταλισμού για το κέρδος θα επαναφέρει τη φύση σε αρμονία με την ανθρωπότητα.

Τώρα , δεν μένει παρά να σώζουμε ζωές ή μέσα διαβίωσης επειδή οι κυβερνήσεις  αυτό δεν θα το διαχειριστούν.

[---->]

Οικονομία πολέμου;

του Michael Roberts

Εάν η πανδημία ακολουθούσε την ίδια πορεία σε όλο τον κόσμο, τότε, το παρακάτω διάγραμμα θα έδειχνε τον τρόπο που η πανδημία θα τελείωνε . Ο λόγος έναρξης των λοιμώξεων από Covid-19 προς την κορύφωση της, για όλες τις χώρες θα είναι 40-50 ημέρες. Πολλές χώρες δεν βρίσκονται ακόμη κοντά στο σημείο κορύφωσης και δεν υπάρχει εγγύηση ότι η κορύφωση της πανδημίας θα γίνει την ίδια χρονική περίοδο, αν τα περιοριστικά και κατασταλτικά μέτρα (τεστ, αυτοαπομόνωση, καραντίνα και απαγόρευση κυκλοφορίας) δεν λειτουργήσουν με τον ίδιο τρόπο. Αλλά τελικά, θα υπάρξει,οπωσδήποτε το σημείο κορύφωσης σε όλες τις χώρες και η πανδημία θα εξασθενίσει – εκτός κι αν  επιστρέψει, ενδεχομένως, τον επόμενο χρόνο.

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι τόσα περιοριστικά μέτρα σε τόσες μεγάλες οικονομίες έχουν και θα επιφέρουν μια τεράστια πτώση στην παραγωγή, στις επενδύσεις, στην απασχόληση και τα εισοδήματα, στις περισσότερες οικονομίες. Ο ΟΟΣΑ συνοψίζει καλύτερα αυτή την εικόνα. Ο αντίκτυπος από την αναστολή δραστηριότητας των επιχειρήσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση κατά 15% ή και περισσότερο της παραγωγής σε όλες τις προηγμένες και τις μεγαλύτερες αναδυόμενες αγορές. Στις οικονομίες μεσαίου μεγέθους, η παραγωγή θα μειωθεί κατά 25% .... «Κάθε μήνα, θα υπάρξει μείωση κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες της ετήσιας αύξησης του ΑΕΠ».

 

Ανατρέχοντας στο βιβλίο μου, Η μακρά ύφεση (The Long Depression), διαπίστωσα ότι η απώλεια του ΑΕΠ των μεγάλων οικονομιών, από την αρχή της Μεγάλης ύφεσης το 2008 σε 18 μήνες μέχρι το κατώτατο σημείο της κρίσης στα μέσα του 2009 ήταν περισσότερο από 6% του ΑΕΠ. Την περίοδο αυτή το πραγματικό ΑΕΠ παγκοσμίως, μειώθηκε κατά 3,5%  περίπου , ενώ οι αποκαλούμενες αναδυόμενες οικονομίες δεν συρρικνώθηκαν (επειδή η οικονομία της Κίνας συνέχισε να επεκτείνεται).

Σε αυτή την πανδημία, αν οι μεγάλες οικονομίες σταματήσουν να παράγουν για δύο μήνες , ίσως και περισσότερο (η άρση της δίμηνης καραντίνας στην κινεζική πόλη Γουχάν θα κρατήσει μέχρι την επόμενη εβδομάδα, δηλαδή πάνω από δύο μήνες), τότε το παγκόσμιο ΑΕΠ ,το 2020,  ενδέχεται να συρρικνωθεί περισσότερο απ’ ότι στη Μεγάλη Ύφεση.

Φυσικά, ελπίδα όλων είναι τα περιοριστικά μέτρα να κρατήσουν λίγο. Όπως είπε ο γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ Γκουρία, «δεν γνωρίζουμε πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να αντιμετωπιστεί η ανεργίας και το κλείσιμο εκατομμυρίων μικρών επιχειρήσεων: αλλά θέλουμε να πιστεύουμε ότι η ανάκαμψη θα έλθει γλήγορα». Πάντως,είναι ξεκάθαρο,ότι η άποψη του Προέδρου Τραμπ ότι η Αμερική μπορεί να επιστρέψει στην δουλειά την Κυριακή του Πάσχα δεν είναι ρεαλιστική.

Παρ 'όλα αυτά, με την ελπίδα ότι η απαγόρευση κυκλοφορίας δεν θα κρατήσει πολύ και επειδή δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταστείλουν την πανδημία, οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις προσπαθούν να κάνουν τα πάντα για να σώσουν τις οικονομίες τους και να αποφύγουν τα χειρότερα. Η πρώτη προτεραιότητα ήταν να σώσουν τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι μεγάλες επιχειρήσεις. Έτσι, οι κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια στο μηδέν ή και περισσότερο και ανακοίνωσαν χιλιάδες πιστωτικές διευκολύνσεις και προγράμματα αγοράς ομολόγων, τα οποία επισκιάζουν τα μέτρα διάσωσης και ποσοτικής χαλάρωσης των τελευταίων δέκα χρόνων. Οι κυβερνήσεις ανακοίνωσαν εγγυήσεις δανείων και επιχορηγήσεις επιχειρήσεων για ποσά που δεν έχουμε ξαναδει μέχρι σήμερα.

Υπολογίζω ότι παγκοσμίως  οι κυβερνήσεις ανακοίνωσαν φορολογικά πακέτα κινήτρων που ανέρχονται στο 4% του ΑΕΠ και άλλα 5% του ΑΕΠ ως πιστωτικές και δανειακές εγγυήσεις. Στη Μεγάλη ύφεση, τα δημοσιονομικά μέτρα διάσωσης ανήλθαν μόλις στο 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

 

Αν διατεθεί το πακέτο των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, όπως αποφάσισε το Κογκρέσο των ΗΠΑ, περισσότερα από όσα διατέθηκαν στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση το 2008-9, τα δύο τρίτα θα διατεθούν σε μετρητά και δάνεια που μπορεί να μην τα επιστρέψουν ποτέ οι μεγάλες επιχειρήσεις ) και σε μικρότερες επιχειρήσεις, αλλά μόνο το ένα τρίτο για τα εκατομμύρια των εργαζομένων και των αυτοαπασχολούμενων για να επιβιώσουν, με εφάπαξ καταβολή ενός συγκεκριμένου ποσού και την αναστολή αποπληρωμής των φόρων.

Το ίδιο και στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ευρώπη με τα πακέτα κορονοϊού :  πριν απ’όλα, για να σωθούν οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις, και κατά δεύτερον, για να ξεπεράσουν τις δυσκολίες οι εργαζόμενοι. Οι απολυμένοι εργαζόμενοι και οι αυτοαπασχολούμενοι  θα πληρώνονται μόνο για δύο μήνες και συχνά οι άνθρωποι δεν θα λαμβάνουν μετρητά επί εβδομάδες, αν όχι για μήνες. Επομένως, τα μέτρα αυτά δεν επαρκούν για τη στήριξη των εκατομμυρίων που έχουν ήδη κλειστεί στα σπίτια τους ή έχουν δει τις επιχειρήσεις που δούλευαν να τους απολύουν.

 

Είναι πραγματικά αφελές, αν δεν δείχνει άγνοια, βραβευμένοι οικονομολόγοι  με βραβείο Νόμπελ, όπως ο Τζόζεφ  Στίγκλιτς , ο Χριστόφορος  Πισσαρίδης ή ο Ανταμ Πόζεν, να επαινούν σχέδια όπως αυτό της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, μόνο και μόνο επειδή είναι «πιο γενναιόδωρο» από αυτό των ΗΠΑ. «Το Ηνωμένο Βασίλειο αξίζει να επαινεθεί επειδή αντέστρεψε πραγματικά την λιτότητα και  επειδή είναι πολύ φιλόδοξο και συνεπές», δήλωσε ο Πόζεν, υπεύθυνος χάραξης πολιτικής την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Τράπεζα της Αγγλίας. «Ο κατάλογος επιθυμιών με όρους σχεδιασμού, μεγέθους, περιεχομένου και συντονισμού - όλα είναι τέλεια». Ο Βρετανός Κεϋνσιανός Ουίλ Χάτον συνόψισε την ατμόσφαιρα : «Διασχίσαμε ένα Ρουβίκωνα. Ο Κεϋνσιανισμός αποκαταστάθηκε στη σωστή του θέση στη βρετανική δημόσια ζωή». Ακόμα και οι πρώην οπαδοί της λιτότητας συντάχθηκαν στη χορωδία των επαίνων, συμπεριλαμβανομένου και του Πρώην Υπουργού Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Τζορτζ Οσμπορν.

Το βρετανικό και αμερικανικό κοινό φαίνεται κι αυτό να έχει πειστεί ότι τα πακέτα είναι γενναιόδωρα, καθώς οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν μια ανάκαμψη της υποστήριξης των πενιχρών ποσοστών του Προέδρου Τραμπ και του Πρωθυπουργού «Επιχείρηση Τελευταία αναπνοή», Μπόρις Τζόνσον . Φαίνεται ότι παντού οι νυν ηγεμόνες κέρδισαν την υποστήριξη του κόσμου στη διάρκεια της κρίσης. Αυτό ,ωστόσο,μπορεί να μην κρατήσει, αν συνεχιστεί  η απαγόρευση της κυκλοφορίας και αρχίσει να βαθαίνει η ύφεση.

Η πραγματικότητα είναι ότι τα χρήματα προς τους εργαζόμενους σε σχέση με αυτά προς τις μεγάλες επιχειρήσεις είναι ελάχιστα. Για παράδειγμα, με  το πακέτο του Ηνωμένου Βασιλείου, μισθωτοί και αυτοαπασχολούμενοι θα πληρωθούν το  80% του μισθού τους. Αλλά αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι άλλο από το συνηθισμένο ποσοστό  του επιδόματος ανεργίας που δίνουν πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη. Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ένα πολύ χαμηλό δείκτη παροχών που τώρα θα φτάσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και αυτό μόνο για λίγους μήνες. Αλλά ακόμα και τότε εκατομμύρια εργαζόμενοι δεν θα πληρούν τις προϋποθέσεις.

Επιπλέον, κανένα από τα μέτρα αυτά δεν θα μπορέσει να αποτρέψει την ύφεση και είναι εντελώς ανεπαρκή προκειμένου να αποκατασταθεί η ανάπτυξη και η απασχόληση στις περισσότερες καπιταλιστικές οικονομίες την επόμενη χρονιά. Υπάρχει μάλιστα μεγάλη πιθανότητα η ύφεση αυτή να μην καταλήξει σε μια ανάκαμψη σχήματος V, όπως προβλέπουν οι περισσότεροι ,αλλά είναι πιο πιθανή μια ανάκαμψη σε σχήμα U (δηλαδή μια ύφεση που θα κρατήσει ένα χρόνο ή περισσότερο). Και υπάρχει ο κίνδυνος μιας πολύ αργής ανάκαμψης, πιο πολύ σε σχήμα L, όπως συμβαίνει στην Κίνα, μέχρι αυτή τη στιγμή.

 

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν είναι βέβαιοι για το τι πρέπει να γίνει. Η Κευνσιανή άποψη εκφράζεται από τον Λόρδο Skidelsky,τον  βιογράφο του Κέυνς. Ο Skidelsky επεσήμανε ότι τα περιοριστικά μέτρα ήταν το αντίθετο από το τυπικό πρόβλημα της κεϋνσιανής «ανεπαρκούς ζήτησης». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πρόβλημα ανεπαρκούς ζήτησης, καθώς οι περισσότεροι παραγωγικοί εργαζόμενοι έχουν σταματήσει να εργάζονται. Αλλά ο Skidelsky δεν το βλέπει έτσι. Βλέπετε, θεωρεί ότι δεν πρόκειται για ένα «σοκ προσφοράς» αλλά για πρόβλημα «υπερβολικής ζήτησης». Η «υπερβολική ζήτηση»,όμως, είναι ο καθρέφτης της «πολύ χαμηλής προσφοράς». Το ζήτημα είναι από πού να ξεκινήσουμε: είναι σίγουρο ότι το πρόβλημα αρχίζει από την απώλεια της παραγωγής και τη δημιουργία αξίας, και όχι από την «υπερβολική ζήτηση»;

Ο Skidelsky μας λέει ότι, «μια ύφεση , προκαλείται από τη χρεοκοπία μιας τράπεζας ή την κατάρρευση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης. Η παραγωγή μειώνεται, οι εργαζόμενοι απολύονται, η αγοραστική δύναμη καταρρέει και η πτώση εξαπλώνεται μέσω πολλαπλασιαστικής μείωσης των δαπανών. Η προσφορά και η ζήτηση πέφτουν μαζί μέχρις ότου η οικονομία σταθεροποιηθεί σε χαμηλότερο σημείο. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Κέυνς είπε ότι οι δημόσιες δαπάνες θα πρέπει να αυξηθούν προκειμένου να αντισταθμιστεί η πτώση των ιδιωτικών δαπανών».

Οι αναγνώστες του ιστολογίου μου γνωρίζουν πολύ καλά πως πιστεύω ότι, ενώ μια ύφεση μπορεί να την έχει «πυροδοτήσει»  η πτώχευση μιας τράπεζας ή μια «κατάρρευση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης», οι λόγοι αυτοί δεν αποτελούν τη βασική αιτία των επαναλαμβανόμενων κρίσεων στον καπιταλισμό. Για ποιο λόγο κάποιες φορές οι πτωχεύσεις των τραπεζών δεν προκαλούν ύφεση και ποιος είναι ο λόγος που οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν ξαφνικά πρόβλημα κατάρρευσης της εμπιστοσύνης; Η κεϋνσιανή θεωρία αυτό δεν μας το λέει.

Και ο Skidelsky συνεχίζει, λέγοντας ότι, εάν η κρίση οφείλεται στην «υπερβολική ζήτηση», τότε θα πρέπει να μειώσουμε τη ζήτηση για να καλύψουμε την προσφορά! Εγώ πιστεύω πως θα ήταν καλύτερα να βγαίναμε από αυτή την κρίση αυξάνοντας την παραγωγή μέχρι να καλύψει τη ζήτηση, αλλά ας το αφήσουμε καλύτερα. Ο Skidelsky διευκρινίζει ότι «Δεν είναι ότι οι επιχειρήσεις θέλουν να παράγουν λιγότερα. Είναι αναγκασμένες να παράγουν λιγότερα, επειδή σε ένα τμήμα του εργατικού δυναμικού τους δεν επιτρέπεται να εργάζεται. Οι οικονομικές επιπτώσεις είναι ίδιες με αυτές της επιστράτευσης εν καιρώ πολέμου, όπου ένα μέρος του εργατικού δυναμικού βγαίνει από την παραγωγή μη στρατιωτικών αγαθών. Τότε,η παραγωγή αγαθών για μη στρατιωτικούς λόγους μειώνεται, αλλά η συνολική ζήτηση παραμένει η ίδια: απλώς αναδιανέμεται από εργάτες που παράγουν αγαθά για μη στρατιωτικούς λόγους σε εργαζόμενους στρατευμένους ή που μετακινήθηκαν στην παραγωγή πυρομαχικών. Αυτό που συμβαίνει σήμερα θα καθορίζεται από την αγοραστική δύναμη όσων υποχρεώθηκαν να μείνουν ανενεργοί».

Αλήθεια ? Στην οικονομία πολέμου, όλοι συνεχίζουν να εργάζονται - μάλιστα κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο υπήρχε πλήρης απασχόληση καθώς η πολεμική μηχανή δούλευε ασταμάτητα. Σήμερα βαδίζουμε προς τη μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας μέσα σε λίγα τρίμηνα, στην οικονομική ιστορία. Αυτή δεν είναι οικονομία πολέμου.

Ο Skidelsky μας θυμίζει ότι η πρόταση του Κέυνς στην οικονομία πολέμου της «υπερβολικής ζήτησης», ήταν η αύξηση της φορολογίας. «Στο φυλλάδιό του How to Pay for the War (1940) η κατανάλωση για μη στρατιωτικούς λόγους, είπε, έπρεπε να μειωθεί προκειμένου να απελευθερωθούν πόροι για στρατιωτική κατανάλωση. Χωρίς την αύξηση της εθελοντικής αποταμίευσης, υπήρχαν μόνο δύο τρόποι για να μειωθεί η κατανάλωση για μη στρατιωτικούς λόγους: ο πληθωρισμός ή υψηλότεροι φόροι ». «Η λύση που από κοινού επέλεξε με το υπουργείο Οικονομικών ήταν να αυξηθεί μέχρι 50% ο συντελεστής φόρου εισοδήματος , με ανώτατο όριο συντελεστή 97,5% με ταυτόχρονη μείωση του αφορολόγητου. Το τελευταίο, θα διεύρυνε τη φορολογική βάση προσθέτοντας 3,25 εκατ φορολογούμενους στο δίκτυο του φόρου εισοδήματος. Όλοι θα πλήρωναν περισσότερους φόρους όπως απαιτούσε ο πόλεμος, αλλά ο φόρος που θα πλήρωναν τα τρία εκατομμύρια φορολογούμενοι μετά τον πόλεμο θα τους επιστρέφονταν με τη μορφή φορολογικών πιστώσεων. Επιπλέον,θα γινόταν και μια διανομή βασικών αγαθών».

Οπότε, η απάντηση του Skidelsky στην τρέχουσα ύφεση, είναι η αύξηση της φορολογίας, ακόμη και για όσους βρίσκονται στον πάτο της φορολογικής κλίμακας εσόδων, για να μην καταναλώνουν πολύ και αυξηθεί ο πληθωρισμός !  Και κλείνει,λέγοντας ότι η πανδημία «θα πρέπει να μας κάνει να καταλάβουμε καλύτερα τι σημαίνει να είσαι κεϋνσιανιστής». Πράγματι.

Η κατάσταση σήμερα δεν έχει σχέση με μια οικονομία πολέμου, όπως λέει ο James Meadway. Όταν η ισπανική πανδημία γρίπης έπληξε τον κόσμο, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος βρισκόταν προς το τέλος του. Η πανδημία προκάλεσε το θάνατο 675.000 ανθρώπων στις ΗΠΑ και τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων παγκοσμίως. Η γρίπη, τότε, δεν κατέστρεψε την αμερικανική οικονομία. Το 1918, έτος κατά το οποίο οι θάνατοι από γρίπη είχαν φτάσει στην κορύφωση τους στις ΗΠΑ, οι πτωχευμένες επιχειρήσεις ήταν λιγότερες από τις μισές της προπολεμικής περιόδου και ήταν ακόμα λιγότερες το 1919 (βλ. διάγραμμα). Το πραγματικό ΑΕΠ των Η.Π.Α, επηρεασμένο από τις αυξημένες απαιτήσεις της παραγωγής λόγω του πολέμου, αυξήθηκε κατά 9% το 1918 και γύρω στο 1% το επόμενο έτος, ακόμη και όταν ξέσπασε η γρίπη.

 

Φυσικά, τότε δεν υπήρχαν περιοριστικά μέτρα και οι άνθρωποι αφήνονταν να πεθάνουν ή να ζήσουν. Αλλά το ζήτημα είναι πως, όταν σταματήσουν τα περιοριστικά μέτρα λόγω της πανδημίας, αυτό που χρειάζεται για να πάρει μπροστά η παραγωγή, οι επενδύσεις και η απασχόληση είναι κάτι παρόμοιο με την οικονομία πολέμου. Οχι μια διάσωση των μεγάλων επιχειρήσεων με επιδοτήσεις και δάνεια, ώστε αυτές να μπορέσουν να επιστρέψουν στις συνήθεις δραστηριότητές τους. Η κρίση αυτή μπορεί να αντιστραφεί μόνο με μέτρα όπως στα χρόνια του πολέμου, δηλαδή τεράστιες δημόσιες επενδύσεις, πέρασμα στο δημόσιο στρατηγικών τομέων της οικονομίας και διεύθυνση παραγωγικών τομέων της οικονομίας από το δημόσιο.

Θυμηθείτε ότι, πριν ακόμα ο ιός πλήξει την παγκόσμια οικονομία, πολλές καπιταλιστικές οικονομίες είχαν αρχίσει ήδη να επιβραδύνουν με ταχείς ρυθμούς ή βρίσκονταν ήδη σε πλήρη ύφεση. Στις ΗΠΑ, μια από τις οικονομίες με τις καλύτερες επιδόσεις, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ το τέταρτο τρίμηνο έπεσε κάτω από 2% σε ετήσια βάση, με προβλέψεις για περαιτέρω επιβράδυνση φέτος. Οι επενδύσεις των επιχειρήσεων παρέμεναν στάσιμες και τα κέρδη των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων ακολουθούσαν πτωτική πορεία για πέντε χρόνια. Ο καπιταλιστικός τομέας της οικονομίας [* ] ούτε ήταν ούτε είναι σε θέση να οδηγήσει στην οικονομική ανάκαμψη η οποία θα μπορεί να αποκαταστήσει την πλήρη απασχόληση και να αυξήσει τα πραγματικά εισοδήματα. Η ανάκαμψη της οικονομίας θα χρειαστεί την ηγεσία του δημόσιου τομέα.

Ο Andrew Bossie και ο J.W. Ο Mason μόλις δημοσίευσαν μια διορατική επιστημονική εργασία σχετικά με την εμπειρία από το ρόλο που έπαιξε ο δημόσιος τομέας στην αμερικανική οικονομία πολέμου. Οι δύο συγγραφείς, επισημαίνουν ότι  ο Πρόεδρος Ρούσβελτ εγγυήθηκε ευθύς εξαρχής, τα δάνεια του καπιταλιστικού τομέα, έδωσε φορολογικά κίνητρα κλπ. Αλλά σύντομα έγινε σαφές ότι ο καπιταλιστικός τομέας δεν μπορούσε να συμβάλει στην πολεμική προσπάθεια, καθώς δεν επρόκειτο να επενδύσει ή να αυξήσει την παραγωγή του αφού τα κέρδη του δεν ήταν εγγυημένα. Τότε, το ρόλο αυτό ανέλαβε η κυβέρνηση με άμεσες επενδύσεις.

Ο Bossie και ο Mason διαπίστωσαν ότι οι ομοσπονδιακές δαπάνες από 8 έως 10 τοις εκατό του ΑΕΠ τη δεκαετία του 1930, αυξήθηκαν κατά μέσο όρο περίπου 40% του ΑΕΠ από το 1942 έως το 1945. Και το πιο σημαντικό, οι δαπάνες με συμβόλαια για αγαθά και υπηρεσίες την περίοδο του πολέμου αντιπροσώπευαν κατά μέσο όρο το 23%. Σήμερα στις περισσότερες καπιταλιστικές οικονομίες οι επενδύσεις του δημόσιου τομέα είναι γύρω στο 3% του ΑΕΠ, ενώ οι επενδύσεις του καπιταλιστικού τομέα είναι 15%. Στην περίοδο του πολέμου ο λόγος αυτός είχε αντιστραφεί.

Στο ίδιο συμπέρασμα είχα καταλήξει και εγώ σε δημοσίευμα μου του 2012 . Παραθέτω: «Αυτό που συνέβη ήταν μια τεράστια αύξηση των κρατικών επενδύσεων και δαπανών. Το 1940, οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα ήταν ακόμα χαμηλότερες από το επίπεδο του 1929 και στην πραγματικότητα μειώθηκαν κι άλλο όσο κρατούσε ο πόλεμος. Οπότε, ο κρατικός τομέας ανέλαβε όλες σχεδόν τις επενδύσεις, καθώς οι πόροι (αξία) μεταφέρθηκαν στην παραγωγή όπλων και άλλα μέτρα ασφάλειας σε μια οικονομία πολέμου ». Ο ίδιος ο Κέινς είχε πει,τότε, ότι η πολεμική οικονομία απέδειξε ότι «είναι πολιτικά αδύνατο μια καπιταλιστική δημοκρατία να οργανώσει τις δαπάνες σε κατάλληλη κλίμακα ώστε να πραγματοποιηθούν τα μεγάλα πειράματα που θα αποδείκνυαν την θέση μου - πέρα από τις συνθήκες πολέμου».

 

Η οικονομία πολέμου δεν τόνωσε τον ιδιωτικό τομέα, αλλά αντικατέστησε την «ελεύθερη αγορά» και τις καπιταλιστικές επενδύσεις που γίνονται με σκοπό το κέρδος. Για να οργανώσει την οικονομία πολέμου και να εξασφαλίσει ότι παράγει τα απαιτούμενα αγαθά, η κυβέρνηση Ρούσβελτ δημιούργησε μια σειρά οργανισμούς κινητοποίησης, οι οποίοι όχι μόνο αγόραζαν αγαθά, αλλά κατεύθυναν από κοντά την παραγωγή αυτών των αγαθών και επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία ιδιωτικών εταιρειών και ολόκληρων κλάδων της παραγωγής .

Οι Bossie και Mason καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι: «όσο περισσότερο και όσο πιο γρήγορα αλλάξει η οικονομία , τόσο περισσότερο χρειάζεται ο σχεδιασμός. Περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο στην ιστορία των ΗΠΑ, η πολεμική οικονομία ήταν μια σχεδιασμένη οικονομία. Η μαζική, γρήγορη μετάβαση από την πολιτική στην στρατιωτική παραγωγή απαιτούσε πολύ πιο συνειδητή διεύθυνση από τη συνήθη διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης. Η εθνική απάντηση στον κορονοϊό όπως και η απομάκρυνση από τον άνθρακα θα απαιτήσει περισσότερο από το σύνηθες σχεδιασμό της οικονομίας από την κυβέρνηση ».

Αυτό που διδάσκει η ιστορία της Μεγάλης Ύφεσης και του πολέμου είναι ότι, αν ο καπιταλισμός βρεθεί στον πάτο μιας μακράς ύφεσης, τότε  θα πρέπει να υπάρξει μια μεγάλη καταστροφή όλων όσων  έχει συσσωρεύσει τις προηγούμενες δεκαετίες πριν γίνει δυνατή μια νέα εποχή οικονομικής επέκτασης . Δεν υπάρχει πολιτική που να μπορεί να το αποφύγει και να καταφέρει να διατηρήσει τον καπιταλιστικό τομέα. Εάν αυτή τη φορά δεν γίνει κάτι τέτοιο, τότε η Μακρά Υφεση που η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία υφίσταται από τη Μεγάλη Επιβράδυνση θα περάσει σε μια άλλη δεκαετία.

Οι μεγάλες οικονομίες (πόσο μάλλον οι αποκαλούμενες αναδυόμενες οικονομίες) θα αγωνιστούν για να βγουν από αυτήν την βαθιά κρίση, εκτός κι αν ο νόμος της αγοράς και της αξίας αντικατασταθεί από τις εθνικοποιήσεις, τις επενδύσεις και το σχεδιασμό της οικονομίας, χρησιμοποιώντας όλες τις δεξιότητες και τους πόρους των εργαζομένων. Αυτό έχει δείξει η πανδημία.


-----------------------------

[ * ]   Dual-sector model  ή μοντέλο Lewis (1954 ) : Το μοντέλο Lewis ,από το όνομα του εφευρέτη του W. Arthur Lewis, είναι ένα δυαδικό μοντέλο των οικονομικών της ανάπτυξης. Το μοντέλο εξηγεί την ανάπτυξη μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας όσον αφορά τη μετάβαση της εργασίας μεταξύ δύο τομέων, του καπιταλιστικού τομέα και του λεγόμενου τομέα διαβίωσης. 

Στον καπιταλιστικό τομέα χρησιμοποιείται ένα είδος κεφαλαίου το οποίο μπορεί να συσσωρευθεί - αναπαραχθεί και τα κέρδη που προκύπτουν από τη χρήση του, πάνε στους καπιταλιστές (καπιταλιστικού τύπου οργάνωση).

Αντίθετα ο τομέας διαβίωσης (ο οποίος σε γενικές γραμμές ταυτίζεται με τον γεωργικό τομέα),δεν χρησιμοποιεί αναπαραγώγιμο κεφάλαιο

http://www.arch.ntua.gr/sites/default/files/resource/14566_/anaptyxi_ypanaptyxi_e.pdf

[------>]